Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
De Burun sarayı — XIX əsrdə Bakının neft milyonçularından biri olan Lev de Bur tərəfindən inşa etdirilmiş saraydır. Niyazi küçəsində (keçmiş Sadovaya) yerləşən saray 1891–1895-ci illərdə memar Nikolay fon der Nonnenin layihəsi əsasında inşa edilmişdir. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası ilə üzbəüz yerləşən saray binası Mircəfər Bağırovun 1951-ci ildə onu Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinə verməsindən sonra bu günə kimi muzey kimi fəaliyyət göstərib. Hazırda sarayda muzeyin I korpusu yerləşir.
| De Burun sarayı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Bakı |
| Yerləşir | Niyazi küçəsi, 9 |
| Aidiyyatı | Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi |
| Memar | Nikolay fon der Nonne |
| Tikilmə tarixi | 1891-1895 |
| Üslubu | Barokko memarlığı |
| Vəziyyəti | Bərpa olunub |
| Rəsmi sayt | nationalmuseum.az |
| İstinad nöm. | 154 |
| Kateqoriya | Bina |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
İnşası
26 fevral 1888-ci ildə neft maqnatı və "Kaspi Tərəfdaşlığı" Səhmdar Cəmiyyətinin əsasını qoymuş milyonçu (1840–1889) inşa etdirmək istədiyi iki mərtəbəli daş sarayın planının təsdiq edilməsi üçün Bakı Şəhər Şurasına müraciət edir və 18 aprel 1888-ci ildə Sadovaya küçəsində (indiki Niyazi küçəsi) "700 kv. sajen torpaq ayırılması haqqında razılaşma" əldə edilir. 26 avqustda şəhər mühəndisi Nikolay fon der Nonne və şəhər memarı, inşaat mühəndisi Anton Kandinov sarayın planını tədiq edir. Lakin sarayın memarlıq layihəsində, memar A. Kandinovun imzası yoxdur və sarayın yeganə memarı Nikolay fon der Nonne hesab edilir. 31 avqust 1888-ci ildə sarayın inşa layihəsi Bakı Şəhər başçısı Stanislav Despot-Zenoviç və idarə heyətinin üzvü L. Nikulin tərəfindən təsdiqlənir. Tezliklə inşaat işlərinə başlanılır.
Kaspi Cəmiyyətinin mülkü
Binanın inşası tamamlanmamış, 1889-cu ildə De Bur dünyasını dəyişir. Onun varisləri 1891-ci ilin yanvarında hələ yalnız özülü qoyulmuş binanı 16.000 rubla "Kaspi Tərəfdaşlığı" Səhmdar Cəmiyyətinə satırlar. Beləcə bina cəmiyyətin mülkiyyətinə keçir. Buna görə də memarlar binanın ilkin planında bəzi dəyişikliklər etməli olurlar. Binanın əsas fasadında eyvala birlikdə iki çıxış qapısı inşa edilir. Eyvanlar Sadovaya küçəsinə baxır və onlardan Mixaylovskiy bağına (indiki Vahid bağı) mənzərə açılır.
Binanın inşa tarixinin 1891-1893-cü illər olduğu qeyd edilir. Həmçinin qeyd edilir ki, "Kaspi Tərəfdaşılığı" Cəmiyyətinin sarayı tam şəkildə 1895-ci ildə yekunlaşdırılmışdır. Binanın medalyonu içərisində "KT" abreviatursı yer alsa da, sonrakı dövrdə bu abreviatur təmir zamanı məhv edilmişdir. 1895-ci ildə "Kaspi Tərəfdaşlığı" Cəmiyyətinin həmtəsisçisi olan S. İ. Bağırov da ölür və onu, köməkçisi əvəz edir. 1896-cı ildə Cəmiyyətin sədrinin ailə üzvlərindən biri — qardaşı Arşak Osipoviç Qukasov saraya köçərək, onun bir neçə otağında məskunlaşır. 1898-ci ildə isə P. O. Qukasov da ailəsi ilə birgə bu saraya köçür. Həmin illərdə sarayda yanğının baş verdiyi də bildirilir.
Sovet dövrü
1917-ci il Oktyabr inqilabından sonra, 31 iyul 1918-ci ildə ingilis konsulu E. Mak-Donaldın aktiv iştirakı ilə, Bakıda hakimiyyət Qafqaz İslam Ordusundan şəhərin müdafiəsi üçün ingilisləri şəhərə dəvət etmiş Sentrokaspi Diktaturasıı hökumətinə keçdi. 1919-cu ilin avqustunda Böyük Britaniya ordusu Bakı şəhərinə daxil olur. Bundan sonra, General Vilyam Tomsonun başçılıq etdiyi ingilis komandanlığının qərargahı "Kaspi Tərəfdaşlığı"na məsxus olan sarayda yerləşdirilir. Lakin Qukasovlar ailəsi də sarayda yaşamağa davam edir.
