Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Con Rolz (ing. John Rawls; 21 fevral 1921[…], Baltimor, Merilend – 24 noyabr 2002[…], Leksinqton[d], Massaçusets) — Amerika filosofu.
| Con Rolz | |
|---|---|
| ing. John Rawls | |
 | |
| Doğum tarixi | 21 fevral 1921[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 24 noyabr 2002[…](81 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| İstiqaməti | analitik fəlsəfə |
| Əsas maraqları | siyasi fəlsəfə, politologiya |
| Təsirlənib | Con Lokk, İmmanuel Kant |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fəlsəfəsi
İnsan hüquqları və ədalətin prinsipləri barədə məsələ ikinci dünya müharibəsindən sonra yeni bir səslənmə əldə etmişdir. Onun müzakirəsinə mühüm töhfəni amerikan filosofu Con Rolz (John Rawls, 1921) gətirmişdir. Ədalət nəzəriyyəsi (A Theory of Justice, 1971) kitabında o, hüquq, ədalət və ədalətli bölgü ilə bağlı prinsipial məsələləri müzakirə edir. "İnsan hüquqları" və "ədalət" nəzəriyyələrinin problemlərindən biri ondadır ki, onların formulə etdiyi prinsiplər çox vaxt elə bir-birinə zidd olur. Məsələn, əgər nəzəriyyə "insanların ən böyük sayı üçün mümkün olan ən böyük xoşbəxtlik" utilitarist prinsipdən çıxış edirsə, onda o, hər bir ayrıca insani fərdin dəyərli olması prinsipi ilə asanlıqla konfliktə girə bilər. Belə ki, əgər ədalətsiz əməli törətmək (məsələn, günahsız insanı cəzalandırmaq) insanların böyük sayı üçün mümkün olan ən böyük xoşbəxtliyi və ya faydanı təmin edirsə, onda bunu etmək düzgündürmü? Əgər belə bir suala bizim cavabımız mənfidirsə, onda biz həmçinin, digər prinsipləri də nəzərdən keçirməliyik. Lakin elə onlar da bizim "əxlaqi intuisiyamız" ilə konfliktə daxil ola bilərlər. Rolz belə suallara cavab verməyə səy edir və demək lazımdır ki, onun bu işi fəlsəfədən son dərəcə uzaq olan bir çox adamların diqqətini cəlb etmişdi. Müəyyən mənada Rolz müasir liberal demokratiyaya xas olan ədalət prinsiplərini izah etməyə cəhd edir. Özünün "Ədalət nəzəriyyəsi"ndə o, göstərməyə çalışır ki, ədalətin elə müəyyən prinsipləri mövcuddur ki, hər bir zəkavi insan onları seçərdi. Rolz metodoloji olaraq, özünəməxsus fikri eksperiment həyata keçirir. Əgər siz milli, tədrisi, sosial və siyasi statusunuza görə kim olduğunuzu, hansı cinsə, hansı irqə və hansı sinfə məxsus olduğunuzu bilməsəydiniz, onda siz cəmiyyətin hansı formasına üstünlük verərdiniz? Əgər siz elə bir cəmiyyətə düşsəydiniz ki, burada sizin mövqeyiniz və yeriniz qeyri-məlumdur, onda siz bu cəmiyyət üçün ədalətin hansı prinsiplərini seçərdiniz? Bu fikri eksperimenti Rolz çıxış vəziyyəti adlandırır – fərd burada özünün statusunu və yerini bilmədən cəmiyyət üçün ədalətin prinsiplərini seçməlidir. Bu fikri eksperimentin ideyası ondadır ki, ədalətli sosial nizam üçün elə prinsipləri tapmaq gərəkdir ki, onlarla bütün zəkavi insanlar razılaşsınlar. Başqa cür deyilsə, eksperimentin məğzi "rolların dəyişməsi" hipotetik yolu ilə universallaşdırmadan ibarətdir. Rolza görə, biz gözləyə bilərik ki, çıxış vəziyyətində olan və deməli, öz təbii istedadı və resursları