Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fortepiano (it. fortepiano) — simli-klavişli musiqi aləti . Fortepianonun dizaynı royal və pianinonun birləşməsindən götürülüb. İtalyanca mənası isə "forte" - möhkəm, piano isə "səssiz" deməkdir.
| Fortepiano | |
|---|---|
 | |
| Əlaqəli alətlər | piano |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçə
Hələ qədim zamanlarda Yunanıstanda "monoxord" (yunanca "monos" – tək, "chorde" – sim) adlanan musiqi aləti mövcud olmuşdur. Bu alət uzun, ensiz taxta qutuya birləşdirilmiş tək simdən ibarət idi. Daha sonralar qutuya birləşdirilən simlərin sayı artdı (iki, üç, dörd və s.) alətdə simləri barmaqla dartaraq və ya xüsusi mizrabla (mediatorla) bəzən isə balaca çəkiclərlə simlərə vuraraq çalırdılar.
Əsrlər ötdükcə bu alət təkmilləşmiş, simlərin birləşdiyi düzbucaqlı qutunun bir tərəfində klaviatura – yəni bir neçə cərgədən ibarət klavişlər (latınca "clavis" – açar deməkdir) yerləşdirilmişdir. Ifaçı klavişlərə basdıqda metal lövhələr simlərə dəyərək səs yaradırdı. "Klavikord" (latınca "clavis" və yunanca "chorde" sözlərindən) adlanan bu alətin yaranması XII əsrə təsadüf edir.
Sonralar tədricən təkmilləşən klavikorda bir neçə klaviatura birləşdirildi. Pilləvari duzülən klaviaturaların hər biri alətin bir registrinə uyğun gəlirdi. Klavikord əsasən kübar cəmiyyətinə xas alət olub, zəngin naxışlarla bəzədilir, qiymətli ağac növlərindən hazırlanırd. XVII əsrin sonunda Fransada klavikordun alt dillərini (müasir royaldakı ağ dilləri) qara ağacdan, üst dilləri isə fil sümüyündən düzəldirdilər. Lakin belə klaviaturada çalmaq çətinlik törədirdi. XVIII əsrdən etibarən klaviaturanın dillərinin rəngi müasir pianino və royalda olduğu kimi qalmışdır.
O, dövrdə müxtəlif ölkələrdə klavikordla yanaşı bir sıra başqa klavişli alətlər də yaranmışdı: klavisimbal, çembalo, vircinal, klavesin.
Öz formasına və səslənmə xüsusiyyətinə görə royala daha yaxın olan klavesinin simləri müxtəlif uzunluqda olurdu. O, XV əsrdə, İtaliyada icad olunub. Klavesinin klavişlərinə birləşdirilmiş, xüsusi dilciklər (əsasən quş lələklərindən hazırlanan) simlərə toxunur və cingiltili səs alınırdı. Onun səsi qu səsi kimi aram-aram və zəifdir.
Alətdə rəngarəng səslənmə keyfiyyəti əldə etmək məqsədilə ustalar müxtəlif üsullar axtarırdılar. Nəhayət, pedalın-ayaqla basılan xüsusi qarmağın vasitəsilə səsin gücünü azaltmaq və artırmaq mümkün oldu.
Klavesin yalnız salon aləti olmayıb, tədricən müxtəlif ansambl və orkestrlərin tərkibinə daxil edilir. XVII-XVIII əsrdə klavesin solo aləti kimi də məşhurlaşır. Bu dövrün görkəmli bəstəkarları klavesin üçün xüsusi pyeslər bəstələmişlər. Musiqi tarixində onları "klavesinistlər" adlandırmışlar. Fransız klavesinistləri – Kuperen, Daken, Ramo klavesin üçün müxtəlif pyeslər, rəqslər (menuet, qavot, riqodon və s.) yazmışlar.
