Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ermənistanda Türk toponimlərinin dəyişdirilməsi – XX və XXI əsrlərdə Qərbi Azərbaycan ərazisində (indiki Ermənistan) Türk toponomlərinin ermənilər tərəfindən dəyişdirilməsi prosesi.
XVII əsrdən XIX əsrin əvvəllərinə kimi indiki Ermənistan ərazisinin əhalisinin çoxunu Qafqaz müsəlmanları (Azərbaycanlılar və kürdlər) təşkil edirdi. Cəfər Qiyasi və İbrahim Bozyelin "Armenian acts of cultural terrorism" kitabında bildirilir ki, ermənilərin özləri keçən əsrin ortalarına kimi təsdiq edirdilər ki, Ermənilər indiki Ermənistan ərazisinə köçürülmüş xalqdır və əvvəllər burada etnik xalq kimi Azərbaycanlılar yaşayırdılar. Təkcə XX əsrin əvvəllərində qərbi azərbaycanda (indiki Ermənistanda) 2310 coğrafi addan 2000-ə qədəri türk mənşəlli idilər.
Türk toponimlərinə təcavüz dövrləri
İndiki Ermənistanda türk mənşəli toponimlərin dəyişdirilməsini aşağıdakı dövrlərə bölmək olar.
- 19-cu əsrin əvvəllərindən 1918-ci ilə qədər dəyişdirilən toponimlər
- 1918–1920
- 1920–1930
- 1930–1960
- 1960–1980
- 1991-ci ildən sonra dəyişdirilənlər.
İlk addəyişdirmə 1801-ci ildə baş vermişdir. Addəyişmənin I dövründə türk mənşəli adlar rus mənşəli toponimlərlə əvəz edilmişdir. Bu da ərazinin Rusiya tərəfindən işğalı və oraya rusların kütləvi şəkildə köçürülməsi ilə bağlıdır.
İlk dəyişdirilən ad Cəlaloğlu rayonundakı (Stepanovan rayonu) Qaraməhəmməd kəndinin adının dəyişdirilib Aleksandrovka qoyulması ilə başlayıb.
Tariximizin 1918–20-ci illərə aid səhifələri xalqımızın başına gətirilən erməni müsibəti, erməni genosidi ilə bütün dünyaya məlumdur. Bakıda, Şamaxıda, Qubada, Naxçıvanda, indiki Ermənistanda Şaumyanların, Lalayanların başçılığı ilə minlərlə azərbaycanlı qətlə yetirildi. Onlar xalqımızı soyqırıma məruz qoyduqları kimi, qədim tarixi abidələri, binaları yamdırmaqla və yenidən addəyişməni davam etdirməklə mənəvi soyqırımı da davam etdirdilər. 1918–1920-ci illərdə dəyişdirilən indiki Ermənistan ərazisindəki türk mənşəli adlar:
- Molla Dursun – Şaumyan (Eçmiədzin)
- Yuxarı Ağdam – Qanzakar (İcevan)
- Tamamlı – Burastan (Artaşat) və s.
SSRİ dövründə toponimlərin dəyişdirilməsi
Ermənistan SSR-də toponimlərin dəyişdirilməsi prosesi o dövrdə SSRİ imperiyasında baş verən daxili siyasi proseslərlə sıx əlaqəli idi. 1924–1930 illər ərzində Ermənistanda 80 toponim dəyişdirilmişdir. Toponimlərin dəyişdirilməsinə səbəb kimi 3 yanvar 1935-ci ildə Ermənistan SSR-nin rəsmi qərarı göstərilirdi. Rəsmi qərarda deyilirdi ki, Ermənistandakı yer adları dini məna daşıdığı, keçmişin feodal ünsürlərini özündə əks etdirdiyinə görə dəyişdirilməlidir. Əsl səbəb isə gizlədilirdi. Bu gün hər kəsə aydındır ki, Ermənistandakı Türk toponimlərinin dəyişdirilməsinə əsas səbəb bu adların Türk mənşəli olmasıdır və bu da indiki Ermənistanda etnik əhalinin Azərbaycanlılar olduğunu sübut edən əsas dəlildir. .
