Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəfəran (lat. Crocus) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin süsənkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Zəfəran | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Zəfəran | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Bu bitkinin 1 qramı 100 litr suyu sarı rəngə boyayır. Gövdə, demək olar ki, inkişaf etmir. Yarpaqlar kökətrafınada yerləşərək rozet əmələ gətirir. Yazın əvvəllərində çiçək açır. Çiçək yağmurlu havalarda və gecələr qapanır. Zəfəranın çiçəyinin dişiciyindən ədviyyat kimi istifadə olunur. Soyuq və şaxtalı havalara tab gətirə bilən zəfəranın kökü −18°dən +40°-dək temperaturda inkişaf edir. Amma çiçəkləmə dövründə, əksinə olaraq quru və günəşli hava əlverişlidir, çünki zəfəranın çiçəkləri donmağa qarşı çox həssasdır. Zəfəranın becərilməsi 3 min il öncəyə gedib çıxır. Bu bitki əsasən İranda, İspaniyanın cənubunda və Pakistanın Kəşmir əyalətində, həmçinin Azərbaycan, ABŞ, Mərakeş, Hindistanda, Meksikada, Türkiyədə, Fransada, Misirdə, Əfqanıstanda və Çində becərilir. Zəfəran bitkisi yüksək miqdarda maye tələb edir ki, bu səbəbdən də o yalnız Kəşmirdə illik 1000–1500 mm yağıntı düşməsi səbəbilə suvarılmadan yetişdirilir. Hətta illik 500 mm yağıntı düşən Yunanıstanda və 400 mm yağıntı düşən İspaniyada belə zəfəranı yalnız suvarma yolu ilə yetişdirmək mümkündür. Azərbaycan dilindən başqa ərəb dilində də bu bitkiyə "zəfəran" deyilir. İspanca "azafran", ingiliscə "saffron", fransızca "safrane", italyanca "zaferano" və hind dilində "zuffron" adlanır. Zəfərandan əsasən boyaçılıqda, əczaçılıqda və yeyinti sənayesində istifadə olunur. Keçmişdə boyaçılıqda xalça və s. boyamaq üçün geniş istifadə olunub. Buna səbəb həm boyama gücünün həddindən artıq çox olması (öz miqdarının 100 min misli qədər), həm də xoşagələn parlaq sarı rəng verməsi idi. Amma zəfəranın qiymətinin baha olduğuna görə indi boyaq maddəsi kimi çox az istifadə olunur. Zəfəranın əsas istehsalçısı İrandır. Belə ki, bu ölkənin payına ümumi zəfəran istehsalının 65%-dən çoxu düşür. İran hər il 40-dan çox ölkəyə ümumilikdə 200 tona yaxın zəfəran ixrac edir. Bu ölkələr əsasən İspaniya, BƏƏ, Almaniya, İtaliya, Fansa, Bəhreyn və İsveçrədir. Dünyada zəfəranın 70 cinsinə aid 1800 növü məlumdur.
Növləri
- T.Baytop & B.Mathew
- T.Baytop & B.Mathew
- Herb.
- Regel & Semen.
- Baker
- C.D.Brickell & B.Mathew
- Crocus ancyrensis (Herb.) Maw
- Weston
- Weston
- B.Mathew
- B.Mathew & T.Baytop
- (Boiss. & Orph.) Orph.
- Albov
- J.Gay
- B.Mathew
- Mill.
- (J.Gay) K.Richt.
- (Nicic ex Velen.) B.Mathew
- (J.Philippow) B.Mathew
- (Hook.f.) B.Mathew
- (Siehe ex Bowles) B.Mathew
- (Herb.) B.Mathew
- (Herb.) B.Mathew
- (Papan. & Zacharof) B.Mathew
- (Maw) B.Mathew
- (Hoppe & Fürnr.) K.Richt.
- Maw
- J.Gay
- Greuter
- Weston
- J.Gay
- Herb.
- (Herb.) B.Mathew
- (Herb.) B.Mathew
- E.D.Clarke
- Boiss. & Reut.
- Herb.
- Crocus caspius Fisch. & C.A.Mey. ex Hohen.
- (Herb.) Herb.
- Vanucchi
- Kosanin
- Boiss. & Kotschy
- Vis.
