Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
A-10 Thunderbolt II, quru qoşunlarına yaxın aviasiya dəstəyi vermək üçün xüsusi olaraq hazırlanmış ilk avia platformadır. Orijinal ləqəbi “Warthog” (qısaca: Hog) olsa da, İkinci Dünya Müharibəsində quru qoşunlarına yaxın hava dəstəyi verən Republic P-47 Thunderboltun şərəfinə eyni adı daşıyır.
| Fairchild Republic A-10 Thunderbolt II | |
|---|---|
 | |
| Tipi | hücum təyyarəsi |
| İstehsalçı | Fairchild Republic |
| İlk uçuş | 10 may 1972 |
| İstismara verilmə tarixi | mart, 1977 |
| Status | Aktiv şəkildə istifadə olunur |
| İstismarçılar | |
| Buraxılış sayı | 745 (715 A-10A + 30 A-10B) |
| Vahidinin qiyməti | 11.7 milyon $(ABŞ dolları) (Təxmini olaraq) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Amerikanın Fairchild Republic şirkəti tərəfindən istehsal olunan A-10 Thunderbolt II, aşağı hündürlükdə və aşağı sürətdə manevr etməyi bacaran, effektiv vuruş qabiliyyəti olan sadə və etibarlı, hər cür yer hədəflərinə, xüsusilə tanklara və zirehli maşınlara hücum edərək onları məhv edə bilən, iki mühərrikli reaktiv təyyarədir. Soyuq müharibə zamanı Sovet tanklarını və zirehli maşınlarını aşağı uçuşlarda məhv etmək üçün hazırlanmışdır. Buna “Tank Qatili” deyilir. Döyüş meydanlarında 300 m -dən aşağı yüksəkliklərə enə bilər və geniş qanad sahəsi sayəsində yerdəki düşmən elementlərini atəş altında saxlaya bilər. Qısa və xam uçuş-enmə zolaqlarından enmə və qalxma qabiliyyəti Thunderbolta cəbhəyə yaxın ərazilərdə də tamamilə effektiv şəkildə işləməsinə imkan yaradır. Son dərəcə yüksək dayanıqlığa malik olan bir təyyarə olması, təyyarəyə böyük bir döyüş radiusu və uzun müddət döyüş meydanında qalma qabiliyyəti bəxş edir. Sistemi və zirehi sayəsində döyüş meydanlarında sağ qalma ehtimalı son dərəcə yüksəkdir. Zədələnməsinə baxmayaraq pilotun təyyarəni bazaya qaytara biləcək formada dizaynı və yükləmə diapazonu, təyyarənin diqqət çəkən elementləridir. Pilot kabinəsi 3,8 sm qalınlığında titan zirehlə örtülmüşdür. Bütün təyyarə zirehlə əhatə edilməmişdir, zireh yalnız kokpit və yanacaq çəninə tətbiq olunmuşdur. Təyyarənin dizaynı, performansa deyil, aşağı yüksəkliklərdəki (300 m) kreyser sürətlərində yerdən açılacaq atəşə baxmayaraq hədəflərin məhvi və bazaya salamat qayıtmağa əsaslanır. Bu xüsusiyyətlər istifadəçi pilotlara təyyarəyə etibar etməyə və təyinat yolunda konsentrasiyanı saxlamağa imkan verir. Birinci Körfəz Müharibəsi zamanı bəzi A-10 təyyarələrinin gövdəsində və qanadlarında 30 sm civarında zenit güllə çuxurları olsa da, təyyarələr bazaya qayıda bilmişdirlər.
Düşürülməyən təyyarə, A-10 Tanderbolt 2 (Thunderbolt 2)
Dünya hərb tarixində vurularaq düşürülməyən təyyarə düşünərkən əlbəttə ki, ilk ağıla gələn A-10 Tanderbolt hücum təyyarəsidir.
Boş yerə təyyarəyə Çöldonuzu adı verilməyib. Əsasən çöl və düzənlik şəraitlərdə tankların qəniminə çevrilmiş A-10 təyyarəsi dövrünün ən uğurlu hücum təyyarəsi hesab edilirdi. Lakin hesab edilirdi deməklə təyyarənin imicini cılızlaşdırmaq doğru olmaz. Çünki hazırda da hərbi əməliyyatlarda istifadə edilən A-10 70-ci illərin yeganə hücum təyyarəsi adını özündə saxlayır.
