Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gənc Osman Dastanı — XVII əsrdə Qayıqçı Qul Mustafa tərəfindən yazılan və Türk xalq ədəbiyyatının ən vacib epik əsərlərindən biridir. Əsərdə Osman adındakı gənc bir yeniçərinin igidlikləri və ölümündən bəhs edilir.
Əsərin Türk ədəbiyyatındakı əhəmiyyəti
Osmanlı ənənələrinə görə müharibədən sonra yeniçəri olan ozanlar tərəfindən qələbə haqqında şeirlər deyildiyi bilinməkdədir. Gənc Osman Dastanı da bu şəkildə yaranmış Türk xalq ədəbiyyatı məhsuludur. Bu epik şeir Bağdad səfərindən sonra yazılmışdır; yenə eyni səfərdən sonra kimi zamanının vacib xalq ozanlarıda müxtəlif şeirlər yazmışdır. Hətta Türk xalq ədəbiyyatının ən vacib ozanlarından biri kimi göstərilən Qaracaoğlanda bir Gənc Osman Dastanı yazmış, ancaq bu dastanların heç biri Qayıqçı Qul Mustafanın yazmış olduğu Gənc Osman Dastanı qədər tanınmamışdır. Qaracaoğlanın şeiri ancaq 1970. ildə ortaya çıxmışdır. Gənc Osman Dastanı yazıldığı zamandan etibarən xəlq tərəfindən böyük rəğbət görmüş və xalq rəvayətinə çevrilmişdir. Bu dastanın mahnı halına gətirildiyi də bilinməkdədir. Gənc Osman Dastanı ozanın xalqın böyük bir hissəsi tərəfindən tanınmasına səbəb olmuşdur.
Bağdad səfərinin 1639. ilə kimi çəkməsi əsərin bu illərdə yazıldığını göstərir. Bu əsər Bayburtlu Zehninin "Hart Dastanı" və Razinin Şeyx Şamil Dastanı kimi əsərlərlə birlikdə Aşıq xalq ədəbiyyatının ən vacib epik əsərləri arasındadır. Əsər Türk ədəbiyyatının araştırılması üçün də istifadə olunub. "Qayıqçı Qul Mustafa və Gənc Osman Hekayəsi" əsəri xalq hekayələrinin yaranma mərhələlərini izləmə və mənalandırma strategiyasının tətbiq edildiyi örnək əsərlərdən biridir.
Gənc Osman dastanı, Bağdad mühasirəsi zamanı Osman adlı bir gəncin böyük qəhrəmanlıqlar göstərib, daha sonra vurularaq Dəcləyə düşməsindən bəhs edir. Osmanın ölümünə padişah IV Murat daxil bütün ordunun kədərləndiyi rəvayət edilir. Hətda padişah IV Muradın Gənc Osmanın ölümündən sonra:"Kaşki Bağdadı fəth etməsəydim də Osmanım şəhid olmasaydı" dediyi iddia edilir. IV Muradın qardaşı II Osmanın da Gənc Osman olaraq tanınıb Yeniçəri üsyanı zamanı öldürüldüyü də bilinir. Burada bəhs edilən hadisənin II Osmanın öldürülməsi ilə əlaqəli ola bilmə ehtimalı vardır. Gənc Osman haqqında başqa ozanların da şeir yazması bu ehtimalı azaltsa da, bəzi mənbələrdə II Osmanın öldürülməsinin Qayıqçı Qul Mustafaya böyük təsir etdiyi deyilir.
Dastanın məzmunu
Hafiz Əhməd Paşanın yerinə vəziri azam və sərdarı əkrəm təyin edilən Hüsrəv Paşa dərhal Bağdada hərəkət etdi. Bu əzmli və cəsur vəzir, sərhad boylarında yetişmiş, təcrübəli əskərlər istəyir və:
 | Saqqal və bığına daraq batmayan uşaqlara bu orduda yer yoxdur, deyirdi. |  |
Əvvəlcə İran əskərlərinin dəstək aldığı Həmədana hücum etdi. Burada bir İran birliyini məğlub ettikdən sonra, Həmədanı aldı. Döyüş zamanı bir yeniçəri zabiti bığ yeri yeni tərləmiş gənc bir əskərin qəhrəmanlıqla vuruşduğunu gördü və bunu Hüsrəv Paşaya xəbər verdi. Əmrini yerinə yetirməyənləri cəzalandıran Hüsrəv Paşa, dərhal paşaları topladı və:
| | Bığına daraq batmayan bir uşaq orduya necə qatıla bilər? Siz buna nə deyirsiniz? | |
Bu söz-söhbəti bütün paşalar eşitmişdi. Mehriban müharibəsində, qız kimi gözəl bir uşağın atını kişnədə-kişnədə qılıncsız düşmən mövqelərinə girdiyini bütün əskərlər görmüşdü. Paşalardan biri:
| | Adı Gənc Osman imiş dövlətlim, dedi. | |
Hüsrəv Paşa qaşlarını devirdi. Gənc Osman adını o da eşitmişdi. Üzünü görən olmasa da, şöhrəti dillərə dastandı.