- Maw
- Parl.
- Weston
- T.Baytop & B.Mathew
- J.Gay
- Derganc
- Herb.
- B.Mathew
- Turrill
- (B.Mathew) B.Mathew
- Boiss. & Reut.
- Herb.
- (B.Mathew) B.Mathew
- B.Mathew
- Holmboe
- Kotschy ex Maw
- Herb.
- (Rehmer & Wol.) Dostál
- T.Baytop & B.Mathew
- Petrovic
- Boiss. & Blanche
- Peruzzi & Carta
- Ten.
- Kotschy ex Maw
- Pasche
- Maw & Regel
- Pulevic
- K.Koch
- Bory & Chaub.
- (Dewer) Bowles
- Mariotti
- Raf.
- Vis.
- Kerndorff & Pasche
- Boiss. & Orph. ex Maw
- B.Fedtsch.
- DC.
- Bornm.
- Al-Eisawi & Kiswani
- Yüzb.
- Amo & Campo
- Bory & Chaub.
- Bowles
- Sm.
- Boiss. & Gaill.
- J.Gay
- (J.Gay ex Maw) B.Mathew
- B.L.Burtt
- Goldb.
- (Bowles) B.Mathew
- (Boiss. & Reut. ex Maw) B.Mathew
- Kerndorff
- Pasche & Kerndorff
- Pulevic
- Boiss.
- Herb.
- Steven ex Adam
- C.D.Brickell
- Randjel. & D.A.Hill
- Crocus sativus L.
- Kosanin
- Rupr.
- (Boiss.) B.Mathew
- Salisb.
- (J.Gay) B.Mathew
- (J.Gay) B.Mathew
- J.Gay
- Barr ex B.L.Burtt
- M.Bieb.
- Bertol.
- Herb.
- K.Koch
- (Trautv.) Puring
- K.Koch
- Ten.
- Herb.
- J.Gay
- Herb.
- Herb.
- Tapp. ex Poech
- (L.) Hill
- Ker Gawl.
- Wahlenb.
- (B.Mathew) B.Mathew
Azərbaycanın dərman bitkiləri
Zəfəran lap qədimdən dərman maddəsi olaraq istifadə edilir. Bu bitki iştahasızlıq, bronxit, həzm sistemi pozğunluqları və yuxusuzluq kimi xəstəliklərə qarşı müalicədə istifadə olunur. Zəfərandan, həmçinin xərçəng xəstəliyinin müəyyən edilməsində də istifadə olunur. ABŞ, Yaponiya, Rusiya, İspaniya, Fransa, Rumıniya və İngiltərədə siçanlar üzərində aparılan təcrübələrdə də zəfərandan istifadə olunur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 23. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 36.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Zeferan deqiqlesdirme Zeferan lat Crocus bitkiler aleminin qulancarcicekliler destesinin susenkimiler fesilesine aid bitki cinsi ZeferanElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerDeste QulancarciceklilerFesile SusenkimilerYarimfesile Triba Cins ZeferanBeynelxalq elmi adiCrocus L 1753Sekil axtarisiITIS 43285NCBI 58949 Bu bitkinin 1 qrami 100 litr suyu sari renge boyayir Govde demek olar ki inkisaf etmir Yarpaqlar koketrafinada yerleserek rozet emele getirir Yazin evvellerinde cicek acir Cicek yagmurlu havalarda ve geceler qapanir Zeferanin ciceyinin disiciyinden edviyyat kimi istifade olunur Soyuq ve saxtali havalara tab getire bilen zeferanin koku 18 den 40 dek temperaturda inkisaf edir Amma cicekleme dovrunde eksine olaraq quru ve gunesli hava elverislidir cunki zeferanin cicekleri donmaga qarsi cox hessasdir Zeferanin becerilmesi 3 min il onceye gedib cixir Bu bitki esasen Iranda Ispaniyanin cenubunda ve Pakistanin Kesmir eyaletinde hemcinin Azerbaycan ABS Merakes Hindistanda Meksikada Turkiyede Fransada Misirde Efqanistanda ve Cinde becerilir Zeferan bitkisi yuksek miqdarda maye teleb edir ki bu sebebden de o yalniz Kesmirde illik 1000 1500 mm yaginti dusmesi sebebile suvarilmadan yetisdirilir Hetta illik 500 mm yaginti dusen Yunanistanda ve 400 mm yaginti