Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hacısamlı camaatı — XVIII yüzilin ikinci yarısında Qaraçorlu mahalında cəmləşən ən böyük icmalardan biri.
Camaatın tarixi
Camaat öz adını Hacı Sam Şadılıdan alıb. Bəzi qaynaqlara görə, Hacı Sam Xorasanda ömür-gün sürüb.
Hacı Samın Hüsən adlı oğlu vardı.
Hüsən Xorasanda, Məşhəd dövrəbərində dünyaya gəlmişdi. Heyvandarlıqla məşğul idi. Müqəddəs Məkkəyi-Mükərrəmi ziyarət etmişdi.
Hacı Hüsənin Şirin bəy adlı oğlu vardı. Şirin bəy Məşhəd civarında dünyaya göz açmışdı. Yekəlib, yetman igid olandan sonra, tayfa-toluğunu (10 ailədən ibarət Babadünlü tayfasını) başına yığıb, Qarabağa üz tutmuşdu. Ilk dəfə Ərdəşəvə və Vağazin torpaqlarında binələmişdi. Zorkeşişdə məskunlaşan qeyri-müsəlmanlar Şirin bəyin tayfasına korluq vermiş, mal-heyvanını otlağa buraxmamışdı. Sonda Şirin bəy camaatı başına toplayıb, zorkeşişliləri qovub-çıxarmışdı. köməyə gələn Gəvənli tayfasına xeyli torpaq ayırmışdı.
Nadir şah Qırxlı-avşarın ölümündən sonra Şirin bəyin qohumu Qasım da uruğ-turuğunu toplayıb, Qaraçorlu mahalına gəlmişdi. Şirin bəy ona Qurdhacı torpağını tuş vermişdi.
Qasımuşağından sonra Qaraçənli tayfası bu yurdda məskunlaşmışdı. Qaraçənlilərin ilk düşərgəsi Bazardüzü idi.
Hacısamlı camaatı Qarabağ xanlığının siyasi yaşamında mühüm rol oynamışdı. Rus-Iran savaşlarında fəal iştirak etmişdi. Gah ruslara, gah da iranlılara kömək etmişdi.
Hacısamlıların Qacar ordusuna köməyi haqqında tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği "Tarixi-Safi" adlı əsərində yazır: "Bir tərəfdən qızılbaşlar, digər tərəfdən Hacısamlının kürdləri və qeyri türklər, eləcə də günəşin istisi, yolların çətinliyi, əyri-üyrülüyü ruslara mane olduğu üçün qalaya gələ bilmədilər və batolyonu suya çatdıra bilməyib, dağıldılar. Bəziləri qətl olundu və bir hissəsi də əsir düşdü…" (Bax: Qarabağnamələr, 2-ci kitab, Bakı, "Yazıçı", 1991, səh.)
Ibrahimxəlil xan hakimiyyətinin son dönəmində Qaraçorlu tayfasını, Hacısamlı camaatını oğlu polkovnik Xanlar ağaya tapşırmışdı. Qaraçorlu elini savaşlara Xanlar ağa aparırdı.
Tarixçi Mir Mehdi Xəzani "kitabi-tarixi-Qarabağ" adlı əsərində Xanlar ağanın Qaraçorlu elinə başçılıq etməyindən dəfələrlə bəhs etmişdir. Tarixçi yazır: "Xanlar ağa öz müqərribi və ixtiyarı olan Əhməd ağa ilə Qaraçorlu və Hacısamlı kürdlərinin mahalına daxil olub…" Başqa bir yerdə yazır: "…Xanlar ağa dəxi öz ixtiyarında olan Hacısamlı və Sultanlı xalqının atlı və piyadəsinin cəm edib…" (Bax: Qarabağnamələr, 2-ci kitab, Bakı, "Yazıçı", 1991, səh.).
1823-cü ildə Hacısamlı camaatı: Vergiödəyənlər: 132 tüstü, ödəməyənlər: Sultan Əliməhəmməd bəy 1 tüstü, onun qohumları məaf 4 tüstü, rəiyyətləri qeyri-müsəlman 6 tüstü, kasıb 12 tüstü, molla 2 tüstü, çavuş və onbaşı 1 tüstü.