-İstehzamı edirsiniz Gənc Osman uşaqdırmı? Dedi.
Paşalar susmuşdu. Anadolu bəylərbəyi gözləri dolu idi.
Osmanlı ordusu Həmədandan sonra İran ordusunu yenə məğlub etmişdi. Bu döyüşdə də Gənc Osman, atıyla irəli atılmış və qarşısına çıxanları devirərək qələbənin qazanılmasında böyük rol oynamışdı. Hüsrəv Paşa, bu müharibədə Anadolu sipahilərinin komandiri olan Zor Murtaza Paşayı çağıraraq, dərhal bu uşağı tapıb gətirməsini istədi. Bu əmrdən sonra Murtaza Paşa çölə çıxdı. Bütün bəylərin və paşaların gözü qapıda idi. Aradan xeyli zaman keçdi, qapı açıldı. İçəri Murtaza Paşa ilə birlikdə 15–16 yaşında görünən, arslan kimi bir oğlan girdi. Ağır addımlarla Hüsrəv Paşaya yaxınlaşdı, salam verdi. Paşa gur bir səslə soruşdu:
| | -Adın nədir? | |
Gənc Osman darağı aldı və hər kəs maraqla onu izlərkən qəfildən darağı üst dodağına batırdı.
| | Bu da bığ paşam. Mərdlik bığda deyil ürəkdədir. | |
Bəylər və paşalar başını önə əymişdi. Murtaza paşa isə ağlıyırdı. Hüsrəv Paşa Gənc Osmanın dodağından axan qanlara baxıb:
| | Haydi get birliyinə oğul, mən sözümü geri aldım, dedi. | |
Ordu, 6 oktyabr 1630 gecəsi Bağdadı yenə mühasirəyə aldı. Topçu atəşiylə qala divarlarında açılan dəliklər şəhidlərlə dolu idi. 8 noyabr axşamı bütün birliklərə ümumi hücum ediləcəyi bildirildi. 9 Noyabrda bütün birliklər hücuma keçdi, Murtaza Paşa ən öndə vuruşurdu. Gənc Osman da yanındaydı. Qala divarlarına xeyli yaxınlaşmışdılar. Baş sancaqdar irəli çıxdı, lakin vurularaq yerə yıxıldı. İndi sıra Gənc Osmanda idi. Yanında duran Murtaza Paşaya baxdı, yerə yıxılan sancaqdarın əlindəki sancağı alıb, qaçaraq xəndəyi keçdi. Yağış kimi yağan mərmilərə fikir vermədən qala divarına dırmaşmağa başladı. Nəhayət əməlinə çatdı, qala divarının üstünə çıxa bilmişdi. Dərhal sancağı sancdı, lakin bədəni yüzlərlə mərmiyə tuş gəlmiş və dəlik-deşik olmuşdu. Gənc Osman orada şəhid oldu. Dalğalanan sancağı görən Osmanlı əskərləri artıq qalib gəldiklərini düşünərək daha böyük bir güclə qala divarlarına yüklənməyə başladı və İran əskərlərini püskürdərək qala divarlarını keçə bildi. Qələbədən sonra Hüsrəv Paşa, Gənc Osmanın tapılmasını əmr etdi. Onu mükafatlandıracaq və qəhrəmanlıqlarını padişaha çatdıracaqdı. Biraz sonra gələn xəbərlə Gənc Osmanın Şəhid olduğunu öyrəndi. Deməli o bir çox bığı gur əskərdən daha cəsur idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Banarlı, Nihat Sami. Devlet ve Devlet Terbiyesi, s.178, Kubbealtı Yayınları, İstanbul:2007
- Başgöz, İlhan. (1992). Karacaoğlan, s.72, Pan Yayıncılık.
- Boratav, Pertev Naili. (1988). Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği, s.110
- Köksal, Hasan. (1985). Milli Destanlarımız ve Türk Halk Edebiyatı, s.205, Üçdal Yayıncılık.
- Kocatürk, V. Mahir. (1964). Türk Edebiyatı Tarihi, s.420, Edebiyat Yayınevi.
- T. C. Kültür Bakanlığı. (1981). Millî Kültür, s.16, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.
- Alptekin, Ali Berat. (1997). Halk Hikayelerinin Motif Yapısı, s.66, Akçağ Yayınları.
