Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fəxrəddin Cəbrayıl bin Əhməd Peykər Əhəri (?-?) — Eldənizlilər dövlətinin əmiri.
| Fəxrəddin Cəbrayıl Əhəri | |
|---|---|
| Doğum tarixi | XIII əsr |
Həyatı
İbnül-Fuvatiyə görə "Təşkinül-Kəbir" adlı bir zatın oğlu olan hacib Fəxrəddin Cəbrail Əhəri haciblər soyuna mənsub idi. Hacib Fəxrəddin Cəbrailin Nurüddin Mikail adlı bir qardaşi də vardı. Hacib Fəxrəddin Cəbrail Azərbaycandakı Əhər, Əvrab, Mincarun qalaləri və bu qalalərin ətrafındakı bölgələrin hakimiydi. O, Eldənizlilərin Vəziri Rəbibüddin Əbül-Kasım Harunun yaxın arxadaşıydı. İbnül-Fuvati Fahrüddin Cəbrailin ölümündən sonra Şəmsüddin Əlişirin Azərbaycan Atabəylərinin sarayında hacibliğə təyin olunduğunu qeyd etmişdir.
İbnül-Fuvatinin Məcmaül-Adabını tədqiq və nəşr edən Dr. Mustafa Cəvad "Təşkinül-Kəbir" adını şərh edərkən "bu ad Nuştəgini çağırıştırıyor və Nuştəgin, Əbu Nasr bin Cuhəyrin xidmətindəki əmirlərdəndi" şəklində qeyd düşmüşdür. Azərbaycanın coğrafyası və tarixinə bələd olmaması naşirin yanılmasına səbəb olmuşdur. Burada sözü edilən şəxs əslində "Təşkinül-Kəbir" deyil, Piştəkindir. Bu şəxs və onun soyuyla ilgili Nəsəvinin əsərində geniş və ilginç bilgilər verilir. Nəsəviyə görə sultan Cəlaləddin bin Məhəmməd Xarəzmşah (1200–1220) İran, İraq-i Əcəm və Azərbaycanın bir qismini işgal edərək Atabəy Özbəkin (1211–1225) ordusunu məğlub etmiş və bu sırada bəzi dövlət adamları və sərkərdələr əsir olaraq Xarəzmlilərin əlinə kəçmişdilər. Bunların arasında Atabəy Özbəkin vəziri Rəbibüddin Əbülqasım Harun və Atabəyin əmirlərindən Məlik Nüsrətüddin Məhəmməd bin Piştəkin (öl. 1231) də vardı. Sultan Cəlaləddin bin Məhəmməd Xarəzmşah hər gün Həmədanın meydanında çövkan (polo) oynayır, əsir vəzir və əmirləri də meydanda ayaqda duraraq onu seyr etməyə məcbur edirdi. Bunu etməkdə əsl məqsədi əsir aldığı dövlət adamlarını təhqir etmək idi. Hardasa hər gün təşkil etdiyi bu oyun mərasimlərindən birində Xarəzmşahın gözü Məlik Nüsrətüddin Məhəmmədin qulaqlarındaki böyük sırğalara ilişmişdi. Bu halqavari sırğaların hər biri bilərzik böyüklüyündəydi. Sultan Məlik Nüsrətüddinə yaxınlaşaraq "bunlar da nədir belə?" deyə soruşmuşdu. Məlik Nüsrətüddin belə cavab vermişdi: "Böyük Səlcuqlu sultanı Alp Arslan ibn Davud (1063–1072) Gürcü çarının (IV Baqrat) ordusunu məğlub etdiği zaman (1064) əsir alınmış Gürcü sərkərdələri onun yanına gətirmişdilər. Sultan onları edam etdirməyərək canlarını bağışlamış, daha sonra onları Böyük Səlcuqlu dövlətinə xidmət etmələri şərtiylə azad etmişdi. Alp Arslan onların hər birisinin qulağına özəl olaraq hazırlatdırıb içinə öz adını yazdırdığı qızıl sırğalar taxdırmışdı. Səlcuqluların zəiflədiyi dönəmlərdə bu məmlüklər itaətdən vaz keçdilər. Onlardan sadəcə mənim babam İslama girmişdi. O, Allaha itaət və sultana sədaqətindən ötrü heç bir zaman peşman olmadı". Onun bu sözləri Sultan Cəlaləddin bin Məhəmməd Xarəzmşahın qəlbinə təsir etmişdi. Onu əsirlərin arasından ayırmış, hətta öz əliylə ona xələt geydirmişdi. Məlik Nüsrətüddin özünün Azərbaycanda haralara hakimi olduğunu soran Xarəzmşaha "Əhər və Ləvla qalalarının hakimiyəm" deyə cavab vermişdi. Sultan Cəlaləddin bin Məhəmməd Xarəzmşah ona əskidən sahib olduğu torpaqları və əlavə olarak Sərab şəhərini də ona verdiyinə dair fərman vermişdi.
