Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi (rus. Комитет государственной безопасности CCCP, qısaca rus. КГБ CCCP) — SSRİ-də 1954–1991-ci illərdə dövlət təhlükəsizliyini təmin etmək üçün fəaliyyət göstərmiş ümumittifaq dövlət orqanı.
| SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi | |
|---|---|
| Комитет Государственной Безопасности | |
 | |
 | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Ölkə | |
| Yurisdiksiya | Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı |
| Yaradılma tarixi | 12 mart 1954 |
| Əvvəlki qurum | SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı |
| Ləğv edilib | 3 dekabr 1991 |
| Sonrakı | Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti |
| Tabelik | Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı |
| Ştat sayı |
|
| Baş qərargah |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
 | |
|
-dən müvafiq qurumların ayrılması nəticəsində SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi adı ilə yaradılmışdı.
Fəaliyyət istiqamətləri tərəfindən 9 aprel 1959-cu ildə təsdiqlənmiş əsas nizamlayıcı sənəddə belə göstərilmişdir: "…siyasi orqan olub, partiyanın Mərkəzi Komitəsinin və Hökumətin Sosialist dövlətin qorunması üçün daxili və xarici düşmənlərin qəsdlərinə qarşı mübarizə tədbirlərini, həmçinin SSRİ dövlət sərhədlərinin qorunmasını həyata keçirir. Onlar sovet ölkəsinin düşmənlərinin gizli fitnələrini diqqətlə izləməli, niyyətlərini aşkarlamalı, Sovet dövlətinə qarşı imperialist kəşfiyyatların cinayətkar əməllərinin qarşısını almalıdırlar…"
1978-ci ildə o zamankı rəhbəri Yuri Andropovun səyi nəticəsində DTK SSRİ Nazirlər Sovetinin nəzdindən çıxarıldı. 1991-ci il 20 mart-da isə ölkədə baş verən proseslərlə əlaqədar, SSRİ dövlət idarəçiliyinin mərkəzi orqanı statusunu almışdır.
1991-ci il 3 dekabrda fəaliyyəti dayandırılmışdır. Əsas varisləri Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti və Dövlət Kəşfiyyat İdarəsi hesab olunur.
Müasir dövrdə "KQB (DTK) " ifadəsi ilə keçmiş Sovet dövlət təhlükəsizlik orqanları nəzərdə tutulur.
Tarixi
SSRİ-nin qurulmasına kimi
ümumrusiya səviyyəsində baş verə biləcək antibolşevik çıxışların "ən kəskin inqilabi tədbirlərlə" qarşısını almaq üçün xüsusi komissiyanın yaradılmasını vacib hesab edirdi. Komissiyanın sədrliyinə namizədliyi irəli sürülən qısa zamanda əksinqilabı çıxışların qarşısını almaq üçün ilkin növbədə mətbuatın, əksinqilabi partiyaların və sabotajın diqqət mərkəzinə alınmasını vacib bildiyi üçün xüsusi səlahiyyətlər istədi: həbs və əmlak müsadirəsi, cinayətkar elementlərin sürgünü, qida məhsullarından məhrum etmə, xalq düşmənlərinin siyahılarının çap edilməsi. Lenin başda olmaqla, XKS Dzerjinzinskinin rəhbəri olduğu komissiyaya fövqəladə səlahiyyətlə verdi.
Beləliklə, 20 dekabr 1917-ci ildə RSFSR nəzdində əksinqilabi çıxışlara və sabotaja qarşı Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası yaradıldı (ВЧК- Всероссийская чрезвычайная комиссия)
1918-ci ilin avqustunda komissiya adını dəyişərək XKS nəzdində əksinqilabi çıxışlarla, spekulyasiya və səlahiyyət cinayətləri ilə mübarizə üçün Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası adlanmağa başladı. Vilayətlərdə yerli fövqəladə komissiyalar yaradıldı – qarşı Qırmızı terror dalğası başladı.
20 dekabr 1920-ci ildə (НКВД) nəzdində ÜFK-nın Xarici Şöbəsi yaradıldı(Иностранный отдел-ИНО).
6 fevral 1922-ci ildə ÜFK ləğv edilib, əvəzində RSFSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığı (НКВД) nəzdində Dövlət Siyasi İdarəsinin (Государственное политическое управление-ГПУ) əsası qoyuldu. "QPU" adı "KQB" adından əvvəl yaranmış və onun kimi geniş yayılıb, Qərb ölkələrinin antisovet təbliğatında geniş istifadə edilmişdir. Alman dilində "GPU" kimi səslənən sözün abreviaturu "Grauen, Panik, Untergang" (Qorxu, Təlatüm, Ölüm) formasında açılırdı.
Dövlət təhlükəsizlik orqanları Stalinin nəzarəti altında
DSİ-nin yerlərdə yaradılmış qurumları sərbəst təşkilatlar kimi fəaliyyət göstərirdilər; Yerli icra orqanları onlara birbaşa dəstək vermək məcburiyyətində deyildilər. Bunu nəzərə alaraq, 1923-cü il 15 noyabrda Birləşmiş Dövlət Siyasi İdarəsinin (Объединенное государственное политическое управление – ОГПУ) yaradılması haqqında göstəriş verdi. 9 may 1924-cü ildə isə SSRİ MİK yerli və cinayət axtarış orqanlarının operativ münasibətlərdə BDSİ-nin tabeliyinə verilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Bununla da, BDSİ-nin səlahiyyətləri genişləndirildi, dövlət təhlükəsizlik orqanları ilə daxili işlər orqanlarının birləşməsi prosesinin əsası qoyuldu.
