Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Frank imperiyası və ya Frank dövləti (ing. Francia ya Frankia); (lat. regnum Francorum) — orta əsrlərdə yaranmış dövlət. 481-ci ildə tərəfindən yaradılıb. Çiçəklənmə dövrü Böyük Karlın dövrü olub.
| Krallıq | |||
| Frank krallığı | |||
|---|---|---|---|
| Francia ya Frankia regnum Francorum | |||
| |||
| Frank dövləti ən qüdrətli dövrlərdə | |||
| | |||
| Paytaxt | Paris, Aaxen | ||
| Dilləri | latın dili | ||
| Rəsmi dilləri | Fransızca Latınca | ||
| Dövlət dini | Frank bütpərəstliyi xristianlıq | ||
| Ərazisi | 1200000 km² (813) | ||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||
| Kral | |||
| • 481–511 | I Xlodviq (ilk) | ||
| • 814–840 | I Lodviq (son) | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Haqqında
486-cı ildə Şimali Qalliyada frank işğalları nəticəsində Frank krallığı meydana gəlib, onun da başında salik (sahilboyu) frankların başçısı, Merovey nəslindən olan Xlodviq (486–511) durub.
Frank tayfa başçısı Xlodviq Qalliyaya hücum etmək üçün başqa tayfalarla ittifaqa girib. Bu zaman Qalliyanı keçmiş Roma canişini idarə edirdi. 486-cı ildə Suasson şəhəri yaxınlığındakı döyüşdə franklar romalıları məğlub edib.
Xlodviq Qalliya torpaqlarını döyüşçülərinə və müttəfiqlərinə paylayıb. Frank əyanları iri torpaq sahiblərinə çevriliblər.
Frank dövləti təxminən V əsrin sonlarında yaranıb. Xlodviq bu dövlətin kralı olub. İrsi hakimiyyət — monarxiya rejimi qurulub. Xlodviq ölkəni vilayətlərə bölüb.
Vilayətlərə qraflar adlanan hakimlər təyin edilib. Qraf vilayətdə vergi toplayır, hərbi dəstəyə başçılıq edir və məhkəmə işlərinə baxırdı. Xlodviqin dövründə ilk qanun toplusu — Frank qanunları yaranıb. Hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün Xlodviq xristian dinini qəbul edib. Kilsə kralın hakimiyyətini möhkəmləndirdi.
Frank dövlətinin ən qüdrətli dövrü Böyük Karlın hakimiyyəti (768–814) illərində olub.
Merovinq dövləti
592 ildə Şimali Qalliyada frank istilası nəticəsində Frank dövləti meydana gəldi. Bu dövlətin başında salik franklarının başçısı, nəslindən olan Merovinqlər sülaləsi adını buradan götürür)Xlodviq (486–511)dururdu. Frank dövlətinin tarixi 5 əsrin sonundan 7 əsrin sonuna qədərki dövrünü əhatə edən adətən, Merovinqlər dövrü adlanan birinci dövrü belə başladı. Xlodviqin dövründə Akvitaniya (507), onun xələfləri zamanında Burqundiya (534) istila olundu; ostqotlar frankların xeyrinə Provansdan əl çəkdilər(536). 6-cı əsrin ortalarına doğru Frank dövləti keçmiş Roma əyaləti Qalliyanın, demək olar, bütün ərazisini əhatə edirdi.
Karolinq dövləti
Karolinq Frank Dövləti — VII əsrin sonunda Merovinq Dövlətinin bütün vilayətlərində de-fakto hakimiyət majordomların əlində idi. Əvvəllər onlar kralın saray idarəsinə başçılıq edən vəzifəli şəxslər(majordomus -evin böyüyü(məsələn Səlcuqlular dövlətində bunun analoquAtabəy idi) saray təsərrüfatını idarə edən) idilər. Hər cür gerçək hakimiyətdən uzaqlaşdırılan Merovinqlər sülaləsi kralları majordomların iradəsindən asılı olaraq təyin olunur və taxtdan salınırdılar. Onlar müasirləri tərəfindən saymazyana, "ərincək krallar" ləğəbi almışdılar. 687 ildə frank əyyanları içərisində uzunsürən mübarizədən sonra Avstraziya majordomu Heristallı Pipin bütün Frank dövlətinin majordomu oldu. Heristallı Pipinin nəsli olan Avstraziya mayordomları birləşmiş Frank Dövlətinin hökmdarları olaraq yeni frank sülaləsinin başlanğıcını qoydular. 751 ildən sonra Frank Dövlətini kralları kimi idarə edən bu sülalə sonra Böyük Karlın adı ilə Karolinqlər sülaləsi adlanmağa başladı.