A-10-nun əsas adının “Çöldonuzu” (Warthog, qısaca Hog) olmasına baxmayaraq, ikinci dünya müharibəsində ABŞ quru qoşunlarına yaxından hava dəstəyi göstərmiş P-47 Tanderbolt bombardmançı təyyarəsinə görə Tanderbolt 2 olaraq adlandırılmışdır.
A-10 Tanderbolt quru qoşunlarına yaxından hava dəstəyi göstərmək üçün xüsusi hazırlanmış bir hücum təyyarəsidir. Əsas vəzifəsi havadan müdafiə və hücum əməliyyatlarını yerinə yetirməkdən ibarətdir.
Tanderbolt 2 dizayn etibarı ilə elə də yüksək manevr imkanlarına və yüksək sürətə malik təyyarə olmasa da, sahib olduğu 30 millimetrlik pulemyot tipli topu işin rəngini ciddi surətdə dəyişdirir.
1960-cı illəri Amerika Birləşmiş Ştatları üçün heç də yaxşı dönəm hesab etmək olmazdı. Bu dövr Soyuq müharibənin ən kritik dövrü hesab edilirdi. Kuba məsələsindən dolayı Sovet İttifaqı ilə yaşanan nüvə silahı gərginliyi bu iki super dövləti hər an qarşıdurmaya gətirə biləcək səviyyəyə gəlib çıxmışdı.
Vyetnam müharibəsinin başlanması da ABŞ-ni digər tərəfdən heç də razı salmırdı. Müharibənin başlanğıcında ABŞ Vyetnama müdaxiləni cılızlaşdıraraq bir neçə ay ərzində tam nəzarəti ələ alacaqlarını düşündükləri zaman, şimali Vyetnamın simmetrik və asimmetrik müharibə taktikaları qarşısında ABŞ ordusu həqiqi mənada şoka düşmüş bir vəziyyət almışdı.
Müharibənin gedişində daha çox F-4 qırıcı bombardmançılarından istifadə edən ABŞ ordusu, daha çox meşəlik ərazidə “burun-buruna” gedən döyüşlərdə üstünlük əldə edə bilmirdi. Çünki F-4 qırıcıları həm sürətli, həm də daha az hərbi sursat götürmək imkanına sahib idi. Bu da ABŞ tərəfini daha dərindən düşünməyə vadar etdi.
1960-cı illərdə ABŞ ordusu məxfi layihə həyata keçirməyə başladı.Bu layihədə məqsəd havadan müdafiəni təmin edə bilən təyyarəyə sahib olmaq idi və bu təyyarədən ABŞ ordusu xüsusi özəlliklər tələb edirdi. Özəlliklə təyyarə aşağı sürətlərdə yüksək və orta manevr imkanlarına sahib olmalı, 5 tondan daha artıq sursat daşıya bilməli və ən əsası hərbi texnikalara, həm də canlı (insan) hədəflərə qarşı güclü topa sahib olmalı idi.
Beləliklə, elan edilmiş tenderi “Ferçayld Erkraft” (Fairchild Aircraft) şirkətinin A-10 layihəsi qazandı və 1966-cı ildən etibarən A-10-nun hazırlanmasına başlanıldı. Ferçayld şirkəti eyni zamanda İkinci dünya müharibəsi zamanı P-47 Tanderbolt bombardmançısının da istehsalçısı idi. Məhz bu səbəbdən A-10 layihəsi seçilmişdi. P-47 Tanderbolt İkinci dünya müharibəsi dövründə ABŞ ordusunda xüsusi yeri olan bir döyüş təyyarəsi idi.
Qısa haşiyə çıxaraq İkinci dünya müharibəsinin ən mükəmməl hücum təyyarəsi adını P-47 Tanderbolta verməklə əks tərəfdə Sovet İttifaqının əfsanəvi İlyuşin-2 (İl-2) hücum təyyarəsinin haqqını danmış olarıq. İl-2-nin imkanları məhdud olsa da, onu əfsanə edən güclü zirehə malik olması idi. Bu zireh sayəsində düşmən tanklarının üzərində rahat uçuşlar həyata keçirərək havadan ölüm yağdıra bilirdi. Hətta müharibənin gedişində bir İl-2 hücum təyyarəsinin ciddi zərbələr almasına baxmayaraq bazaya geri qayıtması ABŞ ordusuna məhz belə bir xüsusiyyətlərə malik təyyarə hazırlamağı vacib qılırdı.
