Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fanni Yefimovna Kaplan (əsl adı: Feyqa Haimovna Roytblat; 10 fevral 1890 – 3 sentyabr 1918, Moskva) — Vladimir Leninə sui-qəsd etməyə cəhd etdiyi iddia edilən Sosialist İnqilabçılar Partiyasının üzvü.
| Fanya Kaplan | |
|---|---|
| rus. Фанни Ефимовна Каплан | |
 | |
| Doğum tarixi | 10 fevral 1890 |
| Vəfat tarixi | 3 sentyabr 1918(28 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | terrorist, siyasətçi |
| Partiyası | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bolşeviklər Fanyanın mənsub olduğu partiyanın fəaliyyətini qadağan etdikdən sonra bir Sosialist İnqilabçı kimi Kaplan Leninə "inqilab xaini" kimi baxmağa başladı. O, 30 avqust 1918-ci ildə Moskvadakı zavodlardan birindən çıxmaqda olan Leninə üç dəfə atəş açaraq onu ağır yaralayır. Çeka tərəfindən dindirilən Kaplan hər hansı iştirakçının adını çəkməkdən imtina edir və sentyabrın 3-də güllələnir. Kaplanın sui-qəsd cəhdi və qətli 28 oktyabr 1917-ci ildə ölüm cəzasını ləğv edən Sovet hökumətini bu institutu yenidən bərpa etməyə təhrik etdi.
Həyatı
Kaplanın adı ilə bağlı ziddiyyətli fikirlər mövcuddur. Qadın katorqasında adlı xatirələrində Vera Fiqner onu Feyqa Haimovna Roytblat-Kaplan deyə adlandırır. Digər mənbələrdə soyadının Roytman olduğu qeyd olunur. Ona bəzən "Dora" da deyirdilər.
Kaplan yeddi uşaqlı yəhudi ailəsində böyüyüb boya-başa çatmışdır. O, hələ erkən yaşlarından siyasi inqilabçı olmuş, sosialist qrup olan Sosialist İnqilabçılar Partiyasına qoşulmuşdu. 1906-cı ildə 16 yaşında ikən Kaplan terror hadisəsində iştirakına görə Kiyevdə tutuldu və ömürlük katorqaya (ağır zəhmətli həbsxana düşərgəsi) məhkum edildi. O, Sibirdə Nerçinsk katorqasının Maltsev və Akatuy həbsxanalarında olmuş və burada görmə qabiliyyətini itirmişdi (daha sonra qismən bərpa olundu). Maltsevs həbsxanasında saxlanılarkən burada intizam tənbehi cəzası olaraq çılpaq bədənini qamçılamışdılar. O dövrdə siyasi məhbuslara tamamilə çılpaq bədənə cəza tətbiq edilməsi adi bir hal deyildi. Fevral inqilabı imperiya hökumətini devirdikdən sonra Fanya 3 mart 1917-ci ildə sərbəst buraxıldı. Həbs olunması nəticəsində Kaplan sonralar da davamlı baş ağrılarından və periodik olaraq korluqdan əziyyət çəkirdi.
Sosialist İnqilabçılar və Bolşeviklər arasındakı qarşıdurma nəticəsində Kaplanın Leninə olan ümidləri puç olur. Bolşeviklər sovetdə güclü dəstək əldə edirlər; lakin 1917-ci ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə Bolşeviklər üstünlük əldə edə bilmirlər. Sovetlərə üstünlük verən Bolşeviklər Müəssislər Məclisinin ləğv edilməsini əmr edirlər. 1918-ci ilin avqust ayına qədər Bolşeviklər və onların siyasi rəqibləri arasındakı qarşıdurmalar digər nüfuzlu partiyaların da qadağan edilməsinə səbəb oldu. Onlardan biri də bir müddət Bolşeviklərin əsas koalisiya tərəfdaşı olmuş, lakin Brest-Litovsk sülh müqaviləsinə qarşı olduqları üçün iyulda təşkil etmiş idi. Kaplan Leninin inqilaba xəyanət etdiyini düşündüyündən ona qarşı sui-qəsd təşkil etmək qərarına gəlmişdi.