Dağılması
Frank imperiyası möhkəm deyildi və buna görə az yaşadı. Frankların asılı hala saldığı tayfalar və xalqlar öz adətləri ilə yaşamağa davam edirdilər. Onlar müxtəlif dillərdə danışırdılar. Bu tayfalar və xalqlar müvəqqəti olaraq, yalnız silah gücünə birləşdirilmişdilər. Frank əyanları əvvəllər Böyük Karlı müdafiə edirdilər. Çünki o, əyanlara yeni torpaqlar zəbt etməkdə və kəndliləri təhkimli hala salmaqda kömək edirdi. Lakin icma üzvlərinin torpaqlarını zəbt etdikdən sonra əyanlar artıq qüvvətli imperator hakimiyyətinə ehtiyac duymurdular. İri feodallardan başqa, xırda və kiçik feodallar da imperatoru müdafiə etmirdilər. Çünki onlar da artıq məqsədlərinə nail olmuşdular. Onlara verilən benefisi artıq irsi olaraq keçməyə başlamış, kəndlilər isə əsasən təhkimli halına salınmışdılar.
Bundan başqa, həmin feodallar əlaqəsi yolu ilə krala deyil, iri feodallara tabe idilər. Hər bir iri feodal öz mülkündə təkbaşına hakim idi. şəraitində nəinki ölkənin ayrı-ayrı vilayətləri arasında, hətta, ayrı-ayrı feodal mülkləri arasında da möhkəm əlaqələr yox idi. Bu cür əlaqələr ola da bilməzdi. Hər bir feodal mülkünün əhalisi başqalarından təcrid olunmuş halda yaşayır və digər yerlərin adamları ilə zəif əlaqə saxlayırdılar. Asılı kəndlilərin işinə nəzarət etmək və onları mükəlləfiyyətlər daşımağa məcbur etmək üçün feodalın öz döyüşçü dəstəsi və məhkəməsi, öz təsərrüfat müdirləri və nəzarətçiləri olmalı idi. O zaman kəndli üsyanları kiçik rayonları, bir və ya bir neçə kəndi əhatə edirdi. Feodallar kralın köməyi olmadan belə üsyanların öhdəsindən gəlirdilər. Natural təsərrüfatın hökmranlığı şəraitində feodalların torpaq üzərində mülkiyyətinin möhkəmlənməsi Qərbi Avropa dövlətlərində feodal dağınıqlığına səbəb oldu.
Böyük Karlın ölümündən sonra onun varısləri arasında aramsız müharibələr başlandı. 843-cü ildə, nəhayət, Böyük Karlın üç nəvəsi Daz Karl, Almaniyalı Lüdoviq və Lotar Verdendə Frank imperiyasını üç hissəyə bölmək haqqında müqavilə imzaladılar.
İstinadlar
- Spufford, Peter. Appendix I // Money and its use in medieval Europe. Cambridge: Cambridge University Press. 1989 [1988]. 398, 400–402. ISBN .
- Григорий Турский. История франков / Пер. с лат., сост., примеч. В. Д. Савуковой. — М.: Наука, 1987. — 464 с. — Серия «Литературные памятники».
- Историки эпохи Каролингов («Жизнь Карла Великого» Эйнхарда, «Ксантенские анналы», «Жизнь императора Людовика» Анонима, «История» Нитгарда, «Ведастинские анналы») / Сост. М. А. Тимофеев. — М.: РОССПЭН, 2000. — 288 с. — Серия «Классики античности и средневековья». — ISBN .
- Лот Фердинанд. Последние Каролинги / Пер. с франц. А. Ю. Карачинского. — СПб.: Евразия, 2001. — 320 с. — Серия «Clio dynastica». — .
- Сидоров А. И. Каролингская аристократия глазами современников 2019-09-22 at the Wayback Machine // Французский ежегодник. 2001 г. — М., 2001.
- Sönke Lorenz (2001), Missionierung, Krisen und Reformen: Die Christianisierung von der Spätantike bis in Karolingische Zeit in Die Alemannen, Stuttgart: Theiss; ISBN ; pp. 441–446
- Du Fresne de Beaucourt, G., Histoire de Charles VII, Tome I: Le Dauphin (1403–1422), Librairie de la Société bibliographiqque, 35 Rue de Grenelle, Paris, 1881, pp. 32 & 48
- "Massacre of Saint Bartholomew's Day". Encyclopædia Britannica Online. 4 May 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 23 November 2014.
