Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə Ətraf mühitin monitorinqi məqaləsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.
Ekoloji monitorinq (Ecological monitoring) – biosferin qeyri-üzvi tərkibinin antropogen dəyişikliklərinin ölçülməsi, qiymətləndirilməsi, proqnozu və bu dəyişikliklərə cavab reaksiyaları, eləcə də təsirlərin nəticəsi kimi ekosistem dəyişiklikləri. UNEP-in tərifinə əsasən – biosferin bərpa olunan sərvətlərinin monitorinqi. Ekoloji monitoriq QSMOS-un əsas vəzifələri ilə sıx əlaqədardır.
Ekoloji monitorinq haqqında ümumi bilgilər
Monitorinq ətraf mühitin vəziyyətinin sistemli baxışı və təhlilidir Monitorinq zamanı, ilk olaraq onun çirklənmə dərəcəsinin, eləcə də biosferaya bu kirlənmələrin təsiri, ona edilən fəsadların dərəcəsi bəlliləşdirilir və kirlənmənin nəticəsinin nə olacağı haqqında proqnozlaşma aparılır.
Monitorinq zamanı mühitin durumu haqında məlumatların yığımı ilə zaman və məkanda baş verən şirklənmələrin səviyyəsindən bilgilər əldə olunur. Hər bir monitorinq üç pillədən ibarətdir: baxış, olan durumun dəyərləndirilməsi və ola bilən dəyişmələrin proqnozu.
Monitorinqin ən başlıca elementi təbii çevrənin durumunun dəyərləndirilməsidir. Bunu edərkən göstəricilərin seçimi, çevrənin obyektlərinin xarakteristikaları və onların dəyişmələri çox önəmlidir. Mühitin durumunu dəyərləndirmək və ola biləcək dəyişikliklərin proqnozunu vermək üçün biosferanın biotik və abiotik sahələrinə baxışların keçirilməsi olmalıdır. Coğrafi baxışların çevrəsi çox genişdir: mikromiqyasda edilən bu, ya da başqa təsirə reaksiyadan tutmuş, qlobal reaksiyalara, atmosferin kirlənməsi haqqında bilgilərə, çevrənin meteroloji və hidroloji xarakteristikalara, bir mühitdən başqa mühitə keçirilən maddələrin miqdarına qədər.
Havaya tullantıların həddi (HTH) bəlli vaxt ərzində havaya tullanan zərərli maddələrin hədd miqdarıdır. Onu aşanda təbiətdə istənilməyən dəyişikliklər baş verir və insan sağlamlığına zərər vurulur. Havanın zəhərlənməsi zəhərli maddələrin cəm sayı ilə bəlliləşdirilir. Sulara tullantıların axıdılma həddi (STAH) də bu kimi tərif edilir. Hər ikisi kq/sut ölçüsü ilə ölçülür.
Çevrəyə təsirlərin dəyərləndirilməsi (MTD) ya da ekoloji ekspertiza – layihələrin bəlli tələblərlə ekoloji cəhətdən əsaslandırılması və obyektlərin (sənaye ya da kənd təsərüfatı) ekoloji baxımdan təhlükəsiz olmasıdır. Buna da ölkə qurumları baxmalıdırlar.
Ekoloji ekspertiza – nəzərdə tutulan təsərrüfat və başqa növ işlərin ekoloji tələbatlara uyğunluğunun qurulmasıdır.
Ətraf mühit obyektinin assimilyasiya həcmi – zaman vahidi ərzində yığılıb, həzm və transformasiya oluna bilən, ya da ekosistemdən təbii özünütəmizləmə prosesləri sonu çıxarıla bilən çirkləndirici maddələrin maksimal miqdarıdır. Ekosistemin assimilyasiya həcmi sistemin parametrlərinin yolverilən dəyişmələri içində antropogen təsirini təbii dəyişmə fonunda təyin edir.
Monitorinqin çeşidləri
Bioloji monitorinqin başlıca məsələsi toplumların molekulyar, hüceyrəvi, orqanizmi, populyasion səviyyələrdə biosferanın antropogen təsirə reaksiyasının bəlliləşdirilməsidir. Bioloji monitorinqdə başlıca yer çeşidli populyasiyalarda ola bilən irsi dəyişmələrin müşahidələrinə, tezliklə təsirlər altına düşən orqanizmlərə (məsələn, şibyələrə) baxışların keçirilməsinə verilir.
