Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . (iyun 2024) |
Bu məqalədə artırılmasına ehtiyac var. (fevral 2023) |
Dmitri Konstantinoviç Kantemir rum. Dimitrie Cantemir; 26 oktyabr 1674[…], Dmitriye-Kantemir[d] – 21 avqust (1 sentyabr) 1723[…], Dmitrovsk[d], Kiyev quberniyası) — Rusiya və Moldov dövlət xadimi.
| Dmitri Kantemir | |
|---|---|
| rum. Dimitrie Cantemir | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 26 oktyabr 1674[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 21 avqust (1 sentyabr) 1723[…](48 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | antropoloq, dilçi, tarixçi, filosof, bəstəkar, xəritəşünas, yazıçı, coğrafiyaşünas, şərqşünas, siyasətçi |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Dmitri Kantemir moldav hakimi Konstantin Kan Temirin (1627–1693) oğlu idi. 22 il İstanbulda yaşamışdı. Burada diplomatik missiyanı yerinə yetirirdi. Bu zaman ərzində türk dilini gözəlcə öyrənmiş, bu xalqın mədəniyyətinə, ədəbiyyatına və tarixinə bələd olmuşdu.
Öz zəmanəsinin yaxşı təhsil görmüş bir adamı idi. İstanbulda, həm də "Patriarx məktəbi"ndə təhsil almışdı. Bu məktəb əski Vizantiya ənənələrini hifz etmiş məktəb-təhsil ocağı idi. Beləliklə, türk dilini bilən, ərəb və fars dillərinə də aşina olan Kantemir həm də yunan-latın təlimi almışdı.
Onun xarüqə keyfiyyətlərini nəzərdə tutan V. Belinski Kantemiri "Rus yazıçılarının portret qalareyası" əsərində hərtərəfli adam kimi xarakterizə edir: "Knyaz Kantemir alim bir şəxs idi… Berlin akademiyasının üzvü idi, türkcə, farsca, yunanca, latınca, italyanca, rusca, moldavca danışır, fransız dilini əməlli-başlı bilir, özündən sonra latın, yunan, moldav və rus dillərində bir çox əsərlər qoyub getmişdir".
Dmitri Kantemir qədim tatar xanı sülaləsindən çıxmışdı. Onun familiyası kan (xan) Temir (temir, timir, dəmir) buna sübutdur. A. N. Kononov onun Əmir Teymurun (Teymurləngin) nəslindən olduğunu irəli sürür.
Dmitri Kantemir (1673–1723) İstanbulda yaşayarkən artıq gizli casuslar vasitəsilə Pyotrla əlaqəyə girir. Pyotr Osmanlı imperiasına daxil olan xristian xalqlarının xilaskarı rolunu boynuna çəkərək, Balkan xalqlarının xristian və slavyan hisslərini coşduraraq onları özü üçün alət etməkdə idi. Beləliklə, 1710-cu ildə sultan tərəfindən Moldav taxtına əyləşdirilən Kantemir bu tacı bircə il daşıya bildi. Türkiyə ilə savaşa başlayan I Pyotr Kantemirə böyük ümid bəsləyirdi; Kantemir ona əsgəri güc də vəd etmişdi. O, lazımi anda arxadan qoşunu ilə qalxıb Pyotra qoşulmalı idi. Lakin gözlədikləri kimi olmur. Purut çayı (əsil adı: Burat) üstündə Rus qoşunları biabırcasına məğlub olur, deyirlər Pyotr özü də bu döyüşdə türklərə əsir düşür. Çar Pyotr bu barədə sonralar etiraf etməkdən usanmırdı: "Prut xəcalətimi mən ölüm yatağında belə unutmayacağam". Rus tarixində bu döyüş "Prut bədbəxtliyi" adlandırılır.
Odur ki, məğlubiyyətdən sonra öz ölkəsində qala bilməyən Kantemir 4 minlik qoşunu, arvadı, altı uşağı ilə Rusiyaya keçir. Geriyə yolu bağlanan Xan Purut sülhü bağlanandan sonra həmişəlik Rusiyada yerləşir. Əvvəl ailə Xarkovda məskunlaşır və Ukraynada, Kurskdakı malikanələrində yaşayır. 1713-cü ildə isə knyaz ailəsi ilə Moskvaya köçür. Sülh bağlanarkən türk tərəfi məğlub olan Rusiyadan xain çıxan moldav hakimi Xan Temiri də geri istəyirlər.
