Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Göbəklitəpə (türk. Göbekli Tepe) — Türkiyənin cənub-şərqində, Örəncik kəndindən 2,5 km, Şanlıurfa şəhərindən 15 km şimal şərqdə yerləşən, dünyada ən qədim istehkam məbəd kompleksidir. 2003 cü ildə aparılmış geomaqnit tədqiqatlarına əsasən 12000 il yaşı olan bu məbəd kompleksi, e.ə. IX minilliyə aiddir. Kompleks cəmi 20-dən artıq dairəvi şəklində olan istehkamlardan ibarətdir. Bəzi sütunların səthi relyeflərlə örtülüdür. Məbəd məqsədli şəkildə e. ə. VIII minillikdə torpaqla basdırılmışdır. Uzun illər məbəd kompleksi 15 m hündürlüklü və 300 m diametrli Göbəklitəpə hündürlüyündə yatıb qalmışdır. Onun aşkar edilməsi yaxın şərq və bütün avrasiyada ilkin neolit dövrü haqqındakı qəbul olunmuş baxışlarda inqilabi dönüş etmiş olur.
| Göbəklitəpə | |
|---|---|
 Daş dövrünə aid məbəd kompleksi | |
 | |
| Ölkə |  Türkiyə |
| Şəhər | Şanlıurfa |
| Yerləşir | Şanlıurfa ili |
| Tikilmə tarixi | e.ə. IX minillik |
| Üslubu | |
| Sahəsi |
|
| Rəsmi sayt | muze.gov.tr/muze-detay?s… |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aşkar edilməsi
Göbəklitəpə 1960-cı illərin əvvəllərində arxeoloqlara məlum olsa da həqiqi izahını tapa bilmir. Amerikalı arxeoloq Peter Benedikt fərz edirdi ki, bu təpənin altında Bizans dövrünə aid qəbiristanlıq yerləşir. 1994-cü ildə qazıntılar Klaus Şimidtin rəhbərliyi ilə Alman arxeoloji institunun (alm. Deutsche Archäologische Institut, DAI) İstanbul bölməsi və Şanlıurfa muzeyi tərəfindən davam etdirilir.
Əldə edilən ilk qazıntı materiallarından Şimidt onların daş dövrünə aid olduğunu hesab edir. Arxeoloji qazıntılara qədər sahə kənd təsərrüffat işləri üçün istifadə edildiyindən, maneə törədən daşlar bir yerə toplanaraq üstü torpaqla örtülür. Arxeoloqlar müəyən edirlər ki, bu təbə təbi yolla əmələ gəlməmişdir. Sonrada şimal yamacda daşlar arasından üzəri şəkil relyefli T- formalı sütun tapılir. Daha sonra cənuv yamacda ikinci T- formalı sütunun kiçik demenzionları tapılır .
Məbəd kompleksi
III qat
Göbəklitəpə məbəd kompleksi bu günə qədər mezolit dövrünə aid ən qədim mədəni istehkam sayılır. Onun tikintisi mezolitdən başlamış və bir neçə minilliklər davam etmişdir. Arxeoloji kompleks neolit dövrünə aid üç əsas qatdan ibarətdir. Ən qədim qat III qat olub, mədəniyyətinə aiddir. III qatda dairəvi və oval formada emal olunmamış daşdan tikilmiş divarlara bitişik 3 m uzunluğa malik monalit sütunlar aşkarlanmışdırş. Eyni növ sütunlara istehkamın mərkəzindədə rast gəlinir. Döşəmə sönmüş əhəngdaşından döşənmiş və oturacaqlar divar boyu uzanır. Məbəddə qaban və tülkü skulpturları qoyulmuşdur. Diametrləri 10–30 m olan dörd belə istehkam açılmışdır. Geofiziki müayinələr göstərir ki, təpənin tərkində daha 16 belə istehkam mövcuddur. Tikinti üçün daş kompleksin yaxınlığından əldə edilmişdir. Qəribə də olsa onların daş tiyələr vasitəsilə kəsilib yonulması təxmin edilir. Daş karxanada bir neçə uzunluğu 9 m-ə çatan bitirilməmiş sütunlara rast gəlinir.
