Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eksperimentin planlanması tam və ya qismən naməlum proseslər haqqında biliklərin əldə olunması məqsədilə aparılan sınaqların məqsədyönlü planlanması üsuldur.
Metodologiyası
Eksperimentlərin planlanması riyazi statistikadan məlum olan biliklərə söykənir (dispersiya, reqressiya analizi, ən kiçik kvadratlar üsulu, , və s.). Burada iki anlayışı lazımdır. Eksperiment dedikdə obyekt və ya tədqiq olunan proses haqqında informasiya almaq məqsədilə icra olunan müşahidələr, təsirlər və ya əməliyyatlar sistemi nəzərdə tutulur. Sınaq isə eksperimentin planına uyğun araşdırılan təsirin, nəticələri qeyd etmək şərtilə icra edilməsidir. Çox vaxt araşdırılan obyekt haqqında informasiya almaq üçün eksperiment tərtib olunur, nəticələr analiz edilir. Adi halda eksperimentator digər bütün parametrləri sabit saxlamaqla yalnız bir parametri müxtəlif (bəzən qeyri-bərabər addımla) addımlarla dəyişir və onun prosesin çıxış göstəricisinə təsirini müşahidə edir. Prosesə çoxlu sayda parametr təsir etdikdə belə eksperimentlərin həyata keçirilməsi çox vaxt və əmək tələb edir. Bundan əlavə, əldə olunan nəticələr arasında hər-hansı bir əlaqə qurmaq və ya onların müqayisəsi çətinləşir, bəzən mümkün olmur. Elsperimentlərin planlanmasının tətbiqi təsvir olunan bu çatışmazlığı aradan qaldırmağa yönəlib. Qarşıya qoyulmuş məsələnin həlli üçün eksperimentlərin planlanması ilə statsitik araşdırılması bir tərəfdən vaxta və əməyə qaət etməyə, digər tərəfdən alınan nəticənin dəqiqliyini artırmağa imkan verir. Bu, tədqiq olunan obyektə dair yararlı olan sualların məhdudlaşdırılması və onların etibarlığının artırılması ilə əldə olunur. Yəni eksperimentlərin sayı elə seçilir ki, alınan nəticə ilə obyekt haqqında yüksək etibarlıqla fikir yürütmək mümkün olsun. Yerdə qalan suallar yararsız sayılır. Eksperimentin nəticələrinin analizində prosesin xətası nəzərə alınmaqla cavab göstəricisinin qiyməti yüksək ehtimalla, kəmiyyətcə təsvir edilir. Bunun üçün inam intervalından istifadə olunur. Eksperimentin planlanmasının digər üstün cəhətlərindən bir də prosesin modelləşdirilməsi və optimallaşdırılmasından ibarətdir.
Tətbiq ounan üsullar
Əslində eksperimentlərin planlanmasında tədqiq olunan obyektə qara qutu kimi baxırlar. Burada kibernetikadan məlum olan ümumiləşmiş gedişdən istifadə edilir. Prosesin giriş parametrləri (İnput) və çıxı parametrləri (Output) əsas götürülür. Kibernetikadan məlumdur ki, sistemin daxilində baş verənləri bilmədən onu idarə və tənzim etmək olar. Müəyyən sahədə giriş parametrinin (xi) obyektin çıxış gəstəricisinə (y) təsiri haqqında məlumatın olması kifayət edir. Bu prinsip eksperimentlərin planlanmasının əsasında durur. Şəkil-də qeyd olunan prinsip əsasında yaradılmış modeldə öz əksini tapır. Araşdırılan obyekt kimi torna ilə kəsmə prosesini, giriş parametri kimi kəsmə rejimlərini, çıxış göstəriciləri kimi isə səthin kələkötürlüyünü və dəqiqliyini misal göstərmək olar.
Statistik araşdırma zamanı obyektə təsir edən məlum amillərdən əlavə, naməlum və əhəmiy- yətli olmayan təsirlər mövcuddurlar. Eksperimentlərin planlanması və aparılmasında naməlum təsirlərin rolunu azaltmaq üçün prosesin maksimal dayanıqlığına çalışırlar. Stabil olmayan prosesin statistik analizi mümkün olmur. Çünki təsadüfi amillərin təsirlərindən alınan nəticələrin dispersiyaları bir-birindən həddindədn çox fərqlənir. Eksperimentlərin nəticəsi kimi alınmış polinominal asılılıqdan istifadə etməklə tədqiq olunan proses üçün araşdırılan parametrlər fəzasında optimal qiyməti tapmaq mümkündür. istifadə etməklə istənilən nöqtədən başlayaraq tez bir zamanda qeyri-optimal sahədən çıxaraq optimal sahəyə doğru hərəkət edilir. Addım-addım optimal sahəyə doğru irəliləməklə çoxlu sayda sınaqlar nəzərdən atılır.
Eksperimentlərin planlanmasında istifadə olunan faktorların sayından asılı olaraq iki üsul mövcuddur: və . Bundan əlavə birinci dərəcəli polinomdan ikinci dərəcəli polinoma keçməyə imkan verən geniş istifadə olunur.