Bütün bu proseslərin getdiyi dövrdə SSRİ hüquqi dövlət kimi təşəkkül tapmış və Stalin real hakimiyyəti öz əlində cəmləməyi bacarmışdı. Dövlət təhlükəsizlik orqanları başda olmaqla, ölkənin güc strukturları ölümünə kimi onun nəzarətində qaldı. Hakimiyyəti ələ keçirmiş bolşeviklər öz düşmənlərini xaricdə izləməyə başlayırlar. 1920-ci illərdə SSRİ dövlət təhlükəsizlik orqanlarının əsas vəzifəsi xaricə qaçmış, keçmişdə Rusiya imperiyasının elitasını təşkil etmiş, bolşeviklərlə mübarizədə amansızlıq etmiş şəxslərin xarici ölkələrdə tapılması və məhv edilməsi idi. Çox mühacirlər təhlükəsizlik orqanlarının aldadıcı təbliğatına aldanaraq, SSRİ-yə qayıtmış və məhv edilmişdir. Mühacirləri tapdığı yerdəcə qətlə yetirən Sovet təhlükəsizlik orqanları əməkdaşlarının bu hərəkətləri SSRİ dövlət təhlükəsizlik orqanlarının tarixinə uğurlu əməliyyatlar kimi düşmüşdür.
1926-cı il 20 iyulda ömrünün sonlarına kimi SSRİ dövlət təhlükəsizlik orqanlarına rəhbərlik etmiş F. E. Dzerjinski vəfat edir. Xarizmatik, "Dəmir Feliks" ləqəbli Dzerjinskinin vəfatı Stalinin bu struktura daha ciddi nüfuz etməsinə şərait yaradır. Dzerjinskinin əvəzinə BDSİ-yə 1934-cü ilə kimi , 1934–1936-cı illərdə isə rəhbərlik etmişdir.
1930-cu illərin başlanğıcından etibarən BDSİ kütləvi siyasi repressiyalara başlayır. 15 dekabr 1930-cu ildə BDSİ milis və cinayət axtarış orqanları, onların aşkar və gizli şəbəkələri üzərində tam nəzarət səlahiyyəti əldə edir. Milis orqanları üzərində ikihakimiyyətlilik (XDİK və BDSİ) 1934-cü ildə onların Ümumittifaq Xalq Daxili İşlər Komissarlığı (НКВД СССР) adı altında birləşməsinə səbəb oldu. BDSİ adı dəyişdirilib Dövlət Təhlükəsizliyinin Baş İdarəsi (Главное управление государственной безопасности – ГУГБ) adı ilə yeni qurumun tərkibinə daxil edildi.
Yeni quruma 1936–1938-ci illərdə , 1938–1945-ci illərdə rəhbərlik etmişdir.
1941-ci ildə qısa müddətdə qurum SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı və SSRİ Xalq Dövlət Təhlükəsizliyi Komissarlığı (Народный комиссариат государственной безопасности – НКГБ) adlı iki müxtəlif orqanlara bölünsə də, sonradan birləşdirildi.
Böyük Vətən müharibəsinin başlanması ilə dövlət təhlükəsizlik orqanları qarşında duran vəzifələrdə də dəyişikliklər oldu.
Dövlət təhlükəsizliyinə cavabdeh olan qurum yenidən SSRİ XDİK-nın tərkibindən çıxarıldı, müstəqilləşdi. 19 aprel 1943-cü ildə Böyük Vətən müharibəsindəki fəaliyyətinə görə, geniş tanınmış, adının açıqlaması "Casuslara ölüm!" (СМЕРШ – Смерть шпионам!) olan qurum yaradıldı. Təşkilatın tam adı Baş Əkskəşfiyyat İdarəsi "Smerş" idi (Главное управление контрразведки "СМЕРШ" – ГУКР "СМЕРШ"). Qurumun adından göründüyü kimi əsas fəaliyyət əkskəşfiyyat idi. Təşkilatın hər yerdə casus axtarması əsirlikdən qaçmış sovet əsgərlərini də casusluqda ittiham etmələrinə, 30-cu illərin kütləvi qırğınlarını yeni bir formada davam etməsinə səbəb oldu.
Böyük Vətən müharibəsindən sonra, "xalq komissarlığı" termininin "nazirlik" termini ilə əvəzlənməsi prosesi təhlükəsizlik qurumlarından da yan keçmədi: 15 mart 1946-cı ildə dövlət təhlükəsizlik orqanı SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyi (Министерство государственной безопасности СССР – МГБ СССР) adlanmağa başladı.
1947-ci ildə SSRİ Nazirlər Soveti nəzdində İnformasiya Komitəsi yaradıldı. Qısa müddət sonra, bu komitet SSRİ Xarici İşlər Nazirliyinin tərkibinə verildi. 1952-ci ilin yanvarında komitə DTM SSRİ-nin tərkibinə Birinci Baş İdarə (Первое Главное управление – ПГУ МГБ СССР) kimi qatıldı.