barədə məlumatlanmayan zəkavi insan liberal siyasi hüquqların xeyrinə seçim edəcəkdir. Heç bir kəs belə bir şəraitdə siyasi azadlığı olmayan cəmiyyəti seçməzdi. Bundan başqa, Rolz deyir ki, zəkavi insan "çıxış vəziyyətiində" o cəmiyyəti seçərdi ki, maddi durumu pis olan fərdlər daha yaxşı maddi şəraitdə yaşayan fərdlərə görə sıxıntılara məruz qoyulmazdı. O, məsələn, insanların ən böyük miqdarının ən böyük mümkün rifah halının təmin olunması üçün utilitarist hesabata uyğun olaraq hərəkət edərdi, özü də bunu elə edərdi ki, ən pis şəraitdə yaşayan insanların narhat olmaq üçün heç bir əsası olmazdı. Bu seçim onunla izah olunur ki, zəkavi insanın özü də ən pis şəraitdə yaşayanların arasında olmuş ola bilərdi. Ən pis şəraitdə yaşayanların müdafiəsi tələbi fərq prinsipi (the difference principle) adlanır. Beləliklə, bazis siyasi hüquqlar da, bazis rifah halının təminatı da nəzərə alınmalıdır (kantsayağı və utilitarist ideyalar arasında özünəməxsus orta).
Çıxış vəziyyəti adlananla bağlı fikri eksperiment normativ ümumi əhəmiyyətə malik olma üçün meyar verir. O, bizə deyir ki, normanın ümumi əhəmiyyətə malik olduğunu aydınlaşdırmaq üçün biz necə hərəkət etməliyik. (Biz deməli ki, bu meyar haqqında "metanorma" kimi danışa bilərik). Rolz əxlaqi fəlsəfənin bəzi adi problemlərindən maraqlı bir üsulla qaçmağa səy edir. Məsələn, o, əxlaqı ənənəvi mənada əsaslandırmaq istəmir. Əxlaqın əsaslandırılmasının fəlsəfi problemləri belə bir məsələ ilə bağlıdır ki, əxlaqi mülahizələrin həqiqi və ya yalan, düzgün və ya qeyri-düzgün olduğunu hesab etmək olarmı və olarsa, hansı qaydada? Əgər məsələn, heç bir əxlaqi fakt mövcud deyildirsə, onda əxlaqi mülahizə "faktlara" uyğun gələ bilməz (məntiqi pozitivizm ilə müqayisə edin). Rolz yanaşmanı, nəzəri uyğunluq (a coherence-theoretical perspective) ideyasına əsaslanmış yanaşmanı reallaşdırır: əgər əxlaqi prinsip bizim digər normativ nöqteyi-nəzərlərimizlə və təsəvvürlərimizlə uzlaşırsa, onda demək olar ki, o, əsaslandırılmışdır. Beləliklə, məqsəd bizim müəyyən harmoniyaya nail oluncaya qədər düzəlişlər verdiyimiz özünəməxsus refleksiv müvazinətdir. Əgər əxlaqi nəzəriyyə bizim əxlaqi intuisiyamızla və insan və sosial şərait haqqında nəzəriyyələrlə yaxşı uyuşursa, o, daha güclüdür. Etiraz etmək olar ki, belə bir mövqe əxlaqi fəlsəfənin bəzi bazis problemlərindən tamamilə qaçmağa imkan vermir. Məsələn, bir neçə mümkün "razılaşdırılmış" (coherent) əxlaqi sistem təsəvvür etmək olarmı və bizə bu halda onlar arasında necə seçim etmək lazımdır? Belə bir situasiyada biz çətin ki "razılaşmaya" bir meyar olaraq müraciət edə bilək. Bundan başqa, bu müzakirə üsulu görünür, onu nəzərdə tutur ki, əgər prinsip bizim ümumiyyətlə, düzgün hesab edərək inandığımızla uzlaşa bilərsə, onda biz müəyyən praktik sübut əldə etmiş oluruq. Amma burada bəzi filosoflar deyə bilərdilər ki, biz yenidən klassik problemlə qarşılışmışıq. Bizə haradan məlumdur ki, "bizim düzgün hesab edərək inandığımız" düzgündür? Beləliklə, əxlaqi fəlsəfənin bazis problemlərindən tamamilə qaçmaq Rolza nəsib olmur.