Monitorinqlərin üç çeşidi vardır: sanitar-toksikoloji, ekoloji və biosfer.
Sanitar-toksikoloji monitoring zamanı aşağıdakı işlər görülür: — ətraf mühitin durumuna baxış, təbiət obyektlərinin zərərli maddələrlə cirklənmə dərəcəsinin təyin edilməsi, bu maddələrin insana, heyvanlara, bitkilərə təsiri, ətraf mühitdə patogen mikrobların, tozun açkarlanması, su obyektlərinin keyfiyyəti, onların neft məhsulları və başqa zərərli maddələrlə kirlənməsinin dərəcəsi, atmosferdə azotun kükürdün, karbonun, ağır metalların miqdarlarının bilinməsi.
Ekoloji monitorinq zamanı aşağıdakı işlər görülür: ekosistemlərdə, təbiətin komplekslərində dəyişmələrin qeydə alınması, onların məhsuldarlıq imkanlarını bilinməsi; təbii ehtiyatların, suyun, yerin, bitkilərin dinamikasının təyin edilməsi. Ekoloji monitorinqin vəzifəsi ekosistemlərdə antropogen xarakterli dəyişiklikləri ortalığa çıxartmaqdır.
Biosfer monitorinq – təbiətdə qlobal dəyişmələrin, o cümlədən, padiasiya dərəcəsinin, atmosferdə CO2, O3 olmasının, onun tozlanma dərəcəsinin, istilik dövriyyəsinin, okeanla yeri bürüyən hava arasında qaz mübadiləbinin, quşların, heyvanların və həşəratın miqrasiyalarının, planetimizdə hava durumunun dəyişmələrinin müşahidələridir.
Günümüzdə daha çox inkişaf edən sanitar-toksikoloji monitoringdir. Hər bir maddənin ekotoksikoloji göstəricsi, onun ekoloji cəhətdən ən çox yol verilən konsentrasiyası ətraf mühitdə çirkləndirici maddənin hədd konsentrasiyasıdır. O həddə qədər zərərli maddələr uzun müddət ərzində insana və onun soyuna təsir etsə belə, onda mənfi dəyişikliklərə gətirib çıxartmır. Fəsadlar o həddi aşandan sonra üzə çıxır.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. "Ekologiya" kursu üzrə mühazirələr 2016-03-05 at the Wayback Machine // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri
Həmdə bax
İstinadlar
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Etraf muhitin monitorinqi meqalesine cox yaxindir ve her ikisinin eyni basliq altinda birlesdirilmesi mumkundur Ekoloji monitorinq Ecological monitoring biosferin qeyri uzvi terkibinin antropogen deyisikliklerinin olculmesi qiymetlendirilmesi proqnozu ve bu deyisikliklere cavab reaksiyalari elece de tesirlerin neticesi kimi ekosistem deyisiklikleri UNEP in terifine esasen biosferin berpa olunan servetlerinin monitorinqi Ekoloji monitoriq QSMOS un esas vezifeleri ile six elaqedardir Ekoloji monitorinq haqqinda umumi bilgilerMonitorinq etraf muhitin veziyyetinin sistemli baxisi ve tehlilidir Monitorinq zamani ilk olaraq onun cirklenme derecesinin elece de biosferaya bu kirlenmelerin tesiri ona edilen fesadlarin derecesi bellilesdirilir ve kirlenmenin neticesinin ne olacagi haqqinda proqnozlasma aparilir Monitorinq zamani muhitin durumu haqinda melumatlarin yigimi ile zaman ve mekanda bas veren sirklenmelerin seviyyesinden bilgiler elde olunur Her bir monitorinq uc pilleden ibaretdir baxis olan durumun deyerlendirilmesi ve ola bilen deyismelerin proqnozu Monitorinqin en baslica elementi tebii cevrenin durumunun deyerlendirilmesidir Bunu ederken gostericilerin secimi cevrenin obyektlerinin xarakteristikalari ve onlarin deyismeleri cox onemlidir Muhitin durumunu deyerlendirmek ve ola bilecek deyisikliklerin proqnozunu vermek ucun biosferanin biotik ve abiotik sahelerine baxislarin kecirilmesi olmalidir Cografi baxislarin cevresi cox genisdir mikromiqyasda edilen bu ya da basqa tesire reaksiyadan tutmus qlobal reaksiyalara atmosferin kirlenmesi haqqinda bilgilere cevrenin