1953-cü il martın 5-də Stalinin ölümü ilə SSRİ-nin bütün sahələrində köklü dəyişikliklər başladı. Güc strukturları son təşkilati formalarını almağa başladılar: 7 mart 1953-cü ildə SSRİ DTN və SSRİ DİN vahid qurumda birləşdilər; 13 mart 1954-cü ildə SSRİ Nazirlər Soveti nəzdində Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi yaradıldı.
ÜFK-DTN rəhbərliyi
- 1917–1926 – (ÜFK-BDSİ)
- 1926–1934 – (BDSİ)
- 1934–1936 – (XDİK)
- 1936–1938 – (XDİK)
- 1938–1941 – (XDİK)
- 1941 – Vsevolod Nikolayeviç Merkulov (XDTK)
- 1941–1943 – (XDİK)
- 1943–1946 – Vsevolod Nikolayeviç Merkulov (XDTK-DTN)
- 1946–1951 – (DTN)
- 1951–1953 – (DTN)
- 1953 – (DTN)
- 1953–1954 – (DTN)
Fəaliyyət üsulları
SSRİ DTK dünyada ən iri kəşfiyyat-informasiya toplama qurumlarından biri, bəzi mənbələrə görə, birincisi hesab edilirdi. Ölkə daxilinə total nəzarət etmək imkanına malik olan DTK-nın tərəfdaş və Sovet İttifaqına rəqib bloklarda güclü şəbəkələri olmuşdur. Səfirliklərdə fəaliyyət göstərərək , hərbi və xarakterli məlumat toplayan DTK əməkdaşları məlumat toplamalıydılar. Bundan əlavə, yalan informasiyalar yaymaqla (dezinformasiya) rəqibləri aldatmaq DTK-nın əsas istifadə etdiyi metodlardan idi.
Bundan əlavə, DTK Qərb ölkələrində antikapitalist meyilli insanları əməkdaşlığa cəlb etməklə, onlardan istifadə etmişdir. Kütləvi informasiya vasitələri tərəfindən "" (, , , və ) kimi adlandırılmış agentləri də bu sıraya daxil etmək olar. SSRİ təhlükəsizlik orqanları Qərb cəmiyyətlərinin yüksək təbəqələrində belə özlərinə tərəfdaşlar cəlb edə bilmişlər.
Ləğvi və varisləri
SSRİ DTK-nın bölünməsi hökumət rabitəsi və hökumət vəzifəlilərinin təhlükəsizliyini qorunmasına məsul şöbələrin DTK-dan ayrılması ilə başladı. 22 dekabr 1991-ci ildə SSRİ Dövlət Şurasının qərarı ilə SSRİ DTK-nın əvəzinə Respublikalararası Təhlükəsizlik Xidməti (Межреспубликанская служба безопасности-МСБ), SSRİ Mərkəzi Kəşfiyyat Xidməti (Центральная служба разведки СССР-ЦСР) və SSRİ Sərhədlərinin Qorunması üzrə Komitə (Комитет по охране государственной границы СССР) yaradıldı. SSRİ prezidenti M. S. Qorbaçovun 3 dekabr 1991-ci il tarixli "Dövlət təhlükəsizlik orqanlarının yenidən təşkili haqqında" qanunu imzalaması ilə qurum tam təsviyyə edildi.
RSFSR prezidenti Boris Yelsinin dövlət təhlükəsizlik və daxili işlər orqanlarını bir qurumda birləşdirmək səyi reallaşmadıqdan sonra, 24 yanvar 1991-ci ildə RSFSR prezidenti yanında İnformasiya və Hökumət Rabitəsi Federal Agentliyi (Федеральное агентство правительственной связи и информации при Президенте Российской Федерации-ФАПСИ), 26 dekabr 1991-ci ildə SSRİ MKX-nin bazasında Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidməti yaradıldı; dövlət sərhədlərinin qorunması funksiyasını Rusiya Federasiyası Sərhəd Qoşunları (RF Təhlükəsizlik Nazirliyinin tərkibində) yerinə yetirməyə başladı.
"Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi" (DTK) adını hal-hazırda Belorus dövlət təhlükəsizlik orqanları daşımaqdadır.
Müasir Rusiyada keçmiş SSRİ DTK-nın funksiyasını yerinə yetirən bir neçə qurum mövcuddur:
- xarici (siyasi) kəşfiyyat – Rusiya Federasiyası Xarici Kəşfiyyat İdarəsi
- əkskəşfiyyat – Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti
- dövlət sərhədlərinin qorunması- Rusiya Federal Sərhəd Xidməti (Пограничная служба Федеральной службы безопасности Российской Федерации-ФПС) (sonradan FTX-nn tərkibinə verilmişdir)
- radioelektron kəşfiyyat, hökumət rabitəsinin təşkili və kriptoqrafiya – İnformasiya və Hökumət Rabitəsi Federal Agentliyi, sonradan bu vəzifələr XKİ, FTX və FMX arasında bölüşdürülmüşdür.
