Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gürcüstanda nümayişlər (1978) (gürc. თბილისის დემონსტრაციები) — 14 aprel 1978-ci ildə gürcü ziyalılarının və digər fəalların Gürcüstan SSR-də, ilk növbədə respublikanın paytaxtı Tbilisidə keçirdikləri kütləvi mitinqlər. Mitinqlərin səbəbi 1977-ci ildə qəbul edilmiş yeni SSRİ konstitusiyasında gürcü dilinin dövlət dili olması maddəsinin daxil edilməməsi idi.
| Gürcüstanda nümayişlər (1978) | |||
|---|---|---|---|
 Yeni konstitusiyanın qəbul edilməsinə həsr olunmuş poçt bloku. SSRİ poçtu, 1977. | |||
| Tarix | 14 aprel 1978 | ||
| Yeri | Tbilisi və Gürcüstan SSR-nin başqa şəhərləri | ||
| Səbəbi | Gürcü dilinin dövlət dili statusunu itirməsi təhlükəsi | ||
| Nəticəsi | Konstitutsiyada gürcü dilinin dövlət dili olması maddəsi geri qaytarıldı | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
Tarixi
7 oktyabr 1977-ci il tarixində SSRİ Ali Soveti tərəfindən SSRİ-nin yeni əsas qanunu Konstitusiya qəbul edildi. Bununla da 1936-cı il SSRİ Konstitusiyası qüvvədən düşmüş oldu.
SSRİ-nin yeni konstitusiyasını qəbul edilməsi ilə respublikalar yeni konstitusiya layihələrini hazırlamağa başladılar. 1978-ci ildə rus dilində nəşr olunan Gürcüstanın "Zarya Vostoka" qəzeti Gürcüstan SSR konstitusiya layihəsinin 75-ci maddəsini aşağıdakı məzmunla dərc etdi:
 | Gürcüstan SSR dövlət və ictimai orqanlarda, mədəniyyət və digər qurumlarda rus dilinin istifadəsini təmin edir və onun inkişafına tam qayğı göstərir. Gürcüstan SSR-də, bərabərlik əsasında, əhalinin istifadə etdiyi digər dillər kimi, bütün orqan və qurumlarda rus dilinin sərbəst istifadəsi təmin edilir. Müəyyən dillərin istifadəsində heç bir imtiyaz və ya məhdudiyyətə icazə verilmir. |  |
Lakdin həmin dövrdə qüvvədə olan 1937-ci il konstitusiyasında dil haqqında maddə belə yazılmışdı:
| | Gürcüstan SSR -in dövlət dili gürcü dilidir. Gürcüstan SSR ərazisində yaşayan milli azlıqlara həm mədəni, həm də dövlət müəssisələrində öz ana dilini sərbəst inkişaf etdirmək və istifadə etmək hüququ verilir. Maddə 156. 1937 -ci il Gürcüstan SSR Konstitusiyası. | |
Beləliklə, əgər yuxarıdakı ifadə qəbul edilsəydi, gürcü dili Gürcüstan SSR-in dövlət dili statusunu itirərdi.
Tələbə və tədris mühiti arasında, yeni Gürcüstan konstitusiyasına görə, gürcü dilinin artıq dövlət dili olmayacağı barədə şayiələr dolaşmağa başladı. Mitinqlər özbaşına başlamadı. "Gürcü-Film" in direktoru Rezo Çxeidzenin qızı, Tbilisi Dövlət Universitetinin tələbəsi Tamriko Çxeidze nümayişə çağırış vərəqələri paylayırdı.
Hadisələr, iki dilliliyin və hətta çoxdilliliyin artıq standart, milli respublikaların qalan hissəsi və SSRİ muxtariyyətləri üçün qanuni olaraq təsdiqlənmiş bir təcrübəyə çevrildiyinə görə, gürcü ziyalılarının rus dili ilə yanaşı, gürcü dilinin də rəsmi dil olaraq Gürcüstan dilini qorumaq istəyi ilə meydana çıxmışdı.
Uzun müddət qayda istisnası üç Zaqafqaziya respublikasına aid idi. Azərbaycanda konstitusiyanın dəyişdirilməsi fəal etirazlara səbəb olmadı, Ermənistanda vəziyyət daha gərgin idi, ancaq Zaqafqaziya respublikalarının dövlət dillərinə dair konstitusiyanın maddələri eyni olsa da, yalnız Gürcüstanda kütləvi etiraz aksiyaları başladı.
