Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
David Emil Dürkheym (fr. David Émile Durkheim; 15 aprel 1858[…] – 15 noyabr 1917[…], Paris) — Fransa sosioloqu və filosofu, Fransa sosiologiya məktəbinin və struktur-funksional analizin banisi, sosiologiyanın müstəqil elm kimi əsasını qoyanlardan biri.
| Emil Dürkheym | |
|---|---|
| fr. David Émile Durkheim | |
 | |
| Doğum adı | David Émile Durkheim |
| Doğum tarixi | 15 aprel 1858[…] |
| Vəfat tarixi | 15 noyabr 1917[…](59 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | beyin qansızması[d] |
| Dəfn yeri |
|
| Elm sahələri | Din sosiologiyası, etnologiya |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbəri | Emil Butru |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Emil Dürkheym 1858–1917-ci illər arasında yaşamış və sosiologiya elminə müstəsna töhfələr vermiş dahi fransız sosioloqudur və elə buna görə də sosiologiyanın "atalarından" biri sayılır. Onun "Suicide", "Division of Labour" və "The Elementary forms of Religious Life" əsərləri tarix boyu hər bir cəmiyyətdə mövcud olmuş və indiki dövrdə də müşahidə olunan intihar, xaos, özbaşınalıq, birliyin olmaması kimi ciddi sosial problemlərə işıq tutmuş və onları anlamağımızda və həll yolları tapmaqda köməkçi olmuşdur.
Dürkheym dinin insanları birləşdirən və pis əməllərdən çəkindirən ən əsas amil olduğunu apardığı araşdırmalarla sübut etmişdir. Qısacası, cəmiyyətdəki problemlərin kökünün dinsizlik, birliyin pozulması, eqoizm və maddiyyatın mənəvi dəyərləri üstələməsindən yarandığını deyən Dürkheymin bu ideyası hələ də öz çəkisini qoruyub saxlamaqdadır və XX–XXI əsrlərdə yaşamış məşhur Amerikan sosioloqu Brayan Vilson tərəfindən də sübut olunmuşdur.
İntiharla bağlı olan tədqiqatları
Emil Dürkheymin sosiologiya və ümumiyyətlə, bütün elm aləminə verdiyi ən böyük töhfə şübhəsiz ki, onun intihar hadisələri ilə bağlı apardığı araşdırmalar olmuşdur. Dürkheymə qədər təkcə Qərbdə deyil, bütün dünyada intiharın səbəbi hər zaman intihar edən şəxsin səhhətində və psixoloji durumunda görülürdü, lakin Dürkheym kəşf etdi ki, intiharın səbəbi fərdin özündən çox onun yaşadığı ətraf mühitdə axtarılmalıdır. Dürkheym araşdırmasına müxtəlif Avropa ölkələrindəki intiharla bağlı statistik məlumatları yığaraq başladı. O tez bir zamanda gördü ki müəyyən qrup insanlar (katoliklər, qadınlar, varlı şəxslər, cavanlar) digərlərindən (protestantlar, kişilərdən, qocalardan, imkansızlardan) daha az hallarda intihara əl atırlar. Buna görə də Dürkheym intiharı sosial fakt adlandırdı. Sosial fakt insanların yaratdığı, lakin onların nəzarətindən çıxan və onlara istər-istəməz təsir edən sosial fenomenə deyilir. Məsələn, intihar hadisəsi sadə insanların nəzarətində olmayan sosial-iqtisadi və siyasi durumla olduqca sıx əlaqədədir və ətraf mühitdə baş verən dəyişikliklər insanın şəxsi həyatına da təsir edir. Sosial fakt birazdan daha dərindən açıqlanacaq. Dürkheym intiharı 2 qrupa (hər qrupun özü də 2 qrupa bölünür) ayırıb. Bir qrup cəmiyyətə inteqrasiya (l'intégration sociale) və digəri insanların mənəvi dəyərlərinin nəzarəti (regulation morale) adlanır.
