Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Benderı (mold. Bender/Бендер; rus. Бендеры) və ya Bəndər, həmçinin Tigina (rum. Tighina) — Moldovada Dnestrin sağ sahilində liman şəhəri.
| Benderı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Tighina | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1408 | ||||
| İlk məlumat | 6 oktyabr 1408 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 15 m | ||||
| Saat qurşağı | | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Poçt indeksi | MD-3200 | ||||
| Nəqliyyat kodu | А — — | ||||
| Digər | |||||
| bendery-ga.org | |||||
| | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
XIII əsrdə tatarların bura hakim olduqları məlumdur. Onlar bu keçidi mühafizə etmək məqsədilə kiçik bir keşik qalası tikmişdilər. Bəndər bir keçidi və ya boğazı qoruyan qarovul məntəqəsinə deyilirdi. 1484-cü ildə Bəyazid xan və Gedik Əhməd Paşa Bəndəri möhkəm hərb qalası kimi bərpa etdilər. Hazırda Bəndər şəhərində XIV–XV əsrlərə aid türk qalası və Süleyman xan camisi durmaqdadır. Bəndər şəhərində iki dəfə olmuş Övliya Çələbi qalanı alınmazlığına və əminliyinə görə "Aman yeri Bəndərabad" adlandırır. Səyahətnamə"sində bu barədə yazır: "Turla (Dnestr çayını qədim türk adı) nəhri kənarında, qayalar üstündə daşdan tikilmiş bu gözəl qalanın hər bir daşı fil gövdəsi boyda sərt daşlardır. Memarbaşı Sinan ağa bu qalanı tikərkən bütün məharətini göstərmişdir". Övliya Çələbi türk memarı Sinanın 1538-ci ildə qala divarı içində tikdiyi Narın qaladan vəcdlə danışır: "Qala bürclərindən Turla nəhri müşahidə olunur. Və buradan bir dənə də olsun rus şaykası (şayka "çayka" çay gəmisi; həm də quldur dəstəsi) əsla keçə bilməz, nə də qaça bilməz. Qala hasarlarının dörd bir tərəfi savaş meydanıdır… Xalqı son dərəcə cəsur və savaşqandır. Hər zaman kazaklarla cəng edərlər". Bu möhkəm qalanın tikilməsi Qanuni Süleymanın adıyla bağlıdır. Qala qapısı üzərindəki kitabədə Sultan Süleymanın fəthi nəticəsində bu qalanın inşa olması bildirilir. Kitabə sonralar Ruslar tərəfindən yerindən çıxarılmışdır.
Türk şəhəri Bəndər XVIII–XIX əsrin Rus-Türk müharibələrində üç dəfə (1770, 1789, 1806) rusların əlinə düşmüşdüsə də, yalnız 1812-ci ildə Buxarest sülhünə görə birdəfəlik Bessarabiyanın tərkibində Rusiyaya keçir. Ruslarla ilk müharibədə Bəndərin valisi Köprülü Əhməd Paşa idi. İndi İstanbulda Osmanlılar dövrünə aid qədim tikililərdən biri olan Köprülü Sarayı Bəndər valisinin adını yaşadır. Bəndərdə Vəzirlər məzarlığı var. Burada Osmanlı dövrünün adlı-sanlı adamları dəfn olunmuşdur. Bəndərin işğalında ruslar çox ağır itkilər verdi. Bu itkilər onların qələbə sevincləri üzərinə ağır kölgə salırdı. Odur ki, şəhəri tutarkən dəhşətli intiqam aldılar. Şəhər əhalisini qılıncdan keçirdilər, əllərinə keçən heç kimə rəhm etmədilər.
Bəndəri tutarkən ordusunun çox təlafat verdiyini eşidən Yekaterina general Paninə bu qədər qurbanlar verməkdənsə almasanız daha yaxşı olardı, – deyə narazılığını ifadə etmişdi. General P.İ.Panin isə möhkəm türk qalası Bəndəri zəbt etməsi ilə öyünürdü. Şöhrətpərəst sərkərdə evə dönüb özünün Moskva altındakı Mixalkovo kəndində (indi bu kənd şəhərə birləşmişdir) möhtəşəm malikanə tikdirmiş, bu malikanə eynilə Bəndər qalasını andırırdı. Hazırda giriş qapılarındakı Bəndər bürclərini xatırladan qüllələr durmaqdadır.
Böyük rus şairi V. Jukovskinin anası türk qizi Salihə öz bacısı ilə Bəndərdə ruslara əsir düşüb. Oryollu mülkədar Bunin bu xarüqə gözəli əziz qənimət kimi özü ilə evinə gətirmiş və bu izdivacdan rus ədəbiyyatının böyük simalarından olan şair Jukovski doğulmuşdur. Jukovski çar sarayında böyük mənsəb və hörmətə çatmış, çar ailəsində yaşamış, öz şeirlərində isə anasının qəmli və qərib taleyinə ağlamışdı.
Mənbə
Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009
İstinadlar
- Costăchescu M. Documentele moldoveneşti înainte de Ştefan cel Mare (рум.). Iași: 1931. C. 2. S. 408. 957 s.
- Nicu V. Localitățile Moldovei în documente și cărți vechi: îndreptar bibliografic. Volumul 1: A-L (рум.). Chișinău: Universitas, 1991. S. 49. 508 s.