- yüksəkçinli dövlət məmurlarının qorunması – Federal Mühafiz Xidməti (Федеральная служба охраны Российской Федерации-ФСО) və Rusiya Prezidentinin Təhlükəsizliyi Xidməti (Служба Безопасности Президента России-СБП)
- xüsusi əhəmiyyətli obyektlərin mühafizəsi – Rusiya Federasiyası Prezidentinin Baş Xüsusi Proqramlar İdarəsi (Главное управление специальных программ Президента Российской Федерации-ГУСП)
SSRİ-nin tərkibindəki müttəfiq respublikalardan biri olan Azərbaycanda dövlət təhlükəsizliyi funksiyasını hal-hazırda Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti yerinə yetirir.
SSRİ DTK rəhbərləri
- 1954 – 1958 – İvan Aleksandroviç Serov
- 1958 – 1961 – Aleksandr Nikolayeviç Şelepin
- 1961 – 1967 – Vladimir Yefimoviç Semiçastnıy
- 1967 – 1982 – Yuri Vladimiroviç Andropov
- 1982 – Vitali Vasilyeviç Fedorçuk
- 1982 – 1988 – Viktor Mixayloviç Çebrikov
- 1988 – 1991 – Vladimir Aleksandroviç Kryuçkov
- 1991 – Vadim Viktoroviç Bakatin
Təşkilatın strukturu
İdarələr
- 1-ci Baş İdarə – xarici kəşfiyyat
- "K" İdarəsi – əkskəşfiyyat
- "C" İdarəsi – qanuni müdafiəsi olmayanlar (нелегалы-non official cover operative)
- "T" İdarəsi – elmi-texniki kəşfiyyat
- "PT" İdarəsi – SSRİ ərazisində əməliyyatlar
- "OT" İdarəsi – əməliyyat-texniki idarə
- "И" İdarəsi – kompüter xidməti
- Əldə Edilmiş İnformasiya İdarəsi (analiz və qiymətləndirmə)
- "A" Xidməti – gizli əməliyyatlar, çaşdırma-dezinformasiya ("aktiv tədbirlər")
- "P" Xidməti – radioəlaqə
- Elektron kəşfiyyat- radiotutma
- 2-ci Baş İdarə – daxili təhlükəsizlik və əkskəşfiyyat
- 3-cü Baş İdarə (1960–1982-ci illərdə 3-cü idarə) – hərbi əkskəşfiyyat
- 4-cü İdarə – antisovet elementlərlə mübarizə(1954–1960); nəqliyyatda təhlükəsizlik (1981–1991)
- 5-ci İdarə – iqtisadi təhlükəsizlik (1954–1960); antisovet elementlər, dini qurumlar, sektalarla və s. ilə mübarizə ("İdeoloji idarə" və "beşlik" kimi geniş tanınmışdır)
- 6-cı İdarə – nəqaliyyatda təhlükəsizlik (1954–1960); iqtisadi əkskəşfiyyat və istehsalat təhlükəsziliyi (1982–1991)
- 7-ci İdarə – əməliyyat-axtarış işləri (daha çox "gəzənlər" (топтуны) və "görünənlər" (наружка) kimi tanınmışdır)
- 8-ci Baş İdarə – şifrləmə-deşifrləmə və rabitənin təmini.
- 9-cu İdarə – partiya və hökumət üzvlərinin mühafizəsi
- 10-cu İdarə – Kreml komendatının mühafizəsi (1954–1959)
- 14-cü İdarə – səhiyyə
- 15-ci Baş İdarə (1969–1974-cü illərdə 15-ci İdarə) – dövlət mühafizəsində olan obyektlərin, o cümlədən Moskva metrosunda gizli keçidlərin işinin təmini;
- 16-cı İdarə – elektron kəşfiyyat; radiotutma və deşifrləmə
- Sərhəd Qoşunlarının Baş İdarəsi – dövlət sərhədlərinin mühafizəsi
- Əməliyyat-Texniki İdarə
- Hərbi Obyektlərin Tikintisi İdarəsi
- İctimaiyyətlə Əlaqələr Şöbəsi (22 aprel 1990 – 26 oktyabr 1991)- işçi kollektivlərlə, ictimai təşkilatlarla və KİV-lərlə əlaqələrin inkişafı üzrə fəaliyyət.
Bundan əlavə, İdarə "3" 29 avqust 1989 — avqust 1991-ci il tarixlərində, fəaliyyət göstərmiş, "İdeoloji idarə"nin varisi kimi konstitusion quruluşu mühafizə etmişdir.
Şöbələr
- Hökumət rabitəsi
- İstintaq şöbəsi
- 6-cı Şöbə – məktubların yoxlanılması
- 12-ci Şöbə – qulaqasma
Güc birlikləri
- Xüsusi təyinatlı dəstə "Qrom" (İldırım) (СпН "Гром" КГБ СССР)/ SSRİ DTK "A" qrupu- daha çox "Alfa" adi ilə məşhurdur (29 iyul 1974 – 26 oktyabr 1991)
- Xüsusi təyinatlı dəstə "Vımpel" (Dəniz bayrağı) (СпН "Вымпел" КГБ СССР)/ SSRİ DTK "B" qrupu (19 avqust 1981 – 26 oktyabr 1991)
- Hava-Desant Qüvvələrinə məxsus 3 diviziya və 1 motoatıcı briqada (1991 yanvar-1991 26 oktyabr)
İstinadlar
- Кокурин А. И., Петров Н. В. Лубянка. Органы ВЧК—ОГПУ—НКВД—НКГБ—МГБ—МВД—КГБ. 1917–1991: Справочник. Международный фонд Демократия (МФД. Фонд Александра Н. Яковлева)-2003. səh- 689, 693. isbn = 5-8564-6109-6
- . 2011-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-12.
