Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Paroxod — buxar maşını və ya buxar turbini ilə hərəkətə gətirilən gəmidir.
 | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Buxar gəmiləri pərli çarxlarla və ya pərli vintlərlə təchiz olunurlar. Vint buxar maşını ilə bir oxda oturdulur. Çarxla işləyən gəmilərdə isə ötürmədə əlavə olaraq sürətlər qutusu yerləşdirilir.
1774-cü ildə öz vəsaiti hesabına Jaffrua d’Abban (1751–1832) kiçik buxar gəmisi quraşdırdı ancaq sınaqlar uğurlu olmadı. 1783-cü ildə Markiz özünün ikinci buxar modelini sınaqdan keçirdi. Lakin tezliklə ölkədə inqilab başladı və fransızlara paroxod maraqlı deyildi.
1774-cü ildə görkəmli ingilis ixtiraçısı Ceyms Vatt (1736–1819) ilk universal istilik mühərrikini (buxar maşınını) yaratdı. Bu ixtira parovozların, paroxodların və ilk (buxar) avtomobillərinin yaradılmasına imkan yaratdı.
Tarixdə ilk paroxod 1787-ci ildə amerikalı Con Fitc (1743–1798) tərəfindən qurulmuşdur. Tezliklə o, ikinci "Perseverans" paroxodunu yaratdı. Hər iki paroxod avarlı, çarxsız idi. Maşın gəminin yan tərəflərində yerləşdirilmiş avarları hərəkətə gətirirdi. 1788-ci ildə 18 metr uzunluğu olan "Perseverans" hətta Filadelfiya ilə Burminqton arasında müntəzəm reyslər edərək 10 km/saat orta sürətlə 30 sərnişin daşıyırdı. Fitcin təcrübələrinin aşkar müvəffəqiyyətlərinə baxmayaraq onun kəşfi inkişaf etdirilmədi.
1802-ci ildə ingilis dağ mühəndsi Uilyam Sayminqon "Şarlotta Dandas" maşınından istifadə etdi. Bu maşının gücü 10 at qüvvəsi idi və o, gəminin arxa tərəfində yerləşən avarlı çarxı fırladırdı. Təcrübələr müvəffəqiyyətlə keçdi. Lakin bu ixtira ingilisləri maraqlandırmadı.
Gəmiqayırmada buxar mühərriklərinə ciddi marağı amerikalı mühəndis R. Fulton (1765–1815) yaratdı. Bu da tarixə paroxodun kəşfi kimi daxil oldu.
1800-cü ildə Fulton taxtadan hazırlanmış ilk sualtı qayığı quraşdırdı və iki köməkçisi ilə 7 m dərinliyə endi.
1801-ci ilin iyulunda Fulton daha böyük təbəqə misdən hazırlanmış sualtı gəmini suya endirdi. O, üç nəfər üçün hesablanmışdı. Sıxılmış havadan istifadə edilməsi su altında qalmanı 4.5 saata qədər artırırdı.
Yeni sualtı gəminin gövdəsinin uzunluğu 7 m-ə yaxın, diametri isə 2 m-dən çox idi. Xarici görünüşcə o, siqara bənzəyirdi. Öz zamanı üçün sualtı qayıq yaxşı yüklənmə dərinliyinə malik idi – 30 m-ə yaxın. Qayığın qabaq hissəsində iki balaca pəncərə və giriş lyuku var idi.
Fultonun "Nautilus"u yeraltı qayıqlar tarixində sualtı və suüstü üzmək üçün ayrı-ayrı qurğuları olan ilk sualtı qayıqdır.
Su altında əl ilə fırlanan dördpərli vint yarım düyün (5-düyün-sürətin ölçü vahidi, 1.852 km/saat-a bərabərdir) sürət yaratmağa imkan verir.
Fultonun özü hərəkət edən gəmilərlə ilk sınaqları 1793-cü ilə aiddir və həmin vaxt o nəticəyə gəldi ki, ən yaxşı variant üç və ya altı pəri olan avarlı çarxdır. "Klermont"un maşın hissəsi isə qazandan və şaquli buxar silindrindən ibarət idi. Gəmidə üç böyük kayut (36, 24 və 18 sərnişin üçün), eləcə də mətbəx, bufet və anbar var idi.
Məhz bu gəmi Robert Fultonun adını əbədiləşdirdi. Gəminin ixtira fikri ona mənsub olmasa da, ilk dəfə onu müvəffəqiyyətlə həyata keçirdi və məhz öz "Klermont"u ilə Amerikada və sonra bütün dünyada gəmiçilik inkişaf etməyə başladı.1807-ci ildə "Klermont" Qudzon çayı ilə Nyu-Yorkdan Olbaniyə ilk reysini etdi. O, 32 saata orta hesabla 7.6 km/saat sürətlə 150 mil (təxminən 240 km) yol getmişdi. Çay axını ilə gəminin geri qayıtması 30 saat vaxt apardı. Bu dünyada buxar gəmisinin ilk dayanmadan uzunmüddətli reysi idi.
