Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cökə (lat. Tilia) — bitkilər aləminin əməköməciçiçəklilər dəstəsinin əməköməcikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Cökə | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Cökə | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Şimal yarımkürəsinin bütün ilıq bölgələrinin gilli, sərin və nəmli torpaqlarında yetişir. Sürətlə böyüyən və 20-25 metrəyə kimi uzanan cökə ağaclarının gövdələrinin diametri 1.5 m belə ola bilər. Əvvəlcə düz olan gövdə qabığı, ağac yaşlandıqca çatlayır. Üstü tünd yaşıl yarpaqları uzun saplı, ürək formasında və kənarları da düzdür.
Yarpağın boz və ya gümüş rəngindəki alt tərəfində qılcıqlar var. İyun-avqust ayları arasında açan sarımtıl rəngli xüsusi xoş ətirli çiçəklərinin 3-5-i bir yerdə, yarpaqların orta damarına bağlı və sarılı vəziyyətdə olur. Ağacın tək toxumlu meyvəsi minik, yuvarlaq və qurudur. Cökə ağacı toxumu, gövdə çəlikləri ilə və ya boy atan köklərinin ayrılıb əkilməsi ilə çoxaldılır.
Cökənin çiçək və yarpaqlarında qlükozit, tanen, yapışqan bitki mayesi və tərkibində farnesol olan uçucu yağ mövcuddur. Xüsusilə çiçək və yarpaqları tibbi təsirlərindən ötürü istifadə edilən cökə ağacının ağ, yumşaq və homogen taxtası heykəltəraşlıq və bənzəri işlərdə, gövdə qabıqları boyaçılıq və xələt istehsalında istifadə edilməkdədir.
Tarixi
Mərkəzi Avropada əvvəllər bir çox kənddə cökə ağacı var idi. Mərkəzdə yerləşir və görüş nöqtəsi olaraq istifadə olunurdu. May ayının əvvəlində bu ağacın altında rəqs festivalları keçirildi. Bir çox vaxt burada kənd məhkəmələri yaradıldı. Beləliklə, cökə "məhkəmə ağacı" və ya "məhkəmə cökəsi" kimi də tanınır. Alman və slavyan xalqlarında cökə müqəddəs bir ağac hesab olunur.
Növləri
- Tilia americana L.
- (Mill.) Castigl.
- (Slavin) Rehder
- (Vent.) Loudon
- (Schltdl.) Hardin
- (A. Braun) V. Engl.
- (A. Braun) V. Engl.
- Amur cökəsi (Tilia amurensis Rupr.)
- (C.K. Schneid.) Liou & Li
- Tilia begoniifolia Steven
- Hung T. Chang
- Maxim.
- (E.H. Wilson) Y.C. Hsu & R.Zhuge
- (V. Engl.) Rehder
- Hu & W.C. Cheng
- Ürəkvari cökə (Tilia cordata Mill.)
- Steven
- Hand.-Mazz.
- K.Koch
- Avropa cökəsi (Tilia × europaea L.)
- Szyszyl.
- (Miq.) Simonk.
- S.B. Liang
- Hu
- Borbás
- (Vent.) Small
- Hung T. Chang
- Tilia mandshurica Rupr. & Maxim.
- (Nakai) Liou et Li
- (Nakai) Liou & Li
- Hung T. Chang
- Maxim.
- Maxim.
- Rehder & E.H. Wilson
- Szyszyl.
- Rehder & E.H. Wilson
- Maxim.
- (V. Engl. ex C.K. Schneid.) Hung T. Chang & E.W. Miao
- Diels
- Enliyarpaq cökə (Tilia platyphyllos Scop.)
- (Besser) C.K.Schneid.
- C.K.Schneid.
- DC.
- (Rupr.) V.Engl.
- S.B. Liang
- Tüklü cökə (Tilia tomentosa Moench)
- Szyszyl.
- (W.C. Cheng) Y. Tang
- (Szyszyl.) Rehder & E.H. Wilson
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 230. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 514.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Coke lat Tilia bitkiler aleminin emekomecicicekliler destesinin emekomecikimiler fesilesine aid bitki cinsi CokeElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste EmekomeciciceklilerFesile EmekomecikimilerYarimfesile Cins CokeBeynelxalq elmi adiTilia L 1753Sekil axtarisiITIS 21535NCBI 64580EOL 39692789FW 56055 Simal yarimkuresinin butun iliq bolgelerinin gilli serin ve nemli torpaqlarinda yetisir Suretle boyuyen ve 20 25 metreye kimi uzanan coke agaclarinin govdelerinin diametri 1 5 m bele ola biler Evvelce duz olan govde qabigi agac yaslandiqca catlayir Ustu tund yasil yarpaqlari uzun sapli urek formasinda ve kenarlari da duzdur Yarpagin boz ve ya gumus rengindeki alt terefinde qilciqlar var Iyun avqust aylari arasinda acan sarimtil rengli xususi xos etirli ciceklerinin 3 5 i bir yerde yarpaqlarin orta damarina bagli ve sarili veziyyetde olur Agacin tek toxumlu meyvesi minik yuvarlaq ve qurudur Coke agaci toxumu govde celikleri ile ve ya boy atan koklerinin ayrilib ekilmesi ile coxaldilir Cokenin cicek ve yarpaqlarinda qlukozit tanen yapisqan bitki mayesi ve terkibinde farnesol olan ucucu yag movcuddur Xususile cicek ve yarpaqlari tibbi tesirlerinden oturu istifade edilen coke agacinin ag yumsaq ve homogen taxtasi heykelterasliq ve benzeri islerde govde qabiqlari boyaciliq ve xelet istehsalinda istifade edilmekdedir TarixiMerkezi Avropada evveller bir cox kendde coke agaci var idi Merkezde yerlesir ve gorus noqtesi olaraq istifade olunurdu May ayinin evvelinde bu agacin altinda reqs festivallari kecirildi Bir cox vaxt burada kend mehkemeleri yaradildi Belelikle coke mehkeme agaci ve ya mehkeme cokesi kimi de taninir Alman ve slavyan xalqlarinda coke muqeddes bir agac hesab olunur NovleriTilia americana L Mill Castigl Slavin Rehder Vent Loudon Schltdl Hardin A Braun V Engl A Braun V Engl Amur cokesi Tilia amurensis Rupr C K Schneid Liou amp Li Tilia begoniifolia Steven Hung T Chang Maxim E H Wilson Y C Hsu amp R Zhuge V Engl Rehder Hu amp W C Cheng Urekvari coke Tilia cordata Mill Steven Hand Mazz K Koch Avropa cokesi Tilia europaea L Szyszyl Miq Simonk S B Liang Hu Borbas Vent Small Hung T Chang Tilia mandshurica Rupr amp Maxim Nakai Liou et Li Nakai Liou amp Li Hung T Chang Maxim Maxim Rehder amp E H Wilson Szyszyl Rehder amp E H Wilson Maxim V Engl ex C K Schneid Hung T Chang amp E W Miao Diels Enliyarpaq coke Tilia platyphyllos Scop Besser C K Schneid C K Schneid DC Rupr V Engl S B Liang Tuklu coke Tilia tomentosa Moench Szyszyl W C Cheng Y Tang Szyszyl Rehder amp E H WilsonIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 230 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 514 Hemcinin bax