Ermənistanda toponimlərin çoxu iki və ya daha artıq ərazidə təkrarlanırdılar. Toponimlərin dəyişdirilməsi prosesi İİ Dünya Müharibəsindən sonra (1946–1950), daha da sürətləndi. Buna əsas səbəb 1946–1948-ci illərdə Yaxın Şərqdən, Şərqi Avropa və Amerikadan Ermənistana köçən ermənilərin sayının artması idi. Bu illər ərzində təqribən 90 000 erməni Qərbi Azərbaycana köçürülmüşdür.
Toponimlərin dəyişdirilməsinin digər səbəbi Ermənistan ərazisindən azərbaycanlıların kütləvi çəkildə deportasiyası idi., SSRİ Nazirlər Şurasının 10 mart 1948-ci ildə təsdiq etdiyi № 745 nömrəli qərarında azərbaycanlıların ermənistan SSR-dan Azərbaycanın Kür-Araz ərazisinə köçürülməsi göstərilirdi..
Bu qərara əsasən 1948-ci ildə 10 000, 1949-cu ildə 40 000, 1950-ci ildə 50 000 azərbaycanlı ermənistandan köçürüldü.
1930–60-cı illərdə dəyişdirilən toponimlər; Addəyişmə 1935-ci ildə müvəqqəti təxirə salınıb. Lakin 1935-ci il yanvarın 3-dən isə bu iş yenidən başlamış və Ermənistan SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti ilk fərmanı imzalamışdır və ilk fərmanla 29 rayonda 72 türk toponimi dəyişdirilərək mənəvi soyqırım qurbanı olmuşdur.
- Qızıl kilsə – Karmiravan (Qukasyan)
- Böyük kəpənək – Musaelyan (Axuryan)
- Künən – Getaşen (İcevan)
- Boğaz kəsən – Dzorakan (Ani)
- İtquan – Gülüstan (Əzizbəyov) və s.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- З. Коркодяна "Население Советской Армении", 1932 года издания
- İ.Bayramov. Qərbi Azərbaycan toponimlər sistemi,səh.335
- İ.Bayramov,səh.335–336
- Cəfər Qiyasi və İbrahim Bozyel. ARMENIAN ACTS OF CULTURAL TERRORISM. Ankara 1997 2010-01-19 at the Wayback Machine
(ing.)In his Population of Soviet Armenia, published in 1932, Z. Korkodyan reports that in the 19th and early 20th centuries, about 2000 cites of the total 2310 were of Turkish origin.
- Barbara A. Anderson and Brian D. Silver, "Population redistribution and the ethnic balance in Transcaucasia," in Ronald G. Suny, ed., Transcaucasia, nationalism, and social change ; essays in the history of Armenia, Azerbaijan, and Georgia (Ann Arbor : University of Michigan Press, 1996): 488.
- Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk 2020-06-13 at the Wayback Machine
Another social-political process that apparently affected place naming in Armenia was the emigration of Azerbaijanis from the Armenian SSR that occurred in that period.
- "Постановление N: 754 Совета министров СССР". 2020-12-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-02-07.
- Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk 2020-06-13 at the Wayback Machine
According to this plan some 100,000 people had to be "voluntarily" resettled. The emigration occurred in three stages : 10,000 people were resettled in 1948, another 40,000 in 1949, and 50,000 in 1950.
Ədəbiyyat
- Əziz Ələkbərli, "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
- PDF versiyası. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 2002, 696 səh.
- Həbib Rəhimoğlu. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997.
- B.Ə.Budaqov, Q.Ə.Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998.
- Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995.
- , "Ermənistan ərazisində Azərbaycan mənşəli oykonimlər və onların erməniləşdirilməsi siyasəti", "TEAS", İstanbul-2015
- Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Qafar Əhmədov. "Həmyerlimizin kitabı İstanbulda çap olundu" ( (az.)). islamazeri.az. 2015-10-08. 2015-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-09.