Gördüyümüz kimi Məlik Nüsrətüddin Məhəmməd bin Piştəkin babasının Gürcü sərkərdəsi olduğunu, əsir düşdükdən sonra azad edildiyini, daha sonra İslamı qəbul edərək Əhər və ətraf bölgələrin hakimi olduğunu bildirmişdir. İbnül-Fuvati isə Hacib Fəxrəddin Cəbrailin atasının adını "Təşkinül-Kəbir" yani Böyük Təşkin (yəni Piştəkin) olduğunu qeyd etmişdir. Məcmaül-Ədabın bilinən tək əlyazma nüsxəsi mövcuddur. Ehtimal ki, əlyazmada bu ad "Biştəginül-Kəbir" və ya "Bişkinül-Kəbir" olaraq qeyd edilmişdir. Bilindiyi kimi Ərəb dilində "p" səsi və hərfi yoxdur. Naşir isə bu adı "Təşkin" olaraq oxumuşdur. Dr. Mustafa Cəvadı ərəb orfoqrafiyasının özəlliklərindən irəli gələn qarma-qarmaşıqlığın yanıltdığını düşünürük. Məlik Piştəkinin Əhərin yanısıra sahib olduğu, adını Nəsəvinin Ləvla, İbnül-Fuvatininsə Ərvab olaraq qeyd etdiği qala isə indiki Meşkin şəhəridir. Meşkin şəhəri Azərbaycanın güneyində, Əhərlə Ərdəbil arasındadadır. Meşkin "Piştəkin"in zamanla deformasiya olmuş şəklidir. Həmidullah Müstəvfi Qəzvini (öl. 1350) Azərbaycanla ilgili coğrafi bilgiləri verərkən "Pişkin" başlığı altında belə yazmışdır: "Bu şəhərin əski adı Vəravi idi. Fəqət daha sonra Gürcü Pişkin buraya vali olaraq təyin edildi və şəhər onun adı ilə anılmağa başladı". Həmidullah Müstovfinin "Pişkin" olaraq adlandırdığı bu Gürcü vali şübhəsiz şəhərin hakimlərinin babası Piştəkindən başqası deyildi. İbnül-Fuvatinin qeyd etdiyi bilgilərdən Hacib Fəxrüddin Cəbrail Əhərinin vəzir Rəbibüddin Əbülqasım Harunla çağdaş olduğunu öğrənirik. Buradan yola çıxaraq Hacib Fəxrüddin Cəbrailin XII yüzilin sonu və XIII yüzilın əvvəllərində yaşadığını təxmin edə bilirik. Böyük ehtimalla yuxarıda bəhsi keçən Məlik Nüsrətüddin Məhəmməd, hacib Fəxrüddin Cəbrail Əhərinin və ya onun qardaşi Nurüddin Mikailin oğlu idi.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Qarşı yatan Qaradağ, Bakı, "Ozan", 1998, 192 səh.
Həmçinin bax
İstinadlar
- İbnül-Fuvati 1965: 140
- Nəsəvi 1952: 60–61
- Nəsəvi 1952: 60–61
- Qəzvini 1919: 85
- Petruşevski 1949: 79.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fexreddin Cebrayil bin Ehmed Peyker Eheri Eldenizliler dovletinin emiri Fexreddin Cebrayil EheriDogum tarixi XIII esrHeyatiIbnul Fuvatiye gore Teskinul Kebir adli bir zatin oglu olan hacib Fexreddin Cebrail Eheri hacibler soyuna mensub idi Hacib Fexreddin Cebrailin Nuruddin Mikail adli bir qardasi de vardi Hacib Fexreddin Cebrail Azerbaycandaki Eher Evrab Mincarun qalaleri ve bu qalalerin etrafindaki bolgelerin hakimiydi O Eldenizlilerin Veziri Rebibuddin Ebul Kasim Harunun yaxin arxadasiydi Ibnul Fuvati Fahruddin Cebrailin olumunden sonra Semsuddin Elisirin Azerbaycan Atabeylerinin sarayinda haciblige teyin olundugunu qeyd etmisdir Ibnul Fuvatinin Mecmaul Adabini tedqiq ve nesr eden Dr Mustafa Cevad Teskinul Kebir adini serh ederken bu ad Nustegini cagiristiriyor ve Nustegin Ebu Nasr bin Cuheyrin xidmetindeki emirlerdendi seklinde qeyd dusmusdur Azerbaycanin cografyasi ve tarixine beled olmamasi nasirin yanilmasina sebeb olmusdur Burada sozu edilen sexs eslinde Teskinul Kebir deyil Pistekindir Bu sexs ve onun soyuyla ilgili Nesevinin eserinde genis ve ilginc bilgiler verilir Neseviye gore sultan Celaleddin bin Mehemmed Xarezmsah 1200 1220 Iran Iraq i Ecem ve Azerbaycanin bir qismini isgal ederek Atabey Ozbekin 1211 1225 ordusunu meglub etmis ve bu sirada bezi dovlet adamlari ve serkerdeler esir olaraq Xarezmlilerin eline kecmisdiler Bunlarin arasinda Atabey Ozbekin veziri Rebibuddin Ebulqasim Harun ve Atabeyin emirlerinden Melik Nusretuddin Mehemmed bin Pistekin ol 1231 de