Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Gövhəri (XVII əsr – XVIII əsr) — XVII əsrin ikinci yarısı, XVIII əsrin öncələrində yazıb-yaradan saz şairlərindən biri.
| Gövhəri | |
|---|---|
| Doğum tarixi | XVII əsr |
| Vəfat tarixi | XVIII əsr |
| Fəaliyyəti | yazıçı |
Həyatı
XVII əsrin ikinci yarısı, XVIII əsrin öncələrində yazıb-yaradan saz şairlərindən biri də əsərləri o zamandan indiyə kimi sevilə-sevilə oxunan ünlü Gövhəridir. Aşıq Gövhərinin harada və havaxt anadan olması ilə bağlı indiyə qədər konkret bir tarix göstərilməmişdir. Bəzi araşdırmaçıların yazdığına görə bu saz şairi XVII yüzilliyin ortalarında Krımda anadan olmuş və 1715-ci ildən sonra vəfat etmişdir. Hətta, bəzi tədqiqatçılar onun 1737-ci ildə yaşadığını, sağ olduğunu ehtimal eləyirlər. Bir müddət Ərəbistanı, Türkiyənin Avropa hissələrini gəzib-dolaşmış, sonralar İstanbula gələrək, şair Mehmet Bəhri Paşanın (7-1700) divanını tərtib edibdir. Qaynaqlarda onun adının da Əli, Mehmet, Mustafa deyə müxtəlif şəkillərdə qeyd olunduğu gözə çarpır. Hansının daha dəqiq onun əsl adı olduğunu bilmək olmur. Şerlərinin birində:
-misralarından da göründüyü kimi, adının Mustafa olduğunu söyləyir.Mədrəsə təhsili alan Gövhəri də Dərdli, Ömər, Bayburtlu Zehni, Seyrani kimi təkcə saz şairləri içərisində deyil, klassik divan ədəbiyyatı mühitində də tanınmışdır. Onun divan tərzində əruz vəznində yazdığı əsərlər diqqəti cəlb etmişdir. Ancaq, şübhəsiz ki, Gövhərini ən çox tanıdan onun heca vəznində yazdığı qoşmalar, türkülər, manilər olmuşdur. Onun xalq şeri tərzində qələmə aldığı əsərlər indi də sevib-sevilə oxunmaqdadır. Onun divan tərzində əruz vəznində yazdığı əsərlər diqqəti cəlb etmişdir. Ancaq, şübhəsiz ki, Gövhərini ən çox tanıdan onun heca vəznində yazdığı qoşmalar, türkülər, manilər olmuşdur. Onun xalq şeiri tərzində qələmə aldığı əsərlər indi də sevib-sevilə oxunmaqdadır.
Yaradıcılığı
Gövhərinin şerlərinin başlıca mövzusu sevgidir. Saz şairi şerlərində vüsal həsrətindən, vüsalın zövqündən mərhum olduğundan, hicran atəşində qovrulduğundan söhbət açır, fəraq və ayrılıq dəmlərindən şikayətlənərək yazırdı. Sevgilini "qan içən qanlı zalım" adlandırdığı bu deyim tərzi dövrü üçün yenidir. Bu qan içən qanlı zalım öz aşiqini öldürməyi artıq özünə peşə etmişdir və o bundan zövq almaqdadır. Cüngdə aşkar edilən şerlər içərisində elələri də vardır ki, Gövhərinin olduğu halda, başqalarının adma yazılmışdır və yaxud da, əksinə, başqalarının şerləri sonralar onun adma çıxılıbdır. Son zamanlar araşdırmacı Orxan Yavuz Konyanı Ərmənək qəzasında saxlanılan bir cüngdə Gövhərinin 20 şerini aşkara çıxarmışdır. Həmin şerlərin bir qismini "Türk Dünyası Araşdırmaları" jurnalının tanınmış alim Faruq K.Timurtaşm xatirəsinə həsr edilmiş 1983-cü il dekabr (№ 27) nömrəsində dərc etdirmişdir. Orxan Yavuz onun bu şerlərini əvvəlcə çap olunmuşlarla tutuşdurub fərqlərini də ortaya çıxarmışdır.
Mübarek cemalın görmeğe geldim.
Şeftalini der de derman dediler,
Hakikat mıdır sormağa geldim.bəndi ilə başlayan şerin Gövherinin olduğu halda, sonralar Qaracaoğlanın adına yazıldığını söyləyən Orxan Yavuz bunun, hətta, Fuad Köprülü tərəfindən Kuloğluna məxsus olduğunu qeyd edir. Cüngdə üç bənddən ibarət olan bu şer, başqa nəşrlərdə altı bənd olaraq təqdim edilibdir. Şer o qədər təsirli, cəlbedicidir ki, yuxarıda Qaracaoğlandan da danışarkən söylədiyimiz kimi, hətta, Rza Tofiq kimi məşhur sənətkar onun formasından yararlanaraq, "Fikrətin məzarında" əsərini qələmə almışdır. Gövhərinin şerləri öz orijinal ifadələrilə də seçilir. Türk dilində "sürəklilik fiili", yaxud da "devamlılık fıili" deyilən iş və hərəkətin həmişə davam etdiyini bildirən fel vardır. Məsələn, "böyle olagelmiş, boyle olagider" (həmişə belə olub, belə olacaq), "bakakalmak" (baxa-baxa qalmaq), "yazadurmak" (həmişə yazmaq) örnəklərində olduğu kimi. Bu tipli fellərlə şerlər yazan şairə Türkiyə ədəbiyyatında rast gəlmək, demək olar ki, olmaz. Amma Aşıq Gövhərinin yaradıcılığında belə ifadələrlə meydana gətirilmiş şeirlər mövcuddur.