- Altruistik — Cəmiyyətə olduqca sıx bağlı olan və cəmiyyətin qoyduğu qayda-qanunlara və dəyərlərə son dərəcə yüksək formada əməl edən şəxsin törətdiyi intihar altruistik intihar adlanır. Məsələn, bəzi qəbilələrdə və hətta nisbətən sivilizasiyalaşmış bölgələrdə (Hindistanın bəzi bölgələrində) qadının onun həyat yoldaşı öldüyü zaman intihar etməsi yüksək dəyərləndirilir, çünki o insanların inancına görə belə vəziyyətdə intihar etmək dini cəhətdən də qəbul edilir və digər dünyada mükafatlandırılır. Digər altruistik intihar isə digərləri uğrunda öz canından keçən insanlara aid edilir. Bu qrupa müharibə zamanı düşmənə əsir düşməkdənsə özünü öldürən və yaxud ailəsi, cəmiyyəti və digərləri uğrunda öz canına qəsd edən insanlar aiddir. Dürkheym insanı cəmiyyətə bağlayan və intihar riskini azaldan amillər olaraq din və cəmiyyətdəki dəyərləri göstərib. Dürkheymə görə dinin güclü olduğu mühitdə intiharın baş vermə ehtimalı aşağı enir, çünki din intiharı pisləyir. Bundan əlavə olaraq da dinin və dəyərlərin güclü olduğu cəmiyyətlərdə adətən insanlar arasındakı bağlar sıx olur. Bu sıxlıq fərdi insanlara çətin zamanlarda, problemlərlə üzləşən anda onları intihardan çəkindirməyə qadirdir. Belə ki, primitiv və tam müasirləşməmiş cəmiyyətlərdə insanlar bir-biri ilə daima sıx əlaqədə olurlar, problemlərini bölüşüb digərlərindən rahatlıqla məsləhət alırlar. Nəticədə də ciddi problemlə üzləşən şəxs intihardan əl çəkir. Lakin müasir cəmiyyətlərdə bu sıxlıq xeyli azaldığı üçün intihar riski çoxalır (xüsusən də ailəli və ya valideynləri və dostları olmayan insanlar intihara tez əl atırlar). İntiharın əksər dinlər tərəfindən pislənməsi də, insanları intihardan çəkindirən ünsürlərdən biridir.
- Eqoist — Dürkheymə görə əgər din və dəyərlər öz gücünü itirsə və insanların cəmiyyətlə olan əlaqəsi pozulsa, bu zaman eqoist intiharların sayı artır. Bu növün eqoist adlanmasının səbəbi odur ki, cəmiyyətlə və digərləri ilə əlaqəni itirən, həyatda məna görməyən və dini ünsürləri nəzərə almayan şəxs yalnız və yalnız problemlərdən çıxış yolunu intihara əl ataraq ölməkdə görür. Bu davranış ona görə də eqoist davranış adlanır. Bu tip intihar hadisələri müasir dövrdə tez-tez baş verir, xüsusən də insanlar arasında mehribançılığın və dinin təsirinin itdiyi cəmiyyətlərdə bu tip hallar artan tempdə müşahidə olunur. İntiharla bağlı digər kateqoriyada, insanların mənəvi dəyərlərinin nəzarəti kateqoriyasında isə Dürkheym anomik və fatalistik (şəxsi həyatın dözülməz dərəcədə başqası tərəfindən idarə edilməsi) intiharları barədə danışıb.
- Anomik — Bu söz fransız dilindən tərcümədə dəyərlərin itməsi, cəmiyyətdəki dəyərlərin, qayda-qanunların insanlar üzərindəki nəzarətinin itməsi deməkdir. Ona görə də Dürkheym çaşqınlıq, xaos, özbaşınalıq, dəyərlərin itdiyi şəraitdə baş verən intiharlara anomik adı vermişdir. Məsələn, ciddi iqtisadi, sosial və ya siyasi mənfi dəyişikliklərin müşahidə olunduğu cəmiyyətlərdə anomik intiharlar artır. Bu dəyişikliklərdən mənfi təsirlənən insanın özünə qəsd etməsi anomik intihar adlanır. Bir başqa formada desək, məsələn, varlı bir insan çox qısa zamanda müflisləşib intihara əl atırsa, bu intihar anomik adlanır, çünki o insanın həyatında ciddi mənfi dəyişiklik baş verir və bu dəyişiklik onun üçün dözülməz olur. Lakin nə qədər təzadlı olsa da, müharibə zamanı adətən özünə-qəsd halları artmır. Səbəb olaraq Dürkheym deyib ki, insanların birlik olmaq və düşmənə qalib gəlmək istəyi onları intihardan çəkindirir. Ona görə də hər mənfi dəyişikliyin intiharların sayını artırdığını demək düzgün olmazdı.
- Fatalistik — Bu tip intiharlar adətən şəxsi həyatı, dini-mənəvi düşüncələri başqası tərəfindən həddən artıq nəzarət altında olan insanlar tərəfindən həyata keçirilir. Nümunə olaraq quldarlıq dövründə yaşayan qulları göstərmək olar. Onlar şəxsi azadlıqlarını tam itirmiş insanlar idilər və quldarlar tərəfindən dözülməz həyat şəraitinə məhkum edilmişdilər və buna görə də çoxları çıxışı intiharda görürdülər.
Yekun olaraq, Emil Dürkheym insanların intihar hadisəsinə tam fərqli yanaşmalı olduqlarını göstərdi və bununla da sosial elmlərə öz misilsiz töhfəsini vermiş oldu.