28 aprel 1920-ci ildə Qırmızı Ordu hissələrinin Bakıya girməsindən sonra, Nəriman Nərimanov Azərbaycanın İnqilab Komitəsinin Sədri oldu. 1921-ci ildə o, Xalq Komissarları Şurasına sədr seçildi və şura De Burun sarayında yerləşdirildi. Sarayın ikinci mərtəbəsində isə Nəriman Nərimanovun ailəsi yaşamağa başlayır. 1925-ci ildə N. Nərimanovun ölümündən sonra Sadovaya küçəsinin adı dəyişdirilərək N. Nərimanov küçəsi adlandırılır. 1933-cü ildən sarayda DTK-nın birinci katibi Mircəfər Bağırovun ailəsi məskunlaşır. 1930-cu illərdə sarayda kiçik yenidənqurma işləri aparılır və sol tərəfində N. Nərimanov adına bağ yaradılır. 1939-cu ildə küçənin adı yenidən dəyişdirilir və Çkalov küçəsi adlandırılır. 1951-ci ildə M. Bağırov sarayı Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinə bağışlayır və bu günə kimi saray muzeyin I korpusu kimi fəaliyyət göstərir.
Restavrasiyası
2014–2018-ci illərdə saray binasına İtaliya və Azərbaycan mütəxəssislərinin birgə səyləri ilə əsaslı təmir işləri həyata keçirilib. Bərpa-təmir işlərinə başlamazdan əvvəl muzey binasında xüsusi tədqiqat aparılıb. Binanın fiziki və texniki vəziyyəti öyrənilib. Ölkə əhəmiyyətli bu memarlıq abidəsinin tavan və divarlarında mövcud yapma rəsm bəzək və digər işlər ilkin vəziyyətə gətirilib. Memarlıq və bəzək elementləri təmizlənib, bərkitmə işləri yerinə yetirilib. Uzun illər ərzində cari təmir işləri aparmaqla tavan və divarlarda yeddi qat üst-üstə vurulan boya xüsusi texnologiya ilə təmizlənərək birinci rəng qatı müəyyən edilib. Əsas giriş qapıları və bir çox daxili qapılar təmizlənərək bərpa olunub.
Binanın memarlığı və qədimliyi saxlanılmaqla həm texniki, həm də texnoloji baxımdan lazım olan innovativ və yeni funksionallığı təmin edilib. Yenidənqurma və əsaslı təmir işləri ilə yanaşı, binada ekspozisiya zalları genişləndirilib, binanın seysmik davamlılığı artırılıb.
Memarlıq xüsusiyyətləri
 |  | |||||||||
Nikolay fon der Nonnenin inşa etdiyi saray tipli bina memarın plastik vasitələrdən fəal istifadə etməklə həcmi-fəza həllinin həyata keçirilməsində ilk və sonuncu cəhdidir. Bu, Bakıda müstəvi ölçülü tikililər arasında üçölçülü kimi qavranılan yeganə tarixi binadır. Şəhərin ətraf əraziləri yenidən planlaşdırıldıqdan sonra da, De Burun sarayı nümunəvi dayaq binası olaraq qalır. Əhəmiyyətli həcmi və effektli yerləşmə məkanı onu ucaldılmış uğurlu binalar arasında kompozisiya aksenti kimi səsləndirir. Sarayın sakit, horizontal bölünmələrinin ətrafdakı klub binası və Sadıxovların mülkünün vertikalları ilə həmahəng görünüş yaratdığı qeyd edilir. De Burun sarayının layihələşdirildiyi dövrdə, küçənin qırmızı xəttləri boyunca yerləşən meydançalar boş idi. Bununla əlaqədar olaraq, memar Fon der Nonne binanın layihəsini işləyərkən, onun qonşuluqdakı binalarla ahəng təşkil etməsinə xüsusi diqqət yetirmişdi. Sarayın xüsusi mövqeyi və Xəzər dənizinə yaxın yerləşməsi nəzərə alındıqda, həcmli və plastik həlli maraq doğurur. Sarayın Barokko üslubunda işlənmiş memarlığının, təmtəraqlı alınmasında yaxşı şəkil yerləşdirilmiş klassik elementlər və fonunda istifadə edilmiş güclü plastik vasitələr (portiklər) mühüm rola malikdir.
Binanın inşa edildiyi dövrdə, əsrlərlə formalaşmış yerli memarlıq məktəblərindən kənara çıxan bu tipli saraylar Bakının mərkəzi küçələrində yenicə inşa edilməyə başlamışdı. Debur sarayının memarlıq kompozisiyasında klassik simmetrik-ox fasadının tətbiqi təəccüb doğurmur. Bakıda 1880-ci illərdən Avropa klassikası çiçəklənməkdə idi və Bakı memarları yaradıcılıqlarında bu istiqaməti tutaraq bina quruluşundakı bədii təzahürlərin açıqlanması üçün klassikanın bütün imkanlarından istifadə edirdilər. Binanın sakit üfüqi hissələrə ayrılması İstiqlaliyyət küçəsindəki Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin binası və Sadıqov qardaşlarının evinin şaqulləri ilə yaxşı həmahənglik edir. Mühəndis Fon der Nonne Bakının baş planının işlənməsi ilə hazır olarkən onu tikilməsinə daxil etmiş və sarayın yerini uğurla təyin etmişdir.