Gürcüstan SSR Ali Soveti və onun birinci katibi Eduard Şevardnadzenin rəhbərlik etdiyi respublikanın partiya aparatı etirazları ehtiyatla, lakin israrla dəstəklədi. Nəticədə, Şevardnadze mitinqçilərə Sovet Gürcüstanının yeni konstitusiyasının 75 -ci maddəsinin mətnini oxudu:
| | Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili gürcü dilidir. Gürcüstan SSR gürcü dilinin hərtərəfli inkişafı üçün dövlət qayğısı göstərir və dövlət və ictimai orqanlarda, mədəniyyət, təhsil müəssisələrində və digər sahələrdə istifadəsini təmin edir. Gürcüstan SSR-də dövlət qurumlarında və təşkilatlarda əhalinin istifadə etdiyi rus və digər dillərdən sərbəst istifadə təmin edilir. Müəyyən dillərin istifadəsində heç bir imtiyaz və ya məhdudiyyətə icazə verilmir.1978-ci il Gürcüstan SSR Konstitusiyası | |
Arxa plan
Gürcü əhalisinin dil məsələsindəki fəallığı bir neçə faktorla izah edildi. Etirazların əksəriyyəti, rəsmi Kremlin özünün yerli əhalini təşviq edən milli güzəşt siyasətindən qaynaqlanırdı. Belə ki, mərkəzi hakimiyyət tərəfindən edilən "milli-mədəni" güzəşt, respublikaların milli elitalarının millətçi fəallığını daha da stimullaşdırdı. Əsasən partiyanın orta təbəqəsinin nümayəndələri, iqtisadi nomenklatura və ziyalılar tərəfindən "yerli hakimiyyətin özəlləşdirilməsinə" davamlı olaraq icazə verildi. Kreml və Gürcüstanın hakim elitaları arasında birbaşa qarşıdurmanın qarşısını almaq üçün mitinqlər Gürcüstan hakimiyyəti tərəfindən "gənclərin təşəbbüsü" kimi təqdim edildi. Tiflisli gürcü tələbələr xüsusilə fəal idi. Tiflis Dövlət Universiteti 1976-cı ildə texniki kursların bir hissəsinin rus dilində tədris edildiyi və Gürcüstan milli ziyalılarının gizli və aşkar narazılığına səbəb olduğu xüsusi olaraq vurğulandı. Nümayişə 100 minə qədər adam qatılmışdı.
Maraqlıdır ki, gürcülərin milli kimliyi və ana dili kimi gürcü dilinin mövqeyi uzun müddət idi ki, ruslar tərəfindən birbaşa təhdid olunmurdu. Çünki 1960-cı illərin əvvəllərindən bəri Gürcüstanın rus əhalisi intensiv şəkildə azalırdı. Onlar Rusiyaya köçürdülər. 1970-ci illərin sonlarında Zaqafqaziya respublikalarının ruslaşdırılmasının qarşısı alınmaz hala gəldi. Ancaq mahiyyəti etibarilə universal və Avropa dili olan rus dili və rus mədəniyyəti, respublikanın gürcüləşməsindən qorxaraq titullu gürcü elitasının muxtariyyətlərin digər milli elitlərinin artan ambisiyaları arasında hələ də tampon rolunu oynayırdı.
Buna görə də gürcülərin mitinqləri Gürcüstan milli elitasının Gürcüstanın çoxsaylı milli azlıqları ilə münasibətlərini çətinləşdirdi. 29 mart 1978-ci ildə Abxaziyanın Qudaut rayonunun bir neçə kəndində toplantılar keçirildi və orada "130 məktubu" imzalandı və gürcülərin kütləvi şəkildə Abxaziya ərazisinə köçürülməsinin dayandırılması tələbləri səsləndirildi. Nəticədə, Abxaziya Muxtar Respublikası yeni konstitusiyaya görə, 3 rəsmi dil aldı: abxaz, gürcü və rus.
Nəticəsi
Nümayiş nəticəsində gürcü dili respublikada yeganə dövlət dili olaraq qaldı. Gürcüstandakı etirazlar, sovet rejiminin rusdilli rəhbərliyinin yerli milli elitalara gücünün çatmaması ilk siqnal oldu. Yerli hakimiyyətin qələbə çalması sovet rejiminin digər respublikalarda apardığı milli siyasətini şübhə altına aldı.
Həmən günün şərəfinə 14 aprel müstəqil Gürcüstanda Ana Dili Günü kimi qeyd olunur.
İstinadlar
- "Советский Кавказ в 1970-е годы: предчувствие гражданской войны. «ИНТЕЛРОС — Интеллектуальная Россия»". 2018-12-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-14.
- "Л. Алексеева. «История инакомыслия в СССР». Глава: «Грузинское национальное движение»". 2009-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-18.