Dürkheymin intiharla bağlı fikirlərinə tənqidlər elə də çox yayılmayıb. Tənqid edilən zaman isə gətirilən arqument isə adətən belə olur; bəzi intihar hadisələri bir yox, bir neçə növə aid oluna bilər. Məsələn, baş verən ciddi siyasi dəyişiklikdən sonra bir ölkədə qəddar və avtoritar rejim hakimiyyətə gəlir. İnsan həyatının bütün sahələrinə qanunsuz müdaxilə edən hökumət hakimiyyətə barbar yollarla inqilab edib gəldiyindən ölkənin iqtisadi vəziyyəti də olduqca korlanır. İmkanlı bir şəxs maddi cəhətdən müflisləşir. Onun kimi şəxslər üçün anomik (vəziyyətin mənfiyə doğru kəskin dəyişməsi) vəziyyət yaranır. Həyatları kəskin şəkildə dəyişir. Yenidən iş qurmaq isə dövlətin avtoritar, totalitar və iqtisadiyyatın milliləşdirilməsi siyasətinə görə uğursuz olur. Əvvəllər imkanlı və azad olan şəxslər artıq müflis və dövlət tərəfindən sıxılan insanlara çevrilirlər. Bütün bunlara dözməyib intihar edən şəxsin intiharını gəlin qruplaşdırmağa çalışaq. Bu intiharda 3 cür çalar var. Anomik, çünki durum kəskin şəkildə bir anda dəyişir. Eqoist, çünki sosial vəziyyətin dəyişməsi ilə insanlar özlərini cəmiyyətdən təcrid olunmuş hiss edirlər. Bir vaxtlar onlar üzərində nəzarətedici funksiya daşıyan milli dəyərlər öz gücünü itirir. Nəticədə isə insanı intihardan çəkindirən əsas amillərdən biri sıradan çıxır. Fatalistik, çünki dövlət insanların həyatına olduqca yersiz və sıx şəkildə nəzarət edir, onların azadlıqlarını əlindən alır (indiki Şimali Koreya kimi). Ona görə də, intiharların hamısı bir qrupa sığışdırıla bilməz. Hər bir intihar hadisəsini araşdıran zaman onun müxtəlif motivlərinin ola biləcəyini hər zaman yadda saxlamaq lazımdır.
Sosial faktlar
Sosial fakt insanlar tərəfindən müəyyən edilmiş, yaradılmış, lakin onların həyatına (müsbət və ya mənfi) təsir edən hərəkətə, düşüncəyə və mənəvi dəyərə deyilir. Sosial fakt ilkin olaraq insanlar tərəfindən yaradılsa da, sonradan özü-özlüyündə müstəqillik qazanır və insanlar üzərində nəzarətedici qüvvəyə çevrilir. Baxmayaraq ki, zaman dəyişdikcə sosial faktlar da dəyişir, onlar bir qayda olaraq öz nəzarətedici qüvvəsini saxlayır. Nümunə ilə bu mürəkkəb görünən ideyanı sadə şəkildə açıqlamaq tam yerinə düşərdi.
Mentalitet, başqa sözlə desək, milli dəyərlər insanlar tərəfindən yaradılıb. Lakin, yaradılandan bir müddət sonra insanlar üzərində nəzarətedici qüvvəyə çevrilir və o dəyərlərə qarşı çıxmaq hörmətsizlik, tərbiyəsizlik və dəyərlərdən uzaqlaşmaq kimi qiymətləndirilir. Dəyərlərə qarşı çıxan şəxs cəmiyyət içində nüfuzdan düşür və mənfi ad qazanır. Məhz buna görə mənfi ad qazanmamaq üçün insanlar öz hərəkətlərini cəmiyyətin kriteriyalarına uyğunlaşdırırlar. Bir nüansı da vurğulamaq yerinə düşərdi ki, sosial faktlar əvvəlki nəsillər tərəfindən yaradılsa da, gələcək nəsillər üzərində də təsirini saxlayır. Məsələn, hal-hazırkı milli dəyərləri indiki nəsil, bizlər və sizlər deyil, bizdən neçə illər qabaq yaşayan baba-nənələrimiz yaratmışlar. Cəmiyyət hər bir fərdin həyatının demək olar bütün sahələrinə təsir edir (ictimaiyyət içində hərəkətindən tutmuş ailə daxili vəziyyətə kimi). Lakin müasir dövrdə vəziyyət Dürkheymin yaşadığı dövrdən xeyli fərqlidir. Dürkheymin yazdığı dövrlərdə insanlar indiki dövrdən daha sıx əlaqədə yaşayırdılar, həyat tərzləri bir-birinə bənzəyirdi, dinin və milli dəyərlərin təsiri daha güclü idi, baxmayaraq ki, o dövrdə Fransada siyasi inqilablar və dəyişikliklər insanların həyatına çox mənfi təsir etmiş və milli dəyərlərin zəifləməsinə gətirib çıxarmışdır.