Beləliklə, 1966-cı ildə ABŞ A-10 Tanderbolt 2 layihəsini başlatdı. İlk prototip 1972-ci ildə ilk uçuşunu reallaşdırdı və 1975-77-ci illər aralığında silahlanmaya qəbul edildi. 1977-ci ildən ABŞ ordusunun qatıldığı bütün hərbi əməliyyatlara A-10 Tanderbolt 2 hücum təyyarələri də cəlb edildi.
Birinci Körfəz müharibəsində uğurla iştirak edən A-10-lar, İkinci Körfəz müharibəsi və Əfqanıstan əməliyyatlarında da eyni uğuru təkrarlamağı bacarmışdılar. Günümüzdə A-10 Tanderbolt üçün düşürülməyən nadir təyyarələrdən biri desək məsələni şişirtmiş olmarıq.
Bu əsnada ortaya maraqlı sual çıxır. A-10 Tanderbolt 2-ni əfsanə edən nədir?
Qeyd etdiyim kimi A-10 Tanderbolt 2 yüksək manevr imkanlarına və yüksək sürətə malik deyil. 834 km/saat sürəti olan A-10 çox yüksəkliklərə qalxma imkanlarından da məhrumdur. Yük götürmə imkanları isə maksimum 9 tondur. Radara görünməzlik xarakterinə də sahib olmaması təyyarəni hava hücumundan müdafiə sistemlərinə asanlıqla yem edə bilər.
Lakin...Buz qatının görünməyən tərəfi isə A-10 Tanderbolt 2-nin gövdəsinin ön alt hissəsində yerləşən, tankların zirehlərini orta yüksəklikdən dəlməyə imkan verən 7 lüləli 30 mm-lik “GAU-8/A” pulemyot tipli topudur. Bu top tank və digər zirehli texnikalara qarşı tətbiq edilmiş dövrünün ən güclü toplarından biri, bəlkə də birincisi idi. Daha açıq desək bu top A-10 təyyarəsinə yerləşdirilmədi, təyyarə məhz bu topun ətrafında inşa edildi.
30 mm-lik top zireh dələn mərmilərlə təchiz edilmişdir. Təyyarə bir dəfəyə 1650 ədəd mərmi daşımaq və pilotun istəyinə görə dəqiqədə 2 min ilə 4 min 600 atış reallaşdıra bilir. Bu top uzun mənzilli və olduqca ölümcül bir top hesab edilir. “GAU-8/A” topu 6500 metrdən tankın zirehini dəlmək imkanına sahibdir. Mərmilərin istehsalında tətbiq edilmiş Uranium 235-izotopu sayəsində mərmilər zirehi dələrkən güclü partlayış da yaradırlar. Bunun nəticəsində texnikanı sıradan çıxartmaqla, canlı qüvvəni məhv etmiş olur. Məhz A-10 Tanderbolt 2-ni özəl edən cəhəti də budur. Havadan 30 mm-lik uranium mərmilərindən açılan atəş zamanı yerdə olan zirehli texnikanı məhv etməklə yanaşı, canlı qüvvənin yaşamasını da qeyri mümkün edir.
A-10 Tanderbolt 2-nin eyni zamanda çox üstün zirehli qorunması da var. Təyyarənin burun, pilot kabinəsi və yanacaq çənlərinin ətrafında 38 mm-lik titaniumdan hazırlanmış zirehli lövhələr tətbiq edillib. Bu zirehin sayəsində təyyarə düşmən üzərində rahat uçuşlar həyata keçirə bilir.
Mühərriklərə gəldikdə isə təyyarədə arxa üst hissədə iki ədəd General Elektrik TF-34-GE-100 turbofan mühərriki quraşdırılıb. Mühərriklərin arxa üst hissədə yerləşdirilməsinin səbəbi isə mühərrikləri hava hücumundan müdafiə sistemlərindən nisbətən qorumaqdır. Mühərriklərin soyuq işləməsindən dolayı havaya buraxılan qazın dəyəri digər təyyarələrə nisbətən daha aşağı olduğu üçün istiliyə hesablanmış raketlərdən də asanlıqla qoruna bilir.