Klavesin alətinin təkmilləşdirilməsi nəticəsində 1711-ci ildə Italiyanın Paduya şəhərində yaşayan klavesin ustası Bartolomeo Kristofori tərəfindən yeni klavişli alət icad edildi. Bu alətdə klavişləri basdıqda üzərinə keçə çəkilmiş taxta çəkiclərin simlərə dəyməsi nəticəsində səs alınırdı. Artıq ifaçı həm yavaş səslə (piano), həm də bərk səslə (forte) çala bilirdi. Elə alətin adı da buradan yaranmışdır – pianoforte, daha sonra isə fortepiano
XVIII əsrdə bəstəkar və musiqiçilər yeni alətə tələbat duymağa başladılar. Çünki kiçik alətlərin səs diapozonu onları qane etmirdi. Bu arzu italyan musiqi alətləri ustası Bartolomeo Kristofori tərəfindən 1711-cu ildə reallaşdı. O, kiçik alətləri birləşdirib, ilk fortepianonu yaratdı. İlk fortepiano çox sadə dizaynda idi. Onun nə dempferi, nə də pedalları vardı. Alət dəbə gəldiyi zaman onunla ilk musiqi - rokoko (1752-1775) ifa olundu. Daha sonra Klementi və Motsartın sonatası meydana gəldi. Klassikanın populyar olduğu dövrdə fortepiano ansambl və orkestrlərdə də dəyişiklik yaratdı və fortepiano solo ifa edən alətlər sırasına daxil oldu. XIX əsr ərzində fortepianonun iki əsas növü formalaşmışdır: I – royal (fransızca – "roual" – şahanə) – yəni üfüqi simlərlə. II – pianino (italyanca "pianino" – kiçik piano) – yəni şaquli simlərlə.
Royaldan daha güclü səslənmə tələb olunan böyük konsert salonlarında istifadə edilir. Pianinoya isə məişətdə rast gəlirik.
XIX və XX əsrin bəstəkarları – Bethoven, Şubert, Şuman, Mendelson, Şopen, Qriq, Çaykovski, Musorqski, Raxmaninov, Skryabin və b. fortepiano üçün çoxlu sayda əsərlər yazmışlar. Bu alətin zəngin ifa imkanları, demək olar ki, bütün musiqi alətlərinin diapazonunu özündə cəmləşdirən geniş diapazonu var. Fortepianoda fleytanın incə, zərif səslənməsindən, bütün bir orkestrin gur səslənməsinədək müxtəlif çalarları əldə etmək mümkündür.
Fortepianonun ifa imkanlarının daha da genişləndirilməsində görkəmli bəstəkar F. Listin xüsusi rolu olmuşdur. O, həmçinin simfonik orkestr üçün yazılmış əsərləri fortepiano üçün köçürmüşdür.
Dahi polyak bəstəkarı F. Şopeni "fortepianonun qəlbi" adlandırmışlar. O, demək olar ki, bütün əsərlərini bu alət üçün yazmışdır F. List və F. Şopen görkəmli bəstəkar olmaqla yanaşı virtuoz pianoçu olmuşlar.
Fortepiano Azərbaycanda
Azərbaycanda fortepiano musiqisinin yaranması, təşəkkülü və inkişaf tarixi dahi bəstəkar, musiqi xadimi, Azərbaycan xalq musiqisinin tədqiqatçısı, publisist-dramaturq Üzeyir Hacıbəyovun və peşəkar musiqi təhsili almış ilk azərbaycanlı bəstəkar Asəf Zeynallının adı ilə bağlıdır.
1925-1945-ci illər ərzində Ü. Hacıbəyov fortepiano musiqisi sahəsinə müraciət edərək, uşaqlar üçün pyeslər bəstələmişdir. Bu pyeslər xalq mahnılarının, muğam melodiyalarının kiçik həcmli işləmələridir (2-5 sətirlik); onlardan bəziləri ansambl tərzində verilmişdir.
