Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Diz qapağı (patella kimi də tanınan) — bud sümüyü ilə birləşən və diz oynağının ön oynaq səthini əhatə edən və qoruyan düz, yuvarlaqlaşdırılmış üçbucaqlı sümük. Diz qapağı siçan, pişik, quş və it kimi bir çox dördayaqlılarda olur, lakin balinalarda və ya əksər sürünənlərdə olmur.
| Diz qapağı | |
|---|---|
 Sağ diz | |
| Başlanır | Bud sümüyü və tibia birləşməsində mövcuddur |
| Bitişir | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Anatomiyası
İnsanlarda diz qapağı bədəndəki ən böyük sesamoid sümüyüdür (yəni, vətər və ya əzələdə yerləşmiş). Körpələr təxminən 4 yaşına qədər sümükləşməyə başlayan yumşaq qığırdaqdan ibarət diz papağı ilə doğulur.
Tərkibi
Diz qapağı üçbucaq formasında olan sesamoid sümükdür, uc hissəsi aşağı baxır. Başı diz qapağının ən aşağı hissəsidir. İti uclu formaya malikdir və diz qapağı vətərələrinə birləşir.
Ön və arxa səthlər nazik kənarla, mərkəzə isə daha qalın bir kənarla birləşdirilir.Budun dördbaşlı əzələsi sümüyünün vətərəsi diz qapağının əsasına, orta geniş əzələnin özünə, geniş və medial lateral əzələ isə müvafiq olaraq diz qapağının xarici yan və medial kənarlarına birləşir.
Diz qapağının ön hissəsinin yuxarı 3/1 hissəsi qaba, yastı və kobuddur, budun dördbaşlı əzələsi vətərinin bağlanmasına xidmət edir və çox vaxt ekzostozlara malikdir. Orta üçdə bir hissəsində çoxlu sümük borucuqları var. Aşağı hissəsi diz qapağının vətərəsinin mənbəyi kimi xidmət edən bir zirvə ilə bitir.
Arxa səth iki hissəyə bölünür.
Diz qapağının yuxarı 3/4 hissəsi bud sümüyü ilə birləşir və müxtəlif formalı şaquli çıxıntı ilə medial və yan tərəflərə bölünür.
Yetkinlərdə artikulyar səth təxminən 12 sm2 təşkil edir. Təxminən 30 yaşında mərkəzdə maksimum qalınlığı 6 mm çata bilən qığırdaqla örtülür. Diz qapağını oynaq qığırdaqları insan bədəninin ən qalınlarından biridir.
Əlavə şəkillər
-
![image]()
İnsanın sol diz qapağının qabaqdan görünüşü -
![image]()
İnsanın sol diz qapağının arxadan görünüşü -
![image]()
Dizin yığılması və uzadılması
Növləri
Çentiklər (yəni patella emarginata, "itkin hissə") proksimal kənarda lateral olaraq tez-tez olur. İkitərəfli patellalar, emarginasiya yerində ikinci qığırdaqlı təbəqənin sümükləşməsinin nəticəsidir.
Əvvəllər ikitərəfli diz qapaqları bir neçə ossifikasiya mərkəzinin birləşməməsi kimi izah edilirdi, lakin bu fikir rədd edildi. Bölünmüş diz qapaqları demək olar ki, yalnız kişilərdə olur. Üçtərəfli və hətta çoxtərəfli diz qapaqları da olur.
Diz qapağının yuxarı 3/4 hissəsi bud sümüyü ilə birləşir və müxtəlif formalı şaquli çıxıntı ilə orta və yan tərəflərə bölünür.
Artikulyar səthin dörd əsas növü var:
- Çox vaxt orta artikulyar səth yanaldan daha kiçikdir.
- Bəzən hər iki artikulyar səth ölçüdə demək olar ki, bərabər olur.
- Bəzən orta səth hipoplastik
- və ya yalnız mərkəzi çıxıntını göstərilir.
İnkişafı
3-6 yaşlarında diz qapağında sümükləşmə mərkəzi inkişaf edir. Diz qapağı tam formalaşdıqda birləşən 2 ossifikasiya mərkəzindən əmələ gəlir.
Funksiyası
Diz qapağının əsas funksional rolu dizi yığıb uzatmaqdır. Diz qapağı quadriseps vətərəsinin hərəkət etdiyi bucağı artıraraq bud sümüyünə tətbiq edə biləcəyi təsir gücünü artırır.
Diz qapağı dizi uzadıb açmaq üçün quadriseps əzələsinin vətərəsinə yapışdırılır. Diz qapağı budun vastus medialis əzələsinin üfüqi liflərinin və çıxıntılı yanal bud sümüyü kondilinin birləşməsi ilə sabitləşir ki, bu da əyilmə zamanı yanal sürüşmənin qarşısını alır. Diz qapağının retinakulyar lifləri məşq zamanı onu sabitləşdirir.
