Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dodaqayaqlılar və ya çiyanlar (lat. Chilopoda) — buğumayaqlılar tipinin çoxayaqlılar yarımtipinə aid sinif.
| Dodaqayaqlılar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Dodaqayaqlılar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici quruluşu
Dodaqayaqlıların bədəni dartılmış, bel-qarın istiqamətində yastılanmış olub, başa və hər seqmentində bir cüt qaçış ətrafı olan seqmentləşmiş gövdəyə bölünür. Anal-genital sahəni təmsil edən birinci və bir neçə sonuncu seqmentlərdə ətraflar olmur. Başın ön kənarında seqmentləşmiş antenalar (bir cüt) yerləşir. Başın böyürlərində bəzən böyük topalar əmələ gətirən mürəkkəb faset gözə (milçəktutanlarda) bənzəyən gözcüklər yerləşir. Bəzən isə daim torpaqda yaşayan formalarda (geofil və kriptoslarda) gözlər olmur. Ağız hissələri 3 cüt çənə ilə təmsil olunmuşdur. Xilopodların ayaqları çanaqcıq (geofillərdə) reduksiyaya uğramışdır, burma (skolopendrkimilərdə son cüt ayaqlarda reduksiyaya uğramışdır), budönü, bud, baldır və pəncəkdən ibarət olub, buğumlarının sayı 1-2-yə çatır. Son cüt ayaqların arxasında gövdənin buğumlu çıxıntıları – dişi və erkək qonopodiyaları olan genital-anal şöbəsi yerləşmişdir. Xilopodlar ayrıcinsli heyvanlardır. Cinsi çoxalma zamanı onlarda «xarici-daxili» mayalanma müşahidə edilir. Bu zaman erkək uzadılmış hörümçək toruna spermatofor qoyur, dişi isə sonra onu götürür. Müəyyən xilopod dəstələrinin nümayəndələrində mayalanma prosesinin özü bir qədər fərqlənir.
Həyat tərzi
Dodaqayaqlı çoxayaqlılar – ən müxtəlif onurğasızlarla qidalanan fəal yırtıcılardır. Başqa çoxayaqlı qruplarının nümayəndələri kimi, dodaqayaqlılar da torpaqla sıx bağlı olub, vaxtın çoxunu torpaqda, daşların və kötüklərin altında, meşə döşənəyində, qaya yarıqlarında və başqa sığınacaqlarda keçirərək, yalnız gecələr torpağın səthinə çıxırlar. Torpağın üst təbəqəsinin və döşənəyin sakinlərinin mühüm hissəsini təşkil edən xilopodlar zərərli cücülərin məhv edilməsində böyük əhəmiyyət daşıyırlar. Dodaqayaqlı çoxayaqlıların çoxu torpaq şəraitinin etibarlı göstəricisidir. Xilopodlar dörd dəstədə təmsil olunmuşlar. Səhralardan başqa bütün landşaft zonalarında yayılmış xilopodların 3000-ə yaxın növü məlumdur.
Dəstə və fəsilələri
- † dəstəsi — nəsli kəsilmiş qrup.
- Geophilomorpha dəstəsi
- Sümükcələr dəstəsi (Lithobiomorpha)
- Skolopendrlər dəstəsi (Scolopendromorpha)
- Skutigerlər dəstəsi (Scutigeromorpha)
- dəstəsi
Tanınmış növləri
- Nəhəng scolopendr Scolopendra gigantea
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2013.
- Minelli A. Class Chilopoda, Class Symphyla and Class Pauropoda. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 157–158. , 978-1-86977-850-7
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dodaqayaqlilar ve ya ciyanlar lat Chilopoda bugumayaqlilar tipinin coxayaqlilar yarimtipine aid sinif DodaqayaqlilarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip CoxayaqlilarSinif DodaqayaqlilarBeynelxalq elmi adiChilopoda Pierre Andre Latreille 1817Sekil axtarisiITIS 154400NCBI 7540EOL 576FW 290412Xarici qurulusuDodaqayaqlilarin bedeni dartilmis bel qarin istiqametinde yastilanmis olub basa ve her seqmentinde bir cut qacis etrafi olan seqmentlesmis govdeye bolunur Anal genital saheni temsil eden birinci ve bir nece sonuncu seqmentlerde etraflar olmur Basin on kenarinda seqmentlesmis antenalar bir cut yerlesir Basin boyurlerinde bezen boyuk topalar emele getiren murekkeb faset goze milcektutanlarda benzeyen gozcukler yerlesir Bezen ise daim torpaqda yasayan formalarda geofil ve kriptoslarda gozler olmur Agiz hisseleri 3 cut cene ile temsil olunmusdur Xilopodlarin ayaqlari canaqciq geofillerde reduksiyaya ugramisdir burma skolopendrkimilerde son cut ayaqlarda reduksiyaya ugramisdir budonu bud baldir ve pencekden ibaret olub bugumlarinin sayi 1 2 ye catir Son cut ayaqlarin arxasinda govdenin bugumlu cixintilari disi ve erkek qonopodiyalari olan genital anal sobesi yerlesmisdir Xilopodlar ayricinsli heyvanlardir Cinsi coxalma zamani onlarda xarici daxili mayalanma musahide edilir Bu zaman erkek uzadilmis horumcek toruna spermatofor qoyur disi ise sonra onu goturur Mueyyen xilopod destelerinin numayendelerinde mayalanma prosesinin ozu bir qeder ferqlenir Heyat terziDodaqayaqli coxayaqlilar en muxtelif onurgasizlarla qidalanan feal yirticilardir Basqa coxayaqli qruplarinin numayendeleri kimi dodaqayaqlilar da torpaqla six bagli olub vaxtin coxunu torpaqda daslarin ve kotuklerin altinda mese doseneyinde qaya yariqlarinda ve basqa siginacaqlarda kecirerek yalniz geceler torpagin sethine cixirlar Torpagin ust tebeqesinin ve doseneyin sakinlerinin muhum hissesini teskil eden xilopodlar zererli cuculerin mehv edilmesinde boyuk ehemiyyet dasiyirlar Dodaqayaqli coxayaqlilarin coxu torpaq seraitinin etibarli gostericisidir Xilopodlar dord destede temsil olunmuslar Sehralardan basqa butun landsaft zonalarinda yayilmis xilopodlarin 3000 e yaxin novu melumdur Deste ve fesileleri destesi nesli kesilmis qrup Geophilomorpha destesi Geophilidae Sumukceler destesi Lithobiomorpha Skolopendrler destesi Scolopendromorpha Skutigerler destesi Scutigeromorpha destesiTaninmis novleriNeheng scolopendr Scolopendra giganteaIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2013 Minelli A Class Chilopoda Class Symphyla and Class Pauropoda Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 157 158 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004Hemcinin bax