- Bayrou, 1994. səh. 121–130
- Fierro, 1996. səh. 577
- "Frank dövləti" (Azərbaycan). portal.azertag.az. 2 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyun 2023.
- "Franklar" (Azərbaycan). kayzen.az. 31 May 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 31 May 2023.
- "FRANKLAR" (Türkce). islamansiklopedisi.org.tr. 31 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 May 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Frank imperiyasi ve ya Frank dovleti ing Francia ya Frankia lat regnum Francorum orta esrlerde yaranmis dovlet 481 ci ilde terefinden yaradilib Ciceklenme dovru Boyuk Karlin dovru olub KralliqFrank kralligiFrancia ya Frankia regnum FrancorumBayraqFrank dovleti en qudretli dovrlerde 2 3 Frank dovleti en qudretli dovrlerde481 843Paytaxt Paris AaxenDilleri latin diliResmi dilleri Fransizca LatincaDovlet dini Frank butperestliyi xristianliqErazisi 1200000 km 813 Idareetme formasi MonarxiyaKral 481 511 I Xlodviq ilk 814 840 I Lodviq son Vikianbarda elaqeli mediafayllarHaqqinda486 ci ilde Simali Qalliyada frank isgallari neticesinde Frank kralligi meydana gelib onun da basinda salik sahilboyu franklarin bascisi Merovey neslinden olan Xlodviq 486 511 durub Frank tayfa bascisi Xlodviq Qalliyaya hucum etmek ucun basqa tayfalarla ittifaqa girib Bu zaman Qalliyani kecmis Roma canisini idare edirdi 486 ci ilde Suasson seheri yaxinligindaki doyusde franklar romalilari meglub edib Xlodviq Qalliya torpaqlarini doyusculerine ve muttefiqlerine paylayib Frank eyanlari iri torpaq sahiblerine cevrilibler Frank dovleti texminen V esrin sonlarinda yaranib Xlodviq bu dovletin krali olub Irsi hakimiyyet monarxiya rejimi qurulub Xlodviq olkeni vilayetlere bolub Vilayetlere qraflar adlanan hakimler teyin edilib Qraf vilayetde vergi toplayir herbi desteye basciliq edir ve mehkeme islerine baxirdi Xlodviqin dovrunde ilk qanun toplusu Frank qanunlari yaranib Hakimiyyetini mohkemlendirmek ucun Xlodviq xristian dinini qebul edib Kilse kralin hakimiyyetini mohkemlendirdi Frank dovletinin en qudretli dovru Boyuk Karlin hakimiyyeti 768 814 illerinde olub Merovinq dovleti592 ilde Simali Qalliyada frank istilasi neticesinde Frank dovleti meydana geldi Bu dovletin basinda salik franklarinin bascisi neslinden olan Merovinqler sulalesi adini buradan goturur Xlodviq 486 511 dururdu Frank dovletinin tarixi 5 esrin sonundan 7 esrin sonuna qederki dovrunu ehate eden adeten Merovinqler dovru adlanan birinci dovru bele basladi Xlodviqin dovrunde Akvitaniya 507 onun xelefleri zamaninda Burqundiya 534 istila olundu ostqotlar franklarin xeyrine Provansdan el cekdiler 536 6 ci esrin ortalarina dogru Frank dovleti kecmis Roma eyaleti Qalliyanin demek olar butun erazisini ehate edirdi Karolinq dovletiKarolinq Frank Dovleti VII esrin sonunda Merovinq Dovletinin butun vilayetlerinde de fakto hakimiyet majordomlarin elinde idi Evveller onlar kralin saray idaresine basciliq eden vezifeli sexsler majordomus evin boyuyu meselen Selcuqlular dovletinde bunun analoquAtabey idi saray teserrufatini idare eden idiler Her cur gercek hakimiyetden uzaqlasdirilan Merovinqler sulalesi krallari majordomlarin iradesinden asili olaraq teyin olunur ve taxtdan salinirdilar Onlar muasirleri terefinden saymazyana erincek krallar legebi almisdilar 687 ilde frank eyyanlari icerisinde uzunsuren mubarizeden sonra Avstraziya majordomu Heristalli Pipin butun Frank dovletinin majordomu oldu Heristalli Pipinin nesli olan Avstraziya mayordomlari birlesmis Frank Dovletinin hokmdarlari olaraq yeni frank sulalesinin baslangicini qoydular 751 ilden sonra Frank Dovletini krallari kimi idare eden bu