Yüksək zirehli qorunması, soyuq işləyən mühərriki və 30 mm-lik ölümcül pulemyot tipli topu sayəsində A-10 Tanderbolt 2 bu günə qədər hazırlanmış ən uğurlu hava dəstəyi təyyarələrindən biri olma ünvanını əldə etdi.
Hazırda A-10 Tandebolt 2 təyyarələrini sadəcə ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin silahlanmasında görə bilərik. Bir haşiyə olaraq qeyd etmək yerinə düşər. 1990-cı illərdə Türkiyə bu təyyarələrdən 50 ədədinə sahib ola bilərdi. Bununla bağlı ABŞ tərəfi Türkiyəyə təklif vermiş və Türkiyə tərəfi də təyyarələri araşdırmaq üçün ABŞ-yə xüsusi nümayəndə heyəti göndərmişdi. Ancaq Türkiyə nümayəndə heyəti təyyarələrin alınmasına qarşı çıxan sənəd hazırladı. Səbəb isə təklif edilən təyyarələrin çox pis vəziyyətdə olması göstərilirdi. Həmçinin təyyarələrin istehsalının 1984-cü ildə dayandığını və istehsal olunmadığını da Türkiyə nümayəndə heyəti sənəddə göstərmişdi. Nəticədə Türkiyə tərəfi bu təklifdən imtina edərək özünün “Hücum” (Atak) layihəsini başlatdı.
Lakin bu təyyarədən dünyada təkdir demək olmaz. Cünki bu təyyarənin bir rəqibi keçmiş Sovet İttifaqı (hazırda Rusiya) tərəfindən eyni məqsədlər üçün hazırlanmış hücum və hava dəstək təyyarəsi olan Su-25 təyyarəsidir. Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin silahlanmasında da yer alan Su-25 hücum təyyarələrinin A-10-lardan ən böyük fərqi yüksək manevr imkanlarına sahib olması və 2 lüləli 30 mm-lik topdan əlavə qanad altlarında yerləşdirilə bilən hava-hava və hava-quru tipli idarə edilən və idarə edilməyən raketlərin tətbiq olunmasıdır.
Sonda qeyd edim ki, ABŞ ordusunn silahlanmasında 287 ədəd A-10 Tanderbolt 2 təyyarəsi hazırda xidmət etməkdədir.
Tekniki xüsusiyyətləri
- Ölçüləri haqqında məlumatlar
- Uzunluq : 16.26 m (53.33 ft)
- Qanad uzunluğu : 17.53 m (57.50 ft)
- Hündürlük : 4.47 m (14.67 ft)
- Qanad sahəsi: 47.02 m² (506 ft2)
- Ağırlıq məlumatları
- Boş çəkisi : 9.183 kq (20.246 lb)
- Maksimum uçuş çəkisi : 23.585 kq (52.000 lb)
- Yanacaq tutumu : Daxili : 4.885 kq (10.700 lb), Xarici : 3 x 600 qalon (2.270 lt) yanacaq tankı
- Maksimum Faydalı Yük : 7.260 kq (16.000 lb)
- Güc Mənbəyi
- Mühərrik : 2 x General Electric TF-34-GE-100 turbofan
- Mühərrik Gücü : 2 x 9.565 lbf (40.32 kN)
- Performans
- Maksimum sürət : 705 km/s (440 mph) (Dəniz səviyyəsində)
- Kreyser sürəti : 555 km/s (345 mph) (Dəniz səviyyəsində)
- Xidmət Tavanı : 41.200 ft (12.550 m)
- Dırmaşma sürəti : 6.000 ft (1.800 m) / dəqiqə
- Mənzil : Maksimum yanacaq ilə 3.950 km (2.130 nm), Tipik yükləmə ilə 2.000 km (1.080 nm)
- G Limiti : + 5.5
Silah təchizatı
- Top
- 1 x 30 mm GAU-8/A Gatling (7 lülə, 1.350 mərmi)
- Hava-Hava tipli döyüş raketləri
- AIM-9L Sidewinder (Sadəcə olaraq OA-10 versiyasında)
- Hava-Yer tipli hücum raketləri
- AGM-65B/D/G Maverick
- Bombalar
- GBU-10 Paveway II, GBU-12 Paveway II, GBU-16 Paveway II, GBU-24 Paveway III Lazer başlıqlı bombalar
- Mk-20 Rockeye, BLU-1, BLU-27/B Rockeye II, BL-755, CBU-52/58/71/87/89/97 kasset bombası
- Mk-82/83/84 çox məqsədli bombaları
- Mk-77 Yanğın bombası (Napalm)
- JDAM (A-10C)