- Ermənistandakı Azərbaycan toponimləri ilə bağlı pоrtal yaradılıb (FOTO)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ermenistanda Turk toponimlerinin deyisdirilmesi XX ve XXI esrlerde Qerbi Azerbaycan erazisinde indiki Ermenistan Turk toponomlerinin ermeniler terefinden deyisdirilmesi prosesi Irevan quberniyasinin etnik xeritesi xerite 1902 ci ilde 1886 ci ile aid kameral sayiminin neticeleri esasinda tertib edilib 1899 cu ilde Goyce mahalinin xeritesi Xerite qedim Turk toponimleri gosterilmekle Car Rusiyasi memurlari terefinden tertib edilmisdir XVII esrden XIX esrin evvellerine kimi indiki Ermenistan erazisinin ehalisinin coxunu Qafqaz muselmanlari Azerbaycanlilar ve kurdler teskil edirdi Cefer Qiyasi ve Ibrahim Bozyelin Armenian acts of cultural terrorism kitabinda bildirilir ki ermenilerin ozleri kecen esrin ortalarina kimi tesdiq edirdiler ki Ermeniler indiki Ermenistan erazisine kocurulmus xalqdir ve evveller burada etnik xalq kimi Azerbaycanlilar yasayirdilar Tekce XX esrin evvellerinde qerbi azerbaycanda indiki Ermenistanda 2310 cografi addan 2000 e qederi turk menselli idiler Turk toponimlerine tecavuz dovrleriIndiki Ermenistanda turk menseli toponimlerin deyisdirilmesini asagidaki dovrlere bolmek olar 19 cu esrin evvellerinden 1918 ci ile qeder deyisdirilen toponimler 1918 1920 1920 1930 1930 1960 1960 1980 1991 ci ilden sonra deyisdirilenler Ilk addeyisdirme 1801 ci ilde bas vermisdir Addeyismenin I dovrunde turk menseli adlar rus menseli toponimlerle evez edilmisdir Bu da erazinin Rusiya terefinden isgali ve oraya ruslarin kutlevi sekilde kocurulmesi ile baglidir Ilk deyisdirilen ad Celaloglu rayonundaki Stepanovan rayonu Qaramehemmed kendinin adinin deyisdirilib Aleksandrovka qoyulmasi ile baslayib Tariximizin 1918 20 ci illere aid sehifeleri xalqimizin basina getirilen ermeni musibeti ermeni genosidi ile butun dunyaya melumdur Bakida Samaxida Qubada Naxcivanda indiki Ermenistanda Saumyanlarin Lalayanlarin basciligi ile minlerle azerbaycanli qetle yetirildi Onlar xalqimizi soyqirima meruz qoyduqlari kimi qedim tarixi abideleri binalari yamdirmaqla ve yeniden addeyismeni davam etdirmekle menevi soyqirimi da davam etdirdiler 1918 1920 ci illerde deyisdirilen indiki Ermenistan erazisindeki turk menseli adlar Molla Dursun Saumyan Ecmiedzin Yuxari Agdam Qanzakar Icevan Tamamli Burastan Artasat ve s SSRI dovrunde toponimlerin deyisdirilmesiErmenistan SSR de toponimlerin deyisdirilmesi prosesi o dovrde SSRI imperiyasinda bas veren daxili siyasi proseslerle six elaqeli idi 1924 1930 iller erzinde Ermenistanda 80 toponim deyisdirilmisdir Toponimlerin deyisdirilmesine sebeb kimi 3 yanvar 1935 ci ilde Ermenistan SSR nin resmi qerari gosterilirdi Resmi qerarda deyilirdi ki Ermenistandaki yer adlari dini mena dasidigi kecmisin feodal unsurlerini ozunde eks etdirdiyine gore deyisdirilmelidir Esl sebeb ise gizledilirdi Bu gun her kese aydindir ki Ermenistandaki Turk toponimlerinin deyisdirilmesine esas sebeb bu adlarin Turk menseli olmasidir ve bu da indiki Ermenistanda etnik ehalinin Azerbaycanlilar oldugunu subut eden esas delildir Ermenistanda toponimlerin coxu iki ve ya daha artiq erazide tekrarlanirdilar Toponimlerin deyisdirilmesi prosesi II Dunya Muharibesinden sonra 1946 1950 daha da suretlendi Buna esas sebeb 1946 1948 ci illerde Yaxin Serqden Serqi Avropa ve Amerikadan Ermenistana kocen ermenilerin sayinin artmasi idi Bu iller erzinde teqriben 90 000 