- . 2010-12-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-09.
- "АНГЛИЙСКИЕ АРИСТОКРАТЫ НА СЛУЖБЕ У КГБ". 2007-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-10-19.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Комитет государственной безопасности СССР (КГБ) 2010-12-20 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesi rus Komitet gosudarstvennoj bezopasnosti CCCP qisaca rus KGB CCCP SSRI de 1954 1991 ci illerde dovlet tehlukesizliyini temin etmek ucun fealiyyet gostermis umumittifaq dovlet orqani SSRI Dovlet Tehlukesizlik KomitesiKomitet Gosudarstvennoj BezopasnostiUmumi melumatlarOlke SSRIYurisdiksiya Sovet Sosialist Respublikalari IttifaqiYaradilma tarixi 12 mart 1954Evvelki qurum SSRI Xalq Daxili Isler KomissarligiLegv edilib 3 dekabr 1991Sonraki Rusiya Federal Tehlukesizlik XidmetiTabelik Sovet Sosialist Respublikalari IttifaqiStat sayi 480 000 nef 1991 Bas qerargah Lubyanka binasi d MoskvaLubyanka meydani d Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1917 1922 1922 1923 1923 1934 SSRI XDIK 1934 1946 1934 1943 1941 1943 1946 1946 1953 1946 1954 SSRI Nazirler Soveti nezdinde DTK 1954 1978 SSRI DTK 1978 1991 ve 1991 den muvafiq qurumlarin ayrilmasi neticesinde SSRI Nazirler Soveti yaninda Dovlet Tehlukesizlik Komitesi adi ile yaradilmisdi Fealiyyet istiqametleri terefinden 9 aprel 1959 cu ilde tesdiqlenmis esas nizamlayici senedde bele gosterilmisdir siyasi orqan olub partiyanin Merkezi Komitesinin ve Hokumetin Sosialist dovletin qorunmasi ucun daxili ve xarici dusmenlerin qesdlerine qarsi mubarize tedbirlerini hemcinin SSRI dovlet serhedlerinin qorunmasini heyata kecirir Onlar sovet olkesinin dusmenlerinin gizli fitnelerini diqqetle izlemeli niyyetlerini askarlamali Sovet dovletine qarsi imperialist kesfiyyatlarin cinayetkar emellerinin qarsisini almalidirlar 1978 ci ilde o zamanki rehberi Yuri Andropovun seyi neticesinde DTK SSRI Nazirler Sovetinin nezdinden cixarildi 1991 ci il 20 mart da ise olkede bas veren proseslerle elaqedar SSRI dovlet idareciliyinin merkezi orqani statusunu almisdir 1991 ci il 3 dekabrda fealiyyeti dayandirilmisdir Esas varisleri Rusiya Federal Tehlukesizlik Xidmeti ve Dovlet Kesfiyyat Idaresi hesab olunur Muasir dovrde KQB DTK ifadesi ile kecmis Sovet dovlet tehlukesizlik orqanlari nezerde tutulur TarixiSSRI nin qurulmasina kimi umumrusiya seviyyesinde bas vere bilecek antibolsevik cixislarin en keskin inqilabi tedbirlerle qarsisini almaq ucun xususi komissiyanin yaradilmasini vacib hesab edirdi Komissiyanin sedrliyine namizedliyi ireli surulen qisa zamanda eksinqilabi cixislarin qarsisini almaq ucun ilkin novbede metbuatin eksinqilabi partiyalarin ve sabotajin diqqet merkezine alinmasini vacib bildiyi ucun xususi selahiyyetler istedi hebs ve emlak musadiresi cinayetkar elementlerin surgunu qida mehsullarindan mehrum etme xalq dusmenlerinin siyahilarinin cap edilmesi Lenin basda olmaqla XKS Dzerjinzinskinin rehberi oldugu komissiyaya fovqelade selahiyyetle verdi Belelikle 20 dekabr 1917 ci ilde RSFSR nezdinde eksinqilabi cixislara ve sabotaja qarsi Umumrusiya Fovqelade Komissiyasi yaradildi VChK Vserossijskaya chrezvychajnaya komissiya 1918 ci ilin avqustunda komissiya adini deyiserek XKS nezdinde eksinqilabi cixislarla spekulyasiya ve selahiyyet cinayetleri ile mubarize ucun Umumrusiya Fovqelade Komissiyasi adlanmaga basladi Vilayetlerde yerli fovqelade komissiyalar yaradildi qarsi Qirmizi terror dalgasi basladi 20 dekabr 1920 ci ilde NKVD nezdinde UFK nin Xarici Sobesi yaradildi Inostrannyj otdel INO 6 fevral 1922 ci ilde UFK legv edilib evezinde RSFSR Xalq Daxili Isler Komissarligi NKVD nezdinde Dovlet Siyasi Idaresinin Gosudarstvennoe politicheskoe upravlenie GPU esasi qoyuldu QPU adi KQB adindan evvel yaranmis ve onun kimi genis yayilib Qerb olkelerinin antisovet tebligatinda genis