Əsas əsərləri
Rus dilində
- Ролз Дж. Идеи блага и приоритет права // Современный либерализм: Джон Ролз, Рональд Дворкин, Исайя Берлин, Уилл Кимлика, Майкл Дж. Сэндел, Джереми Уолдрон, Чарльз Тейлор / Пер. с англ. Л. Б. Макеевой. — М.: Прогресс-Традиция: Дом интеллектуальной книги, 1998.
- Ролз, Дж. Справедливость как честность pdf // Логос. — 2006. — № 1. — С. 35–60.
- Ролз Дж. Теория справедливости. Новосибирск, изд-во НГУ, 1995.
- Ролз Дж. Право народов (лекция) // Вопросы философии. — 2006. — № 9. С. 79–105.
Cin Rolz haqqında ədəbiyyat
- Алексеева Т. А. Джон Роулс и его теория справедливости // Вопросы философии. 1994. № 10. С.26–37.
- Литвиненко, Н. Концепция справедливости Джона Ролза pdf // Логос. — 2006. — № 1. — С. 26–34.
- Макеева Л. Б. Философия эгалитарного либерализма в США: Джон Ролз и Рональд Дворкин // История философии. М.,2005., № 12., с.45–62.
İstinadlar
- Duignan B. John Rawls // John Rawls (ing.).
- John Rawls // Babelio (fr.). 2007.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Duignan B. John Rawls // Encyclopædia Britannica (ing.).
- John Rawls, Theorist on Justice, Is Dead at 82 (ing.). / J. Kahn Manhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2002. ed. size: 443000 ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
- The Best of All Possible Worlds (ing.). // The New York Times / J. Kahn Manhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2012. ed. size: 443000 ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
Xarici keçidlər
- Фрагменты книги Ролза "Закон народов"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Con Rolz ing John Rawls 21 fevral 1921 Baltimor Merilend 24 noyabr 2002 Leksinqton d Massacusets Amerika filosofu Con Rolzing John RawlsDogum tarixi 21 fevral 1921 1921 02 21 Dogum yeri Baltimor Merilend ABSVefat tarixi 24 noyabr 2002 2002 11 24 81 yasinda Vefat yeri Leksinqton d Midlseks d Massacusets ABSVetendasligi ABSIstiqameti analitik felsefeEsas maraqlari siyasi felsefe politologiyaTesirlenib Con Lokk Immanuel Kant Vikianbarda elaqeli mediafayllarFelsefesiInsan huquqlari ve edaletin prinsipleri barede mesele ikinci dunya muharibesinden sonra yeni bir seslenme elde etmisdir Onun muzakiresine muhum tohfeni amerikan filosofu Con Rolz John Rawls 1921 getirmisdir Edalet nezeriyyesi A Theory of Justice 1971 kitabinda o huquq edalet ve edaletli bolgu ile bagli prinsipial meseleleri muzakire edir Insan huquqlari ve edalet nezeriyyelerinin problemlerinden biri ondadir ki onlarin formule etdiyi prinsipler cox vaxt ele bir birine zidd olur Meselen eger nezeriyye insanlarin en boyuk sayi ucun mumkun olan en boyuk xosbextlik utilitarist prinsipden cixis edirse onda o her bir ayrica insani ferdin deyerli olmasi prinsipi ile asanliqla konflikte gire biler Bele ki eger edaletsiz emeli toretmek meselen gunahsiz insani cezalandirmaq insanlarin boyuk sayi ucun mumkun olan en boyuk xosbextliyi ve ya faydani temin edirse onda bunu etmek duzgundurmu Eger bele bir suala