- CBU-105 WCMD (A-10C)
- LAU-68 Hydra 70 mm (2.76 inç) və 127 mm (5.0 inç) Raket podları
- Elektronik Müharibə Dəstək Təchizatları
- ALQ-131 ECM podu
- LITENING AT/Sniper XR hədəfləmə podları (A-10C)
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
A 10 Thunderbolt II quru qosunlarina yaxin aviasiya desteyi vermek ucun xususi olaraq hazirlanmis ilk avia platformadir Orijinal leqebi Warthog qisaca Hog olsa da Ikinci Dunya Muharibesinde quru qosunlarina yaxin hava desteyi veren Republic P 47 Thunderboltun serefine eyni adi dasiyir Fairchild Republic A 10 Thunderbolt IITipi hucum teyyaresiIstehsalci Fairchild RepublicIlk ucus 10 may 1972Istismara verilme tarixi mart 1977Status Aktiv sekilde istifade olunurIstismarcilar ABS Herbi Hava QuvveleriBuraxilis sayi 745 715 A 10A 30 A 10B Vahidinin qiymeti 11 7 milyon ABS dollari Texmini olaraq Vikianbarda elaqeli mediafayllar Amerikanin Fairchild Republic sirketi terefinden istehsal olunan A 10 Thunderbolt II asagi hundurlukde ve asagi suretde manevr etmeyi bacaran effektiv vurus qabiliyyeti olan sade ve etibarli her cur yer hedeflerine xususile tanklara ve zirehli masinlara hucum ederek onlari mehv ede bilen iki muherrikli reaktiv teyyaredir Soyuq muharibe zamani Sovet tanklarini ve zirehli masinlarini asagi ucuslarda mehv etmek ucun hazirlanmisdir Buna Tank Qatili deyilir Doyus meydanlarinda 300 m den asagi yuksekliklere ene biler ve genis qanad sahesi sayesinde yerdeki dusmen elementlerini ates altinda saxlaya biler Qisa ve xam ucus enme zolaqlarindan enme ve qalxma qabiliyyeti Thunderbolta cebheye yaxin erazilerde de tamamile effektiv sekilde islemesine imkan yaradir Son derece yuksek dayaniqliga malik olan bir teyyare olmasi teyyareye boyuk bir doyus radiusu ve uzun muddet doyus meydaninda qalma qabiliyyeti bexs edir Sistemi ve zirehi sayesinde doyus meydanlarinda sag qalma ehtimali son derece yuksekdir Zedelenmesine baxmayaraq pilotun teyyareni bazaya qaytara bilecek formada dizayni ve yukleme diapazonu teyyarenin diqqet ceken elementleridir Pilot kabinesi 3 8 sm qalinliginda titan zirehle ortulmusdur Butun teyyare zirehle ehate edilmemisdir zireh yalniz kokpit ve yanacaq cenine tetbiq olunmusdur Teyyarenin dizayni performansa deyil asagi yuksekliklerdeki 300 m kreyser suretlerinde yerden acilacaq atese baxmayaraq hedeflerin mehvi ve bazaya salamat qayitmaga esaslanir Bu xususiyyetler istifadeci pilotlara teyyareye etibar etmeye ve teyinat yolunda konsentrasiyani saxlamaga imkan verir Birinci Korfez Muharibesi zamani bezi A 10 teyyarelerinin govdesinde ve qanadlarinda 30 sm civarinda zenit gulle cuxurlari olsa da teyyareler bazaya qayida bilmisdirler Dusurulmeyen teyyare A 10 Tanderbolt 2 Thunderbolt 2 Dunya herb tarixinde vurularaq dusurulmeyen teyyare dusunerken elbette ki ilk agila gelen A 10 Tanderbolt hucum teyyaresidir Bos yere teyyareye Coldonuzu adi verilmeyib Esasen col ve duzenlik seraitlerde tanklarin qenimine cevrilmis A 10 teyyaresi dovrunun en ugurlu hucum teyyaresi hesab edilirdi Lakin hesab edilirdi demekle teyyarenin