- Necatigil, Behçet. (190). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Varlık Yayınevi.
- Kabaklı, Ahmet. (1985). Türk Edebiyatı: 2. Cilt, TEV.
Xarici keçidlər
- genç osman türküsü [ölü keçid]
- Genç Osman Türküsünün Sözleri (Farklı bir yorum)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale dastan haqqindadir Eyni ad ile anilan Osmanli sultani ucun baxin II Osman Genc Osman Dastani XVII esrde Qayiqci Qul Mustafa terefinden yazilan ve Turk xalq edebiyyatinin en vacib epik eserlerinden biridir Eserde Osman adindaki genc bir yenicerinin igidlikleri ve olumunden behs edilir Eserin Turk edebiyyatindaki ehemiyyetiGenc Osmanin Decleye duserek olumunden sonra o zamanki padisah IV Muradin kederlendiyi de revaet edilir Osmanli enenelerine gore muharibeden sonra yeniceri olan ozanlar terefinden qelebe haqqinda seirler deyildiyi bilinmekdedir Genc Osman Dastani da bu sekilde yaranmis Turk xalq edebiyyati mehsuludur Bu epik seir Bagdad seferinden sonra yazilmisdir yene eyni seferden sonra kimi zamaninin vacib xalq ozanlarida muxtelif seirler yazmisdir Hetta Turk xalq edebiyyatinin en vacib ozanlarindan biri kimi gosterilen Qaracaoglanda bir Genc Osman Dastani yazmis ancaq bu dastanlarin hec biri Qayiqci Qul Mustafanin yazmis oldugu Genc Osman Dastani qeder taninmamisdir Qaracaoglanin seiri ancaq 1970 ilde ortaya cixmisdir Genc Osman Dastani yazildigi zamandan etibaren xelq terefinden boyuk regbet gormus ve xalq revayetine cevrilmisdir Bu dastanin mahni halina getirildiyi de bilinmekdedir Genc Osman Dastani ozanin xalqin boyuk bir hissesi terefinden taninmasina sebeb olmusdur Bagdad seferinin 1639 ile kimi cekmesi eserin bu illerde yazildigini gosterir Bu eser Bayburtlu Zehninin Hart Dastani ve Razinin Seyx Samil Dastani kimi eserlerle birlikde Asiq xalq edebiyyatinin en vacib epik eserleri arasindadir Eser Turk edebiyyatinin arastirilmasi ucun de istifade olunub Qayiqci Qul Mustafa ve Genc Osman Hekayesi eseri xalq hekayelerinin yaranma merhelelerini izleme ve menalandirma strategiyasinin tetbiq edildiyi ornek eserlerden biridir Genc Osman dastani Bagdad muhasiresi zamani Osman adli bir gencin boyuk qehremanliqlar gosterib daha sonra vurularaq Decleye dusmesinden behs edir Osmanin olumune padisah IV Murat daxil butun ordunun kederlendiyi revayet edilir Hetda padisah IV Muradin Genc Osmanin olumunden sonra Kaski Bagdadi feth etmeseydim de Osmanim sehid olmasaydi dediyi iddia edilir IV Muradin qardasi II Osmanin da Genc Osman olaraq taninib Yeniceri usyani zamani oldurulduyu de bilinir Burada behs edilen hadisenin II Osmanin oldurulmesi ile elaqeli ola bilme ehtimali vardir Genc Osman haqqinda basqa ozanlarin da seir yazmasi bu ehtimali azaltsa da bezi menbelerde II Osmanin oldurulmesinin Qayiqci Qul Mustafaya boyuk tesir etdiyi deyilir Dastanin mezmunuHafiz Ehmed Pasanin yerine veziri azam ve serdari ekrem teyin edilen Husrev Pasa derhal Bagdada hereket etdi Bu ezmli ve cesur vezir serhad boylarinda yetismis tecrubeli eskerler isteyir ve Saqqal ve bigina daraq batmayan usaqlara bu orduda yer yoxdur deyirdi Evvelce Iran eskerlerinin destek aldigi Hemedana hucum etdi Burada bir Iran birliyini meglub ettikden sonra Hemedani aldi Doyus zamani bir yeniceri zabiti big yeri yeni terlemis genc bir eskerin qehremanliqla vurusdugunu gordu ve bunu Husrev Pasaya xeber verdi Emrini yerine yetirmeyenleri cezalandiran Husrev Pasa derhal pasalari topladi ve Bigina daraq batmayan bir usaq orduya nece qatila biler Siz buna ne deyirsiniz Bu soz sohbeti butun pasalar esitmisdi