istifade edilmisdir Alman dilinde GPU kimi seslenen sozun abreviaturu Grauen Panik Untergang Qorxu Telatum Olum formasinda acilirdi Dovlet tehlukesizlik orqanlari Stalinin nezareti altinda DSI nin yerlerde yaradilmis qurumlari serbest teskilatlar kimi fealiyyet gosterirdiler Yerli icra orqanlari onlara birbasa destek vermek mecburiyyetinde deyildiler Bunu nezere alaraq 1923 cu il 15 noyabrda Birlesmis Dovlet Siyasi Idaresinin Obedinennoe gosudarstvennoe politicheskoe upravlenie OGPU yaradilmasi haqqinda gosteris verdi 9 may 1924 cu ilde ise SSRI MIK yerli ve cinayet axtaris orqanlarinin operativ munasibetlerde BDSI nin tabeliyine verilmesi haqqinda qerar qebul etdi Bununla da BDSI nin selahiyyetleri genislendirildi dovlet tehlukesizlik orqanlari ile daxili isler orqanlarinin birlesmesi prosesinin esasi qoyuldu Stalin BDSI OGPU emekdasinin musayieti ile Moskva kucelerinde 1920 ci illerin sonu Butun bu proseslerin getdiyi dovrde SSRI huquqi dovlet kimi tesekkul tapmis ve Stalin real hakimiyyeti oz elinde cemlemeyi bacarmisdi Dovlet tehlukesizlik orqanlari basda olmaqla olkenin guc strukturlari olumune kimi onun nezaretinde qaldi Hakimiyyeti ele kecirmis bolsevikler oz dusmenlerini xaricde izlemeye baslayirlar 1920 ci illerde SSRI dovlet tehlukesizlik orqanlarinin esas vezifesi xarice qacmis kecmisde Rusiya imperiyasinin elitasini teskil etmis bolseviklerle mubarizede amansizliq etmis sexslerin xarici olkelerde tapilmasi ve mehv edilmesi idi Cox muhacirler tehlukesizlik orqanlarinin aldadici tebligatina aldanaraq SSRI ye qayitmis ve mehv edilmisdir Muhacirleri tapdigi yerdece qetle yetiren Sovet tehlukesizlik orqanlari emekdaslarinin bu hereketleri SSRI dovlet tehlukesizlik orqanlarinin tarixine ugurlu emeliyyatlar kimi dusmusdur 1926 ci il 20 iyulda omrunun sonlarina kimi SSRI dovlet tehlukesizlik orqanlarina rehberlik etmis F E Dzerjinski vefat edir Xarizmatik Demir Feliks leqebli Dzerjinskinin vefati Stalinin bu struktura daha ciddi nufuz etmesine serait yaradir Dzerjinskinin evezine BDSI ye 1934 cu ile kimi 1934 1936 ci illerde ise rehberlik etmisdir 1930 cu illerin baslangicindan etibaren BDSI kutlevi siyasi repressiyalara baslayir 15 dekabr 1930 cu ilde BDSI milis ve cinayet axtaris orqanlari onlarin askar ve gizli sebekeleri uzerinde tam nezaret selahiyyeti elde edir Milis orqanlari uzerinde ikihakimiyyetlilik XDIK ve BDSI 1934 cu ilde onlarin Umumittifaq Xalq Daxili Isler Komissarligi NKVD SSSR adi altinda birlesmesine sebeb oldu BDSI adi deyisdirilib Dovlet Tehlukesizliyinin Bas Idaresi Glavnoe upravlenie gosudarstvennoj bezopasnosti GUGB adi ile yeni qurumun terkibine daxil edildi Yeni quruma 1936 1938 ci illerde 1938 1945 ci illerde rehberlik etmisdir 1941 ci ilde qisa muddetde qurum SSRI Xalq Daxili Isler Komissarligi ve SSRI Xalq Dovlet Tehlukesizliyi Komissarligi Narodnyj komissariat gosudarstvennoj bezopasnosti NKGB adli iki muxtelif orqanlara bolunse de sonradan birlesdirildi Boyuk Veten muharibesinin baslanmasi ile dovlet tehlukesizlik orqanlari qarsinda duran vezifelerde de deyisiklikler oldu Dovlet tehlukesizliyine cavabdeh olan qurum yeniden SSRI XDIK nin terkibinden cixarildi musteqillesdi 19 aprel 1943 cu ilde Boyuk Veten muharibesindeki fealiyyetine gore genis taninmis adinin aciqlamasi Casuslara olum SMERSh Smert shpionam olan qurum yaradildi Teskilatin tam adi Bas Ekskesfiyyat Idaresi Smers idi Glavnoe upravlenie kontrrazvedki SMERSh GUKR SMERSh Qurumun adindan gorunduyu kimi esas fealiyyet ekskesfiyyat idi Teskilatin her yerde casus axtarmasi esirlikden qacmis sovet esgerlerini de casusluqda ittiham etmelerine 30 cu illerin kutlevi qirginlarini yeni bir formada davam etmesine sebeb oldu Boyuk Veten muharibesinden sonra xalq komissarligi termininin nazirlik termini ile evezlenmesi prosesi tehlukesizlik qurumlarindan da yan kecmedi 15 