Planlaşdırılması
Saray plan və memarlıq həllinin sənayeçilik çaları ilə seçilir: otaqların anfiladası zal otaqları ilə tamamlanır, pəncərələr baş fasada üz tutub. "Qara" pilləkənlər və tualetlər də daxil olmaqla bütün otaqlar hava açılan kimi işıqlanırlar. Kapital divarların dəqiq sistemi birsıralı tikinti ilə təmsil olunmuş və enli dəhlizlərlə əlaqələnmiş karkasın əsasını təşkil edirlər. Baş pilləkənlər kvadratşəkilli həyət məkanının şimal-qərb hissəsini qapayır. Sonda xidməti (qara) pilləkənlər yerləşib. Sol portikdən dəhlizə giriş vardır. Sağ tərəfdən ikinci mərtəbəyə üçmarşlı, təntənəli mərmər pilləkən qalxır və burada gözəl interyerin görüntüsü açılır. Bilavasitə girişdən ikimarşlı mərmər, qapalı səciyyəli künc pilləkənləri yerləşmişdir. Hər iki pilləkəni anfilada üslubunda dəhliz birləşdirir. Debur sarayı ərazi relyefində yerləşməsi memarlıq-plan və effektli xüsusiyyətləri ilə inqlabaqədərki Bakının ən yaxşı obyektlərindən hesab edilir.
Fasadı
Memar N.A. fon der Nonne Bakının müasir (XIX əsrin sonları üçün) mərkəzinin inşasında həvəslə və məhsuldar çalışmış, şəhər memarlığının inkişafına öz münasibətini daxil etməyə nail olmuşdur. Həmin dövrdə o qədər də enli olmayan şəhər küçələrində ikiölçülü binalar hakim kəsildiyindən, qonşu tikililər arasında aralıqlar yox idi. Fəza mühitində fərqli fasadların kəsilməz zolaqları dominantlıq təşkil edirdilər. Fasadların gözəlliyinə baxmayaraq tikililərin monotonluğu Bakı küçələrinin memarlığının ümumi təsirini azaldırdı. Debur sarayının əlverişli şəhərsalma strukturunda ucaldılması öz müsbət rolunu oynamışdır. Memar Fon der Nonne öz növbəsində fasadın üçölçülü effektli inkişafını müəyyən etmişdir. Müəllif binanın üfüqi sisteminə həcmi-fəza memarlıq təfəkkürünü daxil etmişdir.
Fasadın üçoxlu forması qabarıq inkişafda olan mərkəzi və yan hissələrdə olan şaquli rizalitlərlə qeyd edilir, bu isə həcmi plastikanın yaranmasına gətirir. Memar Fon der Nonne hesab edir ki, nüfuzlu saray binası üçün bu elementlər kifayət deyildir. Bu səbəbdən rizalitlər arasında fasad xəttindən irəliyə çıxan birmərtəbəli portiklər yerləşdirilir. Portiklər ionik orderlərdən olan üç künc sütununa malikdirlər.
Portiklər ikinci mərtəbədəki balkonları ilə bir yerdə bina fasadının kompozisiyasına yeni səslənmə verir, memarlıq təsirini və həcmi plastikanı genişləndirir. Klassik üsullarla memarlıq formalarının yaradılması fasad səthinin güclü stilobat və birinci mərtəbənin iri daş bloklardan ibarət olan rustovka hissəsinə ayrılmasına səbəb olmuşdur. Belə monumental bölümün fonunda yüngül portiklərin mütənasibliyinin maraqlı təsir gücü vardır. Fasadın həcmi elementlərinin təzadlı nisbəti şəhər inşaatında yeni kmpozisiya sistemlərinin modeli kimi çıxış edir.
 |  | |||||||||
İkinci mərtəbənin rizalitləri qoşa korinf sütunları ilə qeyd ediliblər və divardan xeyli kənara çıxmaqla portikləri xatırladırlar. Onlar birinci mərtəbənin portikləri ilə səsləşərək maraqlı plastik kompozisiya təşkil edirlər. Binanın forma üzərində yüksələn klassik obyekt-fəza strukturu meydana gəlir.
Aşağı mərtəbənin sıx üfüqi bölümləri ikinci mərtəbənin rustovkasına yumşaq keçid alır. İkinci mərtəbənin fasadı rizalitlərin üzərində yerləşən qabarıq profillənmiş yarımçevrəvi pəncərə yerləri və ritmik düzülən, zəngin haşiyələnmiş düzbucaqlı pəncərə yerləri ilə təmsil olunmuşdur.
Mərkəzi rizalit karnizin üstündə üçbucaqlı fronton, heraldik element və heykəl təsvirləri ilə çıxış edir. Memar Fon der Nonne özünəməxsus tərzdə mərkəzi hissəni qabarıq bədii forma ilə qeyd etməyə çalışmış və həmin forma üzərində dekorativ riflənmiş günbəz yerləşdirilmişdir. Binanın həcmi-fəza kompozisiyasında memarlıq detalları olan mürəkkəb üslublu qabarıq profillənmiş karniz seçilir.
Portiklərin sütunlarının yaxşıca aydın çəkilmiş klassik formaları, rizalitlərin korinf orderləri, pəncərə haşiyələrinin incə profilləri, birinci mərtəbənin isə yüngülcə yonulmamış daş fonunda mənidar plastikası sarayın memarlıq kompozisiyasının tamlığını və təntənəliyini yaradırlar.
Fon der Nonnenin binası — əsas fasadda portiklərin, yanda – lociyaların və digər plastik vasitələrin fəal surətdə istifadəsi yolu ilə yaşayış evinin həcmli-məkan həllinin ilk cəhdidir. Bina planlı və memarlıq həllinin fərdiliyi ilə seçilir: pəncərələri əsas fasada yönəlmiş otaqların anfiladası zallarla tamamlanır. Pilləkənlər və tualetlər də daxil olmaqla, bütün otaqlar birinci işıqla işıqlandırılır. Hazırkı halda, qonşuluqdakı tikililərdən azad olan boş sahə memara öz binasını tamamlamamış və bütöv orqanizm kimi təfsir etmək imkanı verdi.