- «Конституция СССР: политико-правовой комментарий». Политиздат, 1982. А. Е. Бовин, Б. Н. Пономарёв.
- Конституция Абхазской АССР 1978 года. .
Xarici keçidlər
- 14 აპრილი — დედაენის დღე, რადიო «თავისუფლება». 14 აპრილი, 2011 (gürc.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gurcustanda numayisler 1978 gurc თბილისის დემონსტრაციები 14 aprel 1978 ci ilde gurcu ziyalilarinin ve diger feallarin Gurcustan SSR de ilk novbede respublikanin paytaxti Tbiliside kecirdikleri kutlevi mitinqler Mitinqlerin sebebi 1977 ci ilde qebul edilmis yeni SSRI konstitusiyasinda gurcu dilinin dovlet dili olmasi maddesinin daxil edilmemesi idi Gurcustanda numayisler 1978 Yeni konstitusiyanin qebul edilmesine hesr olunmus poct bloku SSRI poctu 1977 Tarix 14 aprel 1978Yeri Tbilisi ve Gurcustan SSR nin basqa seherleriSebebi Gurcu dilinin dovlet dili statusunu itirmesi tehlukesiNeticesi Konstitutsiyada gurcu dilinin dovlet dili olmasi maddesi geri qaytarildiMunaqise tereflerigurculer SSRI hokumet orqanlariTarixi7 oktyabr 1977 ci il tarixinde SSRI Ali Soveti terefinden SSRI nin yeni esas qanunu Konstitusiya qebul edildi Bununla da 1936 ci il SSRI Konstitusiyasi quvveden dusmus oldu SSRI nin yeni konstitusiyasini qebul edilmesi ile respublikalar yeni konstitusiya layihelerini hazirlamaga basladilar 1978 ci ilde rus dilinde nesr olunan Gurcustanin Zarya Vostoka qezeti Gurcustan SSR konstitusiya layihesinin 75 ci maddesini asagidaki mezmunla derc etdi Gurcustan SSR dovlet ve ictimai orqanlarda medeniyyet ve diger qurumlarda rus dilinin istifadesini temin edir ve onun inkisafina tam qaygi gosterir Gurcustan SSR de beraberlik esasinda ehalinin istifade etdiyi diger diller kimi butun orqan ve qurumlarda rus dilinin serbest istifadesi temin edilir Mueyyen dillerin istifadesinde hec bir imtiyaz ve ya mehdudiyyete icaze verilmir Lakdin hemin dovrde quvvede olan 1937 ci il konstitusiyasinda dil haqqinda madde bele yazilmisdi Gurcustan SSR in dovlet dili gurcu dilidir Gurcustan SSR erazisinde yasayan milli azliqlara hem medeni hem de dovlet muessiselerinde oz ana dilini serbest inkisaf etdirmek ve istifade etmek huququ verilir Madde 156 1937 ci il Gurcustan SSR Konstitusiyasi Belelikle eger yuxaridaki ifade qebul edilseydi gurcu dili Gurcustan SSR in dovlet dili statusunu itirerdi Numayislerin esas ozeyi sayilan Tbilisi Dovlet Universiteti Telebe ve tedris muhiti arasinda yeni Gurcustan konstitusiyasina gore gurcu dilinin artiq dovlet dili olmayacagi barede sayieler dolasmaga basladi Mitinqler ozbasina baslamadi Gurcu Film in direktoru Rezo Cxeidzenin qizi Tbilisi Dovlet Universitetinin telebesi Tamriko Cxeidze numayise cagiris vereqeleri paylayirdi Hadiseler iki dilliliyin ve hetta coxdilliliyin artiq standart milli respublikalarin qalan hissesi ve SSRI muxtariyyetleri ucun qanuni olaraq tesdiqlenmis bir tecrubeye cevrildiyine gore gurcu ziyalilarinin rus dili ile yanasi gurcu dilinin de resmi dil olaraq Gurcustan dilini qorumaq isteyi ile meydana cixmisdi Uzun muddet qayda istisnasi uc Zaqafqaziya respublikasina aid idi Azerbaycanda konstitusiyanin deyisdirilmesi feal etirazlara sebeb olmadi Ermenistanda veziyyet daha gergin idi ancaq Zaqafqaziya respublikalarinin dovlet dillerine dair konstitusiyanin maddeleri eyni olsa da yalniz Gurcustanda kutlevi etiraz aksiyalari basladi Gurcustan SSR Ali Soveti ve onun birinci katibi Eduard Sevardnadzenin rehberlik etdiyi respublikanin partiya aparati etirazlari ehtiyatla lakin israrla destekledi Neticede Sevardnadze mitinqcilere Sovet Gurcustaninin yeni konstitusiyasinin 75 ci