bizim cavabimiz menfidirse onda biz hemcinin diger prinsipleri de nezerden kecirmeliyik Lakin ele onlar da bizim exlaqi intuisiyamiz ile konflikte daxil ola bilerler Rolz bele suallara cavab vermeye sey edir ve demek lazimdir ki onun bu isi felsefeden son derece uzaq olan bir cox adamlarin diqqetini celb etmisdi Mueyyen menada Rolz muasir liberal demokratiyaya xas olan edalet prinsiplerini izah etmeye cehd edir Ozunun Edalet nezeriyyesi nde o gostermeye calisir ki edaletin ele mueyyen prinsipleri movcuddur ki her bir zekavi insan onlari secerdi Rolz metodoloji olaraq ozunemexsus fikri eksperiment heyata kecirir Eger siz milli tedrisi sosial ve siyasi statusunuza gore kim oldugunuzu hansi cinse hansi irqe ve hansi sinfe mexsus oldugunuzu bilmeseydiniz onda siz cemiyyetin hansi formasina ustunluk vererdiniz Eger siz ele bir cemiyyete dusseydiniz ki burada sizin movqeyiniz ve yeriniz qeyri melumdur onda siz bu cemiyyet ucun edaletin hansi prinsiplerini secerdiniz Bu fikri eksperimenti Rolz cixis veziyyeti adlandirir ferd burada ozunun statusunu ve yerini bilmeden cemiyyet ucun edaletin prinsiplerini secmelidir Bu fikri eksperimentin ideyasi ondadir ki edaletli sosial nizam ucun ele prinsipleri tapmaq gerekdir ki onlarla butun zekavi insanlar razilassinlar Basqa cur deyilse eksperimentin megzi rollarin deyismesi hipotetik yolu ile universallasdirmadan ibaretdir Rolza gore biz gozleye bilerik ki cixis veziyyetinde olan ve demeli oz tebii istedadi ve resurslari barede melumatlanmayan zekavi insan liberal siyasi huquqlarin xeyrine secim edecekdir Hec bir kes bele bir seraitde siyasi azadligi olmayan cemiyyeti secmezdi Bundan basqa Rolz deyir ki zekavi insan cixis veziyyetiinde o cemiyyeti secerdi ki maddi durumu pis olan ferdler daha yaxsi maddi seraitde yasayan ferdlere gore sixintilara meruz qoyulmazdi O meselen insanlarin en boyuk miqdarinin en boyuk mumkun rifah halinin temin olunmasi ucun utilitarist hesabata uygun olaraq hereket ederdi ozu de bunu ele ederdi ki en pis seraitde yasayan insanlarin narhat olmaq ucun hec bir esasi olmazdi Bu secim onunla izah olunur ki zekavi insanin ozu de en pis seraitde yasayanlarin arasinda olmus ola bilerdi En pis seraitde yasayanlarin mudafiesi telebi ferq prinsipi the difference principle adlanir Belelikle bazis siyasi huquqlar da bazis rifah halinin teminati da nezere alinmalidir kantsayagi ve utilitarist ideyalar arasinda ozunemexsus orta Cixis veziyyeti adlananla bagli fikri eksperiment normativ umumi ehemiyyete malik olma ucun meyar verir O bize deyir ki normanin umumi ehemiyyete malik oldugunu aydinlasdirmaq ucun biz nece hereket etmeliyik Biz demeli ki bu meyar haqqinda metanorma kimi danisa bilerik Rolz exlaqi felsefenin bezi adi problemlerinden maraqli bir usulla qacmaga sey edir Meselen o exlaqi enenevi menada esaslandirmaq istemir Exlaqin esaslandirilmasinin felsefi problemleri bele bir mesele ile baglidir ki exlaqi mulahizelerin heqiqi ve ya yalan duzgun ve ya qeyri duzgun