ermeni Qerbi Azerbaycana kocurulmusdur Toponimlerin deyisdirilmesinin diger sebebi Ermenistan erazisinden azerbaycanlilarin kutlevi cekilde deportasiyasi idi SSRI Nazirler Surasinin 10 mart 1948 ci ilde tesdiq etdiyi 745 nomreli qerarinda azerbaycanlilarin ermenistan SSR dan Azerbaycanin Kur Araz erazisine kocurulmesi gosterilirdi Bu qerara esasen 1948 ci ilde 10 000 1949 cu ilde 40 000 1950 ci ilde 50 000 azerbaycanli ermenistandan kocuruldu 1930 60 ci illerde deyisdirilen toponimler Addeyisme 1935 ci ilde muveqqeti texire salinib Lakin 1935 ci il yanvarin 3 den ise bu is yeniden baslamis ve Ermenistan SSRI Ali Soveti Reyaset Heyeti ilk fermani imzalamisdir ve ilk fermanla 29 rayonda 72 turk toponimi deyisdirilerek menevi soyqirim qurbani olmusdur Qizil kilse Karmiravan Qukasyan Boyuk kepenek Musaelyan Axuryan Kunen Getasen Icevan Bogaz kesen Dzorakan Ani Itquan Gulustan Ezizbeyov ve s IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Z Korkodyana Naselenie Sovetskoj Armenii 1932 goda izdaniya I Bayramov Qerbi Azerbaycan toponimler sistemi seh 335 I Bayramov seh 335 336 Cefer Qiyasi ve Ibrahim Bozyel ARMENIAN ACTS OF CULTURAL TERRORISM Ankara 1997 2010 01 19 at the Wayback Machine In his Population of Soviet Armenia published in 1932 Z Korkodyan reports that in the 19th and early 20th centuries about 2000 cites of the total 2310 were of Turkish origin ing Barbara A Anderson and Brian D Silver Population redistribution and the ethnic balance in Transcaucasia in Ronald G Suny ed Transcaucasia nationalism and social change essays in the history of Armenia Azerbaijan and Georgia Ann Arbor University of Michigan Press 1996 488 Arseny Saparov International Relations Department London School of Economics Houghton Street London WC2A 2AE A Saparov lse ac uk 2020 06 13 at the Wayback Machine Another social political process that apparently affected place naming in Armenia was the emigration of Azerbaijanis from the Armenian SSR that occurred in that period Postanovlenie N 754 Soveta ministrov SSSR 2020 12 10 tarixinde Istifade tarixi 2010 02 07 Arseny Saparov International Relations Department London School of Economics Houghton Street London WC2A 2AE A Saparov lse ac uk 2020 06 13 at the Wayback Machine According to this plan some 100 000 people had to be voluntarily resettled The emigration occurred in three stages 10 000 people were resettled in 1948 another 40 000 in 1949 and 50 000 in 1950 EdebiyyatEziz Elekberli Qedim turk oguz yurdu Ermenistan Baki Sabah 1994 PDF versiyasi Qerbi Azerbaycanin turk menseli toponimleri Muellifi I M Bayramov Redaktorlari B E Budaqov H I Mirzeyev S A Memmedov Baki Elm nesriyyati 2002 696 seh ISBN 5 8066 1452 2 Hebib Rehimoglu Silinmez adlar sagalmaz yaralar Baki Azernesr 1997 B E Budaqov Q E Qeybullayev Ermenistanda Azerbaycan menseli toponimlerin izahli lugeti Baki Oguz eli 1998 Ermenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki Genclik 1995 Ermenistan erazisinde Azerbaycan menseli oykonimler ve onlarin ermenilesdirilmesi siyaseti TEAS Istanbul 2015 Azәrbaјҹan Sovet EnsiklopediјasyHemcinin baxXIX HH esrlerde ermenilerin Cenubi Qafqaza kocurulmesi XX esrde Azerbaycanlilarin Ermenistandan deportasiyasi ve kocurulmesiXarici kecidlerQafar Ehmedov Hemyerlimizin kitabi Istanbulda cap olundu az islamazeri az 2015 10 08 2015 10 09 tarixinde Istifade tarixi 2015 10 09 Ermenistandaki Azerbaycan toponimleri ile bagli portal yaradilib FOTO