Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fal — gələcəklə bağlı məlumat əldə etmək məqsədilə fövqəltəbii qüvvələrlə təmas qurmağı nəzərdə tutan ritual; Sehrin fərqli növü; Gələcək həqiqətləri və ya sadəcə bilinməyən faktları öyrənməyə imkan verən və bir çox millətlərin mədəniyyətlərində mövcud olan okkultik metodları və ritualları özündə birləşdirir.
Tarixi
Türk xalqlarında falın yaranmasının tarixi çox qədimlərə gedir. Şərqi Türküstanda tapılmış VIII əsrə aid edilən “Irq bitik” faldan bəhs edən ən mükəmməl əlyazma hesab olunur. Zərlə fala baxmanın prinsiplərinin verildiyi bu kitab ilk arifmomantika nümunəsi sayılır. Türk xalqlarında qədimdə nisbətən sadə, bəsit fala baxma üsullarından (məsələn, odla, oxla, heyvan içalatı ilə və s.) istifadə olunmuşdur.
İslam dinində falçılıq müsbət qəbul olunmamış, hətta bu işlə məşğul olmaq kafirliyə bərabər tutulmuş, dua yazmaq, cadu etmək, paltarın üstündə dua-pitik gəzdirmək, gələcəkdən xəbər vermək Allahın işinə qarışmaq kimi qəbul olunmuş və belə adamların qırx gecəlik namazının qəbul olunmadığına inanılmışdır. Dünyasını dəyişmiş falçıları torpağın qəbul etməməsi haqqında rəvayətlər bu gün də xalq arasında dolaşmaqdadır. Bu mənfi münsibətlərə baxmayaraq, islam dini falçılığı məişətdən təcrid edə bilməmişdir.
Qədimdə xalq məişətində çox güclü mövqeyi olan fal icra vasitələrinə görə aşağıdakı növlərə ayrılır: Piromantiya (odla fala baxma); Hidromantiya (su ilə fala baxma); Nekromantiya (ruhları çağırmaqla fala baxma); Ornitomantiya (quşların uçuşu ilə fala baxma); Xiromantiya (əl çizgilərinə görə fala baxma); Astrologiya (ulduzlarla fala baxma); Arifmomantiya (rəqəmlərlə fala baxma).
Fal Azərbaycanda qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi kimi
Azərbaycanda “fala inanma, faldan da qalma” məsəli əslində falçılığın Azərbaycan məişətində nə qədər geniş yayıldığının bir göstəricisidir. AZərbaycanda fal, qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi kimi Bu işlə məşğul olanlar xalq arasında baxıcı, görücü, cindar, falçı və s. adlarla tanınmışdır. Azərbaycan folklorşünaslığında M.H.Təhmasibin, B.Abdullanın araşdırmalarında fallar əsasən iki qismə ayrılır: göz falı və qulaq falı.
Daha sadə və bəsit falabaxma üsulu hesab olunan göz falında sözün təsir gücündən zəif şəkildə istifadə olunur, qulaq falında isə səs və söz aparıcı mövqeyə malik ünsürlər kimi çıxış edir. Göz falı həm də iştirakçıların sayı baxımından qulaq falından seçilir. Qulaq falının icrası zamanı ən azı iki nəfərin iştirakı vacıbdirsə, göz falını təkbaşına da icra etmək mümkündür.
İbtidai fala baxma üsullarından hesab olunan odla fala baxma Azərbaycanda daha geniş yayılmışdır. İbtidai insan oda həyat, yaşayış qaynağı, xoşbəxtlik mənbəyi kimi baxdığından odun qeyri-adi gücünə, xilaskarlıq qabiliyyətinə malik olmasına inanmışdır. Buna görə də həyati əhəmiyyəti olan problemlərin, müşkül işlərin çözülməsində oda hami, yardımçı vasitə kimi yanaşılmışdır. Od falına müraciət də bu mifoloji təsəvvürə dayanır. Oda inamın nəticəsində insanlarda belə qənaət yaranmışdır ki, ocaqda yanan oddan ətrafa çatıltı ilə qığılcım sıçrasa, demək ocaq başında oturanların qeybəti edilir. Yanan oddan alov birdən-birə düz qalxsa, evə qonaq gələr və s. Uşağın da qız və yaxud oğlan olduğu odun köməyi ilə müəyyən edilirdi.
Rəqəm falında tutulmuş niyyətin hasil olması üçün sayın tək və ya cüt gəlməsi əsas şərt sayılır. Say falında başqa vasitələrlə yanaşı düyüdən də istifadə olunur. Gəlin gedən qız ata evindən çıxdığı vaxt ovcunda düyü tutur və tanıdığı qızların adını deyə-deyə yerə bir düyü atır. Sonuncu düyüdə adı çəkilən qızın yaxın zamanlarda ərə gedəcəyi güman edilir. Yaxud bir qədər düyü götürür, sayır, cüt və ya tək gəlməsi ilə işin xeyir, yaxud şər olacağını müəyyənləşdirməyə çalışır.