maddesinin metnini oxudu Gurcustan Sovet Sosialist Respublikasinin dovlet dili gurcu dilidir Gurcustan SSR gurcu dilinin herterefli inkisafi ucun dovlet qaygisi gosterir ve dovlet ve ictimai orqanlarda medeniyyet tehsil muessiselerinde ve diger sahelerde istifadesini temin edir Gurcustan SSR de dovlet qurumlarinda ve teskilatlarda ehalinin istifade etdiyi rus ve diger dillerden serbest istifade temin edilir Mueyyen dillerin istifadesinde hec bir imtiyaz ve ya mehdudiyyete icaze verilmir 1978 ci il Gurcustan SSR KonstitusiyasiArxa plan1972 1985 ci illerde Gurcustan Kommunist Partiyasi MK nin birinci katibi Eduard Sevardnadze Gurcu ehalisinin dil meselesindeki fealligi bir nece faktorla izah edildi Etirazlarin ekseriyyeti resmi Kremlin ozunun yerli ehalini tesviq eden milli guzest siyasetinden qaynaqlanirdi Bele ki merkezi hakimiyyet terefinden edilen milli medeni guzest respublikalarin milli elitalarinin milletci fealligini daha da stimullasdirdi Esasen partiyanin orta tebeqesinin numayendeleri iqtisadi nomenklatura ve ziyalilar terefinden yerli hakimiyyetin ozellesdirilmesine davamli olaraq icaze verildi Kreml ve Gurcustanin hakim elitalari arasinda birbasa qarsidurmanin qarsisini almaq ucun mitinqler Gurcustan hakimiyyeti terefinden genclerin tesebbusu kimi teqdim edildi Tiflisli gurcu telebeler xususile feal idi Tiflis Dovlet Universiteti 1976 ci ilde texniki kurslarin bir hissesinin rus dilinde tedris edildiyi ve Gurcustan milli ziyalilarinin gizli ve askar naraziligina sebeb oldugu xususi olaraq vurgulandi Numayise 100 mine qeder adam qatilmisdi Maraqlidir ki gurculerin milli kimliyi ve ana dili kimi gurcu dilinin movqeyi uzun muddet idi ki ruslar terefinden birbasa tehdid olunmurdu Cunki 1960 ci illerin evvellerinden beri Gurcustanin rus ehalisi intensiv sekilde azalirdi Onlar Rusiyaya kocurduler 1970 ci illerin sonlarinda Zaqafqaziya respublikalarinin ruslasdirilmasinin qarsisi alinmaz hala geldi Ancaq mahiyyeti etibarile universal ve Avropa dili olan rus dili ve rus medeniyyeti respublikanin gurculesmesinden qorxaraq titullu gurcu elitasinin muxtariyyetlerin diger milli elitlerinin artan ambisiyalari arasinda hele de tampon rolunu oynayirdi Buna gore de gurculerin mitinqleri Gurcustan milli elitasinin Gurcustanin coxsayli milli azliqlari ile munasibetlerini cetinlesdirdi 29 mart 1978 ci ilde Abxaziyanin Qudaut rayonunun bir nece kendinde toplantilar kecirildi ve orada 130 mektubu imzalandi ve gurculerin kutlevi sekilde Abxaziya erazisine kocurulmesinin dayandirilmasi telebleri seslendirildi Neticede Abxaziya Muxtar Respublikasi yeni konstitusiyaya gore 3 resmi dil aldi abxaz gurcu ve rus NeticesiNumayis neticesinde gurcu dili respublikada yegane dovlet dili olaraq qaldi Gurcustandaki etirazlar sovet rejiminin rusdilli rehberliyinin yerli milli elitalara gucunun catmamasi ilk siqnal oldu Yerli hakimiyyetin qelebe calmasi sovet rejiminin diger respublikalarda apardigi milli siyasetini subhe altina aldi Hemen gunun serefine 14 aprel musteqil Gurcustanda Ana Dili Gunu kimi qeyd olunur Istinadlar Sovetskij Kavkaz v 1970 e gody predchuvstvie grazhdanskoj vojny INTELROS Intellektualnaya Rossiya 2018 12 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 14 L Alekseeva Istoriya inakomysliya v SSSR Glava Gruzinskoe nacionalnoe dvizhenie 2009 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 18 Konstituciya SSSR politiko pravovoj kommentarij Politizdat 1982 A E Bovin B N Ponomaryov Konstituciya Abhazskoj ASSR 1978 goda Xarici kecidler14 აპრილი დედაენის დღე რადიო თავისუფლება 14 აპრილი 2011 gurc