Aşıq Gövhərinin yaradıcılığında yeni tipli rədiflərə, sözlərə, ifadələrə çox yer verilmişdir. Bu onu göstərir ki, aşıq tapdanmış cığırla getmək istəməmiş, yeniliklər etməyi xoşlamış, orijinallığa daha çox önəm vermişdir. Qısqanclıqla bağlı çox əsərlər yazılmışdır. Yuxarıda Aşıq Ömərin bu mövzuda və eyni rədifli bir gözəl səmaisindən söhbət etmişdik. Ancaq Gövhərinin aşağıdakı səmaisi də nə qədər orijinaldır:
Seni kandan sakınırım.
Kandan değil, hey efendim,
Seni candan sakınırım.
O yana, bu yana bakma,
Beni ateşlere yakma,
Elini koynuna sokma,
Seni senden sakınırım.
Gevheri der ben bir mer dim,
Yüreyimden çıkmaz derdim,
Sen bir kuzu, ben bir kurdum,
Seni benden sakınırım.
Saz şairi Gövhərini divan ədəbiyyatı ilə bağlayan onun yalnız əruz vəznində yazdıqları əsərlər deyildi. O, eyni zamanda klassik şairlərdən ustalıqla istifadə etməyi də bacarırdı. Özəlliklə də onun Füzulisayaq söylədiyi şerlər bunu deməyə bizə haqq verir:
Derdime derd ile merhem bağlarım,
Vefasın tutmazsan deyi ağlarım,
A kar gözüm yaşı, çağlar ne güzel.deyən Gövhəri "dərdinə dərd ilə məlhəm bağlamaqla" kifayətlənmir, şəlalə kimi çağlayıb-axan göz yaşlarından da təsəlli tapır, çünki gecə-gündüz dayanmadan ağlayan gözləri məhəbbət yolunda ağlayır… Aşıq Gövhəri yalnız yazıb-yaratdığı dövrdə deyil, özündən sonralar da Türkiyə aşıqları içərisində sayılan-seçilən ustad kimi sevilmiş, onun şerləri təkcə aşıqlar üçün yox, həmçinin aşıq tərzində yazan yazılı ədəbiyyatın nümayəndələri üçün də örnək olubdur.
Mənbə
- Aydın Abi Aydın "Türkiyə ədəbiyyatı tarixi"(müqayisəli) I cild. Bakı: "Təknur", 2010. səh. 197-201
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Govheri XVII esr XVIII esr XVII esrin ikinci yarisi XVIII esrin oncelerinde yazib yaradan saz sairlerinden biri GovheriDogum tarixi XVII esrVefat tarixi XVIII esrFealiyyeti yaziciHeyatiXVII esrin ikinci yarisi XVIII esrin oncelerinde yazib yaradan saz sairlerinden biri de eserleri o zamandan indiye kimi sevile sevile oxunan unlu Govheridir Asiq Govherinin harada ve havaxt anadan olmasi ile bagli indiye qeder konkret bir tarix gosterilmemisdir Bezi arasdirmacilarin yazdigina gore bu saz sairi XVII yuzilliyin ortalarinda Krimda anadan olmus ve 1715 ci ilden sonra vefat etmisdir Hetta bezi tedqiqatcilar onun 1737 ci ilde yasadigini sag oldugunu ehtimal eleyirler Bir muddet Erebistani Turkiyenin Avropa hisselerini gezib dolasmis sonralar Istanbula gelerek sair Mehmet Behri Pasanin 7 1700 divanini tertib edibdir Qaynaqlarda onun adinin da Eli Mehmet Mustafa deye muxtelif sekillerde qeyd olundugu goze carpir Hansinin daha deqiq onun esl adi oldugunu bilmek olmur Serlerinin birinde Gevheri tahirdir Mustafa ismim Bir katre meniden halk oldu cismim misralarindan da gorunduyu kimi adinin Mustafa oldugunu soyleyir Medrese tehsili alan Govheri de Derdli Omer Bayburtlu Zehni Seyrani kimi tekce saz sairleri icerisinde deyil klassik divan edebiyyati muhitinde de taninmisdir Onun divan terzinde eruz vezninde yazdigi eserler diqqeti celb etmisdir Ancaq subhesiz ki Govherini en cox tanidan onun heca vezninde yazdigi qosmalar turkuler maniler olmusdur Onun xalq seri terzinde qeleme aldigi eserler indi de sevib sevile oxunmaqdadir Onun divan terzinde eruz vezninde yazdigi eserler diqqeti celb etmisdir Ancaq subhesiz ki Govherini en cox tanidan onun heca vezninde yazdigi qosmalar turkuler maniler olmusdur Onun xalq seiri terzinde qeleme aldigi eserler indi de sevib sevile oxunmaqdadir YaradiciligiGovherinin serlerinin baslica movzusu sevgidir Saz sairi serlerinde vusal hesretinden vusalin zovqunden