Sui-qəsd cəhdi
30 avqust 1918-ci ildə Lenin Moskvanın cənubundakı Mixelson silah fabrikində çıxış edirdi. Lenin binadan çıxıb maşına minməzdən əvvəl Kaplan ona səslənir. Lenin ona tərəf dönəndə Kaplan Browning tapançası ilə üç dəfə atəş açır. Güllənin biri Leninin paltosuna tuş gəlir, digər ikisi isə yaralayır: biri boynundan keçərək ağciyərinin sol hissəsini dağıdır və sağ körpücük sümüyünün yanında dayanır. Digər güllə isə sol çiynini yaralayır.
Lenini Kremldəki yaşayış evinə aparırlar. Onu öldürməyi planlaşdıran digər sui-qəsdçilərin ola biləcəyindən qorxan Lenin təhlükəsiz olan Kremli tərk etmək istəmir və ona məhz burada tibbi yardım göstərirlər. Həkimlər Kremlə gəlsələr də, gülləni yalnız xəstəxanada çıxara biləcəklərini bildirirlər. Ağır yaralanmış olsa da, Lenin qurtulur. Bununla belə, Leninin səhhəti artıq əvvəlki kimi deyildi və bir daha tam bərpa olunmur. Deyilənlərə görə, 1924-cü ildə Leninin ölümündə bu sui-qəsdin nəticələri böyük rol oynamışdır.
Sui-qəsd cəhdinin rəsmi açıqlamasında Kaplan sağ eser (Sağ SR) elan edilmişdi. Şimal regionunda daxili işlər üzrə xalq komissarı və Petroqradda Çekanın rəhbəri Leninə hücumdan təxminən iki həftə əvvəl sui-qəsdə məruz qalmışdı. Çeka iki hadisəni əlaqələndirən heç bir dəlil tapmasa da, onların birləşməsi şiddətlənən vətəndaş müharibəsinin ümumi kontekstində əhəmiyyətli görünürdü. Bolşeviklər öz rəqiblərini kəskin şəkildə təqib etməyə başlamışdılar.
Qırmızı terror haqqında rəsmi qərar Kaplanın güllələnməsindən cəmi bir neçə saat sonra verilmişdi. Qərar hər kəsi inqilabın düşmənlərinə qarşı mübarizəyə çağırırdı. Bir neçə ay ərzində təxminən 800 sağ eser və bolşeviklərin digər siyasi rəqibləri edam olunmuşdu. Birinci il ərzində Qırmızı terrorun əhatə dairəsi əhəmiyyətli dərəcədə genişlənmişdi.
Təqsirkarlıq məsələsi
Arkadi Vaksberq və kimi bəzi tarixçilər sui-qəsd cəhdində Kaplanın rolunu şübhə altına alırlar. Vaksberq qeyd edir ki, təqsirkar digər bir SR — Lidiya Konoplevadır. O inanırdı ki, Leninin, şəxsiyyəti milli qəhrəman stereotipindən olduqca uzaq bir qadın tərəfindən təşkil edilən sui-qəsddən ucu-ucuna xilas olması çox təsəlliverici hal olardı. Xüsusilə də bildirilirdi ki, o, başqaları adından hərəkət etmiş və tutulduqdan sonra da bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürmüşdü. Bu və digər versiyalarda irəli sürülən əsas arqument onun görmə qabiliyyətinin olduqca zəif olması idi. Digər bir arqument rəsmi Sovet hesabatı (həmin hesabata görə hadisəyə şahidlik etmiş qəzəbli işçilər dərhal Kaplanı ələ keçirirlər) və rəsmi sənədlər (xüsusən də, bir neçə şübhəlinin tutulduğunu iddia edən radioqramı) arasındakı ziddiyyətə işarə edir.
Edamı
Kaplan sui-qəsdin ardınca tutulur və Çeka tərəfindən dindirilir. O, aşağıdakı kimi ifadə verir:
Adım Fanya Kaplandır. Bu gün Leninə atəş açdım. Bunu özüm elədim. Revolverimi kimdən aldığımı deməyəcəyəm. Heç bir məlumat da verməyəcəm. Lenini öldürməyə çoxdan qərar vermişdim. Mən onun İnqilaba xəyanət etdiyini düşünürəm. Kiyevdəki bir çar məmuruna qarşı sui-qəsd cəhdində iştirak etdiyim üçün Akatuya sürgün oldum. 11 ilimi məcburi əməyə sərf etdim. İnqilabdan sonra azadlığa çıxdım. Müəssislər Məclisinin lehinəyəm və hələ də onun tərəfdarıyam.
