Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az

Giritli əli əziz 1749 29 Oktyabr 1798 Berlin Türk diplomat səfir yazıçı və şair Giritli əli əzizBerlinin Kreuzberg bölgə

Giritli Əli Əziz Əfəndi

Giritli Əli Əziz (1749 - 29 Oktyabr 1798, Berlin ), Türk diplomat, səfir, yazıçı və şair .

image
Giritli Əli Əziz
image
Berlinin Kreuzberg bölgəsində dəfn olunan Giritli Əli Əzizə təşəkkür lövhəsi

1749-cu ildə Giritdə (Krit) anadan olub. Atası Giritin xəzinədarı və tarixçi Mehmed Əfəndidir. Təhsilini Giritdə etdi. Zəngin atasından miras qalan sərvəti xərclədikdən və istehlak etdikdən sonra İstanbula getdi. Hassa muşketyorlarına qoşuldu. Validə Kətxuda olan həmyerlisi Yusuf Ağaya bağlanmış və köməyi ilə Xiosa vergiyığan təyin edilmişdir. Bir müddət sonra Belqrada göndərildi. İki il orada qaldı və bəzi dövlət mülklərinin satışına uğurla nəzarət etdi. Vəzifə borcundakı bu müvəffəqiyyət sayəsində mir-i miran rütbəsi ilə 1797-ci ildə Berlin səfiri təyin edildi və Prussiya dövlətinin hüzurunda Osmanlı İmperiyasının ilk daimi və məskunlaşmış səfiri oldu. Səfirlik baxımından yarım il, müxtəlif mənbələr tərəfindən də bəhs edilən çox qısa bir səfarətnamədir. Əli Əzizin 29 oktyabr 1798-ci ildə Berlində öldüyü yazılırdı. Ondan sonra oğlu Səlüvər Əfəndi də səfir vəzifəsini icra etdi.

Əli ƏziziBerlin Müsəlman qəbiristanlığında dəfn edildi. Bu qəbiristanlığın yeri bu gün Berlinin Kreuzberq bölgəsindəki Qeybeystrassenin Urbanstrasseyə açdığı küçə ilə üst-üstə düşür. Bu yaxınlarda Urbanstrasse’də onun xatirəsinə lövhə qoyulmuşdur.

"Xəyalat"

Əslən "Mühəyyəlat-i lədünni-i divinə-i Giridi Əli Əziz Əfəndi" adlanan və qısaca "Xəyalat" adlanan məşhur əsərində müəllif özünəməxsus bir üslubda müxtəlif hekayələr yazdı. 1770-ci illərdə ən erkən yazılmağa başladığı və 1797-ci ildə tamamlandığı düşünülür.

Fantastik xüsusiyyətlərə sahib olan, təsəvvür və reallığın, şifahi mədəniyyətin və yazılı mədəniyyətin və macəra dolu hekayələrin iç-içə olduğu, tilsimlərin, cinlərin, dərvişlərin və aşiqlərin dolaşdığı əsər ənənəvi hekayə ilə müasir hekayə üslubu arasında bir yerə sahibdir və vacib bir təməl daşdır. Üç ayrı fəsildə "Birinci, İkinci və Üçüncü Xəyal" başlıqları ilə yazılmışdır. Şərq hekayə üslubunun əsas texnikalarından istifadə olunan əsər hekayə daxilində sistemə əsaslanır və personajlar kitabın sonuna qədər təsadüfi şəkildə istinad edilir. Beləliklə mövzunun bütövlüyü təmin olunur. Sadə bir dildə və sadə bir üslubda istifadə olunan əsər 1852-ci ildə "Hərbi Məktəb" mətbəəsində "Mühəyyəlat-i Əziz Əfəndi" adı altında, daha sonra İstanbulda 1873-cü ildə İzzət Əfəndi mətbəəsi tərəfindən nəşr olundu. Əsərin bütövlükdə və ya ayrı-ayrı hissələrdə bugünkü türkcəyə uyğunlaşdırılmış variantları yaxın keçmişdə müxtəlif nəşriyyatlar tərəfindən nəşr edilmişdir.

Öz çağında şeirdə minlərlə qoşma əzbərləməsi ilə məşhur olan Əli Əzizin, "Xəyalat"-dan başqa "Varidat" adlı bir sufi əsəri və Türk və Fars dillərində şeirləri var. "Xəyalat"-ın ön sözündə Avropa alimlərinin suallarına cavab olaraq bəhs edilən traktat hələ tapılmamışdır.

"Xəyalat"-ın təsiri geniş olmuşdur. 19-cu əsrdə Əhməd Midhəd Əfəndinin 1877-ci ildə yazdığı "Çəngi" romanına əsasən bu əsərə istinadlar var və romanın qəhrəmanı Daniş Çələbi "Xəyalat"ı oxuyaraq gerçəklikdən uzaqlaşdırılıb. 19-cu əsrin Türk şeirinin ən əhəmiyyətli adlarından biri Müəllim Naciyə bu əsər təsir göstərmişdir. Ən tanınmış tərcüməçilərdən olan Riçard Börton bu romandan bəhs etdi və 20-ci əsrdə, Avstriyalı türkoloq Andreas Tietze "Xəyalat"-a dair nəşrlər etdi.

Dipnotlar

  1. Yrd. Doç. Dr. Mehmet Əlaəddin Yalçınkaya. .(PDF). Ankara Universiteti. 24 dekabr 2015 tarixində mənbəsindən arxivləşdirilib.