Bütün korpus boyu profillənmiş stilobatla iki mərtəbəyə bölünmüş Niyazi küçəsi tərəfdən fasad, dərin olmayan rizalitlərlə xüsusi olaraq nəzərə çarpdırılmaqla üç mehvərə malikdir. Mərkəzi mehvər, həm də kiçik günbəzlə nəzərə çarpdırılmışdır. Fasadın bütün kompozisiyası girişləri xüsusi olaraq nəzərə çarpdıran İoniya orderinin yüngül lociya-portikləri ilə zənginləşdirilmişdir. Bu üsul fasadın mənzərəli kompozisiyasının yaradılmasına səbəb olurdu. Aydın görsənən portiklərin sütunlarının klassik formaları, rizalitlərin korinf orderi, pəncərə haşiyələrinin incə profilləri, birinci mərtəbənin dərin, ikinci mərtəbənin isə yüngül yonulmamış daşları fonunda gözəl plastika kompozisiyasının təmtəraqlığını yaradır. Saray, Bakı şəraitində buna bənzər tikililər üçün nadir xüsusiyyətlərə — yan fasada bitişən, xüsusilə 1930-cu illərdə torpaq sahəsinin yerinə yetirilmiş yenidənqurulmasından sonra fasadların gözəl seyr edilməsi xüsusiyyətinə malikdir. Memar K. İ. Sençikov tərəfindən sarayın həcmi yenidən salınmış bağçanın kompozisiyasına daxil edilmiş və bunun sayəsində bütöv ansambl yaradılmışdır.
İnteryeri
İnteryerlər Venesiya güzgüləri salınmış yarımçevrəli tağların iştirakı ilə klassik motivlərlə təmtəraqlı işlənib. Divarlar dekorativ işlənmiş panellərə bölünüb. Qoşa korinf pilyastrları interyerləri bəzəyir. Otaqların kompozisiya quruluşunu açıqlayan konik kanniürlü sütunlar interyerlərin ən fəal həcmi elementləridir. Sütunlar divarlardakı ekranların qarşısını tutmur, əksinə yanlardan yerlşərək müəyyən fəza mühiti yaradırlar.
Memar N.A. fon der Nonne ikinci mərtəbənin künc otaqlarından birində yerli memarlıq ənənələrinə özünəməxsus hörmət kimi şərqsayağı interyer yaratmışdır. Fon der Nonnedən sonra bir çox Bakı memarları tərəfindən bu ənənə qəbul edilmişdir. Əzizbəyovların evi, Musa Nağıyevin evi, Rılskiy qardaşlarının evi, Tağıyevin sarayı və başqa tarixi Bakı binalarında şərq üslublu zallar saxlanmışdır.
Debur sarayının ikinci mərtəbəsində baş fasad tərəfə yönələn, təntənəli qəbullar üçün nəzərdə tutulmuş iki ayrı zal vardır. Bina planının sağ və sol tərəfində olan uzun, düz dəhlizlər bütün otaqları anfilada sistemi ilə birləşdirirlər. Zallar böyükdür, köndələn divarlarda yan tərəflərdən sütunlarla bəzənib. Bu, memar Fon de Nonnenin sevimli üsullarındandır. Zalın quruluşuna ayrıca dayanan öçölçülü dairəvi sütunların daxil edilməsi dekorativ plastika ilə dolğun olan interyer məkanını xeyli dərəcədə zənginləşdirir. Sütun və zalın tilinə yaxın yerləşən yarımhəlqəvi divar oyuğu iri tağlı yumşaq və məhrəm bir atmosfer yaradır. N.A. fon der Nonne layihələndirdiyi yaşayış binalarının interyerində tez-tez belə memarlıq elementlərindən istifadə edirdi. Sütunun yanında güzgü haşiyəli buxarının olması da interyerdə tətbiq edilən yeni formadan xəbər verir.
İstinadlar
- Шамиль Фатуллаев. Градостроительство Баку XIX—начала XX веков 2017-09-11 at the Wayback Machine / Под ред. проф. В. И. Пилявского. — Ленинград: Стройиздат, 1978. — 215 с.
- Р. М. Эфендизаде. Проспект Нариманова — принципы архитектурно-планировочного решения. — Известия Академии наук Азербайджанской ССР: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1980. — С. 111.
- Н. А. Рагимова. Научно-исследовательская работа в музее на основе фондов: на примере Азербайджанского государственного музея искусств им. Р. Мустафаева. 2015-02-24 at the Wayback Machine // журнал : Вопросы музеологии. — 2010.
- Тамара Гумбатова. Дебуровский дворец 2021-07-31 at the Wayback Machine// литературный портал : Проза.ру. — 2012
- "İlham Əliyev Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinin üçüncü korpusunun əsaslı bərpa və yenidənqurmadan sonra açılışında iştirak edib". president.az. Azərbaycan Respublikasının Preziden Apparatı. 18 dekabr 2018. 2021-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 24 dekabr 2018.