Hacısamlı camaatının bir hissəsi Mehdiqulu xan Cavanşirə bağlı idi. Bu oba XIX yüzilin önündə, 1827-ci ildə 60 tüstüdən ibarət idi. Obada Rövşənin (Molla Şərif, Abbas, Tanrıverdi, Şahbaz), Hüseynin (Haqverdi, Allahverdi, Xıdır, Hüseynşah, Həsən), Bağırın (Xəlil, Cəlil, Mehdi), Əli bəyin (Imamqulu bəy, Vəli bəy, Bayram bəy). Xəlilin (Məmmədəmin, Tanrıverdi), Tərlanın (Iman, Məmməd), Hacıxanın (Həsən, Fətəli), Cəfərin (Bayram, Süleyman), Xudaverdinin (Tanrıverdi, Məmməd), Qələndər (Allahverdi, Imamverdi, Şahverdi) uşaqları dövran keçirirdilər.
1827-ci ildə Hacısamlı camaatının bir bölüyünün başçısı Həsən Qələndər oğlu idi. Onun yanında əslən Dilağardalı Məmmədqasım Xələf oğlu (1787-?), arvadı Nisə, oğlu Allahverdi və qızı Güllü ilə olurdu.
Hacısamlının qolları
Hacısamlı camaatı bir neçə tayfadan ibarət idi. Bu tayfalar: qasımuşağı, qarabayramlı, əhməduşağı, qaraçənli…
Hacısamlı camaatı Gəvənli, Babadünlü, Babadün, Qaraçənli-Alaqaya, Qaraçənli-kümbəzli, Qasımuşağı (kürdhacı), Əhməduşağı (Rəsullu), Namlı (Lələbağırlı), Qarabayramlı, Ərdəşova, Pircahan, Piçənis, Vağazin və Şəlvə adlı kəndlərdən ibarət idi.
Qasımuşağı tayfası kürdhacı, Şamkənd, Birinci Çorman, Ikinci Çorman, Ələkçi, Bozdoğan, Piçənis, Bülövlük şenliklərini salmışdılar.
Qarabayramlı tayfası Şəlvə, Qabaqtəpə-Daşlı, kalafalıq-Daşlı, Canıbəyli, Narışlar, Vəlibəyli, Budaqdərə, Imanlar, Hacıxanlar, Qovuşuq, Dambulaq-Seyidlər, kaha, Pircahan, Alpout, Qoşasu, Alıqulular kəndlərini yaratmışdılar.
Əhməduşağı tayfası Hətəmlər, Muncuqlu-Rəsullu, korcabulaq, Taxtazavod yaşayış məntəqələrini bina etmişlər.
Qaraçənli tayfası Qorçu, Qarabəyli, Zağaaltı, Löləbağırlı, Ərikli, Güləbird və başqa yaşayış məntəqələrinin əsasını, ilk daşını qoydular. Babadünlü tayfası Bülüldüz, Ipək şenliklərinin bünyadını qoydular.
Camaatın ictimai həyatı
XIX yüzildə Qarabağda oğruluq qoçaqlıq, qəhrəmanlıq sayılırdı. Qarətlə sonuclanan xanlıq savaşları bitmiş, silahlar yerə qoyulmuşdu. Dəliqanlılar özlərini yeni atıb-tutmaq, vurub-çapmaq meydanı olan qaraoğurluqda sınayırdılar. Bu dönəmdə hacısamlı cavanları da qaraoğurluğa qurşanmışdılar. Ünlü şair Qasım bəy Zakir yazırdı:
Səfikürdi, Hacı Samlı, kolanı,
Tutarlar, soyarlar dalda qalanı,
Viran olsun görüm Doyranbasanı,
Evdə yatan yoxdu, qarışıb papaq.
Hacısamlı camaatının bir hissəsinin yiyəsi isə Xanlar ağa Ibrahimxəlil xan oğlu Sarıcalı-Cavanşir idi. Xanlar ağa 1831-ci ildə varissiz vəfat etdiyindən camaat qardaşı Əhməd xana qaldı. Əhməd xanın oğul övladları hələ sağlığında tələf olduğundan qızı Bikə ağaya dövr edildi. Bikə ağa general-leytenant Həsən bəy Ağalarovla ailə qurmuşdu. Davud ağa adlı oğlu, Mariya xanım adlı qızı vardı.
Davud ağa Həsən bəy oğlu 1864-cü ildə Tiflis şəhərində doğulmuşdu. Əhməd xan həm dini, həm də hökumət qaydası ilə onu varisliyə götürmüşdü. Şuşada yaşayırdı. Əhməd xanın ona ayırdığı mülkü idarə edirdi. Sonra Sankt-Peterburq şəhərinə köçdü. Milis praporşiki rütbəsi vardı. Davud ağa 14 yanvar 1890-cı ildə vəfat edib.