mart 1946 ci ilde dovlet tehlukesizlik orqani SSRI Dovlet Tehlukesizliyi Nazirliyi Ministerstvo gosudarstvennoj bezopasnosti SSSR MGB SSSR adlanmaga basladi 1947 ci ilde SSRI Nazirler Soveti nezdinde Informasiya Komitesi yaradildi Qisa muddet sonra bu komitet SSRI Xarici Isler Nazirliyinin terkibine verildi 1952 ci ilin yanvarinda komite DTM SSRI nin terkibine Birinci Bas Idare Pervoe Glavnoe upravlenie PGU MGB SSSR kimi qatildi 1953 cu il martin 5 de Stalinin olumu ile SSRI nin butun sahelerinde koklu deyisiklikler basladi Guc strukturlari son teskilati formalarini almaga basladilar 7 mart 1953 cu ilde SSRI DTN ve SSRI DIN vahid qurumda birlesdiler 13 mart 1954 cu ilde SSRI Nazirler Soveti nezdinde Dovlet Tehlukesizlik Komitesi yaradildi UFK DTN rehberliyi 1917 1926 UFK BDSI 1926 1934 BDSI 1934 1936 XDIK 1936 1938 XDIK 1938 1941 XDIK 1941 Vsevolod Nikolayevic Merkulov XDTK 1941 1943 XDIK 1943 1946 Vsevolod Nikolayevic Merkulov XDTK DTN 1946 1951 DTN 1951 1953 DTN 1953 DTN 1953 1954 DTN Fealiyyet usullariSSRI DTK dunyada en iri kesfiyyat informasiya toplama qurumlarindan biri bezi menbelere gore birincisi hesab edilirdi Olke daxiline total nezaret etmek imkanina malik olan DTK nin terefdas ve Sovet Ittifaqina reqib bloklarda guclu sebekeleri olmusdur Sefirliklerde fealiyyet gostererek herbi ve xarakterli melumat toplayan DTK emekdaslari melumat toplamaliydilar Bundan elave yalan informasiyalar yaymaqla dezinformasiya reqibleri aldatmaq DTK nin esas istifade etdiyi metodlardan idi Bundan elave DTK Qerb olkelerinde antikapitalist meyilli insanlari emekdasliga celb etmekle onlardan istifade etmisdir Kutlevi informasiya vasiteleri terefinden ve kimi adlandirilmis agentleri de bu siraya daxil etmek olar SSRI tehlukesizlik orqanlari Qerb cemiyyetlerinin yuksek tebeqelerinde bele ozlerine terefdaslar celb ede bilmisler Legvi ve varisleriSSRI DTK nin emblemi SSRI DTK nin bolunmesi hokumet rabitesi ve hokumet vezifelilerinin tehlukesizliyini qorunmasina mesul sobelerin DTK dan ayrilmasi ile basladi 22 dekabr 1991 ci ilde SSRI Dovlet Surasinin qerari ile SSRI DTK nin evezine Respublikalararasi Tehlukesizlik Xidmeti Mezhrespublikanskaya sluzhba bezopasnosti MSB SSRI Merkezi Kesfiyyat Xidmeti Centralnaya sluzhba razvedki SSSR CSR ve SSRI Serhedlerinin Qorunmasi uzre Komite Komitet po ohrane gosudarstvennoj granicy SSSR yaradildi SSRI prezidenti M S Qorbacovun 3 dekabr 1991 ci il tarixli Dovlet tehlukesizlik orqanlarinin yeniden teskili haqqinda qanunu imzalamasi ile qurum tam tesviyye edildi RSFSR prezidenti Boris Yelsinin dovlet tehlukesizlik ve daxili isler orqanlarini bir qurumda birlesdirmek seyi reallasmadiqdan sonra 24 yanvar 1991 ci ilde RSFSR prezidenti yaninda Informasiya ve Hokumet Rabitesi Federal Agentliyi Federalnoe agentstvo pravitelstvennoj svyazi i informacii pri Prezidente Rossijskoj Federacii FAPSI 26 dekabr 1991 ci ilde SSRI MKX nin bazasinda Rusiya Xarici Kesfiyyat Xidmeti yaradildi dovlet serhedlerinin qorunmasi funksiyasini Rusiya Federasiyasi Serhed Qosunlari RF Tehlukesizlik Nazirliyinin terkibinde yerine yetirmeye basladi Dovlet Tehlukesizlik Komitesi DTK adini hal hazirda Belorus dovlet tehlukesizlik orqanlari dasimaqdadir Muasir Rusiyada kecmis SSRI DTK nin funksiyasini yerine yetiren bir nece qurum movcuddur xarici siyasi kesfiyyat Rusiya Federasiyasi Xarici Kesfiyyat Idaresi ekskesfiyyat Rusiya Federal Tehlukesizlik Xidmeti dovlet serhedlerinin qorunmasi Rusiya Federal Serhed Xidmeti Pogranichnaya sluzhba Federalnoj sluzhby bezopasnosti Rossijskoj Federacii FPS sonradan FTX nn terkibine verilmisdir radioelektron kesfiyyat hokumet rabitesinin teskili ve kriptoqrafiya Informasiya ve Hokumet Rabitesi Federal Agentliyi sonradan bu vezifeler XKI FTX ve FMX arasinda bolusdurulmusdur yuksekcinli dovlet memurlarinin qorunmasi Federal Muhafiz Xidmeti