Novruz falları
Falın mürəkkəb növü hesab olunan qulaq falı Azərbaycanda daha geniş yayılmışdır. Qulaq falları içərisində ən geniş yayılanı Novruz bayramı ərfəsində icra olunan Vəsfi-haldır. Vəsfi-hal mərasimində iştirak edənlər aralığa eldə “dilək tası” adlanan su ilə dolu bir badya qoyurlar. Ayinin aparıcısı iştirakçılardan üzük, sırğa, sancaq, iynə və sair parlaq nəsnələr alıb badyaya salır. Ağ yaylıqla badyanın üstünü örtüb bir bayatı deyir və badyadan əlinə keçən nişanı çıxarır. Oxunan bayatının məzmununa görə nişan sahibinin tutduğu niyyətin hasil olub olmayacağı müəyyən edilir. Qaranlıq düşəndə niyyət tutub qonşuların danışıqlarına qulaq asmağa gedərlər. İlk eşidilən söz tutulmuş niyyətə uyğun olaraq yozulur. Odur ki, Novruz bayramı axşamında evlərdə könül açan, ümid verən söhbətlər danışılmalıdır. İlaxır çərşənbədə bir neçə qız bir yerə yığışıb üzük falı açarlar. Bir qab götürüb içinə su tökürlər. Üzüklərini çıxarıb həmin qabın içinə atırlar. Kənardan başqa bir qız çağırırlar. Əgər həmin qız qabdan götürdüyü bir üzüyü yiyəsinə düz verərsə, üzüyü olan qızın bütün arzuları həyata keçəcək. Əgər üzük yiyəsinə düz qaytarılmasa, onu iynədən keçmiş sapın ortasına salırlar. Əgər üzük düz gedərsə, həmin adam sonsuz, sağ tərəfə yellənərsə, çoxlu uşağı, sol tərəfə gedərsə, istədiyi oğlanla xoşbəxt olacağı gözlənilir.
Mənbə
- Bəhlul Abdulla- "Azərbaycan mərasim folkloru". Bakı-2005;
- "Azərbaycan folklor antologiyası", iki kitabda. 1-ci kitab. Bakı, Azərbaycan EA nəşriyyatı-1968;
- Braginski İ. S. "Bahar bayramı haqqında", "Ədəbiyyat və İncəsənət" qəzeti. 20 may 1967.
- Vəliyev V. A. "Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı", Bakı: ADU nəşriyyatı-1970;
İstinadlar
- AZƏRBAYCAN QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRS NÜMUNƏLƏRİNİN DÖVLƏT REYESTRİ[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fal gelecekle bagli melumat elde etmek meqsedile fovqeltebii quvvelerle temas qurmagi nezerde tutan ritual Sehrin ferqli novu Gelecek heqiqetleri ve ya sadece bilinmeyen faktlari oyrenmeye imkan veren ve bir cox milletlerin medeniyyetlerinde movcud olan okkultik metodlari ve rituallari ozunde birlesdirir Ivan Kupala Celenglerle fal eseriTarixiTurk xalqlarinda falin yaranmasinin tarixi cox qedimlere gedir Serqi Turkustanda tapilmis VIII esre aid edilen Irq bitik faldan behs eden en mukemmel elyazma hesab olunur Zerle fala baxmanin prinsiplerinin verildiyi bu kitab ilk arifmomantika numunesi sayilir Turk xalqlarinda qedimde nisbeten sade besit fala baxma usullarindan meselen odla oxla heyvan icalati ile ve s istifade olunmusdur Islam dininde falciliq musbet qebul olunmamis hetta bu isle mesgul olmaq kafirliye beraber tutulmus dua yazmaq cadu etmek paltarin ustunde dua pitik gezdirmek gelecekden xeber vermek Allahin isine qarismaq kimi qebul olunmus ve bele adamlarin qirx gecelik namazinin qebul olunmadigina inanilmisdir Dunyasini deyismis falcilari torpagin qebul etmemesi haqqinda revayetler bu gun de xalq arasinda dolasmaqdadir Bu menfi munsibetlere baxmayaraq islam dini falciligi meisetden tecrid ede bilmemisdir Qedimde xalq meisetinde cox guclu movqeyi olan fal icra vasitelerine gore asagidaki novlere ayrilir Piromantiya odla fala baxma Hidromantiya su ile fala baxma Nekromantiya ruhlari cagirmaqla fala baxma Ornitomantiya quslarin ucusu ile fala baxma Xiromantiya el cizgilerine gore fala baxma Astrologiya ulduzlarla fala baxma Arifmomantiya reqemlerle fala baxma Fal Azerbaycanda qeyri maddi medeni irs numunesi kimiAzerbaycanda fala inanma faldan da qalma meseli eslinde falciligin Azerbaycan