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, sosial faktlar insanların hətta şəxsi həyatına da təsirsiz ötüşmür və bunu müqayisə apararaq açıq-aydın şəkildə görmək olar. Qərbi Avropa və Yaxın Şərq xalqlarının qadınlara olan münasibəti bir-birindən fərqlidir. Qərbi Avropada ailələrdə adətən qadın və kişi hər ikisi də işləyirlər və bu hal bütün cəmiyyətdə normal qarşılanır. Avropalı qadınlar daha azaddırlar və qanun tərəfindən də həm qorunur, həm də dəstəklənirlər. Baxmayaraq ki, bu xalqlar da tarixən qadınların haqqlarını tapdalayıblar, onlar uzun bir müddətdən sonra qadınlara da azadlıq veriblər və son onilliklər ərzində də qadınları müdafiə edən saysız-hesabsız qanunlar qəbul olunub. Lakin Yaxın Şərqin əksər hissələrində həm dinin, həm də mədəniyyətin təsirindən qadınlar hələ də Avropadakı həmcinsləri kimi azadlıq tapmayıblar. Məsələn, İran və Səudiyyə Ərəbistanında qadınlar hicabsız ictimai yerlərə çıxa bilməzlər. Səudiyyə Ərəbistanında qadınlara hətta maşın sürməyə də qanun tərəfindən qoyulmuş qadağa bu yaxınlarda aradan qaldırılıb. Yaxın Şərq ölkələrində qadınlar siyasətdən də uzaqdırlar. Bir sözlə, tarix boyu mövcud olan dəyərlər qanunlara da ciddi təsir etmişdir və insanların şəxsi seçimlərinə və həyatlarına də təsir edib və edəcəkdir. Sosial faktlara dair digər nümunələrə isə müəyyən cəmiyyətdə insanların istər-istəməz keçirdikləri tədbirlər (dini, toy, yas mərasimləri) və həyat tərzini aid etmək olar. Bir cümlə ilə desək, sosial faktlar insanları formalaşdıran ən güclü ünsürlərdən biridir.
Əmək bölgüsü
Əgər qəbilələrdən özgə istənilən cəmiyyətin təkamül tarixinə nəzər yetirsək, görərik ki, cəmiyyət arasındakı iş bölgüsü zaman keçdikcə qət edilən inkişaf yolu ilə birgə dəyişmişdir. Başqa bir yolla desək, inkişaf olduqca insanlar arasındakı iş bölgüsü də dəyişmişdir. Dürkheymin bu sahəni tədqiq etməsinə əsas verən stimul onun cəmiyyətlərin hansı yollarla bir cəmiyyət kimi mövcud ola bilməsini öyrənmək istəyi olub.
Apardığı tədqiqatlar nəticəsində Dürkheymin gəldiyi yekun fikir o olub ki, primitiv və müasir cəmiyyətlər baxmayaraq ki, birlik halında yaşayıblar, bu birliyin yaranmasındakı səbəblər tamamı ilə fərqlidir. Dürkheym primitiv cəmiyyətdəki birliyi mexaniki, müasir-sənaye tipli cəmiyyətdəki birliyi isə orqanik adlandırıb. Primitiv cəmiyyətdə insanlar bir-biri ilə sıx əlaqədə yaşayırdılar. Demək olar , ki hərkəsin yalnız bir işi var idi, o da aqrar iş (mal-qara saxlamaq, əkib-biçmək, ovlamaq) idi. Əksər insanların məqsədi eyni idi; gündəlik dolanışı təmin etmək. Çətin zamanlarda bir-birlərinə yardım edir və qoruyurdular. Tez-tez keçirilən dini rituallar zamanı bir yerə yığışıb önəmli məsələləri müzakirə edir və eyni zamanda bir daha necə birliyin olduğunu görürdülər. Lakin, nə qədər təzadlı səslənsə də, insanlar arasında asılılıq olduqca aşağı idi. Çünki insanlar sadə işlərlə məşqul idilər, hər ailə öz ehtiyacını özbaşına ödəyə bilirdi. Aşağı dərəcəli asılılığa baxmayaraq, insanlar cəmiyyət kimi yaşayırdılar, çünki onları sosio-iqtisadi və maddi ünsürlər yox, mənəvi və dini dəyərlər bağlayırdı. Bundan əlavə olaraq yaşayış tipi (evlərin bir-birinə yaxın olması, iş yerlərinin bir çox hallarda eyni yer olması) də onları qaçınılmaz olaraq bir-biri ilə cəmiyyət formasında yaşamağa sövq edirdi. Lakin, əhalinin sayı çoxaldıqca və yeni ərazilər kəşf edildikcə insanların yaşayış coğrafiyası genişləndi. Artıq insanlar sıx ictimai şəraitdə deyil, bir-birindən daha uzaq məsafələrdə yaşamağa başladılar.