imicini cilizlasdirmaq dogru olmaz Cunki hazirda da herbi emeliyyatlarda istifade edilen A 10 70 ci illerin yegane hucum teyyaresi adini ozunde saxlayir A 10 nun esas adinin Coldonuzu Warthog qisaca Hog olmasina baxmayaraq ikinci dunya muharibesinde ABS quru qosunlarina yaxindan hava desteyi gostermis P 47 Tanderbolt bombardmanci teyyaresine gore Tanderbolt 2 olaraq adlandirilmisdir A 10 Tanderbolt quru qosunlarina yaxindan hava desteyi gostermek ucun xususi hazirlanmis bir hucum teyyaresidir Esas vezifesi havadan mudafie ve hucum emeliyyatlarini yerine yetirmekden ibaretdir Tanderbolt 2 dizayn etibari ile ele de yuksek manevr imkanlarina ve yuksek surete malik teyyare olmasa da sahib oldugu 30 millimetrlik pulemyot tipli topu isin rengini ciddi suretde deyisdirir 1960 ci illeri Amerika Birlesmis Statlari ucun hec de yaxsi donem hesab etmek olmazdi Bu dovr Soyuq muharibenin en kritik dovru hesab edilirdi Kuba meselesinden dolayi Sovet Ittifaqi ile yasanan nuve silahi gerginliyi bu iki super dovleti her an qarsidurmaya getire bilecek seviyyeye gelib cixmisdi Vyetnam muharibesinin baslanmasi da ABS ni diger terefden hec de razi salmirdi Muharibenin baslangicinda ABS Vyetnama mudaxileni cilizlasdiraraq bir nece ay erzinde tam nezareti ele alacaqlarini dusundukleri zaman simali Vyetnamin simmetrik ve asimmetrik muharibe taktikalari qarsisinda ABS ordusu heqiqi menada soka dusmus bir veziyyet almisdi Muharibenin gedisinde daha cox F 4 qirici bombardmancilarindan istifade eden ABS ordusu daha cox meselik erazide burun buruna geden doyuslerde ustunluk elde ede bilmirdi Cunki F 4 qiricilari hem suretli hem de daha az herbi sursat goturmek imkanina sahib idi Bu da ABS terefini daha derinden dusunmeye vadar etdi 1960 ci illerde ABS ordusu mexfi layihe heyata kecirmeye basladi Bu layihede meqsed havadan mudafieni temin ede bilen teyyareye sahib olmaq idi ve bu teyyareden ABS ordusu xususi ozellikler teleb edirdi Ozellikle teyyare asagi suretlerde yuksek ve orta manevr imkanlarina sahib olmali 5 tondan daha artiq sursat dasiya bilmeli ve en esasi herbi texnikalara hem de canli insan hedeflere qarsi guclu topa sahib olmali idi Belelikle elan edilmis tenderi Fercayld Erkraft Fairchild Aircraft sirketinin A 10 layihesi qazandi ve 1966 ci ilden etibaren A 10 nun hazirlanmasina baslanildi Fercayld sirketi eyni zamanda Ikinci dunya muharibesi zamani P 47 Tanderbolt bombardmancisinin da istehsalcisi idi Mehz bu sebebden A 10 layihesi secilmisdi P 47 Tanderbolt Ikinci dunya muharibesi dovrunde ABS ordusunda xususi yeri olan bir doyus teyyaresi idi Qisa hasiye cixaraq Ikinci dunya muharibesinin en mukemmel hucum teyyaresi adini P 47 Tanderbolta vermekle eks terefde Sovet Ittifaqinin efsanevi Ilyusin 2 Il 2 hucum teyyaresinin haqqini danmis olariq Il 2 nin imkanlari mehdud olsa da onu efsane eden guclu zirehe malik olmasi idi Bu zireh sayesinde dusmen tanklarinin uzerinde rahat ucuslar heyata kecirerek havadan olum yagdira bilirdi Hetta muharibenin gedisinde bir Il 2 hucum teyyaresinin ciddi zerbeler almasina