Mənbə
- Eberhard Scheffler: Einführung in die Praxis der statistischen Versuchsplanung. Deutscher Verlag für Grundstoffindustrie, Leipzig 1974,
- Əliyev, R. R. Maşınqayırma leksikonu. Bakı: Apostroff, II hissə, 2012.423 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eksperimentin planlanmasi tam ve ya qismen namelum prosesler haqqinda biliklerin elde olunmasi meqsedile aparilan sinaqlarin meqsedyonlu planlanmasi usuldur MetodologiyasiEksperimentlerin planlanmasi riyazi statistikadan melum olan biliklere soykenir dispersiya reqressiya analizi en kicik kvadratlar usulu ve s Burada iki anlayisi lazimdir Eksperiment dedikde obyekt ve ya tedqiq olunan proses haqqinda informasiya almaq meqsedile icra olunan musahideler tesirler ve ya emeliyyatlar sistemi nezerde tutulur Sinaq ise eksperimentin planina uygun arasdirilan tesirin neticeleri qeyd etmek sertile icra edilmesidir Cox vaxt arasdirilan obyekt haqqinda informasiya almaq ucun eksperiment tertib olunur neticeler analiz edilir Adi halda eksperimentator diger butun parametrleri sabit saxlamaqla yalniz bir parametri muxtelif bezen qeyri beraber addimla addimlarla deyisir ve onun prosesin cixis gostericisine tesirini musahide edir Prosese coxlu sayda parametr tesir etdikde bele eksperimentlerin heyata kecirilmesi cox vaxt ve emek teleb edir Bundan elave elde olunan neticeler arasinda her hansi bir elaqe qurmaq ve ya onlarin muqayisesi cetinlesir bezen mumkun olmur Elsperimentlerin planlanmasinin tetbiqi tesvir olunan bu catismazligi aradan qaldirmaga yonelib Qarsiya qoyulmus meselenin helli ucun eksperimentlerin planlanmasi ile statsitik arasdirilmasi bir terefden vaxta ve emeye qaet etmeye diger terefden alinan neticenin deqiqliyini artirmaga imkan verir Bu tedqiq olunan obyekte dair yararli olan suallarin mehdudlasdirilmasi ve onlarin etibarliginin artirilmasi ile elde olunur Yeni eksperimentlerin sayi ele secilir ki alinan netice ile obyekt haqqinda yuksek etibarliqla fikir yurutmek mumkun olsun Yerde qalan suallar yararsiz sayilir Eksperimentin neticelerinin analizinde prosesin xetasi nezere alinmaqla cavab gostericisinin qiymeti yuksek ehtimalla kemiyyetce tesvir edilir Bunun ucun inam intervalindan istifade olunur Eksperimentin planlanmasinin diger ustun cehetlerinden bir de prosesin modellesdirilmesi ve optimallasdirilmasindan ibaretdir Tetbiq ounan usullarEslinde eksperimentlerin planlanmasinda tedqiq olunan obyekte qara qutu kimi baxirlar Burada kibernetikadan melum olan umumilesmis gedisden istifade edilir Prosesin giris parametrleri Input ve cixi parametrleri Output esas goturulur Kibernetikadan melumdur ki sistemin daxilinde bas verenleri bilmeden onu idare ve tenzim etmek olar Mueyyen sahede giris parametrinin xi obyektin cixis gestericisine y tesiri haqqinda melumatin olmasi kifayet edir Bu prinsip eksperimentlerin planlanmasinin esasinda durur Sekil de qeyd olunan prinsip esasinda yaradilmis modelde oz eksini tapir Arasdirilan obyekt kimi torna ile kesme prosesini giris parametri kimi kesme rejimlerini cixis gostericileri kimi ise sethin kelekoturluyunu ve deqiqliyini misal gostermek olar Statistik arasdirma zamani obyekte tesir eden melum amillerden elave namelum ve ehemiy yetli olmayan tesirler movcuddurlar Eksperimentlerin planlanmasi ve aparilmasinda namelum tesirlerin rolunu azaltmaq ucun prosesin maksimal dayaniqligina calisirlar Stabil olmayan prosesin statistik analizi mumkun olmur Cunki tesadufi amillerin tesirlerinden alinan neticelerin dispersiyalari bir birinden heddindedn cox ferqlenir Eksperimentlerin neticesi kimi alinmis polinominal asililiqdan istifade etmekle tedqiq olunan proses ucun arasdirilan parametrler fezasinda optimal qiymeti tapmaq mumkundur istifade etmekle istenilen noqteden baslayaraq tez bir zamanda qeyri optimal saheden cixaraq optimal saheye dogru hereket edilir Addim addim optimal saheye dogru irelilemekle coxlu sayda sinaqlar nezerden atilir Eksperimentlerin planlanmasinda istifade olunan faktorlarin sayindan asili olaraq iki usul movcuddur ve Bundan elave birinci dereceli polinomdan ikinci dereceli polinoma kecmeye imkan veren genis istifade olunur MenbeEberhard Scheffler Einfuhrung in die Praxis der statistischen Versuchsplanung Deutscher Verlag fur Grundstoffindustrie Leipzig 1974 Eliyev R R Masinqayirma leksikonu Baki Apostroff II hisse 2012 423 s