Mənbə
- Durkheim, Emile (1897) Suicide (İntihar).
- Rob Stones: Key Sociological Thinkers (2012 ikinci cild). London, Palgrave Macmillan
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Émile Durkheim // Internet Philosophy Ontology project (ing.).
- https://www.persee.fr/doc/inrp_0298-5632_1985_ant_2_1_2615.
- Дюркгейм Эмиль // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
Xarici keçidlər
- Emil Durkhaym — fəlsəfi baxışlar. Biblioqrafiya. Deyimlər 2009-03-02 at the Wayback Machine.
- E. Durkhaymın "Norma və patologiya" əsər gumer.info saytında
- E. Durkhaymın "Sosial element və intihar" əsəri gumer.info saytında
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
David Emil Durkheym fr David Emile Durkheim 15 aprel 1858 15 noyabr 1917 Paris Fransa sosioloqu ve filosofu Fransa sosiologiya mektebinin ve struktur funksional analizin banisi sosiologiyanin musteqil elm kimi esasini qoyanlardan biri Emil Durkheymfr David Emile DurkheimDogum adi David Emile DurkheimDogum tarixi 15 aprel 1858 1858 04 15 Vefat tarixi 15 noyabr 1917 1917 11 15 59 yasinda Vefat yeri Paris ParisVefat sebebi beyin qansizmasi d Defn yeri Monparnas qebiristanligi d Elm saheleri Din sosiologiyasi etnologiyaIs yerleri Paris Universiteti 1902 Praktik Ali Elmler Mektebi Bordo Universiteti d 1886 1902 Tehsili Paris Ali Normal Mektebi Boyuk Ludovik Liseyi d Leypsiq Universiteti Bordo Universiteti d Elmi rehberi Emil Butru Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEmil Durkheym 1858 1917 ci iller arasinda yasamis ve sosiologiya elmine mustesna tohfeler vermis dahi fransiz sosioloqudur ve ele buna gore de sosiologiyanin atalarindan biri sayilir Onun Suicide Division of Labour ve The Elementary forms of Religious Life eserleri tarix boyu her bir cemiyyetde movcud olmus ve indiki dovrde de musahide olunan intihar xaos ozbasinaliq birliyin olmamasi kimi ciddi sosial problemlere isiq tutmus ve onlari anlamagimizda ve hell yollari tapmaqda komekci olmusdur Durkheym dinin insanlari birlesdiren ve pis emellerden cekindiren en esas amil oldugunu apardigi arasdirmalarla subut etmisdir Qisacasi cemiyyetdeki problemlerin kokunun dinsizlik birliyin pozulmasi eqoizm ve maddiyyatin menevi deyerleri ustelemesinden yarandigini deyen Durkheymin bu ideyasi hele de oz cekisini qoruyub saxlamaqdadir ve XX XXI esrlerde yasamis meshur Amerikan sosioloqu Brayan Vilson terefinden de subut olunmusdur Intiharla bagli olan tedqiqatlariEmil Durkheymin sosiologiya ve umumiyyetle butun elm alemine verdiyi en boyuk tohfe subhesiz ki onun intihar hadiseleri ile bagli apardigi arasdirmalar olmusdur Durkheyme qeder tekce Qerbde deyil butun dunyada intiharin sebebi her zaman intihar eden sexsin sehhetinde ve psixoloji durumunda gorulurdu lakin Durkheym kesf etdi ki intiharin sebebi ferdin ozunden cox onun yasadigi etraf muhitde axtarilmalidir Durkheym arasdirmasina muxtelif Avropa olkelerindeki intiharla bagli statistik melumatlari yigaraq basladi O tez bir zamanda gordu ki mueyyen qrup insanlar katolikler qadinlar varli sexsler cavanlar digerlerinden protestantlar kisilerden qocalardan imkansizlardan daha az hallarda intihara el atirlar Buna gore de Durkheym intihari sosial fakt adlandirdi Sosial fakt insanlarin yaratdigi lakin onlarin nezaretinden cixan ve onlara ister istemez tesir eden sosial fenomene deyilir Meselen intihar hadisesi sade insanlarin nezaretinde olmayan sosial iqtisadi ve siyasi durumla olduqca six elaqededir ve etraf muhitde bas veren deyisiklikler insanin sexsi heyatina da tesir edir Sosial fakt birazdan daha derinden aciqlanacaq Durkheym intihari 2 qrupa her qrupun ozu de 2 qrupa bolunur ayirib Bir qrup cemiyyete inteqrasiya l integration sociale ve digeri insanlarin menevi deyerlerinin nezareti regulation morale adlanir Altruistik Cemiyyete olduqca