II qat
Arxeoloji qazıntının II qatı mədəniyyətinə, e.ə. 7500-6000 ci ilə aiddir. Radiokömür müayinəsinə əsasən II qatın e.ə. 8800-8000 ci illərə aid olduğu hesab edilir. Bu dövrdə torpaqlanmış qədim qatın üzərində cilalanmış əhəng daşından döşəməli dördbucaqlı zal inşa edilmişdir. Bu istehkamın ust qatı sahə əkin üçün istifadə edilərkən əkinçilər tərəfindən zədələnmişdir. Bu qatda 1,5 m hündürlüyə malik T-şəkilli sütünlar aşkar edilmişdir. Onların əksəriyyəti istehkamın ortasında cüt dayaqlar kimi durmaqdadırlar. Onlardan bir qədərinin üzərində şir relyeflər ovulmuşdur. Cüt sütunlar arasında oturacaq quraşdırılmışdır ki, onun da üzərində qadın şəkili ovulmuşdur.
Aşkar edilən təsvirlərdən öküz, qaban, tülkü, ilan və digər sürünənlər, cüyür, həşərat, hörümçək, quş - kərkəs relyeflərinə rast gəlinir. Kərkəs təsvirləri yerli kultla əlaqəli olduğu güman edilir. Güman edilir ki, həmin dövrdə ölü dəfn edilmirdi. Cəsəd qurd-quşa xüsusən də kərkəsə yem olurdu. Bu tərz sonralar atəşpərəstlər tərəfindən qəbul edilmişdir. Cəsəddən ayrılmış baş isə əcdadlarının kultu kimi saxlanılırdı. Bu tərz isə sonralar də rast gəlinmişdir. İnsan təsviri azlıq, içərilərində xüsusən kərkəs əhatəsində başsız cəsəd təşkil edir. T- şəkilli sütunlarda qol relyeflərinə də rast gəlinir.
I qat
Kompleksin I qatı Göbəklitəpənin üst nazik təbəqəsini təşkil edir. I qat bir o qədər də zaman kəsizini əhatə etmir. Aparılan mütəmadi əkin və torpaq işləri nəticəsində daha çox eroziyaya və digər mexaniki təsirlərə məruz qalmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Klaus Schmidt: Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995–2007. in: Erste Tempel – Frühe Siedlungen. 12000 Jahre Kunst und Kultur. Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat. Isensee, Oldenburg 2009. S. 187.
- Klaus Schmidt: Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995–2007. in: Erste Tempel – Frühe Siedlungen. 12000 Jahre Kunst und Kultur. Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat. Isensee, Oldenburg 2009. S. 188.
- Klaus Schmidt: Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger. Die archäologische Entdeckung am Göbekli Tepe. C. H. Beck, München 2006. S. 16.
- Klaus Schmidt: Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger. Die archäologische Entdeckung am Göbekli Tepe. C. H. Beck, München 2006. S. 108–109.
- E. B. Banning So Fair a House: Göbekli Tepe and the Identification of Temples in the Pre-Pottery Neolithic of the Near East // Current Anthropology. — 2011. — Т. Vol. 52, No. 5. — С. 619-660. — DOI:10.1086/661207
- Klaus Schmidt: Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde, erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995–2007. in: Erste Tempel – Frühe Siedlungen. 12000 Jahre Kunst und Kultur. Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat. Isensee, Oldenburg 2009. S. 191.
- Klaus Schmidt: Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde, erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995–2007. in: Erste Tempel – Frühe Siedlungen. 12000 Jahre Kunst und Kultur. Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat. Isensee, Oldenburg 2009. S. 198.
- Klaus Schmidt: Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde, erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995–2007. in: Erste Tempel – Frühe Siedlungen. 12000 Jahre Kunst und Kultur. Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat. Isensee, Oldenburg 2009. S. 201.
Mənbələr
- Klaus Schmidt: Frühneolithische Tempel. Ein Forschungsbericht zum präkeramischen Neolithikum Obermesopotamiens. In: Mitteilungen der deutschen Orient-Gesellschaft 130, 1998, S. 17–49.
- Klaus Schmidt: Zuerst kam der Tempel, dann die Stadt. Bericht zu den Grabungen am Gürcütepe und am Göbekli Tepe 1996–1999. In: Istanbuler Mitteilungen 50, 2000, S. 5–40
- Klaus Schmidt: Göbekli Tepe, Southeastern Turkey. A preliminary Report on the 1995–1999 Excavations. In: Palèorient 26, 2001, S. 45–54.