meteroloji ve hidroloji xarakteristikalara bir muhitden basqa muhite kecirilen maddelerin miqdarina qeder Havaya tullantilarin heddi HTH belli vaxt erzinde havaya tullanan zererli maddelerin hedd miqdaridir Onu asanda tebietde istenilmeyen deyisiklikler bas verir ve insan saglamligina zerer vurulur Havanin zeherlenmesi zeherli maddelerin cem sayi ile bellilesdirilir Sulara tullantilarin axidilma heddi STAH de bu kimi terif edilir Her ikisi kq sut olcusu ile olculur Cevreye tesirlerin deyerlendirilmesi MTD ya da ekoloji ekspertiza layihelerin belli teleblerle ekoloji cehetden esaslandirilmasi ve obyektlerin senaye ya da kend teserufati ekoloji baximdan tehlukesiz olmasidir Buna da olke qurumlari baxmalidirlar Ekoloji ekspertiza nezerde tutulan teserrufat ve basqa nov islerin ekoloji telebatlara uygunlugunun qurulmasidir Etraf muhit obyektinin assimilyasiya hecmi zaman vahidi erzinde yigilib hezm ve transformasiya oluna bilen ya da ekosistemden tebii ozunutemizleme prosesleri sonu cixarila bilen cirklendirici maddelerin maksimal miqdaridir Ekosistemin assimilyasiya hecmi sistemin parametrlerinin yolverilen deyismeleri icinde antropogen tesirini tebii deyisme fonunda teyin edir Monitorinqin cesidleriBioloji monitorinqin baslica meselesi toplumlarin molekulyar huceyrevi orqanizmi populyasion seviyyelerde biosferanin antropogen tesire reaksiyasinin bellilesdirilmesidir Bioloji monitorinqde baslica yer cesidli populyasiyalarda ola bilen irsi deyismelerin musahidelerine tezlikle tesirler altina dusen orqanizmlere meselen sibyelere baxislarin kecirilmesine verilir Monitorinqlerin uc cesidi vardir sanitar toksikoloji ekoloji ve biosfer Sanitar toksikoloji monitoring zamani asagidaki isler gorulur etraf muhitin durumuna baxis tebiet obyektlerinin zererli maddelerle cirklenme derecesinin teyin edilmesi bu maddelerin insana heyvanlara bitkilere tesiri etraf muhitde patogen mikroblarin tozun ackarlanmasi su obyektlerinin keyfiyyeti onlarin neft mehsullari ve basqa zererli maddelerle kirlenmesinin derecesi atmosferde azotun kukurdun karbonun agir metallarin miqdarlarinin bilinmesi Ekoloji monitorinq zamani asagidaki isler gorulur ekosistemlerde tebietin komplekslerinde deyismelerin qeyde alinmasi onlarin mehsuldarliq imkanlarini bilinmesi tebii ehtiyatlarin suyun yerin bitkilerin dinamikasinin teyin edilmesi Ekoloji monitorinqin vezifesi ekosistemlerde antropogen xarakterli deyisiklikleri ortaliga cixartmaqdir Biosfer monitorinq tebietde qlobal deyismelerin o cumleden padiasiya derecesinin atmosferde CO2 O3 olmasinin onun tozlanma derecesinin istilik dovriyyesinin okeanla yeri buruyen hava arasinda qaz mubadilebinin quslarin heyvanlarin ve heseratin miqrasiyalarinin planetimizde hava durumunun deyismelerinin musahideleridir Gunumuzde daha cox inkisaf eden sanitar toksikoloji monitoringdir Her bir maddenin ekotoksikoloji gostericsi onun ekoloji cehetden en cox yol verilen konsentrasiyasi etraf muhitde cirklendirici maddenin hedd konsentrasiyasidir O hedde qeder zererli maddeler uzun muddet erzinde insana ve onun soyuna tesir etse bele onda menfi deyisikliklere getirib cixartmir Fesadlar o heddi asandan sonra uze cixir MenbeAydin Elizade Ekologiya kursu uzre muhazireler 2016 03 05 at the Wayback Machine Felsefe elmleri doktoru Aydin Elizadenin sehifeleriHemde baxEkologiya Ekologiyanin tarixi Envayromentalizm Tebietin qorunmasi Alternativ enerji Texnogen qezalar NoosferIstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s