Konstruksiyasında bir sıra təkmilləşdirilmə aparıldıqdan sonra Fulton öz gəmisi ilə seçilmiş çay yollarında müntəzəm reyslər təşkil etdi. Fultonun gəmisində yatmaq üçün yeri olan üç böyük kayut, mətbəx, bufet və anbar düzəldilmişdi. Bütün sərnişinlər üçün eyni qayda tətbiq edilirdi. Nyu-Yorkdan Olbaniyə qədər gediş haqqı 7 dollar təşkil edirdi (o zamanların qiymətlərinə görə kifayət qədər baha idi), buna baxmayaraq səyahəti arzu edənlər də həddindən çox idi.
1809-cu ildə Fulton öz gəmisini patentləşdirdi. Ciddi desək, özündən əvvəlki gəmilərdən o heç nə ilə xüsusən fərqlənmirdi. Lakin ona tarixə düşmək və gəmiçilik tarixində yeni eranı açmaq xoşbəxtliyi nəsib olmuşdu. Yalnız bir illik istismar zamanı "Klermont"un satışdan 16000 dollar pul əldə etdi. Bu isə buxar gəmilərinin aşkar üstünlüyünü təsdiq etdi.
Sonrakı illər Fulton Livinqstonun firması daha bir neçə buxar gəmiləri hazırladı. 1816-cı ildə məsələn, ona 16 gəmi məxsus idi ki, onlardan biri "Klermont"a nisbətən dörd dəfədən çox böyük, görkəmi dəyişmiş– 60 güclü buxar maşınından ibarət "Konnektikum" gəmisi idi.
1814-cü ildə Fulton dünyada ilk dəfə 44 topu olan hərbi buxar gəmisi "Demoloqos"u yaratdı və bu gəmi ingilislərə qarşı müharibədə istifadə edildi. 1819-cu ildə amerika pərli çarxlarla işləyən buxar gəmisi Savanna ilk dəfə olaraq Atlantik okeanını keçir. Ancaq yolun çox hissəsini o yelkənlə getmiş idi. Bu üsul gəmiçilkdə uzun müddət saxlanmışdır.
İstinadlar
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 470.
Ədəbiyyat
- Сергей Юрьевич Нечаев Удивительные изобретения [Текст] / С. Ю. Нечаев. — Москва : ЭНАС, 2012. — 236.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Paroxod buxar masini ve ya buxar turbini ile herekete getirilen gemidir Paroxod Vikianbarda elaqeli mediafayllarRobert Fultonun Klermont gemisi 1807 Buxar gemileri perli carxlarla ve ya perli vintlerle techiz olunurlar Vint buxar masini ile bir oxda oturdulur Carxla isleyen gemilerde ise oturmede elave olaraq suretler qutusu yerlesdirilir 1774 cu ilde oz vesaiti hesabina Jaffrua d Abban 1751 1832 kicik buxar gemisi qurasdirdi ancaq sinaqlar ugurlu olmadi 1783 cu ilde Markiz ozunun ikinci buxar modelini sinaqdan kecirdi Lakin tezlikle olkede inqilab basladi ve fransizlara paroxod maraqli deyildi 1774 cu ilde gorkemli ingilis ixtiracisi Ceyms Vatt 1736 1819 ilk universal istilik muherrikini buxar masinini yaratdi Bu ixtira parovozlarin paroxodlarin ve ilk buxar avtomobillerinin yaradilmasina imkan yaratdi Tarixde ilk paroxod 1787 ci ilde amerikali Con Fitc 1743 1798 terefinden qurulmusdur Tezlikle o ikinci Perseverans paroxodunu yaratdi Her iki paroxod avarli carxsiz idi Masin geminin yan tereflerinde yerlesdirilmis avarlari herekete getirirdi 1788 ci ilde 18 metr uzunlugu olan Perseverans hetta Filadelfiya ile Burminqton arasinda muntezem reysler ederek 10 km saat orta suretle 30 sernisin dasiyirdi Fitcin tecrubelerinin askar muveffeqiyyetlerine baxmayaraq onun kesfi inkisaf etdirilmedi 1802 ci ilde ingilis dag muhendsi Uilyam Sayminqon Sarlotta Dandas masinindan istifade etdi Bu masinin gucu 10 at quvvesi idi ve o geminin arxa terefinde yerlesen avarli carxi firladirdi Tecrubeler muveffeqiyyetle kecdi Lakin bu ixtira ingilisleri maraqlandirmadi Gemiqayirmada buxar muherriklerine ciddi maragi amerikali muhendis R Fulton 1765 1815 yaratdi Bu da tarixe