- Joris Peters, Klaus Schmidt: Animals in the symbolic world of Pre-Pottery Neolithic Göbekli Tepe, south-eastern Turkey: a preliminary assessment. In: Anthropozoologica 39, 1, 2004, S. 179–218.Volltext
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gobeklitepe turk Gobekli Tepe Turkiyenin cenub serqinde Orencik kendinden 2 5 km Sanliurfa seherinden 15 km simal serqde yerlesen dunyada en qedim istehkam mebed kompleksidir 2003 cu ilde aparilmis geomaqnit tedqiqatlarina esasen 12000 il yasi olan bu mebed kompleksi e e IX minilliye aiddir Kompleks cemi 20 den artiq dairevi seklinde olan istehkamlardan ibaretdir Bezi sutunlarin sethi relyeflerle ortuludur Mebed meqsedli sekilde e e VIII minillikde torpaqla basdirilmisdir Uzun iller mebed kompleksi 15 m hundurluklu ve 300 m diametrli Gobeklitepe hundurluyunde yatib qalmisdir Onun askar edilmesi yaxin serq ve butun avrasiyada ilkin neolit dovru haqqindaki qebul olunmus baxislarda inqilabi donus etmis olur GobeklitepeDas dovrune aid mebed kompleksi37 13 23 sm e 38 55 21 s u Olke TurkiyeSeher SanliurfaYerlesir Sanliurfa iliTikilme tarixi e e IX minillikUslubuSahesi 126 ha461 haResmi sayt muze gov tr muze detay s Gobeklitepe Vikianbarda elaqeli mediafayllarAskar edilmesiGobeklitepe 1960 ci illerin evvellerinde arxeoloqlara melum olsa da heqiqi izahini tapa bilmir Amerikali arxeoloq Peter Benedikt ferz edirdi ki bu tepenin altinda Bizans dovrune aid qebiristanliq yerlesir 1994 cu ilde qazintilar Klaus Simidtin rehberliyi ile Alman arxeoloji institunun alm Deutsche Archaologische Institut DAI Istanbul bolmesi ve Sanliurfa muzeyi terefinden davam etdirilir Elde edilen ilk qazinti materiallarindan Simidt onlarin das dovrune aid oldugunu hesab edir Arxeoloji qazintilara qeder sahe kend teserruffat isleri ucun istifade edildiyinden manee toreden daslar bir yere toplanaraq ustu torpaqla ortulur Arxeoloqlar mueyen edirler ki bu tebe tebi yolla emele gelmemisdir Sonrada simal yamacda daslar arasindan uzeri sekil relyefli T formali sutun tapilir Daha sonra cenuv yamacda ikinci T formali sutunun kicik demenzionlari tapilir Mebed kompleksiIII qat Gobeklitepe mebed kompleksi bu gune qeder mezolit dovrune aid en qedim medeni istehkam sayilir Onun tikintisi mezolitden baslamis ve bir nece minillikler davam etmisdir Arxeoloji kompleks neolit dovrune aid uc esas qatdan ibaretdir En qedim qat III qat olub medeniyyetine aiddir III qatda dairevi ve oval formada emal olunmamis dasdan tikilmis divarlara bitisik 3 m uzunluga malik monalit sutunlar askarlanmisdirs Eyni nov sutunlara istehkamin merkezindede rast gelinir Doseme sonmus ehengdasindan dosenmis ve oturacaqlar divar boyu uzanir Mebedde qaban ve tulku skulpturlari qoyulmusdur Diametrleri 10 30 m olan dord bele istehkam acilmisdir Geofiziki muayineler gosterir ki tepenin terkinde daha 16 bele istehkam movcuddur Tikinti ucun das kompleksin yaxinligindan elde edilmisdir Qeribe de olsa onlarin das tiyeler vasitesile kesilib yonulmasi texmin edilir Das karxanada bir nece uzunlugu 9 m e catan bitirilmemis sutunlara rast gelinir II qat Arxeoloji qazintinin II qati medeniyyetine e e 7500 6000 ci ile aiddir Radiokomur muayinesine esasen II qatin e e 8800 8000 ci illere aid oldugu hesab edilir Bu dovrde torpaqlanmis qedim qatin uzerinde cilalanmis eheng dasindan dosemeli dordbucaqli zal insa edilmisdir Bu istehkamin ust qati sahe ekin ucun istifade edilerken ekinciler terefinden zedelenmisdir Bu qatda 1 5 m hundurluye malik T sekilli sutunlar askar edilmisdir Onlarin ekseriyyeti istehkamin