Çar Pyotr diplomatik işlərini həvalə etdiyi vəkili Şapirova bununla bağlı yazdığı məktubunda göstəriş verirdi: "Mən knyazı onlara verə bilmərəm. O, mənə sevgisi üzündən var-dövlətindən, mal-mülkündən keçdi. Verdiyim sözü geri götürə bilmərəm. Mən indi vicdandan başqa heç nəyə sahib deyiləm… Əgər onu geri versəm, onda bu mənimçün padşah olmaq şərəfindən məhrum olmaq deməkdir" (19, 171). 1719-cu ildə çarın dəvəti ilə paytaxta – Peterburqa köçür. Dmitri Kantemir Rusiyanın dövlət işlərinə cəlb edilir.
Pyotr Kantemirin xidmətlərini layiqincə qiymətləndirdi; onu Senata üzv təyin etdi, Moskvada və Peterburqda ev bağışladı, Kursk yaxınlığında malikanələr verdi, ildə 60 min manatlıq təqaüd təyin etdi.
Pyotr ona da, oğullarına da yaşayıb fəaliyyət göstərmələri üçün həqiqətən padşah inayəti göstərirdi. Şübhəsiz, çar yalnız Rusiyanın yaxın Şərqdə maraqları xatirinə Türkiyə və İslam tarixini öyrənən Kantemirə fikir verirdi. Tarixçi Kantemir bütün əsərlərini Rusiyada yaratdı. Kantemirin "Moldaviyanın tarixi, coğrafi və siyasi təsviri" əsəri öz tarixi və etnoqrafik qiymətinə görə bu gün də eyni dəyəri saxlamaqdadır.
1716-cı ilin sonlarına doğru Kantemir "Osmanlı xanədanının yüksəlişi və süqutu" əsərini tamamladı. Bu kitab Osmanlı imperiyasının siyasi və hərbi vəziyyətinə dair ilk sistematik əsər idi və dərhal ingilis, alman, fransız dillərinə tərcümə edildi.
Aradan az keçməmiş, 1720-ci ildə daha bir mükəmməl əsər ortada idi. Bu yeni kitab "Türk imperiyasının vəziyyəti və dini sistemi" adlanırdı. Dmitri Kantemirin ailəsində uşaqlarının müəllimi İvan Yuryeviç İlinski yaşayırdı. Bu kitabı rus dilinə o tərcümə etmişdi. İlinski daha sonra Kantemirin şəxsi katibi işləmişdi. Lakin İlinskinin əsl şöhrəti qabaqda idi. Onun adı Seçenev, Radlov kimi simalarla bir çəkiləcəkdi. Rus imperiyasına daxil edilən istila torpaqlarının yerli türk əhalisini xristianlaşdırmaqda çarizmin dəstəyi olan missionerlər kimi… Kitab ən çox "Məhəmməd dininin hazırkı vəziyyəti" adı ilə yayılırdı. Pytorla Azərbaycandan geri dönən Kantemir yolda ikən 1723-cü ilin avqustunda vəfat edir.
Dmitri Kantemir və I Pyotr
Kantemirlə I Pyotr arasında bir vicdan əhdləşməsi var idi; nə zaman Moldaviya Rusiyaya keçəcəksə onun hakimi Kantemirlərdən olmalı idi. Odur ki, bu ümid bu ailədə hələ uzun illər yaşamaqda davam edəcəkdi. Buna görə də, ata Kantemirdən sonra onun oğulları bu ideyanın bəhrəsini səbrlə gözləməkdə idilər. Pyotrun ölümündən çox-çox illər sonra, Pyotrun qardaşı qızı Anna İvanovnanın vaxtında baş verən Rus-Türk müharibəsinin (1736–1739) nəticələri Kantemir oğullarını bərk maraqlandırdığından satirik şair olan Antiox Kantemir "İmperatriça Annaya doğum günü münasibətilə" mədhiyyəsini yazdı. Çünki Antiox Kantemir öz atası ilə Pyotrun əhdini bilirdi; bu səbəbdən müharibənin nəticəsinə öz ailə müqəddəratı kimi yanaşırdı. Antiox Kantemir öz şeirini "qələbə nəğməsi" sanırdı. Annaya üç mədhiyyə yazmış, birini hətta "İmperatriça Annaya onun varvarlara qarşı qələbəsi münasibətilə" adlandırmışdı.
İstinadlar
- M. G. Cantemir (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 5. P. 209.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Сорока И. А. Кантемир (rus.). // Краткая литературная энциклопедия Москва: Советская энциклопедия, 1966. Т. 3. С. 373–374.
- http://www.ghika.net/Familles/Cantemir/Cantemir_01.pdf.