paroxodun kesfi kimi daxil oldu 1800 cu ilde Fulton taxtadan hazirlanmis ilk sualti qayigi qurasdirdi ve iki komekcisi ile 7 m derinliye endi 1801 ci ilin iyulunda Fulton daha boyuk tebeqe misden hazirlanmis sualti gemini suya endirdi O uc nefer ucun hesablanmisdi Sixilmis havadan istifade edilmesi su altinda qalmani 4 5 saata qeder artirirdi Yeni sualti geminin govdesinin uzunlugu 7 m e yaxin diametri ise 2 m den cox idi Xarici gorunusce o siqara benzeyirdi Oz zamani ucun sualti qayiq yaxsi yuklenme derinliyine malik idi 30 m e yaxin Qayigin qabaq hissesinde iki balaca pencere ve giris lyuku var idi Fultonun Nautilus u yeralti qayiqlar tarixinde sualti ve suustu uzmek ucun ayri ayri qurgulari olan ilk sualti qayiqdir Su altinda el ile firlanan dordperli vint yarim duyun 5 duyun suretin olcu vahidi 1 852 km saat a beraberdir suret yaratmaga imkan verir Fultonun ozu hereket eden gemilerle ilk sinaqlari 1793 cu ile aiddir ve hemin vaxt o neticeye geldi ki en yaxsi variant uc ve ya alti peri olan avarli carxdir Klermont un masin hissesi ise qazandan ve saquli buxar silindrinden ibaret idi Gemide uc boyuk kayut 36 24 ve 18 sernisin ucun elece de metbex bufet ve anbar var idi Mehz bu gemi Robert Fultonun adini ebedilesdirdi Geminin ixtira fikri ona mensub olmasa da ilk defe onu muveffeqiyyetle heyata kecirdi ve mehz oz Klermont u ile Amerikada ve sonra butun dunyada gemicilik inkisaf etmeye basladi 1807 ci ilde Klermont Qudzon cayi ile Nyu Yorkdan Olbaniye ilk reysini etdi O 32 saata orta hesabla 7 6 km saat suretle 150 mil texminen 240 km yol getmisdi Cay axini ile geminin geri qayitmasi 30 saat vaxt apardi Bu dunyada buxar gemisinin ilk dayanmadan uzunmuddetli reysi idi Konstruksiyasinda bir sira tekmillesdirilme aparildiqdan sonra Fulton oz gemisi ile secilmis cay yollarinda muntezem reysler teskil etdi Fultonun gemisinde yatmaq ucun yeri olan uc boyuk kayut metbex bufet ve anbar duzeldilmisdi Butun sernisinler ucun eyni qayda tetbiq edilirdi Nyu Yorkdan Olbaniye qeder gedis haqqi 7 dollar teskil edirdi o zamanlarin qiymetlerine gore kifayet qeder baha idi buna baxmayaraq seyaheti arzu edenler de heddinden cox idi 1809 cu ilde Fulton oz gemisini patentlesdirdi Ciddi desek ozunden evvelki gemilerden o hec ne ile xususen ferqlenmirdi Lakin ona tarixe dusmek ve gemicilik tarixinde yeni erani acmaq xosbextliyi nesib olmusdu Yalniz bir illik istismar zamani Klermont un satisdan 16000 dollar pul elde etdi Bu ise buxar gemilerinin askar ustunluyunu tesdiq etdi Sonraki iller Fulton Livinqstonun firmasi daha bir nece buxar gemileri hazirladi 1816 ci ilde meselen ona 16 gemi mexsus idi ki onlardan biri Klermont a nisbeten dord defeden cox boyuk gorkemi deyismis 60 guclu buxar masinindan ibaret Konnektikum gemisi idi 1814 cu ilde Fulton dunyada ilk defe 44 topu olan herbi buxar gemisi Demoloqos u yaratdi ve bu gemi ingilislere qarsi muharibede istifade edildi 1819 cu ilde amerika perli carxlarla isleyen buxar gemisi Savanna ilk defe olaraq Atlantik okeanini kecir Ancaq yolun cox hissesini o yelkenle getmis idi Bu usul gemicilkde uzun muddet saxlanmisdir IstinadlarAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә VII ҹild Misir Prado Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1983 S 470 EdebiyyatSergej Yurevich Nechaev Udivitelnye izobreteniya Tekst S Yu Nechaev Moskva ENAS 2012 236