merhum oldugundan hicran atesinde qovruldugundan sohbet acir feraq ve ayriliq demlerinden sikayetlenerek yazirdi Sevgilini qan icen qanli zalim adlandirdigi bu deyim terzi dovru ucun yenidir Bu qan icen qanli zalim oz asiqini oldurmeyi artiq ozune pese etmisdir ve o bundan zovq almaqdadir Cungde askar edilen serler icerisinde eleleri de vardir ki Govherinin oldugu halda basqalarinin adma yazilmisdir ve yaxud da eksine basqalarinin serleri sonralar onun adma cixilibdir Son zamanlar arasdirmaci Orxan Yavuz Konyani Ermenek qezasinda saxlanilan bir cungde Govherinin 20 serini askara cixarmisdir Hemin serlerin bir qismini Turk Dunyasi Arasdirmalari jurnalinin taninmis alim Faruq K Timurtasm xatiresine hesr edilmis 1983 cu il dekabr 27 nomresinde derc etdirmisdir Orxan Yavuz onun bu serlerini evvelce cap olunmuslarla tutusdurub ferqlerini de ortaya cixarmisdir Seni bana gayet guzel dediler Mubarek cemalin gormege geldim Seftalini der de derman dediler Hakikat midir sormaga geldim bendi ile baslayan serin Govherinin oldugu halda sonralar Qaracaoglanin adina yazildigini soyleyen Orxan Yavuz bunun hetta Fuad Koprulu terefinden Kulogluna mexsus oldugunu qeyd edir Cungde uc bendden ibaret olan bu ser basqa nesrlerde alti bend olaraq teqdim edilibdir Ser o qeder tesirli celbedicidir ki yuxarida Qaracaoglandan da danisarken soylediyimiz kimi hetta Rza Tofiq kimi meshur senetkar onun formasindan yararlanaraq Fikretin mezarinda eserini qeleme almisdir Govherinin serleri oz orijinal ifadelerile de secilir Turk dilinde sureklilik fiili yaxud da devamlilik fiili deyilen is ve hereketin hemise davam etdiyini bildiren fel vardir Meselen boyle olagelmis boyle olagider hemise bele olub bele olacaq bakakalmak baxa baxa qalmaq yazadurmak hemise yazmaq orneklerinde oldugu kimi Bu tipli fellerle serler yazan saire Turkiye edebiyyatinda rast gelmek demek olar ki olmaz Amma Asiq Govherinin yaradiciliginda bele ifadelerle meydana getirilmis seirler movcuddur Asiq Govherinin yaradiciliginda yeni tipli rediflere sozlere ifadelere cox yer verilmisdir Bu onu gosterir ki asiq tapdanmis cigirla getmek istememis yenilikler etmeyi xoslamis orijinalliga daha cox onem vermisdir Qisqancliqla bagli cox eserler yazilmisdir Yuxarida Asiq Omerin bu movzuda ve eyni redifli bir gozel semaisinden sohbet etmisdik Ancaq Govherinin asagidaki semaisi de ne qeder orijinaldir Ela gozlu nazli dilber Seni kandan sakinirim Kandan degil hey efendim Seni candan sakinirim O yana bu yana bakma Beni ateslere yakma Elini koynuna sokma Seni senden sakinirim Gevheri der ben bir mer dim Yureyimden cikmaz derdim Sen bir kuzu ben bir kurdum Seni benden sakinirim Saz sairi Govherini divan edebiyyati ile baglayan onun yalniz eruz vezninde yazdiqlari eserler deyildi O eyni zamanda klassik sairlerden ustaliqla istifade etmeyi de bacarirdi Ozellikle de onun Fuzulisayaq soylediyi serler bunu demeye bize haqq verir Gece demem gunduz demem aglarim Derdime derd ile merhem baglarim Vefasin tutmazsan deyi aglarim A kar gozum yasi caglar ne guzel deyen Govheri derdine derd ile melhem baglamaqla kifayetlenmir selale kimi caglayib axan goz yaslarindan da teselli tapir cunki gece gunduz dayanmadan aglayan gozleri mehebbet yolunda aglayir Asiq Govheri yalniz yazib yaratdigi dovrde deyil ozunden sonralar da Turkiye asiqlari icerisinde sayilan secilen ustad kimi sevilmis onun serleri tekce asiqlar ucun yox hemcinin asiq terzinde yazan yazili edebiyyatin numayendeleri ucun de ornek olubdur MenbeAydin Abi Aydin Turkiye edebiyyati tarixi muqayiseli I cild Baki Teknur 2010 seh 197 201