baxmayaraq bazaya geri qayitmasi ABS ordusuna mehz bele bir xususiyyetlere malik teyyare hazirlamagi vacib qilirdi Belelikle 1966 ci ilde ABS A 10 Tanderbolt 2 layihesini baslatdi Ilk prototip 1972 ci ilde ilk ucusunu reallasdirdi ve 1975 77 ci iller araliginda silahlanmaya qebul edildi 1977 ci ilden ABS ordusunun qatildigi butun herbi emeliyyatlara A 10 Tanderbolt 2 hucum teyyareleri de celb edildi Birinci Korfez muharibesinde ugurla istirak eden A 10 lar Ikinci Korfez muharibesi ve Efqanistan emeliyyatlarinda da eyni uguru tekrarlamagi bacarmisdilar Gunumuzde A 10 Tanderbolt ucun dusurulmeyen nadir teyyarelerden biri desek meseleni sisirtmis olmariq Bu esnada ortaya maraqli sual cixir A 10 Tanderbolt 2 ni efsane eden nedir Qeyd etdiyim kimi A 10 Tanderbolt 2 yuksek manevr imkanlarina ve yuksek surete malik deyil 834 km saat sureti olan A 10 cox yuksekliklere qalxma imkanlarindan da mehrumdur Yuk goturme imkanlari ise maksimum 9 tondur Radara gorunmezlik xarakterine de sahib olmamasi teyyareni hava hucumundan mudafie sistemlerine asanliqla yem ede biler Lakin Buz qatinin gorunmeyen terefi ise A 10 Tanderbolt 2 nin govdesinin on alt hissesinde yerlesen tanklarin zirehlerini orta yukseklikden delmeye imkan veren 7 luleli 30 mm lik GAU 8 A pulemyot tipli topudur Bu top tank ve diger zirehli texnikalara qarsi tetbiq edilmis dovrunun en guclu toplarindan biri belke de birincisi idi Daha aciq desek bu top A 10 teyyaresine yerlesdirilmedi teyyare mehz bu topun etrafinda insa edildi 30 mm lik top zireh delen mermilerle techiz edilmisdir Teyyare bir defeye 1650 eded mermi dasimaq ve pilotun isteyine gore deqiqede 2 min ile 4 min 600 atis reallasdira bilir Bu top uzun menzilli ve olduqca olumcul bir top hesab edilir GAU 8 A topu 6500 metrden tankin zirehini delmek imkanina sahibdir Mermilerin istehsalinda tetbiq edilmis Uranium 235 izotopu sayesinde mermiler zirehi delerken guclu partlayis da yaradirlar Bunun neticesinde texnikani siradan cixartmaqla canli quvveni mehv etmis olur Mehz A 10 Tanderbolt 2 ni ozel eden ceheti de budur Havadan 30 mm lik uranium mermilerinden acilan ates zamani yerde olan zirehli texnikani mehv etmekle yanasi canli quvvenin yasamasini da qeyri mumkun edir A 10 Tanderbolt 2 nin eyni zamanda cox ustun zirehli qorunmasi da var Teyyarenin burun pilot kabinesi ve yanacaq cenlerinin etrafinda 38 mm lik titaniumdan hazirlanmis zirehli lovheler tetbiq edillib Bu zirehin sayesinde teyyare dusmen uzerinde rahat ucuslar heyata kecire bilir Muherriklere geldikde ise teyyarede arxa ust hissede iki eded General Elektrik TF 34 GE 100 turbofan muherriki qurasdirilib Muherriklerin arxa ust hissede yerlesdirilmesinin sebebi ise muherrikleri hava hucumundan mudafie sistemlerinden nisbeten qorumaqdir Muherriklerin soyuq islemesinden dolayi havaya buraxilan qazin deyeri diger teyyarelere nisbeten daha asagi oldugu ucun istiliye hesablanmis raketlerden de asanliqla qoruna bilir Yuksek zirehli qorunmasi soyuq isleyen muherriki ve 30 mm lik olumcul pulemyot tipli topu sayesinde A 10 