- Mühəndis-polkovnik N.A. Fon Der Nonne, 2013. səh. 22
- Mühəndis-polkovnik N.A. Fon Der Nonne, 2013. səh. 24
- Bakının memarlıq ensiklopediyası, 2013. səh. 130
- Mühəndis-polkovnik N.A. Fon Der Nonne, 2013. səh. 26
- Mühəndis-polkovnik N.A. Fon Der Nonne, 2013. səh. 25
- Bakının memarlıq ensiklopediyası, 2013. səh. 128
- Bakının memarlıq ensiklopediyası, 2013. səh. 129
- Mühəndis-polkovnik N.A. Fon Der Nonne, 2013. səh. 23
Ədəbiyyat
- Fətullayev-Fiqarov, Şamil, Mühəndis-polkovnik N.A. Fon Der Nonne, Bakı: Şərq-Qərb, 2013
- Fətullayev-Fiqarov, Şamil, Bakının memarlıq ensiklopediyası, Bakı: Şərq-Qərb, 2013
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin rəsmi saytı 2013-12-14 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
De Burun sarayi XIX esrde Bakinin neft milyoncularindan biri olan Lev de Bur terefinden insa etdirilmis saraydir Niyazi kucesinde kecmis Sadovaya yerlesen saray 1891 1895 ci illerde memar Nikolay fon der Nonnenin layihesi esasinda insa edilmisdir Azerbaycan Dovlet Filarmoniyasi ile uzbeuz yerlesen saray binasi Mircefer Bagirovun 1951 ci ilde onu Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyine vermesinden sonra bu gune kimi muzey kimi fealiyyet gosterib Hazirda sarayda muzeyin I korpusu yerlesir De Burun sarayi40 21 48 sm e 49 49 52 s u Olke AzerbaycanSeher Baki BakiYerlesir Niyazi kucesi 9Aidiyyati Azerbaycan Dovlet Incesenet MuzeyiMemar Nikolay fon der NonneTikilme tarixi 1891 1895Uslubu Barokko memarligiVeziyyeti Berpa olunubResmi sayt nationalmuseum azAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 154KateqoriyaBinaEhemiyyetiOlke ehemiyyetli Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiInsasi Sarayin memari N fon der Nonne 26 fevral 1888 ci ilde neft maqnati ve Kaspi Terefdasligi Sehmdar Cemiyyetinin esasini qoymus milyoncu 1840 1889 insa etdirmek istediyi iki mertebeli das sarayin planinin tesdiq edilmesi ucun Baki Seher Surasina muraciet edir ve 18 aprel 1888 ci ilde Sadovaya kucesinde indiki Niyazi kucesi 700 kv sajen torpaq ayirilmasi haqqinda razilasma elde edilir 26 avqustda seher muhendisi Nikolay fon der Nonne ve seher memari insaat muhendisi Anton Kandinov sarayin planini tediq edir Lakin sarayin memarliq layihesinde memar A Kandinovun imzasi yoxdur ve sarayin yegane memari Nikolay fon der Nonne hesab edilir 31 avqust 1888 ci ilde sarayin insa layihesi Baki Seher bascisi Stanislav Despot Zenovic ve idare heyetinin uzvu L Nikulin terefinden tesdiqlenir Tezlikle insaat islerine baslanilir Kaspi Cemiyyetinin mulku Binanin insasi tamamlanmamis 1889 cu ilde De Bur dunyasini deyisir Onun varisleri 1891 ci ilin yanvarinda hele yalniz ozulu qoyulmus binani 16 000 rubla Kaspi Terefdasligi Sehmdar Cemiyyetine satirlar Belece bina cemiyyetin mulkiyyetine kecir Buna gore de memarlar binanin ilkin planinda bezi deyisiklikler etmeli olurlar Binanin esas fasadinda eyvala birlikde iki cixis qapisi insa edilir Eyvanlar Sadovaya kucesine baxir ve onlardan Mixaylovskiy bagina indiki Vahid bagi menzere acilir Binanin insa tarixinin 1891 1893 cu iller oldugu qeyd edilir Hemcinin qeyd edilir ki Kaspi Terefdasiligi Cemiyyetinin sarayi tam sekilde 1895 ci ilde yekunlasdirilmisdir Binanin medalyonu icerisinde KT abreviatursi yer alsa da sonraki dovrde bu abreviatur temir zamani mehv edilmisdir 1895 ci ilde Kaspi Terefdasligi Cemiyyetinin hemtesiscisi olan S I Bagirov da olur ve onu komekcisi evez edir 1896 ci ilde Cemiyyetin sedrinin aile uzvlerinden biri qardasi Arsak Osipovic Qukasov saraya kocerek onun bir nece otaginda meskunlasir 1898 ci ilde ise P O Qukasov da ailesi ile birge bu saraya kocur Hemin illerde sarayda yanginin bas verdiyi de bildirilir Sarayin Qubernator bagindan indiki Filarmoniya bagi gorunusu 1900 cu illerSovet dovru 1917 ci il Oktyabr inqilabindan sonra 31 iyul 1918 ci ilde ingilis konsulu E Mak Donaldin aktiv istiraki ile Bakida hakimiyyet Qafqaz Islam Ordusundan seherin mudafiesi ucun ingilisleri sehere devet etmis Sentrokaspi Diktaturasii hokumetine kecdi 1919 cu ilin avqustunda Boyuk Britaniya ordusu Baki seherine daxil olur Bundan sonra General Vilyam Tomsonun basciliq etdiyi ingilis komandanliginin qerargahi Kaspi Terefdasligi na mesxus olan sarayda yerlesdirilir Lakin Qukasovlar ailesi de sarayda yasamaga davam edir 28 aprel 1920 ci ilde