six bagli olan ve cemiyyetin qoydugu qayda qanunlara ve deyerlere son derece yuksek formada emel eden sexsin toretdiyi intihar altruistik intihar adlanir Meselen bezi qebilelerde ve hetta nisbeten sivilizasiyalasmis bolgelerde Hindistanin bezi bolgelerinde qadinin onun heyat yoldasi olduyu zaman intihar etmesi yuksek deyerlendirilir cunki o insanlarin inancina gore bele veziyyetde intihar etmek dini cehetden de qebul edilir ve diger dunyada mukafatlandirilir Diger altruistik intihar ise digerleri ugrunda oz canindan kecen insanlara aid edilir Bu qrupa muharibe zamani dusmene esir dusmekdense ozunu olduren ve yaxud ailesi cemiyyeti ve digerleri ugrunda oz canina qesd eden insanlar aiddir Durkheym insani cemiyyete baglayan ve intihar riskini azaldan amiller olaraq din ve cemiyyetdeki deyerleri gosterib Durkheyme gore dinin guclu oldugu muhitde intiharin bas verme ehtimali asagi enir cunki din intihari pisleyir Bundan elave olaraq da dinin ve deyerlerin guclu oldugu cemiyyetlerde adeten insanlar arasindaki baglar six olur Bu sixliq ferdi insanlara cetin zamanlarda problemlerle uzlesen anda onlari intihardan cekindirmeye qadirdir Bele ki primitiv ve tam muasirlesmemis cemiyyetlerde insanlar bir biri ile daima six elaqede olurlar problemlerini bolusub digerlerinden rahatliqla meslehet alirlar Neticede de ciddi problemle uzlesen sexs intihardan el cekir Lakin muasir cemiyyetlerde bu sixliq xeyli azaldigi ucun intihar riski coxalir xususen de aileli ve ya valideynleri ve dostlari olmayan insanlar intihara tez el atirlar Intiharin ekser dinler terefinden pislenmesi de insanlari intihardan cekindiren unsurlerden biridir Eqoist Durkheyme gore eger din ve deyerler oz gucunu itirse ve insanlarin cemiyyetle olan elaqesi pozulsa bu zaman eqoist intiharlarin sayi artir Bu novun eqoist adlanmasinin sebebi odur ki cemiyyetle ve digerleri ile elaqeni itiren heyatda mena gormeyen ve dini unsurleri nezere almayan sexs yalniz ve yalniz problemlerden cixis yolunu intihara el ataraq olmekde gorur Bu davranis ona gore de eqoist davranis adlanir Bu tip intihar hadiseleri muasir dovrde tez tez bas verir xususen de insanlar arasinda mehribanciligin ve dinin tesirinin itdiyi cemiyyetlerde bu tip hallar artan tempde musahide olunur Intiharla bagli diger kateqoriyada insanlarin menevi deyerlerinin nezareti kateqoriyasinda ise Durkheym anomik ve fatalistik sexsi heyatin dozulmez derecede basqasi terefinden idare edilmesi intiharlari barede danisib Anomik Bu soz fransiz dilinden tercumede deyerlerin itmesi cemiyyetdeki deyerlerin qayda qanunlarin insanlar uzerindeki nezaretinin itmesi demekdir Ona gore de Durkheym casqinliq xaos ozbasinaliq deyerlerin itdiyi seraitde bas veren intiharlara anomik adi vermisdir Meselen ciddi iqtisadi sosial ve ya siyasi menfi deyisikliklerin musahide olundugu cemiyyetlerde anomik intiharlar artir Bu deyisikliklerden menfi tesirlenen insanin ozune qesd etmesi anomik intihar adlanir Bir basqa formada desek meselen varli bir insan cox qisa zamanda muflislesib intihara el atirsa bu intihar anomik adlanir cunki o insanin heyatinda ciddi menfi deyisiklik bas verir ve bu deyisiklik onun ucun dozulmez olur Lakin ne qeder tezadli olsa da muharibe zamani adeten ozune qesd hallari artmir Sebeb olaraq Durkheym deyib ki insanlarin birlik olmaq ve dusmene qalib gelmek isteyi onlari intihardan cekindirir Ona gore de her menfi deyisikliyin intiharlarin sayini artirdigini demek duzgun olmazdi Fatalistik Bu tip intiharlar adeten sexsi heyati dini menevi dusunceleri basqasi terefinden hedden artiq nezaret altinda olan insanlar terefinden heyata kecirilir Numune olaraq quldarliq dovrunde yasayan qullari gostermek olar Onlar sexsi azadliqlarini tam itirmis insanlar idiler ve quldarlar terefinden dozulmez heyat seraitine mehkum edilmisdiler