Davud ağa Natalya Iosifovna Boyko adlı xristian qızla evlənmişdi. Övladı olmadı.
Mariya xanım Tiflis şəhərində dünyaya gəlmişdi. Böyüyəndən sonra xristianlığı qəbul edib (Mariya Aleksandrovna) polkovnik Fon-kruzenşternlə həyat qurmuşdu.
Hacılı camaatının torpaqlarının vergisini Natalya Boyko və Fon-kruzenştern toplayırdı.
Hacısamlı mahalı XIX yüzildə Alxaslı, Vağazin, kalafalıq, Bozgüney, Ağcayazı, Ardıclı, Nurəddin, Fərraş, korcabulaq, 1-ci Tığıq, 2-ci Tığıq, Qorçu, Zağaaltı, Oğuldərə, Qoşasu, Alpout, Bülövlük, Daşlı, Vəlibəyli, Narışlar, Hətəmlər, kaha, kürdhacı, Ərikli, Hacısamlı, Piçənis, Xaçınyalı, Güləbird, Pircahan, Əliqulu, Qaraçanlı, Təzəkənd, Ərdəşəvə, Haqnəzər, Qozlu, Fingə, Bülüldüz, I Ipək, Ayıbazarı, Hoçaz, Şamkənd, köhnə Çorman, Bozdoğan, Ələkçi, Nağdalı, Şəlvə, Qovuşuq, Zorkeşiş (Hacıxanlar), Budaqdərə, Imanlar kəndlərini yaratdılar.
1905–1906-cı illərdə Hacısamlı camaatı ermənilə qarşı qəhrəmanlıq göstərmişdi. Mir Möhsün Nəvvab yazır: "Başqa bir yerdə, yəni Hacısamlı və Piçanlı kürdləri toplaşaraq Gorusun Xənəzək kəndinə hücum etdilər. Ermənilərin qabaqcadan gördükləri tədarüklərinin çox olmasına baxmayaraq, müsəlmanların bu qəfil hücumundan karıxaraq bilmədilər nə etsinlər. Müsəlmanlar onların çaşqınlığından istifadə edərək bir tərəfdən kəndin evlərinə od vurmağa başladılar. Beləliklə, onlar 20 evi yandırdılar. Evlərin alovu və müsəlmanların nərələri göylərə yüksəlirdi. Ermənilər bu hücumun qarşısında davam gətirə bilməyib qaçmağa başladılar. Beləliklə, Xənəzək kəndində 20 nəfər erməni öldürüldü. Müsəlmanlar əldə etdikləri qənimətləri özləri ilə kəndə gətirdilər". Hacısamlı camaatı tarixən qoçaq, qəhrəman bir toplum olub.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Hacısamlı camaatı, "Soy" dərgisi, Bakı, 2009.
- Ənvər Çingizoğlu. Qaraçorlu mahalı. "Soy" dərgisi, 1 (27), Bakı, 2009. səh.97–106.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hacisamli camaati XVIII yuzilin ikinci yarisinda Qaracorlu mahalinda cemlesen en boyuk icmalardan biri Camaatin tarixiCamaat oz adini Haci Sam Sadilidan alib Bezi qaynaqlara gore Haci Sam Xorasanda omur gun surub Haci Samin Husen adli oglu vardi Husen Xorasanda Meshed dovreberinde dunyaya gelmisdi Heyvandarliqla mesgul idi Muqeddes Mekkeyi Mukerremi ziyaret etmisdi Haci Husenin Sirin bey adli oglu vardi Sirin bey Meshed civarinda dunyaya goz acmisdi Yekelib yetman igid olandan sonra tayfa tolugunu 10 aileden ibaret Babadunlu tayfasini basina yigib Qarabaga uz tutmusdu Ilk defe Erdeseve ve Vagazin torpaqlarinda binelemisdi Zorkesisde meskunlasan qeyri muselmanlar Sirin beyin tayfasina korluq vermis mal heyvanini otlaga buraxmamisdi Sonda Sirin bey camaati basina toplayib zorkesislileri qovub cixarmisdi komeye gelen Gevenli tayfasina xeyli torpaq ayirmisdi Nadir sah Qirxli avsarin olumunden sonra Sirin beyin qohumu Qasim da urug turugunu toplayib Qaracorlu mahalina gelmisdi Sirin bey ona Qurdhaci torpagini tus vermisdi Qasimusagindan sonra Qaracenli tayfasi bu yurdda meskunlasmisdi Qaracenlilerin