Klinik əhəmiyyəti
Çıxığı
Diz qapağının yerindən çıxması xüsusilə gənc idmançılar arasında əhəmiyyətli dərəcədə müntəzəm olaraq baş verir. Bu, diz qapağının yerindən ən çox yan tərəfə sürüşməsinə səbəb olur və həddindən artıq ağrı və şişlə müşayiət oluna bilər. Diz uzadıldıqda diz qapağı bəzən öz-özünə düzgün vəziyyətinə qayıdır.
Şaquli düzülməsi
Patella alta — yuxarıda yerləşən (üstü düzlənmiş) diz qapağıdır. Zəifləmiş patella alta oynaqdan kənarda və yuxarıda inkişaf edən qeyri-adi kiçik diz qapağıdır.
Patella baja aşağıya uyğun diz qapağıdır. Uzun müddət davam edən patella baja uzatma/yığma disfunksiyası ilə nəticələnə bilər.
Insolla-Salvati nisbəti yanal rentgenoqrafiyada diz qapağının aşağı hissəsini müəyyən etməyə kömək edir və diz qapağı vətərinin uzunluğunun patella sümüyünün uzunluğuna bölünməsi kimi hesablanır. Salvati nisbətinin < 0,8 olması patella bajanı göstərir.
Sınığı
Diz qapağı xüsusilə açıq yerləşdiyi üçün zədələnməyə meyllidir. Diz qapağının sınıqları çox vaxt dizə birbaşa travma nəticəsində baş verir.
Bu sınıqlar adətən nahiyədə şiş və ağrıya, oynağa qanaxmaya (hemartroz) və diz qapağının yığılıb uzana bilməməsinə səbəb olur.
Ekzostozu
Ekzostoz — artıq kalsiumun əmələ gəlməsi nəticəsində sümük üzərində yeni sümük əmələ gəlməsidir. O, diz qapağı üzərində formalaşdıqda xroniki ağrının səbəbi ola bilər.
Heyvanlarda
Diz qapağı plasental məməlilərdə və quşlarda olur. Əksər kisəlilərdə yalnız kövrək, sümükləşməmiş bəzi növlərdə isə sümüklü diz qapaqları olur.
Müasir birdəliklilərdə, ördəkburunlarda və yexidnalarda da diz qapağı mövcuddur.
Daha primitiv dördayaqlılarda, o cümlədən müasir amfibiyalarda və əksər sürünənlərdə (bəzi lepidozavrlar istisna olmaqla) yuxarı ayağın əzələ vətərləri bilavasitə baldır sümüyünə yapışır və diz qapağı yoxdur. 2017-ci ildə məlum oldu ki, qurbağaların düşünülənin əksinə diz qapaqları var. Bu, diz qapağının 350 milyon il əvvəl dördayaqlıların ilk əmələ gəldiyi zaman yarandığı, lakin bəzi heyvanlarda sonra yox olması ehtimalını artırır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2023-05-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-11.
- Platzer, Werner. Color Atlas of Human Anatomy, Vol. 1: Locomotor System (5th). Thieme Medical Publishers. 2004. səh. 194. ISBN .
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-12.
- Palmu, S.; Kallio, P.E.; Donell, S.T.; Helenius, I.; Nietosvaara, Y. "Acute patellar dislocation in children and adolescents: A randomized clinical trial". Journal of Bone and Joint Surgery. 90 (3). 2008: 463–470. doi:10.2106/JBJS.G.00072. PMID 18310694.
- Dath, R.; Chakravarthy, J.; Porter, K.M. "Patella Dislocations". Trauma. 8. 2006: 5–11. doi:10.1191/1460408606ta353ra.
- Melloni, Pietro; Veintemillas, Maite; Marin, Anna; Valls, Rafael. Imaging Patellar Complications After Knee Arthroplasty // Arthroplasty - Update. 2013. doi:10.5772/53666. ISBN . (CC-BY-3.0 2011-02-23 at the Wayback Machine)
- "Arxivlənmiş surət". 2023-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-12.
- Douglas Dennis. "TKA in Patella Baja (Infera)". Orthobullets. 2017-02-25. İstifadə tarixi: 2019-02-08.
- Bentley, G. European Surgical Orthopaedics and Traumatology: The EFORT Textbook. Springer. 2014. 2766–2784. ISBN .
- Herzmark MH. (PDF). J Bone Joint Surg Am. 20 (1). 1938: 77–84. 2008-12-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-11-17.
- Romer, Alfred Sherwood; Parsons, Thomas S. The Vertebrate Body. Philadelphia, PA: Holt-Saunders International. 1977. səh. 205. ISBN .