oldugunu hesab etmek olarmi ve olarsa hansi qaydada Eger meselen hec bir exlaqi fakt movcud deyildirse onda exlaqi mulahize faktlara uygun gele bilmez mentiqi pozitivizm ile muqayise edin Rolz yanasmani nezeri uygunluq a coherence theoretical perspective ideyasina esaslanmis yanasmani reallasdirir eger exlaqi prinsip bizim diger normativ noqteyi nezerlerimizle ve tesevvurlerimizle uzlasirsa onda demek olar ki o esaslandirilmisdir Belelikle meqsed bizim mueyyen harmoniyaya nail oluncaya qeder duzelisler verdiyimiz ozunemexsus refleksiv muvazinetdir Eger exlaqi nezeriyye bizim exlaqi intuisiyamizla ve insan ve sosial serait haqqinda nezeriyyelerle yaxsi uyusursa o daha gucludur Etiraz etmek olar ki bele bir movqe exlaqi felsefenin bezi bazis problemlerinden tamamile qacmaga imkan vermir Meselen bir nece mumkun razilasdirilmis coherent exlaqi sistem tesevvur etmek olarmi ve bize bu halda onlar arasinda nece secim etmek lazimdir Bele bir situasiyada biz cetin ki razilasmaya bir meyar olaraq muraciet ede bilek Bundan basqa bu muzakire usulu gorunur onu nezerde tutur ki eger prinsip bizim umumiyyetle duzgun hesab ederek inandigimizla uzlasa bilerse onda biz mueyyen praktik subut elde etmis oluruq Amma burada bezi filosoflar deye bilerdiler ki biz yeniden klassik problemle qarsilismisiq Bize haradan melumdur ki bizim duzgun hesab ederek inandigimiz duzgundur Belelikle exlaqi felsefenin bazis problemlerinden tamamile qacmaq Rolza nesib olmur Esas eserleriEdalet nezeriyyesi ing A Theory of Justice 1971 Siyasi liberalizm ing Political Liberalism 1993 Xalqlarin qanunu ing The Law of Peoples 1999 Rus dilindeRolz Dzh Idei blaga i prioritet prava Sovremennyj liberalizm Dzhon Rolz Ronald Dvorkin Isajya Berlin Uill Kimlika Majkl Dzh Sendel Dzheremi Uoldron Charlz Tejlor Per s angl L B Makeevoj M Progress Tradiciya Dom intellektualnoj knigi 1998 Rolz Dzh Spravedlivost kak chestnost pdf Logos 2006 1 S 35 60 Rolz Dzh Teoriya spravedlivosti Novosibirsk izd vo NGU 1995 Rolz Dzh Pravo narodov lekciya Voprosy filosofii 2006 9 S 79 105 Cin Rolz haqqinda edebiyyatAlekseeva T A Dzhon Rouls i ego teoriya spravedlivosti Voprosy filosofii 1994 10 S 26 37 Litvinenko N Koncepciya spravedlivosti Dzhona Rolza pdf Logos 2006 1 S 26 34 Makeeva L B Filosofiya egalitarnogo liberalizma v SShA Dzhon Rolz i Ronald Dvorkin Istoriya filosofii M 2005 12 s 45 62 IstinadlarDuignan B John Rawls John Rawls ing John Rawls Babelio fr 2007 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Duignan B John Rawls Encyclopaedia Britannica ing John Rawls Theorist on Justice Is Dead at 82 ing J Kahn Manhattan NYC New York Times Company A G Sulzberger 2002 ed size 443000 ISSN 0362 4331 1553 8095 1542 667X The Best of All Possible Worlds ing The New York Times J Kahn Manhattan NYC New York Times Company A G Sulzberger 2012 ed size 443000 ISSN 0362 4331 1553 8095 1542 667X Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Xarici kecidlerFragmenty knigi Rolza Zakon narodov