ilk dusergesi Bazarduzu idi Hacisamli camaati Qarabag xanliginin siyasi yasaminda muhum rol oynamisdi Rus Iran savaslarinda feal istirak etmisdi Gah ruslara gah da iranlilara komek etmisdi Hacisamlilarin Qacar ordusuna komeyi haqqinda tarixci Mirze Yusif Qarabagi Tarixi Safi adli eserinde yazir Bir terefden qizilbaslar diger terefden Hacisamlinin kurdleri ve qeyri turkler elece de gunesin istisi yollarin cetinliyi eyri uyruluyu ruslara mane oldugu ucun qalaya gele bilmediler ve batolyonu suya catdira bilmeyib dagildilar Bezileri qetl olundu ve bir hissesi de esir dusdu Bax Qarabagnameler 2 ci kitab Baki Yazici 1991 seh Ibrahimxelil xan hakimiyyetinin son doneminde Qaracorlu tayfasini Hacisamli camaatini oglu polkovnik Xanlar agaya tapsirmisdi Qaracorlu elini savaslara Xanlar aga aparirdi Tarixci Mir Mehdi Xezani kitabi tarixi Qarabag adli eserinde Xanlar aganin Qaracorlu eline basciliq etmeyinden defelerle behs etmisdir Tarixci yazir Xanlar aga oz muqerribi ve ixtiyari olan Ehmed aga ile Qaracorlu ve Hacisamli kurdlerinin mahalina daxil olub Basqa bir yerde yazir Xanlar aga dexi oz ixtiyarinda olan Hacisamli ve Sultanli xalqinin atli ve piyadesinin cem edib Bax Qarabagnameler 2 ci kitab Baki Yazici 1991 seh 1823 cu ilde Hacisamli camaati Vergiodeyenler 132 tustu odemeyenler Sultan Elimehemmed bey 1 tustu onun qohumlari meaf 4 tustu reiyyetleri qeyri muselman 6 tustu kasib 12 tustu molla 2 tustu cavus ve onbasi 1 tustu Hacisamli camaatinin bir hissesi Mehdiqulu xan Cavansire bagli idi Bu oba XIX yuzilin onunde 1827 ci ilde 60 tustuden ibaret idi Obada Rovsenin Molla Serif Abbas Tanriverdi Sahbaz Huseynin Haqverdi Allahverdi Xidir Huseynsah Hesen Bagirin Xelil Celil Mehdi Eli beyin Imamqulu bey Veli bey Bayram bey Xelilin Memmedemin Tanriverdi Terlanin Iman Memmed Hacixanin Hesen Feteli Ceferin Bayram Suleyman Xudaverdinin Tanriverdi Memmed Qelender Allahverdi Imamverdi Sahverdi usaqlari dovran kecirirdiler 1827 ci ilde Hacisamli camaatinin bir boluyunun bascisi Hesen Qelender oglu idi Onun yaninda eslen Dilagardali Memmedqasim Xelef oglu 1787 arvadi Nise oglu Allahverdi ve qizi Gullu ile olurdu Hacisamlinin qollariHacisamli camaati bir nece tayfadan ibaret idi Bu tayfalar qasimusagi qarabayramli ehmedusagi qaracenli Hacisamli camaati Gevenli Babadunlu Babadun Qaracenli Alaqaya Qaracenli kumbezli Qasimusagi kurdhaci Ehmedusagi Resullu Namli Lelebagirli Qarabayramli Erdesova Pircahan Picenis Vagazin ve Selve adli kendlerden ibaret idi Qasimusagi tayfasi kurdhaci Samkend Birinci Corman Ikinci Corman Elekci Bozdogan Picenis Bulovluk senliklerini salmisdilar Qarabayramli tayfasi Selve Qabaqtepe Dasli kalafaliq Dasli Canibeyli Narislar Velibeyli Budaqdere Imanlar Hacixanlar Qovusuq Dambulaq Seyidler kaha Pircahan Alpout Qosasu Aliqulular kendlerini yaratmisdilar Ehmedusagi tayfasi Hetemler Muncuqlu Resullu korcabulaq Taxtazavod yasayis menteqelerini bina etmisler Qaracenli tayfasi Qorcu Qarabeyli Zagaalti Lolebagirli Erikli Gulebird ve basqa yasayis