ve buna gore de coxlari cixisi intiharda gorurduler Yekun olaraq Emil Durkheym insanlarin intihar hadisesine tam ferqli yanasmali olduqlarini gosterdi ve bununla da sosial elmlere oz misilsiz tohfesini vermis oldu Durkheymin intiharla bagli fikirlerine tenqidler ele de cox yayilmayib Tenqid edilen zaman ise getirilen arqument ise adeten bele olur bezi intihar hadiseleri bir yox bir nece nove aid oluna biler Meselen bas veren ciddi siyasi deyisiklikden sonra bir olkede qeddar ve avtoritar rejim hakimiyyete gelir Insan heyatinin butun sahelerine qanunsuz mudaxile eden hokumet hakimiyyete barbar yollarla inqilab edib geldiyinden olkenin iqtisadi veziyyeti de olduqca korlanir Imkanli bir sexs maddi cehetden muflislesir Onun kimi sexsler ucun anomik veziyyetin menfiye dogru keskin deyismesi veziyyet yaranir Heyatlari keskin sekilde deyisir Yeniden is qurmaq ise dovletin avtoritar totalitar ve iqtisadiyyatin millilesdirilmesi siyasetine gore ugursuz olur Evveller imkanli ve azad olan sexsler artiq muflis ve dovlet terefinden sixilan insanlara cevrilirler Butun bunlara dozmeyib intihar eden sexsin intiharini gelin qruplasdirmaga calisaq Bu intiharda 3 cur calar var Anomik cunki durum keskin sekilde bir anda deyisir Eqoist cunki sosial veziyyetin deyismesi ile insanlar ozlerini cemiyyetden tecrid olunmus hiss edirler Bir vaxtlar onlar uzerinde nezaretedici funksiya dasiyan milli deyerler oz gucunu itirir Neticede ise insani intihardan cekindiren esas amillerden biri siradan cixir Fatalistik cunki dovlet insanlarin heyatina olduqca yersiz ve six sekilde nezaret edir onlarin azadliqlarini elinden alir indiki Simali Koreya kimi Ona gore de intiharlarin hamisi bir qrupa sigisdirila bilmez Her bir intihar hadisesini arasdiran zaman onun muxtelif motivlerinin ola bileceyini her zaman yadda saxlamaq lazimdir Sosial faktlarSosial fakt insanlar terefinden mueyyen edilmis yaradilmis lakin onlarin heyatina musbet ve ya menfi tesir eden herekete dusunceye ve menevi deyere deyilir Sosial fakt ilkin olaraq insanlar terefinden yaradilsa da sonradan ozu ozluyunde musteqillik qazanir ve insanlar uzerinde nezaretedici quvveye cevrilir Baxmayaraq ki zaman deyisdikce sosial faktlar da deyisir onlar bir qayda olaraq oz nezaretedici quvvesini saxlayir Numune ile bu murekkeb gorunen ideyani sade sekilde aciqlamaq tam yerine duserdi Mentalitet basqa sozle desek milli deyerler insanlar terefinden yaradilib Lakin yaradilandan bir muddet sonra insanlar uzerinde nezaretedici quvveye cevrilir ve o deyerlere qarsi cixmaq hormetsizlik terbiyesizlik ve deyerlerden uzaqlasmaq kimi qiymetlendirilir Deyerlere qarsi cixan sexs cemiyyet icinde nufuzdan dusur ve menfi ad qazanir Mehz buna gore menfi ad qazanmamaq ucun insanlar oz hereketlerini cemiyyetin kriteriyalarina uygunlasdirirlar Bir nuansi da vurgulamaq yerine duserdi ki sosial faktlar evvelki nesiller terefinden yaradilsa da gelecek nesiller uzerinde de tesirini saxlayir Meselen hal hazirki milli deyerleri indiki nesil bizler ve sizler deyil bizden nece iller qabaq yasayan baba nenelerimiz yaratmislar Cemiyyet her bir ferdin heyatinin demek olar butun sahelerine tesir edir ictimaiyyet icinde hereketinden tutmus aile daxili veziyyete kimi Lakin muasir dovrde veziyyet Durkheymin yasadigi dovrden xeyli ferqlidir Durkheymin yazdigi dovrlerde insanlar indiki dovrden daha six elaqede yasayirdilar heyat terzleri bir birine benzeyirdi dinin ve milli deyerlerin tesiri daha guclu idi baxmayaraq ki o dovrde Fransada siyasi inqilablar ve deyisiklikler insanlarin heyatina cox menfi tesir etmis ve milli deyerlerin zeiflemesine getirib cixarmisdir Yuxarida qeyd edildiyi kimi sosial faktlar insanlarin hetta sexsi heyatina da tesirsiz otusmur ve bunu muqayise apararaq aciq aydin sekilde gormek olar Qerbi Avropa ve Yaxin