İstinadlar

  • H. Ahmed Schmiede. Osmanlı ve Prusya mənbələrinə görə Kritli Əli Əziz Əfəndinin Berlin səfarəti (Ali Aziz Efendi Aus Kreta: Intuitionen Des Herzens) ISBN 975-498-036-5 (Türkcə ve Almanca). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. 
  • Ali Aziz Efendi of Crete (1884). The story of Jewad (İngiliscə). Wilson & McCormick, Glasgow.

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Nəşr tarixi:
Giritli Eli Eziz 1749 29 Oktyabr 1798 Berlin Turk diplomat sefir yazici ve sair Giritli Eli EzizBerlinin Kreuzberg bolgesinde defn olunan Giritli Eli Ezize tesekkur lovhesi 1749 cu ilde Giritde Krit anadan olub Atasi Giritin xezinedari ve tarixci Mehmed Efendidir Tehsilini Giritde etdi Zengin atasindan miras qalan serveti xercledikden ve istehlak etdikden sonra Istanbula getdi Hassa musketyorlarina qosuldu Valide Ketxuda olan hemyerlisi Yusuf Agaya baglanmis ve komeyi ile Xiosa vergiyigan teyin edilmisdir Bir muddet sonra Belqrada gonderildi Iki il orada qaldi ve bezi dovlet mulklerinin satisina ugurla nezaret etdi Vezife borcundaki bu muveffeqiyyet sayesinde mir i miran rutbesi ile 1797 ci ilde Berlin sefiri teyin edildi ve Prussiya dovletinin huzurunda Osmanli Imperiyasinin ilk daimi ve meskunlasmis sefiri oldu Sefirlik baximindan yarim il muxtelif menbeler terefinden de behs edilen cox qisa bir sefaretnamedir Eli Ezizin 29 oktyabr 1798 ci ilde Berlinde olduyu yazilirdi Ondan sonra oglu Seluver Efendi de sefir vezifesini icra etdi Eli EziziBerlin Muselman qebiristanliginda defn edildi Bu qebiristanligin yeri bu gun Berlinin Kreuzberq bolgesindeki Qeybeystrassenin Urbanstrasseye acdigi kuce ile ust uste dusur Bu yaxinlarda Urbanstrasse de onun xatiresine lovhe qoyulmusdur Xeyalat Eslen Muheyyelat i ledunni i divine i Giridi Eli Eziz Efendi adlanan ve qisaca Xeyalat adlanan meshur eserinde muellif ozunemexsus bir uslubda muxtelif hekayeler yazdi 1770 ci illerde en erken yazilmaga basladigi ve 1797 ci ilde tamamlandigi dusunulur Fantastik xususiyyetlere sahib olan tesevvur ve realligin sifahi medeniyyetin ve yazili medeniyyetin ve macera dolu hekayelerin ic ice oldugu tilsimlerin cinlerin dervislerin ve asiqlerin dolasdigi eser enenevi hekaye ile muasir hekaye uslubu arasinda bir yere sahibdir ve vacib bir temel dasdir Uc ayri fesilde Birinci Ikinci ve Ucuncu Xeyal basliqlari ile yazilmisdir Serq hekaye uslubunun esas texnikalarindan istifade olunan eser hekaye daxilinde sisteme esaslanir ve personajlar kitabin sonuna qeder tesadufi sekilde istinad edilir Belelikle movzunun butovluyu temin olunur Sade bir dilde ve sade bir uslubda istifade olunan eser 1852 ci ilde Herbi Mekteb metbeesinde Muheyyelat i Eziz Efendi adi altinda daha sonra Istanbulda 1873 cu ilde Izzet Efendi metbeesi terefinden nesr olundu Eserin butovlukde ve ya ayri ayri hisselerde bugunku turkceye uygunlasdirilmis variantlari yaxin kecmisde muxtelif nesriyyatlar terefinden nesr edilmisdir Oz caginda seirde minlerle qosma ezberlemesi ile meshur olan Eli Ezizin Xeyalat dan basqa Varidat adli bir sufi eseri ve Turk ve Fars dillerinde seirleri var Xeyalat in on sozunde Avropa alimlerinin suallarina cavab olaraq behs edilen traktat hele tapilmamisdir Xeyalat in tesiri genis olmusdur 19 cu esrde Ehmed Midhed Efendinin 1877 ci ilde yazdigi Cengi romanina esasen bu esere istinadlar var ve romanin qehremani Danis Celebi Xeyalat i oxuyaraq gerceklikden uzaqlasdirilib 19 cu esrin Turk seirinin en ehemiyyetli adlarindan biri Muellim Naciye bu eser tesir gostermisdir En taninmis tercumecilerden olan Ricard Borton bu romandan behs etdi ve 20 ci esrde Avstriyali turkoloq Andreas Tietze Xeyalat a dair nesrler etdi Biografi net 1 Kasim 2011 tarihinde section DipnotlarYrd Doc Dr Mehmet Elaeddin Yalcinkaya PDF Ankara Universiteti 24 dekabr 2015 tarixinde menbesinden arxivlesdirilib IstinadlarH Ahmed Schmiede Osmanli ve Prusya menbelerine gore Kritli Eli Eziz Efendinin Berlin sefareti Ali Aziz Efendi Aus Kreta Intuitionen Des Herzens ISBN 975 498 036 5 Turkce ve Almanca Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi Yayinlari Ali Aziz Efendi of Crete 1884 The story of Jewad Ingilisce Wilson amp McCormick Glasgow
Yuxarı