Tanderbolt 2 bu gune qeder hazirlanmis en ugurlu hava desteyi teyyarelerinden biri olma unvanini elde etdi Hazirda A 10 Tandebolt 2 teyyarelerini sadece ABS Herbi Hava Quvvelerinin silahlanmasinda gore bilerik Bir hasiye olaraq qeyd etmek yerine duser 1990 ci illerde Turkiye bu teyyarelerden 50 ededine sahib ola bilerdi Bununla bagli ABS terefi Turkiyeye teklif vermis ve Turkiye terefi de teyyareleri arasdirmaq ucun ABS ye xususi numayende heyeti gondermisdi Ancaq Turkiye numayende heyeti teyyarelerin alinmasina qarsi cixan sened hazirladi Sebeb ise teklif edilen teyyarelerin cox pis veziyyetde olmasi gosterilirdi Hemcinin teyyarelerin istehsalinin 1984 cu ilde dayandigini ve istehsal olunmadigini da Turkiye numayende heyeti senedde gostermisdi Neticede Turkiye terefi bu teklifden imtina ederek ozunun Hucum Atak layihesini baslatdi Lakin bu teyyareden dunyada tekdir demek olmaz Cunki bu teyyarenin bir reqibi kecmis Sovet Ittifaqi hazirda Rusiya terefinden eyni meqsedler ucun hazirlanmis hucum ve hava destek teyyaresi olan Su 25 teyyaresidir Azerbaycan Herbi Hava Quvvelerinin silahlanmasinda da yer alan Su 25 hucum teyyarelerinin A 10 lardan en boyuk ferqi yuksek manevr imkanlarina sahib olmasi ve 2 luleli 30 mm lik topdan elave qanad altlarinda yerlesdirile bilen hava hava ve hava quru tipli idare edilen ve idare edilmeyen raketlerin tetbiq olunmasidir Sonda qeyd edim ki ABS ordusunn silahlanmasinda 287 eded A 10 Tanderbolt 2 teyyaresi hazirda xidmet etmekdedir Tekniki xususiyyetleriOlculeri haqqinda melumatlar Uzunluq 16 26 m 53 33 ft Qanad uzunlugu 17 53 m 57 50 ft Hundurluk 4 47 m 14 67 ft Qanad sahesi 47 02 m 506 ft2 Agirliq melumatlari Bos cekisi 9 183 kq 20 246 lb Maksimum ucus cekisi 23 585 kq 52 000 lb Yanacaq tutumu Daxili 4 885 kq 10 700 lb Xarici 3 x 600 qalon 2 270 lt yanacaq tanki Maksimum Faydali Yuk 7 260 kq 16 000 lb Guc Menbeyi Muherrik 2 x General Electric TF 34 GE 100 turbofan Muherrik Gucu 2 x 9 565 lbf 40 32 kN Performans Maksimum suret 705 km s 440 mph Deniz seviyyesinde Kreyser sureti 555 km s 345 mph Deniz seviyyesinde Xidmet Tavani 41 200 ft 12 550 m Dirmasma sureti 6 000 ft 1 800 m deqiqe Menzil Maksimum yanacaq ile 3 950 km 2 130 nm Tipik yukleme ile 2 000 km 1 080 nm G Limiti 5 5Silah techizatiGAU 8 Avenger pulemyotuTam sursat yuku ile A 10 Thunderbolt IITop 1 x 30 mm GAU 8 A Gatling 7 lule 1 350 mermi Hava Hava tipli doyus raketleri AIM 9L Sidewinder Sadece olaraq OA 10 versiyasinda Hava Yer tipli hucum raketleri AGM 65B D G Maverick Bombalar GBU 10 Paveway II GBU 12 Paveway II GBU 16 Paveway II GBU 24 Paveway III Lazer basliqli bombalar Mk 20 Rockeye BLU 1 BLU 27 B Rockeye II BL 755 CBU 52 58 71 87 89 97 kasset bombasi Mk 82 83 84 cox meqsedli bombalari Mk 77 Yangin bombasi Napalm JDAM A 10C CBU 105 WCMD A 10C LAU 68 Hydra 70 mm 2 76 inc ve 127 mm 5 0 inc Raket podlari Elektronik Muharibe Destek Techizatlari ALQ 131 ECM podu LITENING AT Sniper XR hedefleme podlari A 10C Istinadlar Arxivlenmis suret 2021 08 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 27