Serq xalqlarinin qadinlara olan munasibeti bir birinden ferqlidir Qerbi Avropada ailelerde adeten qadin ve kisi her ikisi de isleyirler ve bu hal butun cemiyyetde normal qarsilanir Avropali qadinlar daha azaddirlar ve qanun terefinden de hem qorunur hem de desteklenirler Baxmayaraq ki bu xalqlar da tarixen qadinlarin haqqlarini tapdalayiblar onlar uzun bir muddetden sonra qadinlara da azadliq veribler ve son onillikler erzinde de qadinlari mudafie eden saysiz hesabsiz qanunlar qebul olunub Lakin Yaxin Serqin ekser hisselerinde hem dinin hem de medeniyyetin tesirinden qadinlar hele de Avropadaki hemcinsleri kimi azadliq tapmayiblar Meselen Iran ve Seudiyye Erebistaninda qadinlar hicabsiz ictimai yerlere cixa bilmezler Seudiyye Erebistaninda qadinlara hetta masin surmeye de qanun terefinden qoyulmus qadaga bu yaxinlarda aradan qaldirilib Yaxin Serq olkelerinde qadinlar siyasetden de uzaqdirlar Bir sozle tarix boyu movcud olan deyerler qanunlara da ciddi tesir etmisdir ve insanlarin sexsi secimlerine ve heyatlarina de tesir edib ve edecekdir Sosial faktlara dair diger numunelere ise mueyyen cemiyyetde insanlarin ister istemez kecirdikleri tedbirler dini toy yas merasimleri ve heyat terzini aid etmek olar Bir cumle ile desek sosial faktlar insanlari formalasdiran en guclu unsurlerden biridir Emek bolgusuEger qebilelerden ozge istenilen cemiyyetin tekamul tarixine nezer yetirsek gorerik ki cemiyyet arasindaki is bolgusu zaman kecdikce qet edilen inkisaf yolu ile birge deyismisdir Basqa bir yolla desek inkisaf olduqca insanlar arasindaki is bolgusu de deyismisdir Durkheymin bu saheni tedqiq etmesine esas veren stimul onun cemiyyetlerin hansi yollarla bir cemiyyet kimi movcud ola bilmesini oyrenmek isteyi olub Apardigi tedqiqatlar neticesinde Durkheymin geldiyi yekun fikir o olub ki primitiv ve muasir cemiyyetler baxmayaraq ki birlik halinda yasayiblar bu birliyin yaranmasindaki sebebler tamami ile ferqlidir Durkheym primitiv cemiyyetdeki birliyi mexaniki muasir senaye tipli cemiyyetdeki birliyi ise orqanik adlandirib Primitiv cemiyyetde insanlar bir biri ile six elaqede yasayirdilar Demek olar ki herkesin yalniz bir isi var idi o da aqrar is mal qara saxlamaq ekib bicmek ovlamaq idi Ekser insanlarin meqsedi eyni idi gundelik dolanisi temin etmek Cetin zamanlarda bir birlerine yardim edir ve qoruyurdular Tez tez kecirilen dini rituallar zamani bir yere yigisib onemli meseleleri muzakire edir ve eyni zamanda bir daha nece birliyin oldugunu gorurduler Lakin ne qeder tezadli seslense de insanlar arasinda asililiq olduqca asagi idi Cunki insanlar sade islerle mesqul idiler her aile oz ehtiyacini ozbasina odeye bilirdi Asagi dereceli asililiga baxmayaraq insanlar cemiyyet kimi yasayirdilar cunki onlari sosio iqtisadi ve maddi unsurler yox menevi ve dini deyerler baglayirdi Bundan elave olaraq yasayis tipi evlerin bir birine yaxin olmasi is yerlerinin bir cox hallarda eyni yer olmasi de onlari qacinilmaz olaraq bir biri ile cemiyyet formasinda yasamaga sovq edirdi Lakin ehalinin sayi coxaldiqca ve yeni eraziler kesf edildikce insanlarin yasayis cografiyasi genislendi Artiq insanlar six ictimai seraitde deyil bir birinden daha uzaq mesafelerde yasamaga basladilar MenbeDurkheim Emile 1897 Suicide Intihar Rob Stones Key Sociological Thinkers 2012 ikinci cild London Palgrave MacmillanIstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Emile Durkheim Internet Philosophy Ontology project ing https www persee fr doc inrp 0298 5632 1985 ant 2 1 2615 Dyurkgejm Emil Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Xarici kecidlerEmil Durkhaym felsefi baxislar Biblioqrafiya Deyimler 2009 03 02 at the Wayback Machine E Durkhaymin Norma ve patologiya eser gumer info saytinda E Durkhaymin Sosial element ve intihar eseri gumer info saytinda