Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Diplomatik immunitet — xarici diplomatik nümayəndəliklərə, onların personalına və beynəlxalq hüquqa əsasən nümayəndəlik yerləşən dövlətin ərazisində müdafiədən istifadə edən digər şəxslərə verilən xüsusi imtiyaz, hüquq və güzəştlərin məcmusu. Diplomatik immunitet beynəlxalq hüququn ümumi qaydasından (hər bir suveren dövlət öz sərhədləri daxilində burada olan insanlar və əşyalar üzərində yurisdiksiyasını həyata keçirir) istisnadır. Müasir mənada diplomatik immunitet 1961-ci il Diplomatik əlaqələr haqqında Vyana Konvensiyasında təsbit olunmuşdur. Diplomatik immunitet konsepsiyasının əksər prinsipləri hazırda adət hüququ kimi tətbiq olunur. Müvafiq konsepsiya dövlətlərarası əlaqələrin, xüsusilə də siyasi qarşıdurmalar və silahlı münaqişələr dövründə qorunub saxlanması məqsədilə inkişaf etdirilmişdir. Formal olaraq dövlətin suverenliyini təmsil edən diplomatlara qəbul edən dövlətin başçısı tərəfindən diplomatın öz vəzifələrini effektiv icra etməsi üçün müəyyən imtiyaz və üstünlüklər verilir.
Əksər ədəbiyyatlarda bütün immunitet və imtiyazlar iki qrupa bölünür:
- dövlətin orqanı kimi diplomatik nümayəndəliyin immunitet və imtiyazları;
- şəxsi immunitet və imtiyazlar.
Diplomatik nümayəndəliyin immunitet və imtiyazlarına nümayəndəliyin binasının toxunulmazlığı, avadanlıq və nəqliyyat vasitələrinin toxunulmazlığı, arxiv və sənədlərin toxunulmazlığı, vergi imtiyazları, gömrük imtiyazları və akkreditiv dövlətin bayraq və rəmzlərindən istifadə etmək hüququ daxildir.
Şəxsi immunitet və imtiyazlara isə əsasən şəxsi toxunulmazlıq, iqamətgahın, şəxsi kağız və yazışmaların, əmlakın toxunulmazlığı, yurisdiksiyadan immunitet, vergi və rüsumlardan azad edilmə, gömrük imtiyazları aiddir.
Diplomatik immunitetin nəzəri əsaslandırılması
Diplomatiya hüququnun tarixi inkişafı mərhələlərinə uyğun olaraq, ayrı-ayrı hüquqşünaslar tərəfindən diplomatik immunitetlərin əsaslandırılması üçün 15-ə yaxın müxtəlif nəzəriyyə irəli sürülmüşdür. Onlardan əsasən üçü doktrinalarda geniş əks olunmuşdur.
Eksterritoriallıq
Hüqo Qrotsinin ideyaları əsasında yaranmışdır. Bu nəzəriyyəyə əsasən səfirliyin yerləşdiyi ərazi akkreditiv dövlətin ərazisinin hissəsi hesab olunur və uyğun olaraq bu ərazidə olan səfir və nümayəndəliyin personalı, bir növ, akkreditiv dövlətin ərazisində qalmaqda hesab olunurdu ki, bu baxımdan da onlara yerli dövlətin qayda və qanunları şamil olunmur. Hal-hazırda bu nəzəriyyə, demək olar ki, bütün doktrinalarda tənqidə məruz qalsa belə, beynəlxalq hüququn nəzəriyyə və praktikasında silinməz iz buraxmışdır. İndi də əsasən dövri mətbuatda və başqa mənbələrdə səfirliyin ərazisinin akkreditiv dövlətin ərazisinin hissəsi olması barədə yanlış fikirlər yer alır. Bu nəzəriyyəni təkzib edən alimlərin əksəriyyəti onun əsassızlığı və yanlış nəticələr ortaya çıxarmasını bir qayda olaraq 2 vəziyyətlə izah edir: a) səfirliyin binası hüquqi cəhətdən başqa dövlətin ərazisi sayılsaydı, burada nümayəndəliyin personalından olmayan şəxs tərəfindən cinayət törədilməsi halında bu şəxsin akkreditiv dövlətin orqanları tərəfindən dindirilməsi və məsuliyyətə cəlb edilməsi tələb olunardı ki, bu da belə deyildir; b) səfirliyin binasında cinayətkarın sığınacaq tapması halında yerləşmə dövlətinin onun geri verilməsi üçün müraciət etmək öhdəliyi yaranardı ki, beynəlxalq hüquqa əsasən isə səfirin özü – əgər siyasi cinayət deyilsə – sığınacaq tapmış şəxsi ya təslim edir, ya da yerli hakimiyyət orqanlarının binaya girməsinə icazə verir.