- "Frogs have hidden, ancient kneecaps". New Scientist. Jul 15, 2017.
- Virginia Abdala; və b. "On the presence of the patella in frogs". The Anatomical Record. 300 (10). Jul 2017: 1747–1755. doi:10.1002/ar.23629. PMID 28667673.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Diz qapagi patella kimi de taninan bud sumuyu ile birlesen ve diz oynaginin on oynaq sethini ehate eden ve qoruyan duz yuvarlaqlasdirilmis ucbucaqli sumuk Diz qapagi sican pisik qus ve it kimi bir cox dordayaqlilarda olur lakin balinalarda ve ya ekser surunenlerde olmur Diz qapagiSag dizBaslanir Bud sumuyu ve tibia birlesmesinde movcuddurBitisir Bud sumuyu Vikianbarda elaqeli mediafayllarAnatomiyasiInsanlarda diz qapagi bedendeki en boyuk sesamoid sumuyudur yeni veter ve ya ezelede yerlesmis Korpeler texminen 4 yasina qeder sumuklesmeye baslayan yumsaq qigirdaqdan ibaret diz papagi ile dogulur TerkibiDiz qapagi ucbucaq formasinda olan sesamoid sumukdur uc hissesi asagi baxir Basi diz qapaginin en asagi hissesidir Iti uclu formaya malikdir ve diz qapagi veterelerine birlesir On ve arxa sethler nazik kenarla merkeze ise daha qalin bir kenarla birlesdirilir Budun dordbasli ezelesi sumuyunun veteresi diz qapaginin esasina orta genis ezelenin ozune genis ve medial lateral ezele ise muvafiq olaraq diz qapaginin xarici yan ve medial kenarlarina birlesir Diz qapaginin on hissesinin yuxari 3 1 hissesi qaba yasti ve kobuddur budun dordbasli ezelesi veterinin baglanmasina xidmet edir ve cox vaxt ekzostozlara malikdir Orta ucde bir hissesinde coxlu sumuk borucuqlari var Asagi hissesi diz qapaginin veteresinin menbeyi kimi xidmet eden bir zirve ile bitir Arxa seth iki hisseye bolunur Diz qapaginin yuxari 3 4 hissesi bud sumuyu ile birlesir ve muxtelif formali saquli cixinti ile medial ve yan tereflere bolunur Yetkinlerde artikulyar seth texminen 12 sm2 teskil edir Texminen 30 yasinda merkezde maksimum qalinligi 6 mm cata bilen qigirdaqla ortulur Diz qapagini oynaq qigirdaqlari insan bedeninin en qalinlarindan biridir Elave sekillerInsanin sol diz qapaginin qabaqdan gorunusu Insanin sol diz qapaginin arxadan gorunusu Dizin yigilmasi ve uzadilmasiNovleriRentgende diz qapaginin anatomik qurulusu gorunur diz qapaginin 2 hisseye bolunduyu bipartat patella Centikler yeni patella emarginata itkin hisse proksimal kenarda lateral olaraq tez tez olur Ikiterefli patellalar emarginasiya yerinde ikinci qigirdaqli tebeqenin sumuklesmesinin neticesidir Evveller ikiterefli diz qapaqlari bir nece ossifikasiya merkezinin birlesmemesi kimi izah edilirdi lakin bu fikir redd edildi Bolunmus diz qapaqlari demek olar ki yalniz kisilerde olur Ucterefli ve hetta coxterefli diz qapaqlari da olur Diz qapaginin yuxari 3 4 hissesi bud sumuyu ile birlesir ve muxtelif formali saquli cixinti ile orta ve yan tereflere bolunur Artikulyar sethin dord esas novu var Cox vaxt orta artikulyar seth yanaldan daha kicikdir Bezen her iki artikulyar seth olcude demek olar ki beraber olur Bezen orta seth hipoplastik ve ya yalniz merkezi cixintini gosterilir Inkisafi3 6 yaslarinda diz qapaginda sumuklesme merkezi inkisaf edir Diz qapagi tam formalasdiqda birlesen 2 ossifikasiya merkezinden emele gelir FunksiyasiDiz qapaginin esas funksional rolu dizi yigib uzatmaqdir Diz qapagi quadriseps veteresinin hereket etdiyi bucagi artiraraq bud sumuyune tetbiq ede bileceyi tesir gucunu artirir Diz qapagi dizi uzadib acmaq ucun quadriseps ezelesinin veteresine yapisdirilir Diz qapagi budun vastus medialis ezelesinin ufuqi liflerinin ve cixintili yanal bud sumuyu kondilinin birlesmesi ile sabitlesir ki bu da eyilme zamani yanal surusmenin qarsisini alir Diz qapaginin retinakulyar lifleri mesq zamani onu sabitlesdirir Klinik ehemiyyetiCixigi Diz qapaginin yerinden cixmasi xususile genc idmancilar arasinda ehemiyyetli