dusen Ispaniyada bele zeferani yalniz suvarma yolu ile yetisdirmek mumkundur Azerbaycan dilinden basqa ereb dilinde de bu bitkiye zeferan deyilir Ispanca azafran ingilisce saffron fransizca safrane italyanca zaferano ve hind dilinde zuffron adlanir Zeferandan esasen boyaciliqda eczaciliqda ve yeyinti senayesinde istifade olunur Kecmisde boyaciliqda xalca ve s boyamaq ucun genis istifade olunub Buna sebeb hem boyama gucunun heddinden artiq cox olmasi oz miqdarinin 100 min misli qeder hem de xosagelen parlaq sari reng vermesi idi Amma zeferanin qiymetinin baha olduguna gore indi boyaq maddesi kimi cox az istifade olunur Zeferanin esas istehsalcisi Irandir Bele ki bu olkenin payina umumi zeferan istehsalinin 65 den coxu dusur Iran her il 40 dan cox olkeye umumilikde 200 tona yaxin zeferan ixrac edir Bu olkeler esasen Ispaniya BEE Almaniya Italiya Fansa Behreyn ve Isvecredir Dunyada zeferanin 70 cinsine aid 1800 novu melumdur NovleriT Baytop amp B Mathew T Baytop amp B Mathew Herb Regel amp Semen Baker C D Brickell amp B Mathew Crocus ancyrensis Herb Maw Weston Weston B Mathew B Mathew amp T Baytop Boiss amp Orph Orph Albov J Gay B Mathew Mill J Gay K Richt Nicic ex Velen B Mathew J Philippow B Mathew Hook f B Mathew Siehe ex Bowles B Mathew Herb B Mathew Herb B Mathew Papan amp Zacharof B Mathew Maw B Mathew Hoppe amp Furnr K Richt Maw J Gay Greuter Weston J Gay Herb Herb B Mathew Herb B Mathew E D Clarke Boiss amp Reut Herb Crocus caspius Fisch amp C A Mey ex Hohen Herb Herb Vanucchi Kosanin Boiss amp Kotschy Vis Maw Parl Weston T Baytop amp B Mathew J Gay Derganc Herb B Mathew Turrill B Mathew B Mathew Boiss amp Reut Herb B Mathew B Mathew B Mathew Holmboe Kotschy ex Maw Herb Rehmer amp Wol Dostal T Baytop amp B Mathew Petrovic Boiss amp Blanche Peruzzi amp Carta Ten Kotschy ex Maw Pasche Maw amp Regel Pulevic K Koch Bory amp Chaub Dewer Bowles Mariotti Raf Vis Kerndorff amp Pasche Boiss amp Orph ex Maw B Fedtsch DC Bornm Al Eisawi amp Kiswani Yuzb Amo amp Campo Bory amp Chaub Bowles Sm Boiss amp Gaill J Gay J Gay ex Maw B Mathew B L Burtt Goldb Bowles B Mathew Boiss amp Reut ex Maw B Mathew Kerndorff Pasche amp Kerndorff Pulevic Boiss Herb Steven ex Adam C D Brickell Randjel amp D A Hill Crocus sativus L Kosanin Rupr Boiss B Mathew Salisb J Gay B Mathew J Gay B Mathew J Gay Barr ex B L Burtt M Bieb Bertol Herb K Koch Trautv Puring K Koch Ten Herb J Gay Herb Herb Tapp ex Poech L Hill Ker Gawl Wahlenb B Mathew B MathewAzerbaycanin derman bitkileriZeferan lap qedimden derman maddesi olaraq istifade edilir Bu bitki istahasizliq bronxit hezm sistemi pozgunluqlari ve yuxusuzluq kimi xesteliklere qarsi mualicede istifade olunur Zeferandan hemcinin xerceng xesteliyinin mueyyen edilmesinde de istifade olunur ABS Yaponiya Rusiya Ispaniya Fransa Ruminiya ve Ingilterede sicanlar uzerinde aparilan tecrubelerde de zeferandan istifade olunur Hemcinin baxGozel zeferanIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 23 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 36