Funksional zərurət
Qeyd edilən nəzəriyyə immunitet və imtiyazlar verilməsini diplomatik nümayəndəliyin funksiyalarının effektli həyata keçirilməsini təmin etmək zəruriliyi ilə izah edir. Bu nəzəriyyə 1961-ci il Vyana Konvensiyasının preambulasında da öz əksini tapmış və bu gün də, demək olar ki, hamı tərəfindən qəbul edilir, lakin bu nəzəriyyə də tamamilə mükəmməl hesab oluna bilməz və bu baxımdan doktrinalarda haqlı tənqidə məruz qalır. Belə ki, bu nəzəriyyə ilə heç də bütün immunitet və imtiyazları hüquqi cəhətdən əsaslandırmaq mümkün deyil. Məsələn, ölkəyə gəlmiş, yalnız funksiyalarının realizəsinə hələ başlamamış, həmçinin, funksiyalarına son verilmiş, lakin hələ də ölkəni tərk etməmiş diplomatik agentin immunitet və imtiyazlarını bu nəzəriyyə ilə əsaslandırmaq mümkün deyil. Funksional nəzəriyyə, o cümlədən, gömrük və vergi imtiyazlarını, diplomatik agentlərin ailə üzvlərinin immunitet və imtiyazlarını əsaslandıra bilmir.
Təmsilçilik
Bu nəzəriyyə də Hüqo Qrotsinin səfir toxunulmazlığı təlimindən irəli gəlmişdir. Nəzəriyyəyə əsasən səfirlər öz monarxlarını təmsil etdiklərinə görə və monarxlar bir-birləri üzərində hakimiyyətə malik olmadıqlarına görə immunitetdən istifadə edirdilər (par in parem non habet imperium). Hal-hazırda isə səfirlər öz dövlətlərini təmsil edən şəxslər kimi dövlətlərin suveren bərabərlik prinsipinə əsasən immunitetlərdən istifadə edirlər. Təmsilçilik nəzəriyyəsinin belə müasir forma almasına baxmayaraq bəzi müəlliflər onun anaxronizm olduğunu göstərirlər. Belə ki, bu nəzəriyyə yalnız səfirin monarxın təmsilçisi olduğu dövrdə təşəkkül tapdığı üçün diplomatik nümayəndəliyin başçısının immunitet və imtiyazlarını əsaslandırmağa yetir. Bütün digər personal, onların ailə üzvləri bu nəzəriyyəyə əsasən immunitet və imtiyazlardan istifadə etməməlidirlər ki, bu da mövcud praktikaya uyğun deyil. Bu nəzəriyyəyə əsasən, immunitet yalnız rəsmi fəaliyyətlə əlaqədar şamil olunur və digər heç bir hərəkətlə əlaqədar verilmir.
Ədəbiyyat
- H. A. Qasımova. Xarici əlaqələr hüququ. Dərslik. Bakı: "Bakı Universiteti" nəşriyyatı, 2008, 480 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Diplomatik immunitet xarici diplomatik numayendeliklere onlarin personalina ve beynelxalq huquqa esasen numayendelik yerlesen dovletin erazisinde mudafieden istifade eden diger sexslere verilen xususi imtiyaz huquq ve guzestlerin mecmusu Diplomatik immunitet beynelxalq huququn umumi qaydasindan her bir suveren dovlet oz serhedleri daxilinde burada olan insanlar ve esyalar uzerinde yurisdiksiyasini heyata kecirir istisnadir Muasir menada diplomatik immunitet 1961 ci il Diplomatik elaqeler haqqinda Vyana Konvensiyasinda tesbit olunmusdur Diplomatik immunitet konsepsiyasinin ekser prinsipleri hazirda adet huququ kimi tetbiq olunur Muvafiq konsepsiya dovletlerarasi elaqelerin xususile de siyasi qarsidurmalar ve silahli munaqiseler dovrunde qorunub saxlanmasi meqsedile inkisaf etdirilmisdir Formal olaraq dovletin suverenliyini temsil eden diplomatlara qebul eden dovletin bascisi terefinden diplomatin oz vezifelerini effektiv icra etmesi ucun mueyyen imtiyaz ve ustunlukler verilir Her biri sahibine muxtelif seviyyeli diplomatik toxunulmazliq veren diplomatik pasport solda ve umumvetendas pasportuna sagda numune Ekser edebiyyatlarda butun immunitet ve imtiyazlar iki qrupa bolunur dovletin orqani kimi diplomatik numayendeliyin immunitet ve imtiyazlari sexsi immunitet ve imtiyazlar Diplomatik numayendeliyin immunitet ve imtiyazlarina numayendeliyin binasinin toxunulmazligi avadanliq ve neqliyyat vasitelerinin toxunulmazligi arxiv ve senedlerin toxunulmazligi vergi imtiyazlari gomruk imtiyazlari ve akkreditiv dovletin bayraq ve remzlerinden istifade etmek huququ daxildir Sexsi immunitet ve imtiyazlara ise esasen sexsi toxunulmazliq iqametgahin sexsi kagiz ve yazismalarin emlakin toxunulmazligi