Xarici keçidlər
- Kantemiroğlu ailesinin soyağacı
- Об одном историческом труде Д. К. Кантемира
- Об исламоведческом труде Д. К. Кантемира
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler iyun 2024 Bu meqalede daxili kecidlerin artirilmasina ehtiyac var Lutfen meqalelerin elaqelendirilmesine komek etmek ucun movzuya uygun basqa sehifelere daxili kecidler elave etmekle bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin fevral 2023 Dmitri Konstantinovic Kantemir rum Dimitrie Cantemir 26 oktyabr 1674 Dmitriye Kantemir d 21 avqust 1 sentyabr 1723 Dmitrovsk d Kiyev quberniyasi Rusiya ve Moldov dovlet xadimi Dmitri Kantemirrum Dimitrie CantemirSexsi melumatlarDogum tarixi 26 oktyabr 1674 1674 10 26 Dogum yeri Dmitriye Kantemir d Moldova knyazligiVefat tarixi 21 avqust 1 sentyabr 1723 48 yasinda Vefat yeri Dmitrovsk d Sevsk qezasi d Sevsk vilayeti d Kiyev quberniyasi Rusiya imperiyasiFealiyyeti antropoloq dilci tarixci filosof bestekar xeritesunas yazici cografiyasunas serqsunas siyasetciHerbi xidmetDoyusler Rusiya Osmanli muharibesi 1710 1713 Rusiyanin Xezeryani bolgelere herbi yurusu Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiDmitri Kantemir moldav hakimi Konstantin Kan Temirin 1627 1693 oglu idi 22 il Istanbulda yasamisdi Burada diplomatik missiyani yerine yetirirdi Bu zaman erzinde turk dilini gozelce oyrenmis bu xalqin medeniyyetine edebiyyatina ve tarixine beled olmusdu Oz zemanesinin yaxsi tehsil gormus bir adami idi Istanbulda hem de Patriarx mektebi nde tehsil almisdi Bu mekteb eski Vizantiya enenelerini hifz etmis mekteb tehsil ocagi idi Belelikle turk dilini bilen ereb ve fars dillerine de asina olan Kantemir hem de yunan latin telimi almisdi Onun xaruqe keyfiyyetlerini nezerde tutan V Belinski Kantemiri Rus yazicilarinin portret qalareyasi eserinde herterefli adam kimi xarakterize edir Knyaz Kantemir alim bir sexs idi Berlin akademiyasinin uzvu idi turkce farsca yunanca latinca italyanca rusca moldavca danisir fransiz dilini emelli basli bilir ozunden sonra latin yunan moldav ve rus dillerinde bir cox eserler qoyub getmisdir Dmitri Kantemir qedim tatar xani sulalesinden cixmisdi Onun familiyasi kan xan Temir temir timir demir buna subutdur A N Kononov onun Emir Teymurun Teymurlengin neslinden oldugunu ireli surur Dmitri Kantemir 1673 1723 Istanbulda yasayarken artiq gizli casuslar vasitesile Pyotrla elaqeye girir Pyotr Osmanli imperiasina daxil olan xristian xalqlarinin xilaskari rolunu boynuna cekerek Balkan xalqlarinin xristian ve slavyan hisslerini cosduraraq onlari ozu ucun alet etmekde idi Belelikle 1710 cu ilde sultan terefinden Moldav taxtina eylesdirilen Kantemir bu taci birce il dasiya bildi Turkiye ile savasa baslayan I Pyotr Kantemire boyuk umid besleyirdi Kantemir ona esgeri guc de ved etmisdi O lazimi anda arxadan qosunu ile qalxib Pyotra qosulmali idi Lakin gozledikleri kimi olmur Purut cayi esil adi Burat ustunde Rus qosunlari biabircasina meglub olur deyirler Pyotr ozu de bu doyusde turklere esir dusur Car Pyotr bu barede sonralar etiraf etmekden usanmirdi Prut xecaletimi men olum yataginda bele unutmayacagam Rus tarixinde bu doyus Prut bedbextliyi adlandirilir Odur ki meglubiyyetden sonra oz olkesinde qala bilmeyen Kantemir 4 minlik qosunu arvadi alti usagi ile Rusiyaya kecir Geriye yolu baglanan Xan Purut sulhu baglanandan sonra hemiselik Rusiyada yerlesir Evvel aile Xarkovda meskunlasir ve Ukraynada Kurskdaki malikanelerinde yasayir 1713 cu ilde ise knyaz ailesi ile Moskvaya kocur Sulh baglanarken turk terefi meglub olan Rusiyadan xain cixan