Qirmizi Ordu hisselerinin Bakiya girmesinden sonra Neriman Nerimanov Azerbaycanin Inqilab Komitesinin Sedri oldu 1921 ci ilde o Xalq Komissarlari Surasina sedr secildi ve sura De Burun sarayinda yerlesdirildi Sarayin ikinci mertebesinde ise Neriman Nerimanovun ailesi yasamaga baslayir 1925 ci ilde N Nerimanovun olumunden sonra Sadovaya kucesinin adi deyisdirilerek N Nerimanov kucesi adlandirilir 1933 cu ilden sarayda DTK nin birinci katibi Mircefer Bagirovun ailesi meskunlasir 1930 cu illerde sarayda kicik yenidenqurma isleri aparilir ve sol terefinde N Nerimanov adina bag yaradilir 1939 cu ilde kucenin adi yeniden deyisdirilir ve Ckalov kucesi adlandirilir 1951 ci ilde M Bagirov sarayi Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyine bagislayir ve bu gune kimi saray muzeyin I korpusu kimi fealiyyet gosterir Restavrasiyasi 2014 2018 ci illerde saray binasina Italiya ve Azerbaycan mutexessislerinin birge seyleri ile esasli temir isleri heyata kecirilib Berpa temir islerine baslamazdan evvel muzey binasinda xususi tedqiqat aparilib Binanin fiziki ve texniki veziyyeti oyrenilib Olke ehemiyyetli bu memarliq abidesinin tavan ve divarlarinda movcud yapma resm bezek ve diger isler ilkin veziyyete getirilib Memarliq ve bezek elementleri temizlenib berkitme isleri yerine yetirilib Uzun iller erzinde cari temir isleri aparmaqla tavan ve divarlarda yeddi qat ust uste vurulan boya xususi texnologiya ile temizlenerek birinci reng qati mueyyen edilib Esas giris qapilari ve bir cox daxili qapilar temizlenerek berpa olunub Binanin memarligi ve qedimliyi saxlanilmaqla hem texniki hem de texnoloji baximdan lazim olan innovativ ve yeni funksionalligi temin edilib Yenidenqurma ve esasli temir isleri ile yanasi binada ekspozisiya zallari genislendirilib binanin seysmik davamliligi artirilib Memarliq xususiyyetleriSarayin birinci solda ve ikinci sagda mertebelerinin plani Nikolay fon der Nonnenin insa etdiyi saray tipli bina memarin plastik vasitelerden feal istifade etmekle hecmi feza hellinin heyata kecirilmesinde ilk ve sonuncu cehdidir Bu Bakida mustevi olculu tikililer arasinda ucolculu kimi qavranilan yegane tarixi binadir Seherin etraf erazileri yeniden planlasdirildiqdan sonra da De Burun sarayi numunevi dayaq binasi olaraq qalir Ehemiyyetli hecmi ve effektli yerlesme mekani onu ucaldilmis ugurlu binalar arasinda kompozisiya aksenti kimi seslendirir Sarayin sakit horizontal bolunmelerinin etrafdaki klub binasi ve Sadixovlarin mulkunun vertikallari ile hemaheng gorunus yaratdigi qeyd edilir De Burun sarayinin layihelesdirildiyi dovrde kucenin qirmizi xettleri boyunca yerlesen meydancalar bos idi Bununla elaqedar olaraq memar Fon der Nonne binanin layihesini isleyerken onun qonsuluqdaki binalarla aheng teskil etmesine xususi diqqet yetirmisdi Sarayin xususi movqeyi ve Xezer denizine yaxin yerlesmesi nezere alindiqda hecmli ve plastik helli maraq dogurur Sarayin Barokko uslubunda islenmis memarliginin temteraqli alinmasinda yaxsi sekil yerlesdirilmis klassik elementler ve fonunda istifade edilmis guclu plastik vasiteler portikler muhum rola malikdir Binanin insa edildiyi dovrde esrlerle formalasmis yerli memarliq mekteblerinden kenara cixan bu tipli saraylar Bakinin merkezi kucelerinde yenice insa edilmeye baslamisdi Debur sarayinin memarliq kompozisiyasinda klassik simmetrik ox fasadinin tetbiqi teeccub dogurmur Bakida 1880 ci illerden Avropa klassikasi ciceklenmekde idi ve Baki memarlari yaradiciliqlarinda bu istiqameti tutaraq bina qurulusundaki bedii tezahurlerin aciqlanmasi ucun klassikanin butun imkanlarindan istifade edirdiler Binanin sakit ufuqi hisselere ayrilmasi Istiqlaliyyet kucesindeki Baki Seher Icra Hakimiyyetinin binasi ve Sadiqov qardaslarinin evinin saqulleri ile yaxsi hemahenglik edir Muhendis Fon der Nonne Bakinin bas planinin islenmesi ile hazir olarken onu tikilmesine daxil etmis ve sarayin yerini ugurla teyin etmisdir Planlasdirilmasi Saray plan ve memarliq hellinin senayecilik calari ile secilir otaqlarin anfiladasi zal otaqlari ile tamamlanir pencereler bas fasada uz tutub Qara pillekenler ve tualetler de daxil olmaqla butun otaqlar hava acilan kimi isiqlanirlar Kapital divarlarin deqiq sistemi birsirali tikinti ile temsil olunmus ve enli dehlizlerle elaqelenmis karkasin esasini teskil edirler