Federalnaya sluzhba ohrany Rossijskoj Federacii FSO ve Rusiya Prezidentinin Tehlukesizliyi Xidmeti Sluzhba Bezopasnosti Prezidenta Rossii SBP xususi ehemiyyetli obyektlerin muhafizesi Rusiya Federasiyasi Prezidentinin Bas Xususi Proqramlar Idaresi Glavnoe upravlenie specialnyh programm Prezidenta Rossijskoj Federacii GUSP SSRI nin terkibindeki muttefiq respublikalardan biri olan Azerbaycanda dovlet tehlukesizliyi funksiyasini hal hazirda Dovlet Tehlukesizliyi Xidmeti yerine yetirir SSRI DTK rehberleriSSRI DTK nin meshur rehberlerinden biri sonradan SSRI rehberi olmus Yuri Andropov1954 1958 Ivan Aleksandrovic Serov 1958 1961 Aleksandr Nikolayevic Selepin 1961 1967 Vladimir Yefimovic Semicastniy 1967 1982 Yuri Vladimirovic Andropov 1982 Vitali Vasilyevic Fedorcuk 1982 1988 Viktor Mixaylovic Cebrikov 1988 1991 Vladimir Aleksandrovic Kryuckov 1991 Vadim Viktorovic BakatinTeskilatin strukturuIdareler DTK nin hal hazirda FTX nin Moskvada Lubyanka meydanindaki merkezi binasi1 ci Bas Idare xarici kesfiyyat K Idaresi ekskesfiyyat C Idaresi qanuni mudafiesi olmayanlar nelegaly non official cover operative T Idaresi elmi texniki kesfiyyat PT Idaresi SSRI erazisinde emeliyyatlar OT Idaresi emeliyyat texniki idare I Idaresi komputer xidmeti Elde Edilmis Informasiya Idaresi analiz ve qiymetlendirme A Xidmeti gizli emeliyyatlar casdirma dezinformasiya aktiv tedbirler P Xidmeti radioelaqe Elektron kesfiyyat radiotutma 2 ci Bas Idare daxili tehlukesizlik ve ekskesfiyyat 3 cu Bas Idare 1960 1982 ci illerde 3 cu idare herbi ekskesfiyyat 4 cu Idare antisovet elementlerle mubarize 1954 1960 neqliyyatda tehlukesizlik 1981 1991 5 ci Idare iqtisadi tehlukesizlik 1954 1960 antisovet elementler dini qurumlar sektalarla ve s ile mubarize Ideoloji idare ve beslik kimi genis taninmisdir 6 ci Idare neqaliyyatda tehlukesizlik 1954 1960 iqtisadi ekskesfiyyat ve istehsalat tehlukesziliyi 1982 1991 7 ci Idare emeliyyat axtaris isleri daha cox gezenler toptuny ve gorunenler naruzhka kimi taninmisdir 8 ci Bas Idare sifrleme desifrleme ve rabitenin temini 9 cu Idare partiya ve hokumet uzvlerinin muhafizesi 10 cu Idare Kreml komendatinin muhafizesi 1954 1959 14 cu Idare sehiyye 15 ci Bas Idare 1969 1974 cu illerde 15 ci Idare dovlet muhafizesinde olan obyektlerin o cumleden Moskva metrosunda gizli kecidlerin isinin temini 16 ci Idare elektron kesfiyyat radiotutma ve desifrleme Serhed Qosunlarinin Bas Idaresi dovlet serhedlerinin muhafizesi Emeliyyat Texniki Idare Herbi Obyektlerin Tikintisi Idaresi Ictimaiyyetle Elaqeler Sobesi 22 aprel 1990 26 oktyabr 1991 isci kollektivlerle ictimai teskilatlarla ve KIV lerle elaqelerin inkisafi uzre fealiyyet Bundan elave Idare 3 29 avqust 1989 avqust 1991 ci il tarixlerinde fealiyyet gostermis Ideoloji idare nin varisi kimi konstitusion qurulusu muhafize etmisdir Sobeler Hokumet rabitesi Istintaq sobesi 6 ci Sobe mektublarin yoxlanilmasi 12 ci Sobe qulaqasmaGuc birlikleri Xususi teyinatli deste Qrom Ildirim SpN Grom KGB SSSR SSRI DTK A qrupu daha cox Alfa adi ile meshurdur 29 iyul 1974 26 oktyabr 1991 Xususi teyinatli deste Vimpel Deniz bayragi SpN Vympel KGB SSSR SSRI DTK B qrupu 19 avqust 1981 26 oktyabr 1991 Hava Desant Quvvelerine mexsus 3 diviziya ve 1 motoatici briqada 1991 yanvar 1991 26 oktyabr IstinadlarKokurin A I Petrov N V Lubyanka Organy VChK OGPU NKVD NKGB MGB MVD KGB 1917 1991 Spravochnik Mezhdunarodnyj fond Demokratiya MFD Fond Aleksandra N Yakovleva 2003 seh 689 693 isbn 5 8564 6109 6 2011 07 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 02 12 2010 12 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 09 ANGLIJSKIE ARISTOKRATY NA SLUZhBE U KGB 2007 01 18 tarixinde Istifade tarixi 2011 10 19 Hemcinin baxDovlet Tehlukesizliyi XidmetiXarici kecidlerKomitet gosudarstvennoj bezopasnosti SSSR KGB 2010 12 20 at the Wayback Machine