Kaplanın heç bir sui-qəsd iştirakçısının adını çəkməyəcəyi məlum olduqda 3 sentyabr 1918-ci ildə başının arxasına vurulan güllə ilə öldürülür. Cəsədi çəlləyə qoyularaq yandırılır. Sərəncam, cəmi altı həftə əvvəl çarın və ailəsinin edam edilməsini əmr edən Yakov Sverdlov tərəfindən verilir.
Xatirəsi
Hadisə 1983-cü ildə Reilly, Ace of Spies adlı Britaniya televiziya verilişində əks etdirilmişdir. Fanni Kaplan və Yelena İsayevanın Öldür məni, sevgilim dram əsərlərində, həmçinin Mərkəzi Avropa kitabında Kaplanın obrazı yaradılmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Deutsche Nationalbibliothek Record #119496445 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- How Did They Die? by Norman and Betty Donaldson, p. 221.
- Школьник, Мария ЖИЗНЬ БЫВШЕЙ ТЕРРОРИСТКИ, ГЛАВА VI 2009-01-16 at the Wayback Machine
- Kowalski, Ludwik. Hell on Earth – Brutality and Violence Under the Stalinist Regime. American Academy of Arts and Sciences. 2008. səh. Glossary. ISBN .
- "1918: Fanya Kaplan, Lenin's would-be assassin". ExecutedToday.com. September 3, 2009. April 16, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: December 12, 2019.
- Moscow: A Cultural History by Caroline Brooke, Oxford University Press, p. 74
- Partly confirmed in Top Five Assassination Attempts - Number Four, Lenin 1918 (link) 2021-02-24 at the Wayback Machine, Military History Monthly magazine, published 18 November 2014, accessed 20 November 2014.
- "'He doesn't bother anybody. Let him stay': MPs reject idea of removing Lenin's body from mausoleum". RT. 2019-01-21. 2021-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-12.
- Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him by Donald Rayfield, p. 78.
- Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him by Donald Rayfield, p. 79.
Xarici keçidlər
- Fanya Kaplan on Spartacus
- J-Grit: The Internet Index of Tough Jews-da
- Fanya Kaplanın Leninə atəş açdığı yer (Moskva)
- Yelena İsayeva, Öldür məni, sevgilim (Rus dilində)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fanni Yefimovna Kaplan esl adi Feyqa Haimovna Roytblat 10 fevral 1890 3 sentyabr 1918 Moskva Vladimir Lenine sui qesd etmeye cehd etdiyi iddia edilen Sosialist Inqilabcilar Partiyasinin uzvu Fanya Kaplanrus Fanni Efimovna KaplanDogum tarixi 10 fevral 1890 1890 02 10 Vefat tarixi 3 sentyabr 1918 1918 09 03 28 yasinda Vefat yeri Moskva Moskva quberniyasi d Moskva vilayeti d RSFSR d Fealiyyeti terrorist siyasetciPartiyasi Sosialist Inqilabcilar Partiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bolsevikler Fanyanin mensub oldugu partiyanin fealiyyetini qadagan etdikden sonra bir Sosialist Inqilabci kimi Kaplan Lenine inqilab xaini kimi baxmaga basladi O 30 avqust 1918 ci ilde Moskvadaki zavodlardan birinden cixmaqda olan Lenine uc defe ates acaraq onu agir yaralayir Ceka terefinden dindirilen Kaplan her hansi istirakcinin adini cekmekden imtina edir ve sentyabrin 3 de gullelenir Kaplanin sui qesd cehdi ve qetli 28 oktyabr 1917 ci ilde olum cezasini legv eden Sovet hokumetini bu institutu yeniden berpa etmeye tehrik etdi HeyatiKaplanin adi ile bagli ziddiyyetli fikirler movcuddur Qadin katorqasinda adli xatirelerinde Vera Fiqner onu Feyqa Haimovna Roytblat Kaplan deye adlandirir Diger menbelerde soyadinin Roytman oldugu qeyd olunur Ona bezen Dora da deyirdiler Kaplan