yurisdiksiyadan immunitet vergi ve rusumlardan azad edilme gomruk imtiyazlari aiddir Diplomatik immunitetin nezeri esaslandirilmasiDiplomatiya huququnun tarixi inkisafi merhelelerine uygun olaraq ayri ayri huquqsunaslar terefinden diplomatik immunitetlerin esaslandirilmasi ucun 15 e yaxin muxtelif nezeriyye ireli surulmusdur Onlardan esasen ucu doktrinalarda genis eks olunmusdur Eksterritorialliq Huqo Qrotsinin ideyalari esasinda yaranmisdir Bu nezeriyyeye esasen sefirliyin yerlesdiyi erazi akkreditiv dovletin erazisinin hissesi hesab olunur ve uygun olaraq bu erazide olan sefir ve numayendeliyin personali bir nov akkreditiv dovletin erazisinde qalmaqda hesab olunurdu ki bu baximdan da onlara yerli dovletin qayda ve qanunlari samil olunmur Hal hazirda bu nezeriyye demek olar ki butun doktrinalarda tenqide meruz qalsa bele beynelxalq huququn nezeriyye ve praktikasinda silinmez iz buraxmisdir Indi de esasen dovri metbuatda ve basqa menbelerde sefirliyin erazisinin akkreditiv dovletin erazisinin hissesi olmasi barede yanlis fikirler yer alir Bu nezeriyyeni tekzib eden alimlerin ekseriyyeti onun esassizligi ve yanlis neticeler ortaya cixarmasini bir qayda olaraq 2 veziyyetle izah edir a sefirliyin binasi huquqi cehetden basqa dovletin erazisi sayilsaydi burada numayendeliyin personalindan olmayan sexs terefinden cinayet toredilmesi halinda bu sexsin akkreditiv dovletin orqanlari terefinden dindirilmesi ve mesuliyyete celb edilmesi teleb olunardi ki bu da bele deyildir b sefirliyin binasinda cinayetkarin siginacaq tapmasi halinda yerlesme dovletinin onun geri verilmesi ucun muraciet etmek ohdeliyi yaranardi ki beynelxalq huquqa esasen ise sefirin ozu eger siyasi cinayet deyilse siginacaq tapmis sexsi ya teslim edir ya da yerli hakimiyyet orqanlarinin binaya girmesine icaze verir Funksional zeruret Qeyd edilen nezeriyye immunitet ve imtiyazlar verilmesini diplomatik numayendeliyin funksiyalarinin effektli heyata kecirilmesini temin etmek zeruriliyi ile izah edir Bu nezeriyye 1961 ci il Vyana Konvensiyasinin preambulasinda da oz eksini tapmis ve bu gun de demek olar ki hami terefinden qebul edilir lakin bu nezeriyye de tamamile mukemmel hesab oluna bilmez ve bu baximdan doktrinalarda haqli tenqide meruz qalir Bele ki bu nezeriyye ile hec de butun immunitet ve imtiyazlari huquqi cehetden esaslandirmaq mumkun deyil Meselen olkeye gelmis yalniz funksiyalarinin realizesine hele baslamamis hemcinin funksiyalarina son verilmis lakin hele de olkeni terk etmemis diplomatik agentin immunitet ve imtiyazlarini bu nezeriyye ile esaslandirmaq mumkun deyil Funksional nezeriyye o cumleden gomruk ve vergi imtiyazlarini diplomatik agentlerin aile uzvlerinin immunitet ve imtiyazlarini esaslandira bilmir Temsilcilik Bu nezeriyye de Huqo Qrotsinin sefir toxunulmazligi teliminden ireli gelmisdir Nezeriyyeye esasen sefirler oz monarxlarini temsil etdiklerine gore ve monarxlar bir birleri uzerinde hakimiyyete malik olmadiqlarina gore immunitetden istifade edirdiler par in parem non habet imperium Hal hazirda ise sefirler oz dovletlerini temsil eden sexsler kimi dovletlerin suveren beraberlik prinsipine esasen immunitetlerden istifade edirler Temsilcilik nezeriyyesinin bele muasir forma almasina baxmayaraq bezi muellifler onun anaxronizm oldugunu gosterirler Bele ki bu nezeriyye yalniz sefirin monarxin temsilcisi oldugu dovrde tesekkul tapdigi ucun diplomatik numayendeliyin bascisinin immunitet ve imtiyazlarini esaslandirmaga yetir Butun diger personal onlarin aile uzvleri bu nezeriyyeye esasen immunitet ve imtiyazlardan istifade etmemelidirler ki bu da movcud praktikaya uygun deyil Bu nezeriyyeye esasen immunitet yalniz resmi fealiyyetle elaqedar samil olunur ve diger hec bir hereketle elaqedar verilmir EdebiyyatH A Qasimova Xarici elaqeler huququ Derslik Baki Baki Universiteti nesriyyati 2008 480 seh