Bas pillekenler kvadratsekilli heyet mekaninin simal qerb hissesini qapayir Sonda xidmeti qara pillekenler yerlesib Sol portikden dehlize giris vardir Sag terefden ikinci mertebeye ucmarsli tenteneli mermer pilleken qalxir ve burada gozel interyerin goruntusu acilir Bilavasite girisden ikimarsli mermer qapali seciyyeli kunc pillekenleri yerlesmisdir Her iki pillekeni anfilada uslubunda dehliz birlesdirir Debur sarayi erazi relyefinde yerlesmesi memarliq plan ve effektli xususiyyetleri ile inqlabaqederki Bakinin en yaxsi obyektlerinden hesab edilir Fasadi Esas fasadin profil gorunusu Memar N A fon der Nonne Bakinin muasir XIX esrin sonlari ucun merkezinin insasinda hevesle ve mehsuldar calismis seher memarliginin inkisafina oz munasibetini daxil etmeye nail olmusdur Hemin dovrde o qeder de enli olmayan seher kucelerinde ikiolculu binalar hakim kesildiyinden qonsu tikililer arasinda araliqlar yox idi Feza muhitinde ferqli fasadlarin kesilmez zolaqlari dominantliq teskil edirdiler Fasadlarin gozelliyine baxmayaraq tikililerin monotonlugu Baki kucelerinin memarliginin umumi tesirini azaldirdi Debur sarayinin elverisli sehersalma strukturunda ucaldilmasi oz musbet rolunu oynamisdir Memar Fon der Nonne oz novbesinde fasadin ucolculu effektli inkisafini mueyyen etmisdir Muellif binanin ufuqi sistemine hecmi feza memarliq tefekkurunu daxil etmisdir Fasadin ucoxlu formasi qabariq inkisafda olan merkezi ve yan hisselerde olan saquli rizalitlerle qeyd edilir bu ise hecmi plastikanin yaranmasina getirir Memar Fon der Nonne hesab edir ki nufuzlu saray binasi ucun bu elementler kifayet deyildir Bu sebebden rizalitler arasinda fasad xettinden ireliye cixan birmertebeli portikler yerlesdirilir Portikler ionik orderlerden olan uc kunc sutununa malikdirler Portikler ikinci mertebedeki balkonlari ile bir yerde bina fasadinin kompozisiyasina yeni seslenme verir memarliq tesirini ve hecmi plastikani genislendirir Klassik usullarla memarliq formalarinin yaradilmasi fasad sethinin guclu stilobat ve birinci mertebenin iri das bloklardan ibaret olan rustovka hissesine ayrilmasina sebeb olmusdur Bele monumental bolumun fonunda yungul portiklerin mutenasibliyinin maraqli tesir gucu vardir Fasadin hecmi elementlerinin tezadli nisbeti seher insaatinda yeni kmpozisiya sistemlerinin modeli kimi cixis edir Sarayin baga solda ve Niyazi kucesine sagda baxan fasadlari Ikinci mertebenin rizalitleri qosa korinf sutunlari ile qeyd edilibler ve divardan xeyli kenara cixmaqla portikleri xatirladirlar Onlar birinci mertebenin portikleri ile sesleserek maraqli plastik kompozisiya teskil edirler Binanin forma uzerinde yukselen klassik obyekt feza strukturu meydana gelir Asagi mertebenin six ufuqi bolumleri ikinci mertebenin rustovkasina yumsaq kecid alir Ikinci mertebenin fasadi rizalitlerin uzerinde yerlesen qabariq profillenmis yarimcevrevi pencere yerleri ve ritmik duzulen zengin hasiyelenmis duzbucaqli pencere yerleri ile temsil olunmusdur Merkezi rizalit karnizin ustunde ucbucaqli fronton heraldik element ve heykel tesvirleri ile cixis edir Memar Fon der Nonne ozunemexsus terzde merkezi hisseni qabariq bedii forma ile qeyd etmeye calismis ve hemin forma uzerinde dekorativ riflenmis gunbez yerlesdirilmisdir Binanin hecmi feza kompozisiyasinda memarliq detallari olan murekkeb uslublu qabariq profillenmis karniz secilir Merkezi rizalit karnizin ustunde ucbucaqli fronton heraldik element qosa muza heykelleri ve dekorativ riflenmis gunbez Portiklerin sutunlarinin yaxsica aydin cekilmis klassik formalari rizalitlerin korinf orderleri pencere hasiyelerinin ince profilleri birinci mertebenin ise yungulce yonulmamis das fonunda menidar plastikasi sarayin memarliq kompozisiyasinin tamligini ve tenteneliyini yaradirlar Fon der Nonnenin binasi esas fasadda portiklerin yanda lociyalarin ve diger plastik vasitelerin feal suretde istifadesi yolu ile yasayis evinin hecmli mekan hellinin ilk cehdidir Bina planli ve memarliq hellinin ferdiliyi ile secilir pencereleri esas fasada yonelmis otaqlarin anfiladasi zallarla tamamlanir Pillekenler ve tualetler de daxil olmaqla butun otaqlar birinci isiqla isiqlandirilir Hazirki halda qonsuluqdaki tikililerden azad olan bos sahe memara oz binasini tamamlamamis ve butov orqanizm kimi tefsir etmek imkani verdi Butun korpus