sulale sonra Boyuk Karlin adi ile Karolinqler sulalesi adlanmaga basladi DagilmasiFrank imperiyasi mohkem deyildi ve buna gore az yasadi Franklarin asili hala saldigi tayfalar ve xalqlar oz adetleri ile yasamaga davam edirdiler Onlar muxtelif dillerde danisirdilar Bu tayfalar ve xalqlar muveqqeti olaraq yalniz silah gucune birlesdirilmisdiler Frank eyanlari evveller Boyuk Karli mudafie edirdiler Cunki o eyanlara yeni torpaqlar zebt etmekde ve kendlileri tehkimli hala salmaqda komek edirdi Lakin icma uzvlerinin torpaqlarini zebt etdikden sonra eyanlar artiq quvvetli imperator hakimiyyetine ehtiyac duymurdular Iri feodallardan basqa xirda ve kicik feodallar da imperatoru mudafie etmirdiler Cunki onlar da artiq meqsedlerine nail olmusdular Onlara verilen benefisi artiq irsi olaraq kecmeye baslamis kendliler ise esasen tehkimli halina salinmisdilar Bundan basqa hemin feodallar elaqesi yolu ile krala deyil iri feodallara tabe idiler Her bir iri feodal oz mulkunde tekbasina hakim idi seraitinde neinki olkenin ayri ayri vilayetleri arasinda hetta ayri ayri feodal mulkleri arasinda da mohkem elaqeler yox idi Bu cur elaqeler ola da bilmezdi Her bir feodal mulkunun ehalisi basqalarindan tecrid olunmus halda yasayir ve diger yerlerin adamlari ile zeif elaqe saxlayirdilar Asili kendlilerin isine nezaret etmek ve onlari mukellefiyyetler dasimaga mecbur etmek ucun feodalin oz doyuscu destesi ve mehkemesi oz teserrufat mudirleri ve nezaretcileri olmali idi O zaman kendli usyanlari kicik rayonlari bir ve ya bir nece kendi ehate edirdi Feodallar kralin komeyi olmadan bele usyanlarin ohdesinden gelirdiler Natural teserrufatin hokmranligi seraitinde feodallarin torpaq uzerinde mulkiyyetinin mohkemlenmesi Qerbi Avropa dovletlerinde feodal daginiqligina sebeb oldu Boyuk Karlin olumunden sonra onun varisleri arasinda aramsiz muharibeler baslandi 843 cu ilde nehayet Boyuk Karlin uc nevesi Daz Karl Almaniyali Ludoviq ve Lotar Verdende Frank imperiyasini uc hisseye bolmek haqqinda muqavile imzaladilar IstinadlarSpufford Peter Appendix I Money and its use in medieval Europe Cambridge Cambridge University Press 1989 1988 398 400 402 ISBN 0 521 30384 2 Grigorij Turskij Istoriya frankov Per s lat sost primech V D Savukovoj M Nauka 1987 464 s Seriya Literaturnye pamyatniki Istoriki epohi Karolingov Zhizn Karla Velikogo Ejnharda Ksantenskie annaly Zhizn imperatora Lyudovika Anonima Istoriya Nitgarda Vedastinskie annaly Sost M A Timofeev M ROSSPEN 2000 288 s Seriya Klassiki antichnosti i srednevekovya ISBN 5 86004 160 8 Lot Ferdinand Poslednie Karolingi Per s franc A Yu Karachinskogo SPb Evraziya 2001 320 s Seriya Clio dynastica ISBN 5 8071 0077 8 Sidorov A I Karolingskaya aristokratiya glazami sovremennikov 2019 09 22 at the Wayback Machine Francuzskij ezhegodnik 2001 g M 2001 Sonke Lorenz 2001 Missionierung Krisen und Reformen Die Christianisierung von der Spatantike bis in Karolingische Zeit in Die Alemannen Stuttgart Theiss ISBN 3 8062 1535 9 pp 441 446 Du Fresne de Beaucourt G Histoire de Charles VII Tome I Le Dauphin 1403 1422 Librairie de la Societe bibliographiqque 35 Rue de Grenelle Paris 1881 pp 32 amp 48 Massacre of Saint Bartholomew s Day Encyclopaedia Britannica Online 4 May 2015 tarixinde Istifade tarixi 23 November 2014 Bayrou 1994 seh 121 130 Fierro 1996 seh 577 Frank dovleti Azerbaycan portal azertag az 2 iyun 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 iyun 2023 Franklar Azerbaycan kayzen az 31 May 2023 tarixinde Istifade tarixi 31 May 2023 FRANKLAR Turkce islamansiklopedisi org tr 31 May 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 31 May 2023