vardi Sultan Celaleddin bin Mehemmed Xarezmsah her gun Hemedanin meydaninda covkan polo oynayir esir vezir ve emirleri de meydanda ayaqda duraraq onu seyr etmeye mecbur edirdi Bunu etmekde esl meqsedi esir aldigi dovlet adamlarini tehqir etmek idi Hardasa her gun teskil etdiyi bu oyun merasimlerinden birinde Xarezmsahin gozu Melik Nusretuddin Mehemmedin qulaqlarindaki boyuk sirgalara ilismisdi Bu halqavari sirgalarin her biri bilerzik boyukluyundeydi Sultan Melik Nusretuddine yaxinlasaraq bunlar da nedir bele deye sorusmusdu Melik Nusretuddin bele cavab vermisdi Boyuk Selcuqlu sultani Alp Arslan ibn Davud 1063 1072 Gurcu carinin IV Baqrat ordusunu meglub etdigi zaman 1064 esir alinmis Gurcu serkerdeleri onun yanina getirmisdiler Sultan onlari edam etdirmeyerek canlarini bagislamis daha sonra onlari Boyuk Selcuqlu dovletine xidmet etmeleri sertiyle azad etmisdi Alp Arslan onlarin her birisinin qulagina ozel olaraq hazirlatdirib icine oz adini yazdirdigi qizil sirgalar taxdirmisdi Selcuqlularin zeiflediyi donemlerde bu memlukler itaetden vaz kecdiler Onlardan sadece menim babam Islama girmisdi O Allaha itaet ve sultana sedaqetinden otru hec bir zaman pesman olmadi Onun bu sozleri Sultan Celaleddin bin Mehemmed Xarezmsahin qelbine tesir etmisdi Onu esirlerin arasindan ayirmis hetta oz eliyle ona xelet geydirmisdi Melik Nusretuddin ozunun Azerbaycanda haralara hakimi oldugunu soran Xarezmsaha Eher ve Levla qalalarinin hakimiyem deye cavab vermisdi Sultan Celaleddin bin Mehemmed Xarezmsah ona eskiden sahib oldugu torpaqlari ve elave olarak Serab seherini de ona verdiyine dair ferman vermisdi Gorduyumuz kimi Melik Nusretuddin Mehemmed bin Pistekin babasinin Gurcu serkerdesi oldugunu esir dusdukden sonra azad edildiyini daha sonra Islami qebul ederek Eher ve etraf bolgelerin hakimi oldugunu bildirmisdir Ibnul Fuvati ise Hacib Fexreddin Cebrailin atasinin adini Teskinul Kebir yani Boyuk Teskin yeni Pistekin oldugunu qeyd etmisdir Mecmaul Edabin bilinen tek elyazma nusxesi movcuddur Ehtimal ki elyazmada bu ad Bisteginul Kebir ve ya Biskinul Kebir olaraq qeyd edilmisdir Bilindiyi kimi Ereb dilinde p sesi ve herfi yoxdur Nasir ise bu adi Teskin olaraq oxumusdur Dr Mustafa Cevadi ereb orfoqrafiyasinin ozelliklerinden ireli gelen qarma qarmasiqligin yaniltdigini dusunuruk Melik Pistekinin Eherin yanisira sahib oldugu adini Nesevinin Levla Ibnul Fuvatininse Ervab olaraq qeyd etdigi qala ise indiki Meskin seheridir Meskin seheri Azerbaycanin guneyinde Eherle Erdebil arasindadadir Meskin Pistekin in zamanla deformasiya olmus seklidir Hemidullah Mustevfi Qezvini ol 1350 Azerbaycanla ilgili cografi bilgileri vererken Piskin basligi altinda bele yazmisdir Bu seherin eski adi Veravi idi Feqet daha sonra Gurcu Piskin buraya vali olaraq teyin edildi ve seher onun adi ile anilmaga basladi Hemidullah Mustovfinin Piskin olaraq adlandirdigi bu Gurcu vali subhesiz seherin hakimlerinin babasi Pistekinden basqasi deyildi Ibnul Fuvatinin qeyd etdiyi bilgilerden Hacib Fexruddin Cebrail Eherinin vezir Rebibuddin Ebulqasim Harunla cagdas oldugunu ogrenirik Buradan yola cixaraq Hacib Fexruddin Cebrailin XII yuzilin sonu ve XIII yuzilin evvellerinde yasadigini texmin ede bilirik Boyuk ehtimalla yuxarida behsi kecen Melik Nusretuddin Mehemmed hacib Fexruddin Cebrail Eherinin ve ya onun qardasi Nuruddin Mikailin oglu idi MenbeEnver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 192 seh Hemcinin baxQaradag vilayeti Pistekinliler sulalesiIstinadlarIbnul Fuvati 1965 140 Nesevi 1952 60 61 Nesevi 1952 60 61 Qezvini 1919 85 Petrusevski 1949 79