ortasinda cut dayaqlar kimi durmaqdadirlar Onlardan bir qederinin uzerinde sir relyefler ovulmusdur Cut sutunlar arasinda oturacaq qurasdirilmisdir ki onun da uzerinde qadin sekili ovulmusdur Askar edilen tesvirlerden okuz qaban tulku ilan ve diger surunenler cuyur heserat horumcek qus kerkes relyeflerine rast gelinir Kerkes tesvirleri yerli kultla elaqeli oldugu guman edilir Guman edilir ki hemin dovrde olu defn edilmirdi Cesed qurd qusa xususen de kerkese yem olurdu Bu terz sonralar atesperestler terefinden qebul edilmisdir Cesedden ayrilmis bas ise ecdadlarinin kultu kimi saxlanilirdi Bu terz ise sonralar de rast gelinmisdir Insan tesviri azliq icerilerinde xususen kerkes ehatesinde bassiz cesed teskil edir T sekilli sutunlarda qol relyeflerine de rast gelinir Heyvan relyefli T sekilli sutunlar I qat Kompleksin I qati Gobeklitepenin ust nazik tebeqesini teskil edir I qat bir o qeder de zaman kesizini ehate etmir Aparilan mutemadi ekin ve torpaq isleri neticesinde daha cox eroziyaya ve diger mexaniki tesirlere meruz qalmisdir Hemcinin baxVikianbarda Gobeklitepe ile elaqeli mediafayllar var IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Klaus Schmidt Gobekli Tepe Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995 2007 in Erste Tempel Fruhe Siedlungen 12000 Jahre Kunst und Kultur Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat Isensee Oldenburg 2009 S 187 Klaus Schmidt Gobekli Tepe Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995 2007 in Erste Tempel Fruhe Siedlungen 12000 Jahre Kunst und Kultur Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat Isensee Oldenburg 2009 S 188 Klaus Schmidt Sie bauten die ersten Tempel Das ratselhafte Heiligtum der Steinzeitjager Die archaologische Entdeckung am Gobekli Tepe C H Beck Munchen 2006 S 16 Klaus Schmidt Sie bauten die ersten Tempel Das ratselhafte Heiligtum der Steinzeitjager Die archaologische Entdeckung am Gobekli Tepe C H Beck Munchen 2006 S 108 109 E B Banning So Fair a House Gobekli Tepe and the Identification of Temples in the Pre Pottery Neolithic of the Near East Current Anthropology 2011 T Vol 52 No 5 S 619 660 DOI 10 1086 661207 Klaus Schmidt Gobekli Tepe Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995 2007 in Erste Tempel Fruhe Siedlungen 12000 Jahre Kunst und Kultur Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat Isensee Oldenburg 2009 S 191 Klaus Schmidt Gobekli Tepe Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995 2007 in Erste Tempel Fruhe Siedlungen 12000 Jahre Kunst und Kultur Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat Isensee Oldenburg 2009 S 198 Klaus Schmidt Gobekli Tepe Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995 2007 in Erste Tempel Fruhe Siedlungen 12000 Jahre Kunst und Kultur Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat Isensee Oldenburg 2009 S 201 MenbelerKlaus Schmidt Fruhneolithische Tempel Ein Forschungsbericht zum prakeramischen Neolithikum Obermesopotamiens In Mitteilungen der deutschen Orient Gesellschaft 130 1998 S 17 49 Klaus Schmidt Zuerst kam der Tempel dann die Stadt Bericht zu den Grabungen am Gurcutepe und am Gobekli Tepe 1996 1999 In Istanbuler Mitteilungen 50 2000 S 5 40 Klaus Schmidt Gobekli Tepe Southeastern Turkey A preliminary Report on the 1995 1999 Excavations In Paleorient 26 2001 S 45 54 Joris Peters Klaus Schmidt Animals in the symbolic world of Pre Pottery Neolithic Gobekli Tepe south eastern Turkey a preliminary assessment In Anthropozoologica 39 1 2004 S 179 218 VolltextXarici kecidler