meisetinde ne qeder genis yayildiginin bir gostericisidir AZerbaycanda fal qeyri maddi medeni irs numunesi kimi Bu isle mesgul olanlar xalq arasinda baxici gorucu cindar falci ve s adlarla taninmisdir Azerbaycan folklorsunasliginda M H Tehmasibin B Abdullanin arasdirmalarinda fallar esasen iki qisme ayrilir goz fali ve qulaq fali Daha sade ve besit falabaxma usulu hesab olunan goz falinda sozun tesir gucunden zeif sekilde istifade olunur qulaq falinda ise ses ve soz aparici movqeye malik unsurler kimi cixis edir Goz fali hem de istirakcilarin sayi baximindan qulaq falindan secilir Qulaq falinin icrasi zamani en azi iki neferin istiraki vacibdirse goz falini tekbasina da icra etmek mumkundur Ibtidai fala baxma usullarindan hesab olunan odla fala baxma Azerbaycanda daha genis yayilmisdir Ibtidai insan oda heyat yasayis qaynagi xosbextlik menbeyi kimi baxdigindan odun qeyri adi gucune xilaskarliq qabiliyyetine malik olmasina inanmisdir Buna gore de heyati ehemiyyeti olan problemlerin muskul islerin cozulmesinde oda hami yardimci vasite kimi yanasilmisdir Od falina muraciet de bu mifoloji tesevvure dayanir Oda inamin neticesinde insanlarda bele qenaet yaranmisdir ki ocaqda yanan oddan etrafa catilti ile qigilcim sicrasa demek ocaq basinda oturanlarin qeybeti edilir Yanan oddan alov birden bire duz qalxsa eve qonaq geler ve s Usagin da qiz ve yaxud oglan oldugu odun komeyi ile mueyyen edilirdi Reqem falinda tutulmus niyyetin hasil olmasi ucun sayin tek ve ya cut gelmesi esas sert sayilir Say falinda basqa vasitelerle yanasi duyuden de istifade olunur Gelin geden qiz ata evinden cixdigi vaxt ovcunda duyu tutur ve tanidigi qizlarin adini deye deye yere bir duyu atir Sonuncu duyude adi cekilen qizin yaxin zamanlarda ere gedeceyi guman edilir Yaxud bir qeder duyu goturur sayir cut ve ya tek gelmesi ile isin xeyir yaxud ser olacagini mueyyenlesdirmeye calisir Novruz fallariFalin murekkeb novu hesab olunan qulaq fali Azerbaycanda daha genis yayilmisdir Qulaq fallari icerisinde en genis yayilani Novruz bayrami erfesinde icra olunan Vesfi haldir Vesfi hal merasiminde istirak edenler araliga elde dilek tasi adlanan su ile dolu bir badya qoyurlar Ayinin aparicisi istirakcilardan uzuk sirga sancaq iyne ve sair parlaq nesneler alib badyaya salir Ag yayliqla badyanin ustunu ortub bir bayati deyir ve badyadan eline kecen nisani cixarir Oxunan bayatinin mezmununa gore nisan sahibinin tutdugu niyyetin hasil olub olmayacagi mueyyen edilir Qaranliq dusende niyyet tutub qonsularin danisiqlarina qulaq asmaga gederler Ilk esidilen soz tutulmus niyyete uygun olaraq yozulur Odur ki Novruz bayrami axsaminda evlerde konul acan umid veren sohbetler danisilmalidir Ilaxir cersenbede bir nece qiz bir yere yigisib uzuk fali acarlar Bir qab goturub icine su tokurler Uzuklerini cixarib hemin qabin icine atirlar Kenardan basqa bir qiz cagirirlar Eger hemin qiz qabdan goturduyu bir uzuyu yiyesine duz vererse uzuyu olan qizin butun arzulari heyata kececek Eger uzuk yiyesine duz qaytarilmasa onu iyneden kecmis sapin ortasina salirlar Eger uzuk duz gederse hemin adam sonsuz sag terefe yellenerse coxlu usagi sol terefe gederse istediyi oglanla xosbext olacagi gozlenilir MenbeBehlul Abdulla Azerbaycan merasim folkloru Baki 2005 Azerbaycan folklor antologiyasi iki kitabda 1 ci kitab Baki Azerbaycan EA nesriyyati 1968 Braginski I S Bahar bayrami haqqinda Edebiyyat ve Incesenet qezeti 20 may 1967 Veliyev V A Azerbaycan sifahi xalq edebiyyati Baki ADU nesriyyati 1970 IstinadlarAZERBAYCAN QEYRI MADDI MEDENI IRS NUMUNELERININ DOVLET REYESTRI olu kecid