moldav hakimi Xan Temiri de geri isteyirler Car Pyotr diplomatik islerini hevale etdiyi vekili Sapirova bununla bagli yazdigi mektubunda gosteris verirdi Men knyazi onlara vere bilmerem O mene sevgisi uzunden var dovletinden mal mulkunden kecdi Verdiyim sozu geri goture bilmerem Men indi vicdandan basqa hec neye sahib deyilem Eger onu geri versem onda bu menimcun padsah olmaq serefinden mehrum olmaq demekdir 19 171 1719 cu ilde carin deveti ile paytaxta Peterburqa kocur Dmitri Kantemir Rusiyanin dovlet islerine celb edilir Pyotr Kantemirin xidmetlerini layiqince qiymetlendirdi onu Senata uzv teyin etdi Moskvada ve Peterburqda ev bagisladi Kursk yaxinliginda malikaneler verdi ilde 60 min manatliq teqaud teyin etdi Pyotr ona da ogullarina da yasayib fealiyyet gostermeleri ucun heqiqeten padsah inayeti gosterirdi Subhesiz car yalniz Rusiyanin yaxin Serqde maraqlari xatirine Turkiye ve Islam tarixini oyrenen Kantemire fikir verirdi Tarixci Kantemir butun eserlerini Rusiyada yaratdi Kantemirin Moldaviyanin tarixi cografi ve siyasi tesviri eseri oz tarixi ve etnoqrafik qiymetine gore bu gun de eyni deyeri saxlamaqdadir 1716 ci ilin sonlarina dogru Kantemir Osmanli xanedaninin yukselisi ve suqutu eserini tamamladi Bu kitab Osmanli imperiyasinin siyasi ve herbi veziyyetine dair ilk sistematik eser idi ve derhal ingilis alman fransiz dillerine tercume edildi Aradan az kecmemis 1720 ci ilde daha bir mukemmel eser ortada idi Bu yeni kitab Turk imperiyasinin veziyyeti ve dini sistemi adlanirdi Dmitri Kantemirin ailesinde usaqlarinin muellimi Ivan Yuryevic Ilinski yasayirdi Bu kitabi rus diline o tercume etmisdi Ilinski daha sonra Kantemirin sexsi katibi islemisdi Lakin Ilinskinin esl sohreti qabaqda idi Onun adi Secenev Radlov kimi simalarla bir cekilecekdi Rus imperiyasina daxil edilen istila torpaqlarinin yerli turk ehalisini xristianlasdirmaqda carizmin desteyi olan missionerler kimi Kitab en cox Mehemmed dininin hazirki veziyyeti adi ile yayilirdi Pytorla Azerbaycandan geri donen Kantemir yolda iken 1723 cu ilin avqustunda vefat edir Dmitri Kantemir ve I PyotrKantemirle I Pyotr arasinda bir vicdan ehdlesmesi var idi ne zaman Moldaviya Rusiyaya kececekse onun hakimi Kantemirlerden olmali idi Odur ki bu umid bu ailede hele uzun iller yasamaqda davam edecekdi Buna gore de ata Kantemirden sonra onun ogullari bu ideyanin behresini sebrle gozlemekde idiler Pyotrun olumunden cox cox iller sonra Pyotrun qardasi qizi Anna Ivanovnanin vaxtinda bas veren Rus Turk muharibesinin 1736 1739 neticeleri Kantemir ogullarini berk maraqlandirdigindan satirik sair olan Antiox Kantemir Imperatrica Annaya dogum gunu munasibetile medhiyyesini yazdi Cunki Antiox Kantemir oz atasi ile Pyotrun ehdini bilirdi bu sebebden muharibenin neticesine oz aile muqedderati kimi yanasirdi Antiox Kantemir oz seirini qelebe negmesi sanirdi Annaya uc medhiyye yazmis birini hetta Imperatrica Annaya onun varvarlara qarsi qelebesi munasibetile adlandirmisdi IstinadlarM G Cantemir ing Encyclopaedia Britannica a dictionary of arts sciences literature and general information H Chisholm 11 New York Cambridge England University Press 1911 Vol 5 P 209 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Soroka I A Kantemir rus Kratkaya literaturnaya enciklopediyaMoskva Sovetskaya enciklopediya 1966 T 3 S 373 374 http www ghika net Familles Cantemir Cantemir 01 pdf Xarici kecidlerVikianbarda Dmitri Kantemir ile elaqeli mediafayllar var Kantemiroglu ailesinin soyagaci Ob odnom istoricheskom trude D K Kantemira Ob islamovedcheskom trude D K Kantemira