menteqelerinin esasini ilk dasini qoydular Babadunlu tayfasi Bululduz Ipek senliklerinin bunyadini qoydular Camaatin ictimai heyatiXIX yuzilde Qarabagda ogruluq qocaqliq qehremanliq sayilirdi Qaretle sonuclanan xanliq savaslari bitmis silahlar yere qoyulmusdu Deliqanlilar ozlerini yeni atib tutmaq vurub capmaq meydani olan qaraogurluqda sinayirdilar Bu donemde hacisamli cavanlari da qaraogurluga qursanmisdilar Unlu sair Qasim bey Zakir yazirdi Sefikurdi Haci Samli kolani Tutarlar soyarlar dalda qalani Viran olsun gorum Doyranbasani Evde yatan yoxdu qarisib papaq Hacisamli camaatinin bir hissesinin yiyesi ise Xanlar aga Ibrahimxelil xan oglu Saricali Cavansir idi Xanlar aga 1831 ci ilde varissiz vefat etdiyinden camaat qardasi Ehmed xana qaldi Ehmed xanin ogul ovladlari hele sagliginda telef oldugundan qizi Bike agaya dovr edildi Bike aga general leytenant Hesen bey Agalarovla aile qurmusdu Davud aga adli oglu Mariya xanim adli qizi vardi Davud aga Hesen bey oglu 1864 cu ilde Tiflis seherinde dogulmusdu Ehmed xan hem dini hem de hokumet qaydasi ile onu varisliye goturmusdu Susada yasayirdi Ehmed xanin ona ayirdigi mulku idare edirdi Sonra Sankt Peterburq seherine kocdu Milis praporsiki rutbesi vardi Davud aga 14 yanvar 1890 ci ilde vefat edib Davud aga Natalya Iosifovna Boyko adli xristian qizla evlenmisdi Ovladi olmadi Mariya xanim Tiflis seherinde dunyaya gelmisdi Boyuyenden sonra xristianligi qebul edib Mariya Aleksandrovna polkovnik Fon kruzensternle heyat qurmusdu Hacili camaatinin torpaqlarinin vergisini Natalya Boyko ve Fon kruzenstern toplayirdi Hacisamli mahali XIX yuzilde Alxasli Vagazin kalafaliq Bozguney Agcayazi Ardicli Nureddin Ferras korcabulaq 1 ci Tigiq 2 ci Tigiq Qorcu Zagaalti Oguldere Qosasu Alpout Bulovluk Dasli Velibeyli Narislar Hetemler kaha kurdhaci Erikli Hacisamli Picenis Xacinyali Gulebird Pircahan Eliqulu Qaracanli Tezekend Erdeseve Haqnezer Qozlu Finge Bululduz I Ipek Ayibazari Hocaz Samkend kohne Corman Bozdogan Elekci Nagdali Selve Qovusuq Zorkesis Hacixanlar Budaqdere Imanlar kendlerini yaratdilar 1905 1906 ci illerde Hacisamli camaati ermenile qarsi qehremanliq gostermisdi Mir Mohsun Nevvab yazir Basqa bir yerde yeni Hacisamli ve Picanli kurdleri toplasaraq Gorusun Xenezek kendine hucum etdiler Ermenilerin qabaqcadan gordukleri tedaruklerinin cox olmasina baxmayaraq muselmanlarin bu qefil hucumundan karixaraq bilmediler ne etsinler Muselmanlar onlarin casqinligindan istifade ederek bir terefden kendin evlerine od vurmaga basladilar Belelikle onlar 20 evi yandirdilar Evlerin alovu ve muselmanlarin nereleri goylere yukselirdi Ermeniler bu hucumun qarsisinda davam getire bilmeyib qacmaga basladilar Belelikle Xenezek kendinde 20 nefer ermeni olduruldu Muselmanlar elde etdikleri qenimetleri ozleri ile kende getirdiler Hacisamli camaati tarixen qocaq qehreman bir toplum olub MenbeEnver Cingizoglu Hacisamli camaati Soy dergisi Baki 2009 Enver Cingizoglu Qaracorlu mahali Soy dergisi 1 27 Baki 2009 seh 97 106 Hemcinin baxHacisamli nahiyesi