boyu profillenmis stilobatla iki mertebeye bolunmus Niyazi kucesi terefden fasad derin olmayan rizalitlerle xususi olaraq nezere carpdirilmaqla uc mehvere malikdir Merkezi mehver hem de kicik gunbezle nezere carpdirilmisdir Fasadin butun kompozisiyasi girisleri xususi olaraq nezere carpdiran Ioniya orderinin yungul lociya portikleri ile zenginlesdirilmisdir Bu usul fasadin menzereli kompozisiyasinin yaradilmasina sebeb olurdu Aydin gorsenen portiklerin sutunlarinin klassik formalari rizalitlerin korinf orderi pencere hasiyelerinin ince profilleri birinci mertebenin derin ikinci mertebenin ise yungul yonulmamis daslari fonunda gozel plastika kompozisiyasinin temteraqligini yaradir Saray Baki seraitinde buna benzer tikililer ucun nadir xususiyyetlere yan fasada bitisen xususile 1930 cu illerde torpaq sahesinin yerine yetirilmis yenidenqurulmasindan sonra fasadlarin gozel seyr edilmesi xususiyyetine malikdir Memar K I Sencikov terefinden sarayin hecmi yeniden salinmis bagcanin kompozisiyasina daxil edilmis ve bunun sayesinde butov ansambl yaradilmisdir Interyeri Interyerler Venesiya guzguleri salinmis yarimcevreli taglarin istiraki ile klassik motivlerle temteraqli islenib Divarlar dekorativ islenmis panellere bolunub Qosa korinf pilyastrlari interyerleri bezeyir Otaqlarin kompozisiya qurulusunu aciqlayan konik kanniurlu sutunlar interyerlerin en feal hecmi elementleridir Sutunlar divarlardaki ekranlarin qarsisini tutmur eksine yanlardan yerlserek mueyyen feza muhiti yaradirlar Memar N A fon der Nonne ikinci mertebenin kunc otaqlarindan birinde yerli memarliq enenelerine ozunemexsus hormet kimi serqsayagi interyer yaratmisdir Fon der Nonneden sonra bir cox Baki memarlari terefinden bu enene qebul edilmisdir Ezizbeyovlarin evi Musa Nagiyevin evi Rilskiy qardaslarinin evi Tagiyevin sarayi ve basqa tarixi Baki binalarinda serq uslublu zallar saxlanmisdir Debur sarayinin ikinci mertebesinde bas fasad terefe yonelen tenteneli qebullar ucun nezerde tutulmus iki ayri zal vardir Bina planinin sag ve sol terefinde olan uzun duz dehlizler butun otaqlari anfilada sistemi ile birlesdirirler Zallar boyukdur kondelen divarlarda yan tereflerden sutunlarla bezenib Bu memar Fon de Nonnenin sevimli usullarindandir Zalin qurulusuna ayrica dayanan ocolculu dairevi sutunlarin daxil edilmesi dekorativ plastika ile dolgun olan interyer mekanini xeyli derecede zenginlesdirir Sutun ve zalin tiline yaxin yerlesen yarimhelqevi divar oyugu iri tagli yumsaq ve mehrem bir atmosfer yaradir N A fon der Nonne layihelendirdiyi yasayis binalarinin interyerinde tez tez bele memarliq elementlerinden istifade edirdi Sutunun yaninda guzgu hasiyeli buxarinin olmasi da interyerde tetbiq edilen yeni formadan xeber verir IstinadlarShamil Fatullaev Gradostroitelstvo Baku XIX nachala XX vekov 2017 09 11 at the Wayback Machine Pod red prof V I Pilyavskogo Leningrad Strojizdat 1978 215 s R M Efendizade Prospekt Narimanova principy arhitekturno planirovochnogo resheniya Izvestiya Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1980 S 111 N A Ragimova Nauchno issledovatelskaya rabota v muzee na osnove fondov na primere Azerbajdzhanskogo gosudarstvennogo muzeya iskusstv im R Mustafaeva 2015 02 24 at the Wayback Machine zhurnal Voprosy muzeologii 2010 Tamara Gumbatova Deburovskij dvorec 2021 07 31 at the Wayback Machine literaturnyj portal Proza ru 2012 Ilham Eliyev Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyinin ucuncu korpusunun esasli berpa ve yenidenqurmadan sonra acilisinda istirak edib president az Azerbaycan Respublikasinin Preziden Apparati 18 dekabr 2018 2021 10 28 tarixinde Istifade tarixi 24 dekabr 2018 Muhendis polkovnik N A Fon Der Nonne 2013 seh 22 Muhendis polkovnik N A Fon Der Nonne 2013 seh 24 Bakinin memarliq ensiklopediyasi 2013 seh 130 Muhendis polkovnik N A Fon Der Nonne 2013 seh 26 Muhendis polkovnik N A Fon Der Nonne 2013 seh 25 Bakinin memarliq ensiklopediyasi 2013 seh 128 Bakinin memarliq ensiklopediyasi 2013 seh 129 Muhendis polkovnik N A Fon Der Nonne 2013 seh 23EdebiyyatFetullayev Fiqarov Samil Muhendis polkovnik N A Fon Der Nonne Baki Serq Qerb 2013 Fetullayev Fiqarov Samil Bakinin memarliq ensiklopediyasi Baki Serq Qerb 2013Xarici kecidlerAzerbaycan Dovlet Incesenet Muzeyinin resmi sayti 2013 12 14 at the Wayback Machine