1920-ci illərin əvvəllərində Ü.Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə xüsusi Türk musiqi məktəbi təsis olundu. Bu məktəbin ilk tələbələrindən biri Asəf Zeynallı idi. O, fortepiano musiqisi sahəsində bir sıra maraqlı əsərlər bəstələmişdir ki, onlar bu günə kimi öz əhəmiyyətini itirməmişdir. A. Zeynallı milli musiqi elementlərin avropa klassik musiqi tələbləri, klassik musiqi irsinin ən yaxşı ənənələrilə qarşılıqlı surətdə qovuşdurulmasına can atırdı. Məsələn, A.Zeynallının «Uşaq süitası»nda Azərbaycan musiqisinin milli elementlərinin (6/8-lıq ritmi, təkrarlıq, materialın inkişafındakı variasiyalılıq, şur ladının intonasiyaları) qərbi avropa musiqisinin ənənəvi elementi olan üç hissəli forma ilə üzvi surətdə qovuşdurulduğunu görürük.
Növləri
- Qədimdə meydana gəlmiş növləri: , klavesin.
- XIX əsrdə meydana gələn növləri: royal (üfqi simlərlə), pianino (şaquli simlərlə).
Fortepianoya qulluq
Alətin mexanizmi və hamar korpusu tez korlandığından onun xüsusi qulluğa ehtiyacı var. Fortepianonun materialı hidroskopik olduğundan o, nəmi özünə tez çəkir və alət şişir. Ona görə də onu +18 – +25 dərəcədə saxlamaq lazımdır. Nəmlik isə 42% - 50% olmalıdır. Aləti pəncərə və qapı kandarında yerləşdirmək olmaz. Onu küləkdən qorumaq lazımdır. Fortepianonu qışda, küçədən evə gətirəkən o, temperatur dəyişikliyinə məruz qalır. Ona görə də aləti 1 sutka ərzində, taxta quruyana kimi silib və ya qapağını açmaq olmaz. Dəmir simləri isə quru, məxmər əski ilə silmək lazımdır. Fortepianoya düzgün qulluq etmədikdə, onun səs tembri dəyişir.
Fortepiano üçün əsərlər
Ü. Hacıbəyov - "Cəngi" pyesi A. Zeynallı - Uşaq süitası
Ünlü pianoçular
Ünlü xarici pianoçular
Sergey rachmaninov Bach Wolfang amades mozart Beethoven Chopin
Ünlü Azərbaycan pianoçuları
Həmçinin bax
İstinadlar
- Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Fortepiano 2021-10-16 at the Wayback Machine
- Sevda Əliqızı Hekayətli musiqi lüğəti - F hərfi 2022-03-27 at the Wayback Machine
- "Leyla Abasquliyeva. Azərbaycan fortepiano musiqisində Üzeyir Hacıbəyovun rolu. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2020-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-16.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fortepiano it fortepiano simli klavisli musiqi aleti Fortepianonun dizayni royal ve pianinonun birlesmesinden goturulub Italyanca menasi ise forte mohkem piano ise sessiz demekdir FortepianoElaqeli aletler piano Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixceHele qedim zamanlarda Yunanistanda monoxord yunanca monos tek chorde sim adlanan musiqi aleti movcud olmusdur Bu alet uzun ensiz taxta qutuya birlesdirilmis tek simden ibaret idi Daha sonralar qutuya birlesdirilen simlerin sayi artdi iki uc dord ve s aletde simleri barmaqla dartaraq ve ya xususi mizrabla mediatorla bezen ise balaca cekiclerle simlere vuraraq calirdilar Esrler otdukce bu alet tekmillesmis simlerin birlesdiyi duzbucaqli qutunun bir terefinde klaviatura yeni bir nece cergeden ibaret klavisler latinca clavis acar demekdir yerlesdirilmisdir Ifaci klavislere basdiqda metal lovheler simlere deyerek ses yaradirdi Klavikord latinca clavis ve yunanca chorde sozlerinden adlanan bu aletin yaranmasi XII esre tesaduf edir Sonralar tedricen tekmillesen klavikorda