derecede muntezem olaraq bas verir Bu diz qapaginin yerinden en cox yan terefe surusmesine sebeb olur ve heddinden artiq agri ve sisle musayiet oluna biler Diz uzadildiqda diz qapagi bezen oz ozune duzgun veziyyetine qayidir Saquli duzulmesi Patella baja Patella alta yuxarida yerlesen ustu duzlenmis diz qapagidir Zeiflemis patella alta oynaqdan kenarda ve yuxarida inkisaf eden qeyri adi kicik diz qapagidir Patella baja asagiya uygun diz qapagidir Uzun muddet davam eden patella baja uzatma yigma disfunksiyasi ile neticelene biler Insolla Salvati nisbeti A bolunur B Insolla Salvati nisbeti yanal rentgenoqrafiyada diz qapaginin asagi hissesini mueyyen etmeye komek edir ve diz qapagi veterinin uzunlugunun patella sumuyunun uzunluguna bolunmesi kimi hesablanir Salvati nisbetinin lt 0 8 olmasi patella bajani gosterir Sinigi Diz qapagi xususile aciq yerlesdiyi ucun zedelenmeye meyllidir Diz qapaginin siniqlari cox vaxt dize birbasa travma neticesinde bas verir Bu siniqlar adeten nahiyede sis ve agriya oynaga qanaxmaya hemartroz ve diz qapaginin yigilib uzana bilmemesine sebeb olur Ekzostozu Ekzostoz artiq kalsiumun emele gelmesi neticesinde sumuk uzerinde yeni sumuk emele gelmesidir O diz qapagi uzerinde formalasdiqda xroniki agrinin sebebi ola biler HeyvanlardaDiz qapagi plasental memelilerde ve quslarda olur Ekser kiselilerde yalniz kovrek sumuklesmemis bezi novlerde ise sumuklu diz qapaqlari olur Muasir birdeliklilerde ordekburunlarda ve yexidnalarda da diz qapagi movcuddur Daha primitiv dordayaqlilarda o cumleden muasir amfibiyalarda ve ekser surunenlerde bezi lepidozavrlar istisna olmaqla yuxari ayagin ezele veterleri bilavasite baldir sumuyune yapisir ve diz qapagi yoxdur 2017 ci ilde melum oldu ki qurbagalarin dusunulenin eksine diz qapaqlari var Bu diz qapaginin 350 milyon il evvel dordayaqlilarin ilk emele geldiyi zaman yarandigi lakin bezi heyvanlarda sonra yox olmasi ehtimalini artirir Hemcinin baxOsteoartroz Skelet insan Istinadlar Arxivlenmis suret 2023 05 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 07 11 Platzer Werner Color Atlas of Human Anatomy Vol 1 Locomotor System 5th Thieme Medical Publishers 2004 seh 194 ISBN 3 13 533305 1 Arxivlenmis suret 2023 07 12 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 12 Arxivlenmis suret 2023 07 12 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 12 Palmu S Kallio P E Donell S T Helenius I Nietosvaara Y Acute patellar dislocation in children and adolescents A randomized clinical trial Journal of Bone and Joint Surgery 90 3 2008 463 470 doi 10 2106 JBJS G 00072 PMID 18310694 Dath R Chakravarthy J Porter K M Patella Dislocations Trauma 8 2006 5 11 doi 10 1191 1460408606ta353ra Melloni Pietro Veintemillas Maite Marin Anna Valls Rafael Imaging Patellar Complications After Knee Arthroplasty Arthroplasty Update 2013 doi 10 5772 53666 ISBN 978 953 51 0995 2 CC BY 3 0 2011 02 23 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret 2023 05 13 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 12 Arxivlenmis suret 2022 10 25 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 12 Douglas Dennis TKA in Patella Baja Infera Orthobullets 2017 02 25 Istifade tarixi 2019 02 08 Bentley G European Surgical Orthopaedics and Traumatology The EFORT Textbook Springer 2014 2766 2784 ISBN 978 3642347450 Herzmark MH PDF J Bone Joint Surg Am 20 1 1938 77 84 2008 12 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 11 17 Romer Alfred Sherwood Parsons Thomas S The Vertebrate Body Philadelphia PA Holt Saunders International 1977 seh 205 ISBN 0 03 910284 X Frogs have hidden ancient kneecaps New Scientist Jul 15 2017 Virginia Abdala ve b On the presence of the patella in frogs The Anatomical Record 300 10 Jul 2017 1747 1755 doi 10 1002 ar 23629 PMID 28667673 Xarici kecidler