yeddi usaqli yehudi ailesinde boyuyub boya basa catmisdir O hele erken yaslarindan siyasi inqilabci olmus sosialist qrup olan Sosialist Inqilabcilar Partiyasina qosulmusdu 1906 ci ilde 16 yasinda iken Kaplan terror hadisesinde istirakina gore Kiyevde tutuldu ve omurluk katorqaya agir zehmetli hebsxana dusergesi mehkum edildi O Sibirde Nercinsk katorqasinin Maltsev ve Akatuy hebsxanalarinda olmus ve burada gorme qabiliyyetini itirmisdi daha sonra qismen berpa olundu Maltsevs hebsxanasinda saxlanilarken burada intizam tenbehi cezasi olaraq cilpaq bedenini qamcilamisdilar O dovrde siyasi mehbuslara tamamile cilpaq bedene ceza tetbiq edilmesi adi bir hal deyildi Fevral inqilabi imperiya hokumetini devirdikden sonra Fanya 3 mart 1917 ci ilde serbest buraxildi Hebs olunmasi neticesinde Kaplan sonralar da davamli bas agrilarindan ve periodik olaraq korluqdan eziyyet cekirdi Sosialist Inqilabcilar ve Bolsevikler arasindaki qarsidurma neticesinde Kaplanin Lenine olan umidleri puc olur Bolsevikler sovetde guclu destek elde edirler lakin 1917 ci ilin noyabrinda kecirilen seckilerde Bolsevikler ustunluk elde ede bilmirler Sovetlere ustunluk veren Bolsevikler Muessisler Meclisinin legv edilmesini emr edirler 1918 ci ilin avqust ayina qeder Bolsevikler ve onlarin siyasi reqibleri arasindaki qarsidurmalar diger nufuzlu partiyalarin da qadagan edilmesine sebeb oldu Onlardan biri de bir muddet Bolseviklerin esas koalisiya terefdasi olmus lakin Brest Litovsk sulh muqavilesine qarsi olduqlari ucun iyulda teskil etmis idi Kaplan Leninin inqilaba xeyanet etdiyini dusunduyunden ona qarsi sui qesd teskil etmek qerarina gelmisdi Sui qesd cehdiSui qesd cehdinin tesviri Vladimir Pcelinin gozu ile 30 avqust 1918 ci ilde Lenin Moskvanin cenubundaki Mixelson silah fabrikinde cixis edirdi Lenin binadan cixib masina minmezden evvel Kaplan ona seslenir Lenin ona teref donende Kaplan Browning tapancasi ile uc defe ates acir Gullenin biri Leninin paltosuna tus gelir diger ikisi ise yaralayir biri boynundan kecerek agciyerinin sol hissesini dagidir ve sag korpucuk sumuyunun yaninda dayanir Diger gulle ise sol ciynini yaralayir Lenini Kremldeki yasayis evine aparirlar Onu oldurmeyi planlasdiran diger sui qesdcilerin ola bileceyinden qorxan Lenin tehlukesiz olan Kremli terk etmek istemir ve ona mehz burada tibbi yardim gosterirler Hekimler Kremle gelseler de gulleni yalniz xestexanada cixara bileceklerini bildirirler Agir yaralanmis olsa da Lenin qurtulur Bununla bele Leninin sehheti artiq evvelki kimi deyildi ve bir daha tam berpa olunmur Deyilenlere gore 1924 cu ilde Leninin olumunde bu sui qesdin neticeleri boyuk rol oynamisdir Sui qesd cehdinin resmi aciqlamasinda Kaplan sag eser Sag SR elan edilmisdi Simal regionunda daxili isler uzre xalq komissari ve Petroqradda Cekanin rehberi Lenine hucumdan texminen iki hefte evvel sui qesde meruz qalmisdi Ceka iki hadiseni elaqelendiren hec bir delil tapmasa da onlarin birlesmesi siddetlenen vetendas muharibesinin umumi kontekstinde ehemiyyetli gorunurdu Bolsevikler oz reqiblerini keskin sekilde teqib etmeye baslamisdilar Qirmizi terror haqqinda resmi qerar Kaplanin gullelenmesinden cemi bir nece saat sonra verilmisdi Qerar her kesi inqilabin dusmenlerine qarsi mubarizeye cagirirdi Bir nece ay erzinde texminen 800 sag eser ve bolseviklerin diger siyasi reqibleri edam