bir nece klaviatura birlesdirildi Pillevari duzulen klaviaturalarin her biri aletin bir registrine uygun gelirdi Klavikord esasen kubar cemiyyetine xas alet olub zengin naxislarla bezedilir qiymetli agac novlerinden hazirlanird XVII esrin sonunda Fransada klavikordun alt dillerini muasir royaldaki ag dilleri qara agacdan ust dilleri ise fil sumuyunden duzeldirdiler Lakin bele klaviaturada calmaq cetinlik toredirdi XVIII esrden etibaren klaviaturanin dillerinin rengi muasir pianino ve royalda oldugu kimi qalmisdir O dovrde muxtelif olkelerde klavikordla yanasi bir sira basqa klavisli aletler de yaranmisdi klavisimbal cembalo vircinal klavesin Oz formasina ve seslenme xususiyyetine gore royala daha yaxin olan klavesinin simleri muxtelif uzunluqda olurdu O XV esrde Italiyada icad olunub Klavesinin klavislerine birlesdirilmis xususi dilcikler esasen qus leleklerinden hazirlanan simlere toxunur ve cingiltili ses alinirdi Onun sesi qu sesi kimi aram aram ve zeifdir Aletde rengareng seslenme keyfiyyeti elde etmek meqsedile ustalar muxtelif usullar axtarirdilar Nehayet pedalin ayaqla basilan xususi qarmagin vasitesile sesin gucunu azaltmaq ve artirmaq mumkun oldu Klavesin yalniz salon aleti olmayib tedricen muxtelif ansambl ve orkestrlerin terkibine daxil edilir XVII XVIII esrde klavesin solo aleti kimi de meshurlasir Bu dovrun gorkemli bestekarlari klavesin ucun xususi pyesler bestelemisler Musiqi tarixinde onlari klavesinistler adlandirmislar Fransiz klavesinistleri Kuperen Daken Ramo klavesin ucun muxtelif pyesler reqsler menuet qavot riqodon ve s yazmislar Klavesin aletinin tekmillesdirilmesi neticesinde 1711 ci ilde Italiyanin Paduya seherinde yasayan klavesin ustasi Bartolomeo Kristofori terefinden yeni klavisli alet icad edildi Bu aletde klavisleri basdiqda uzerine kece cekilmis taxta cekiclerin simlere deymesi neticesinde ses alinirdi Artiq ifaci hem yavas sesle piano hem de berk sesle forte cala bilirdi Ele aletin adi da buradan yaranmisdir pianoforte daha sonra ise fortepiano XVIII esrde bestekar ve musiqiciler yeni alete telebat duymaga basladilar Cunki kicik aletlerin ses diapozonu onlari qane etmirdi Bu arzu italyan musiqi aletleri ustasi Bartolomeo Kristofori terefinden 1711 cu ilde reallasdi O kicik aletleri birlesdirib ilk fortepianonu yaratdi Ilk fortepiano cox sade dizaynda idi Onun ne dempferi ne de pedallari vardi Alet debe geldiyi zaman onunla ilk musiqi rokoko 1752 1775 ifa olundu Daha sonra Klementi ve Motsartin sonatasi meydana geldi Klassikanin populyar oldugu dovrde fortepiano ansambl ve orkestrlerde de deyisiklik yaratdi ve fortepiano solo ifa eden aletler sirasina daxil oldu XIX esr erzinde fortepianonun iki esas novu formalasmisdir I royal fransizca roual sahane yeni ufuqi simlerle II pianino italyanca pianino kicik piano yeni saquli simlerle Royaldan daha guclu seslenme teleb olunan boyuk konsert salonlarinda istifade edilir Pianinoya ise meisetde rast gelirik XIX ve XX esrin bestekarlari Bethoven Subert Suman Mendelson Sopen Qriq Caykovski Musorqski Raxmaninov Skryabin ve b fortepiano ucun coxlu sayda eserler yazmislar Bu aletin zengin ifa imkanlari demek olar ki butun musiqi aletlerinin diapazonunu ozunde cemlesdiren genis diapazonu var Fortepianoda fleytanin ince zerif