Mehriban muharibesinde qiz kimi gozel bir usagin atini kisnede kisnede qilincsiz dusmen movqelerine girdiyini butun eskerler gormusdu Pasalardan biri Adi Genc Osman imis dovletlim dedi Husrev Pasa qaslarini devirdi Genc Osman adini o da esitmisdi Uzunu goren olmasa da sohreti dillere dastandi Istehzami edirsiniz Genc Osman usaqdirmi Dedi Pasalar susmusdu Anadolu beylerbeyi gozleri dolu idi Osmanli ordusu Hemedandan sonra Iran ordusunu yene meglub etmisdi Bu doyusde de Genc Osman atiyla ireli atilmis ve qarsisina cixanlari devirerek qelebenin qazanilmasinda boyuk rol oynamisdi Husrev Pasa bu muharibede Anadolu sipahilerinin komandiri olan Zor Murtaza Pasayi cagiraraq derhal bu usagi tapib getirmesini istedi Bu emrden sonra Murtaza Pasa cole cixdi Butun beylerin ve pasalarin gozu qapida idi Aradan xeyli zaman kecdi qapi acildi Iceri Murtaza Pasa ile birlikde 15 16 yasinda gorunen arslan kimi bir oglan girdi Agir addimlarla Husrev Pasaya yaxinlasdi salam verdi Pasa gur bir sesle sorusdu Adin nedir Genc Osman Bigina daraq batmayanlarin orduya alinmamasini emr etmisdim Qarsi cixanlarin cezalandirilacagini bilmirsenmi Menim bigim var Halbuki Genc Osmanin ne bigi ne de saqqali var idi Husrev Pasa daragini cixarib uzatdi Al bigina batir Genc Osman daragi aldi ve her kes maraqla onu izlerken qefilden daragi ust dodagina batirdi Bu da big pasam Merdlik bigda deyil urekdedir Beyler ve pasalar basini one eymisdi Murtaza pasa ise agliyirdi Husrev Pasa Genc Osmanin dodagindan axan qanlara baxib Haydi get birliyine ogul men sozumu geri aldim dedi Ordu 6 oktyabr 1630 gecesi Bagdadi yene muhasireye aldi Topcu atesiyle qala divarlarinda acilan delikler sehidlerle dolu idi 8 noyabr axsami butun birliklere umumi hucum edileceyi bildirildi 9 Noyabrda butun birlikler hucuma kecdi Murtaza Pasa en onde vurusurdu Genc Osman da yanindaydi Qala divarlarina xeyli yaxinlasmisdilar Bas sancaqdar ireli cixdi lakin vurularaq yere yixildi Indi sira Genc Osmanda idi Yaninda duran Murtaza Pasaya baxdi yere yixilan sancaqdarin elindeki sancagi alib qacaraq xendeyi kecdi Yagis kimi yagan mermilere fikir vermeden qala divarina dirmasmaga basladi Nehayet emeline catdi qala divarinin ustune cixa bilmisdi Derhal sancagi sancdi lakin bedeni yuzlerle mermiye tus gelmis ve delik desik olmusdu Genc Osman orada sehid oldu Dalgalanan sancagi goren Osmanli eskerleri artiq qalib geldiklerini dusunerek daha boyuk bir gucle qala divarlarina yuklenmeye basladi ve Iran eskerlerini puskurderek qala divarlarini kece bildi Qelebeden sonra Husrev Pasa Genc Osmanin tapilmasini emr etdi Onu mukafatlandiracaq ve qehremanliqlarini padisaha catdiracaqdi Biraz sonra gelen xeberle Genc Osmanin Sehid oldugunu oyrendi Demeli o bir cox bigi gur eskerden daha cesur idi Hemcinin baxIV MuradIstinadlarBanarli Nihat Sami Devlet ve Devlet Terbiyesi s 178 Kubbealti Yayinlari Istanbul 2007 Basgoz Ilhan 1992 Karacaoglan s 72 Pan Yayincilik Boratav Pertev Naili 1988 Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciligi s 110 Koksal Hasan 1985 Milli Destanlarimiz ve Turk Halk Edebiyati s 205 Ucdal Yayincilik Kocaturk V Mahir 1964 Turk Edebiyati Tarihi s 420 Edebiyat Yayinevi T C Kultur Bakanligi 1981 Milli Kultur s 16 Kultur Bakanligi Yayinlari Ankara Alptekin Ali Berat 1997 Halk Hikayelerinin Motif Yapisi s 66 Akcag Yayinlari Necatigil Behcet 190 Edebiyatimizda Isimler Sozlugu Varlik Yayinevi Kabakli Ahmet 1985 Turk Edebiyati 2 Cilt TEV Xarici kecidlergenc osman turkusu olu kecid Genc Osman Turkusunun Sozleri Farkli bir yorum