olunmusdu Birinci il erzinde Qirmizi terrorun ehate dairesi ehemiyyetli derecede genislenmisdi Teqsirkarliq meselesi Arkadi Vaksberq ve kimi bezi tarixciler sui qesd cehdinde Kaplanin rolunu subhe altina alirlar Vaksberq qeyd edir ki teqsirkar diger bir SR Lidiya Konoplevadir O inanirdi ki Leninin sexsiyyeti milli qehreman stereotipinden olduqca uzaq bir qadin terefinden teskil edilen sui qesdden ucu ucuna xilas olmasi cox teselliverici hal olardi Xususile de bildirilirdi ki o basqalari adindan hereket etmis ve tutulduqdan sonra da butun mesuliyyeti oz uzerine goturmusdu Bu ve diger versiyalarda ireli surulen esas arqument onun gorme qabiliyyetinin olduqca zeif olmasi idi Diger bir arqument resmi Sovet hesabati hemin hesabata gore hadiseye sahidlik etmis qezebli isciler derhal Kaplani ele kecirirler ve resmi senedler xususen de bir nece subhelinin tutuldugunu iddia eden radioqrami arasindaki ziddiyyete isare edir EdamiKaplan sui qesdin ardinca tutulur ve Ceka terefinden dindirilir O asagidaki kimi ifade verir Adim Fanya Kaplandir Bu gun Lenine ates acdim Bunu ozum eledim Revolverimi kimden aldigimi demeyeceyem Hec bir melumat da vermeyecem Lenini oldurmeye coxdan qerar vermisdim Men onun Inqilaba xeyanet etdiyini dusunurem Kiyevdeki bir car memuruna qarsi sui qesd cehdinde istirak etdiyim ucun Akatuya surgun oldum 11 ilimi mecburi emeye serf etdim Inqilabdan sonra azadliga cixdim Muessisler Meclisinin lehineyem ve hele de onun terefdariyam Kaplanin hec bir sui qesd istirakcisinin adini cekmeyeceyi melum olduqda 3 sentyabr 1918 ci ilde basinin arxasina vurulan gulle ile oldurulur Cesedi celleye qoyularaq yandirilir Serencam cemi alti hefte evvel carin ve ailesinin edam edilmesini emr eden Yakov Sverdlov terefinden verilir XatiresiHadise 1983 cu ilde Reilly Ace of Spies adli Britaniya televiziya verilisinde eks etdirilmisdir Fanni Kaplan ve Yelena Isayevanin Oldur meni sevgilim dram eserlerinde hemcinin Merkezi Avropa kitabinda Kaplanin obrazi yaradilmisdir Hemcinin baxIstinadlarDeutsche Nationalbibliothek Record 119496445 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 How Did They Die by Norman and Betty Donaldson p 221 Shkolnik Mariya ZhIZN BYVShEJ TERRORISTKI GLAVA VI 2009 01 16 at the Wayback Machine Kowalski Ludwik Hell on Earth Brutality and Violence Under the Stalinist Regime American Academy of Arts and Sciences 2008 seh Glossary ISBN 978 1 60047232 9 1918 Fanya Kaplan Lenin s would be assassin ExecutedToday com September 3 2009 April 16 2022 tarixinde Istifade tarixi December 12 2019 Moscow A Cultural History by Caroline Brooke Oxford University Press p 74 Partly confirmed in Top Five Assassination Attempts Number Four Lenin 1918 link 2021 02 24 at the Wayback Machine Military History Monthly magazine published 18 November 2014 accessed 20 November 2014 He doesn t bother anybody Let him stay MPs reject idea of removing Lenin s body from mausoleum RT 2019 01 21 2021 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 12 Stalin and His Hangmen The Tyrant and Those Who Killed for Him by Donald Rayfield p 78 Stalin and His Hangmen The Tyrant and Those Who Killed for Him by Donald Rayfield p 79 Xarici kecidlerFanya Kaplan on Spartacus J Grit The Internet Index of Tough Jews da Fanya Kaplanin Lenine ates acdigi yer Moskva Yelena Isayeva Oldur meni sevgilim Rus dilinde