seslenmesinden butun bir orkestrin gur seslenmesinedek muxtelif calarlari elde etmek mumkundur Fortepianonun ifa imkanlarinin daha da genislendirilmesinde gorkemli bestekar F Listin xususi rolu olmusdur O hemcinin simfonik orkestr ucun yazilmis eserleri fortepiano ucun kocurmusdur Dahi polyak bestekari F Sopeni fortepianonun qelbi adlandirmislar O demek olar ki butun eserlerini bu alet ucun yazmisdir F List ve F Sopen gorkemli bestekar olmaqla yanasi virtuoz pianocu olmuslar Fortepiano Azerbaycanda Azerbaycanda fortepiano musiqisinin yaranmasi tesekkulu ve inkisaf tarixi dahi bestekar musiqi xadimi Azerbaycan xalq musiqisinin tedqiqatcisi publisist dramaturq Uzeyir Hacibeyovun ve pesekar musiqi tehsili almis ilk azerbaycanli bestekar Asef Zeynallinin adi ile baglidir 1925 1945 ci iller erzinde U Hacibeyov fortepiano musiqisi sahesine muraciet ederek usaqlar ucun pyesler bestelemisdir Bu pyesler xalq mahnilarinin mugam melodiyalarinin kicik hecmli islemeleridir 2 5 setirlik onlardan bezileri ansambl terzinde verilmisdir 1920 ci illerin evvellerinde U Hacibeyovun tesebbusu ile xususi Turk musiqi mektebi tesis olundu Bu mektebin ilk telebelerinden biri Asef Zeynalli idi O fortepiano musiqisi sahesinde bir sira maraqli eserler bestelemisdir ki onlar bu gune kimi oz ehemiyyetini itirmemisdir A Zeynalli milli musiqi elementlerin avropa klassik musiqi telebleri klassik musiqi irsinin en yaxsi enenelerile qarsiliqli suretde qovusdurulmasina can atirdi Meselen A Zeynallinin Usaq suitasi nda Azerbaycan musiqisinin milli elementlerinin 6 8 liq ritmi tekrarliq materialin inkisafindaki variasiyaliliq sur ladinin intonasiyalari qerbi avropa musiqisinin enenevi elementi olan uc hisseli forma ile uzvi suretde qovusduruldugunu goruruk NovleriQedimde meydana gelmis novleri klavesin XIX esrde meydana gelen novleri royal ufqi simlerle pianino saquli simlerle Fortepianoya qulluqAletin mexanizmi ve hamar korpusu tez korlandigindan onun xususi qulluga ehtiyaci var Fortepianonun materiali hidroskopik oldugundan o nemi ozune tez cekir ve alet sisir Ona gore de onu 18 25 derecede saxlamaq lazimdir Nemlik ise 42 50 olmalidir Aleti pencere ve qapi kandarinda yerlesdirmek olmaz Onu kulekden qorumaq lazimdir Fortepianonu qisda kuceden eve getireken o temperatur deyisikliyine meruz qalir Ona gore de aleti 1 sutka erzinde taxta quruyana kimi silib ve ya qapagini acmaq olmaz Demir simleri ise quru mexmer eski ile silmek lazimdir Fortepianoya duzgun qulluq etmedikde onun ses tembri deyisir Fortepiano ucun eserlerU Hacibeyov Cengi pyesi A Zeynalli Usaq suitasiUnlu pianocularUnlu xarici pianocular Svyatoslav Rixter Sergey rachmaninov Bach Wolfang amades mozart Beethoven Chopin Unlu Azerbaycan pianoculari Vaqif Mustafazade Ezize Mustafazade Ferhad Bedelbeyli Vaqif Sadiqov Zohrab Adigozelzade Minire Dilbazi Elmira Nezirova Rafiq QuliyevHemcinin baxFortepiano bestekarlarinin siyahisi PianoIstinadlarEfrasiyab Bedelbeyli Izahli monoqrafik musiqi lugeti Fortepiano 2021 10 16 at the Wayback Machine Sevda Eliqizi Hekayetli musiqi lugeti F herfi 2022 03 27 at the Wayback Machine Leyla Abasquliyeva Azerbaycan fortepiano musiqisinde Uzeyir Hacibeyovun rolu Musiqi dunyasi jurnali 2020 08 08 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 16