- Молдавија ССР. Мемарлыг вә тәсвири сәнәт // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 29–30.
 | Moldova ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Benderi mold Bender Bender rus Bendery ve ya Bender hemcinin Tigina rum Tighina Moldovada Dnestrin sag sahilinde liman seheri BenderiTighinaBayraq d Gerb d 46 50 sm e 29 29 s u Olke MoldovaTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1408Ilk melumat 6 oktyabr 1408Sahesi 97 29 km Merkezin hundurluyu 15 mSaat qursagi UTC 02 00UTC 03 00EhalisiEhalisi 83 200 nef 2018 Reqemsal identifikatorlarPoct indeksi MD 3200Neqliyyat kodu A Digerbendery ga orgXeriteni goster gizle Benderi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiXIII esrde tatarlarin bura hakim olduqlari melumdur Onlar bu kecidi muhafize etmek meqsedile kicik bir kesik qalasi tikmisdiler Bender bir kecidi ve ya bogazi qoruyan qarovul menteqesine deyilirdi 1484 cu ilde Beyazid xan ve Gedik Ehmed Pasa Benderi mohkem herb qalasi kimi berpa etdiler Hazirda Bender seherinde XIV XV esrlere aid turk qalasi ve Suleyman xan camisi durmaqdadir Bender seherinde iki defe olmus Ovliya Celebi qalani alinmazligina ve eminliyine gore Aman yeri Benderabad adlandirir Seyahetname sinde bu barede yazir Turla Dnestr cayini qedim turk adi nehri kenarinda qayalar ustunde dasdan tikilmis bu gozel qalanin her bir dasi fil govdesi boyda sert daslardir Memarbasi Sinan aga bu qalani tikerken butun meharetini gostermisdir Ovliya Celebi turk memari Sinanin 1538 ci ilde qala divari icinde tikdiyi Narin qaladan vecdle danisir Qala burclerinden Turla nehri musahide olunur Ve buradan bir dene de olsun rus saykasi sayka cayka cay gemisi hem de quldur destesi esla kece bilmez ne de qaca bilmez Qala hasarlarinin dord bir terefi savas meydanidir Xalqi son derece cesur ve savasqandir Her zaman kazaklarla ceng ederler Bu mohkem qalanin tikilmesi Qanuni Suleymanin adiyla baglidir Qala qapisi uzerindeki kitabede Sultan Suleymanin fethi neticesinde bu qalanin insa olmasi bildirilir Kitabe sonralar Ruslar terefinden yerinden cixarilmisdir Turk seheri Bender XVIII XIX esrin Rus Turk muharibelerinde uc defe 1770 1789 1806 ruslarin eline dusmusduse de yalniz 1812 ci ilde Buxarest sulhune gore birdefelik Bessarabiyanin terkibinde Rusiyaya kecir Ruslarla ilk muharibede Benderin valisi Koprulu Ehmed Pasa idi Indi Istanbulda Osmanlilar dovrune aid qedim tikililerden biri olan Koprulu Sarayi Bender valisinin adini yasadir Benderde Vezirler mezarligi var Burada Osmanli dovrunun adli sanli adamlari defn olunmusdur Benderin isgalinda ruslar cox agir itkiler verdi Bu itkiler onlarin qelebe sevincleri uzerine agir kolge salirdi Odur ki seheri tutarken dehsetli intiqam aldilar Seher ehalisini qilincdan kecirdiler ellerine kecen hec kime rehm etmediler Benderi tutarken ordusunun cox telafat verdiyini esiden Yekaterina general Panine bu qeder qurbanlar vermekdense almasaniz daha yaxsi olardi deye naraziligini ifade etmisdi General P I Panin ise mohkem turk qalasi Benderi zebt etmesi ile oyunurdu Sohretperest serkerde eve donub ozunun Moskva altindaki Mixalkovo kendinde indi bu kend sehere birlesmisdir mohtesem malikane tikdirmis bu malikane eynile Bender qalasini andirirdi Hazirda giris qapilarindaki Bender burclerini xatirladan qulleler durmaqdadir Boyuk rus sairi V Jukovskinin anasi turk qizi Salihe oz bacisi ile Benderde ruslara esir dusub Oryollu mulkedar Bunin bu xaruqe gozeli eziz qenimet kimi ozu ile evine getirmis ve bu izdivacdan rus edebiyyatinin boyuk simalarindan olan sair Jukovski dogulmusdur Jukovski car sarayinda boyuk menseb ve hormete catmis car ailesinde yasamis oz seirlerinde ise anasinin qemli ve qerib taleyine aglamisdi MenbeMinaxanim Tekleli Turk kitabi Unudulan tarix Deyisdirilen adlar Baki Nurlar 2009IstinadlarCostăchescu M Documentele moldovenesti inainte de Stefan cel Mare rum Iași 1931 C 2 S 408 957 s Nicu V Localitățile Moldovei in documente și cărți vechi indreptar bibliografic Volumul 1 A L rum Chișinău Universitas 1991 S 49 508 s ISBN 5 362 00841 2 Moldaviјa SSR Memarlyg vә tәsviri sәnәt Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә VII ҹild Misir Prado Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1983 S 29 30 Moldova ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin