Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Buran (rus. Бура́н, azərb. Çovğun) — orbital gəmi, raket təyyarə tipli sovet çoxişlədilən kosmik nəqliyyat sistemidir. “Enerji-Buran proqramı” əsasında hazırlanan raket təyyarədir. Buran amerikalıların Speys Şattl analoji proyektinə cavab olaraq yaradılmışdır. İlk və yeganə uçuşunu "Buran" avtonom rejimdə 15 noyabr 1988-ci ildə yerinə yetirdi. Buranın aparıcı mütəxəssisi - Gleb Yevgeyniviç olmuşdur.
 |
 |
 |
 |
 |
Tarixi
Buran hərbi sistem kimi planlaşdırılmışdı,həmçinin sovetlərə gorə amerikalıların şatlları hərbi məqsədlər üçün istifadə olunurdu.
Proqramın özünün başlanma tarixi var:
1970-ci ildə Nikson dedi ki, Amerika Birləşmiş Ştatları Speys Şattl proqramına başlayır. Bu milli proqram kimi təqdim edilmişdi, ildə 60 insanı göndərməyi hesablamışdılar, 4 belə gəmi duzəltmək nəzərdə tutulurdu; proqrama 5 milyard 150 milyon dollar pul xərcləməyi planlaşdırırdılar(1971-ci ildə).
Shuttle yer orbitinə 29,5 ton yük apara bilirdi və 14,5 ton yükü orbitdən gətirə bilirdi. Bu ciddi məsələ idi və biz bunu araşdırmağa başladıq, nə məqsədlər üçün yaradılır. Bunlar hamısı qeyri-adi idi: birdəfəlik Amerika daşıyıcıları ilə orbitə qaldırılacaq yük 150 ton/il çatmırdı, amma bu proqramda 12 dəfə çox nəzərdə tutulurdu; orbitdən heç nə endirilmirdi amma burda 820 ton/il nəzərdə tutulurdu. Bu proqramın şüarı nəqliyyat xərcləri azaltmaq idi amma əsas hərbi məqsədlər üçün istifadə olunacaqdı.— Mərkəzi Maşınqayırma Elmi tədqiqat İnstitutunun direktoru Yuri Mazjorin
1975-ci ildə SSRİyə Speys Şattlın çertyoj və şəkilləri gəldi. Mstislav Keldışın başçılığı ilə dərhal hərbi komponentli 2 eksperiment keçirildi. Nəticələr: gələcək çoxistifadəli gəmi nüvə silahını daşıya bilər və kosmik fəzanın istənilən nöqtəsindən SSRİi ərazisinə hücum edə bilər.Və Amerikan şattlı 30 ton yük götürmə ilə nüvə başlıqlarıynan yüklənsə, elə yüksəklikdən uça bilər ki, raket hücumu haqqında xəbərdarlıq sistemi onu görə bilməyəcək.
Bilirsiz, onlar deyirlər ki, biz həftədə bir dəfə ora gedəcəyik, məqsədləri və yükləri isə yoxdur, dərhal narahatlıq doğurur. Onlar bilmədiyimiz məqsədlər üçün kosmik gəmilər düzəldir. Hərbi məqsədlər üçün istifadə oluna bilərmi? Əlbəttə.
— Vadim Lukaşeviç(kosmonavtika tarixçisi, texniki elmlər namizədi)
1 dekabr 1988-ci ildə hərbi xəttlə Speys Şattlın gizli startı oldu(NASAın kodifikasiya koduna görə uçuş nömrəsi STS-27). 2008-ci ildə bilindi ki, uçuş zamanı ABŞ milli hərbi-kosmik kəşfiyyat idarəsi və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin əmri ilə orbitə muxtəlif hava şəraitinə uyğun olan Lacrosse 1 kosmik peykini buraxdilar. Radiolokasiyanın köməyi ilə radiodiapazonda şəkillər çəkirdi .
İlk və yeganə uçuş
Öz ilk və yeganə kosmik uçuşunu 1988-ci ilin 15 noyabrında edib. Kosmik gəmi Enerji raket daşıyıcısnın köməyi ilə Baykanur kosmodromundan buraxılıb. Uçuş müddəti 205 dəqiqə təşkil edib, gəmi Yer ətrafında iki dövrə vurduqdan sonra Yubileynıy aerodromunda Baykonur kosmodromunda eniş edib. Uçuş ekipajsız, bort kompüterin və bort proqram təminatının köməyi ilə avtomatik rejimdə keçdi. Buranın qalxması və enməsi avtomatik rejimdə olması(Speys Şattldan fərqli olaraq) onu Ginnesin Rekordlar Kitabına saldı. Sakit Okean akvatoriyasının üzərində uçarkən onu gəmi ölçmə kompleksi(Marşal Nedelin gəmisi) və elmi-tədqiqat gəmisi (Kosmonavt Georgi Dobrovolski gəmisi) müşayət edib.
Buran layihəsi çərçivəsində dinamik, elektrik, aerodinamik və digər sınaqlar üçün bir neçə maket nümunələri hazırlandı. Proqram bağlandıqdan sonra bu məhsullar Elmi Tədqiqat İnstitutunda və istehsalat birliklərində qaldılar. Məlumdur ki, «Энергия» və «Молния» raket-kosmos korporasiyasında maket nümunələri mövcuddu.
Xarici görünüşdən amerikan şatlı ilə oxşarlığı olsa da, onların fərqi var idi - o bort kompüterin köməyindən istifadə edərək tam rejimdə enə bilərdi.
Əvvəllər avtomatik enmə sistemindən əl rejiminə keçməsi daxil edilməmişdi. Lakin, sınaq təyyarəçilər və kosmonavtlar tələb etdilər ki, mühəndislərdən enməni idarə edən sistemə əl rejimini daxil etsinlər.
Buranın yaradılmasında alınan bir sıra texniki həllər indiyə qədər Rusiya və xarici raket kosmik texnikasında istifadə olunur.
Müasir tədqiqatçıya uçuşun texniki informasiyası əhəmiyyətli dərəcədə əlçatan deyil, beləki maqnit lentlərdə BEHM-6 kompüterləri üçün yazılıb, yararlı nüsxəsi qalmayıb.
Sonrakı hadisələr
1990-cı ildə Enerji-Buran proqramına aid işlər dayandırıldı, 1993-cü ildə isə tamamilə bağlandı.2002-ci ildə yeganə qalan Buran Baykanurda montaj sinaq korpusununda damın düşməsi ilə dağıldı.
Texniki göstəricilər
- Uzunluğu - 36,4 m.
- Qanadlarının uzunluğu - 24 m yaxın.
- Qanadlarının hündürlüyü(şassi üzərində durduqda) - 16 m artıq.
- Başlanğıc çəkisi - 105 t.
- Yük bölməsi qalxma zamanı 30 t faydalı yük daşımağa imkan verir, enişdə isə 20 t.
Ön bölmədə ekipaj və insanlar üçün tam qaynaq edilmiş kabinə vardır. Bu kabinədə maksimum 10 nəfər yerləşirdi. Kabinənin çox hissəsini raket kosmik kompleksin daxilində uçuşu təmin edən cihazlar tuturdu. Kabinənin həcmi 70 m3 çox idi.
Üçbucaq formasında qanada sahibdir, həmçinin aerodinamik nəzarət orqanlarına malikdir. Atmosferin sıx qatlarından enəndə idarə etmə sükanı, elevon və aerodinamik qalxan işləyir. İki qrup mühərriklər quyruq bölməsində və korpusun ön hissəsində yerləşdirilmişdi.
İlk dəfə mühərrik düzətmədə ümumiləşdirilmiş mühərrik qurulmasından istifadə olundu, özündə birləşdirdi: yanacaq çəninin oksidləşdiricisi, yanacaq üçün yanacaqdoldurma vasitəsi, termostat üfürməsi, çəkisizlikdə maye qəbuledicisi, avadanlığın idarə etmə sistemi və başqa cihazlar.
İdarə etmə kompleksi İBM System/370 kompüteri əsaında işləyən təxmini əlli proqram sistemindən ibarətdir. Sistem əmrlərin bir hissəsi İBM System/370-də reallaşdırılmadı, eyni zamanda İBM-a ümumi təyinatlı orijinal əmrlər əlavə olundu, İBM-də analoqu olmayan.
Kosmik gəminin yerüstü sistemlər üçün proqram təminatının hazırlanması zamanı DİPOL dilindən istifadə etməklə struktur layihələşdirmə texnologiyasından istifadə olunub. Modelləşdirmə məsələlərinin həlli üçün isə LAKS dilindən istifadə olunub. Bort Rəqəmli Hesablayıcı Maşını və Əməliyyat sistemi PROL2 (PROLOQ dilinin əsasında) və ASSEMBLER/370 dillərində yazılıb.
Ekipaj
1984 - cü ildə ekipajlar BTS-02 Buranın sınağı üçün formalaşdırılıb, 1988-ci ilə qədər. Bu ekipajlarda 1-ci uçuş üçün planlaşdırılmışdı.
- Əsas heyət
- İqor Petroviç - komandir.
- Rimantas Antanas - 2-ci pilot.
- Əvəzedici heyət
- Anatoli Semonovich - komandir.
- Aleksandr Vladimiroviç - 2-ci pilot.
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Cosmonaut: Soviet space shuttle was safer than NASA's". 2011-08-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-13.
- "Четверть века без "Бурана"". 2013-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-13.
- "Краткая история создания многоразового орбитального корабля "Буран" (изделия 11Ф35)". 2010-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-13.
- "Многоразовый "Буран" одноразового использования". 2021-09-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-16.
- "Таинственный полет «Атлантиса»". 2013-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-18.
- [1] 2017-07-17 at the Wayback Machine LACROSSE/ONYX Radar Imaging Reconnaissance Satellite
- "NSSDC/COSPAR ID: 1988-106B". 2016-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-18.
- Содержание«Военная Литература»Мемуары 2016-11-20 at the Wayback Machine Глава 28. На новой работе
- "Выступление Генерального конструктора НПО "Молния" Г.Е.Лозино". 2007-11-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-29.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Buran rus Bura n azerb Covgun orbital gemi raket teyyare tipli sovet coxisledilen kosmik neqliyyat sistemidir Enerji Buran proqrami esasinda hazirlanan raket teyyaredir Buran amerikalilarin Speys Sattl analoji proyektine cavab olaraq yaradilmisdir Ilk ve yegane ucusunu Buran avtonom rejimde 15 noyabr 1988 ci ilde yerine yetirdi Buranin aparici mutexessisi Gleb Yevgeynivic olmusdur Bu adin diger istifade formalari ucun bax Buran TarixiBuran herbi sistem kimi planlasdirilmisdi hemcinin sovetlere gore amerikalilarin satllari herbi meqsedler ucun istifade olunurdu Proqramin ozunun baslanma tarixi var 1970 ci ilde Nikson dedi ki Amerika Birlesmis Statlari Speys Sattl proqramina baslayir Bu milli proqram kimi teqdim edilmisdi ilde 60 insani gondermeyi hesablamisdilar 4 bele gemi duzeltmek nezerde tutulurdu proqrama 5 milyard 150 milyon dollar pul xerclemeyi planlasdirirdilar 1971 ci ilde Shuttle yer orbitine 29 5 ton yuk apara bilirdi ve 14 5 ton yuku orbitden getire bilirdi Bu ciddi mesele idi ve biz bunu arasdirmaga basladiq ne meqsedler ucun yaradilir Bunlar hamisi qeyri adi idi birdefelik Amerika dasiyicilari ile orbite qaldirilacaq yuk 150 ton il catmirdi amma bu proqramda 12 defe cox nezerde tutulurdu orbitden hec ne endirilmirdi amma burda 820 ton il nezerde tutulurdu Bu proqramin suari neqliyyat xercleri azaltmaq idi amma esas herbi meqsedler ucun istifade olunacaqdi Merkezi Masinqayirma Elmi tedqiqat Institutunun direktoru Yuri Mazjorin 1975 ci ilde SSRIye Speys Sattlin certyoj ve sekilleri geldi Mstislav Keldisin basciligi ile derhal herbi komponentli 2 eksperiment kecirildi Neticeler gelecek coxistifadeli gemi nuve silahini dasiya biler ve kosmik fezanin istenilen noqtesinden SSRIi erazisine hucum ede biler Ve Amerikan sattli 30 ton yuk goturme ile nuve basliqlariynan yuklense ele yukseklikden uca biler ki raket hucumu haqqinda xeberdarliq sistemi onu gore bilmeyecek BTS 001 Moskvada Park QorkovaBilirsiz onlar deyirler ki biz heftede bir defe ora gedeceyik meqsedleri ve yukleri ise yoxdur derhal narahatliq dogurur Onlar bilmediyimiz meqsedler ucun kosmik gemiler duzeldir Herbi meqsedler ucun istifade oluna bilermi Elbette Vadim Lukasevic kosmonavtika tarixcisi texniki elmler namizedi 1 dekabr 1988 ci ilde herbi xettle Speys Sattlin gizli starti oldu NASAin kodifikasiya koduna gore ucus nomresi STS 27 2008 ci ilde bilindi ki ucus zamani ABS milli herbi kosmik kesfiyyat idaresi ve Merkezi Kesfiyyat Idaresinin emri ile orbite muxtelif hava seraitine uygun olan Lacrosse 1 kosmik peykini buraxdilar Radiolokasiyanin komeyi ile radiodiapazonda sekiller cekirdi Ilk ve yegane ucus Oz ilk ve yegane kosmik ucusunu 1988 ci ilin 15 noyabrinda edib Kosmik gemi Enerji raket dasiyicisnin komeyi ile Baykanur kosmodromundan buraxilib Ucus muddeti 205 deqiqe teskil edib gemi Yer etrafinda iki dovre vurduqdan sonra Yubileyniy aerodromunda Baykonur kosmodromunda enis edib Ucus ekipajsiz bort komputerin ve bort proqram teminatinin komeyi ile avtomatik rejimde kecdi Buranin qalxmasi ve enmesi avtomatik rejimde olmasi Speys Sattldan ferqli olaraq onu Ginnesin Rekordlar Kitabina saldi Sakit Okean akvatoriyasinin uzerinde ucarken onu gemi olcme kompleksi Marsal Nedelin gemisi ve elmi tedqiqat gemisi Kosmonavt Georgi Dobrovolski gemisi musayet edib Buran layihesi cercivesinde dinamik elektrik aerodinamik ve diger sinaqlar ucun bir nece maket numuneleri hazirlandi Proqram baglandiqdan sonra bu mehsullar Elmi Tedqiqat Institutunda ve istehsalat birliklerinde qaldilar Melumdur ki Energiya ve Molniya raket kosmos korporasiyasinda maket numuneleri movcuddu Xarici gorunusden amerikan satli ile oxsarligi olsa da onlarin ferqi var idi o bort komputerin komeyinden istifade ederek tam rejimde ene bilerdi Evveller avtomatik enme sisteminden el rejimine kecmesi daxil edilmemisdi Lakin sinaq teyyareciler ve kosmonavtlar teleb etdiler ki muhendislerden enmeni idare eden sisteme el rejimini daxil etsinler Buranin yaradilmasinda alinan bir sira texniki heller indiye qeder Rusiya ve xarici raket kosmik texnikasinda istifade olunur Muasir tedqiqatciya ucusun texniki informasiyasi ehemiyyetli derecede elcatan deyil beleki maqnit lentlerde BEHM 6 komputerleri ucun yazilib yararli nusxesi qalmayib Sonraki hadiseler 1990 ci ilde Enerji Buran proqramina aid isler dayandirildi 1993 cu ilde ise tamamile baglandi 2002 ci ilde yegane qalan Buran Baykanurda montaj sinaq korpusununda damin dusmesi ile dagildi Texniki gostericilerUzunlugu 36 4 m Qanadlarinin uzunlugu 24 m yaxin Qanadlarinin hundurluyu sassi uzerinde durduqda 16 m artiq Baslangic cekisi 105 t Yuk bolmesi qalxma zamani 30 t faydali yuk dasimaga imkan verir enisde ise 20 t On bolmede ekipaj ve insanlar ucun tam qaynaq edilmis kabine vardir Bu kabinede maksimum 10 nefer yerlesirdi Kabinenin cox hissesini raket kosmik kompleksin daxilinde ucusu temin eden cihazlar tuturdu Kabinenin hecmi 70 m3 cox idi Ucbucaq formasinda qanada sahibdir hemcinin aerodinamik nezaret orqanlarina malikdir Atmosferin six qatlarindan enende idare etme sukani elevon ve aerodinamik qalxan isleyir Iki qrup muherrikler quyruq bolmesinde ve korpusun on hissesinde yerlesdirilmisdi Ilk defe muherrik duzetmede umumilesdirilmis muherrik qurulmasindan istifade olundu ozunde birlesdirdi yanacaq ceninin oksidlesdiricisi yanacaq ucun yanacaqdoldurma vasitesi termostat ufurmesi cekisizlikde maye qebuledicisi avadanligin idare etme sistemi ve basqa cihazlar Idare etme kompleksi IBM System 370 komputeri esainda isleyen texmini elli proqram sisteminden ibaretdir Sistem emrlerin bir hissesi IBM System 370 de reallasdirilmadi eyni zamanda IBM a umumi teyinatli orijinal emrler elave olundu IBM de analoqu olmayan Kosmik geminin yerustu sistemler ucun proqram teminatinin hazirlanmasi zamani DIPOL dilinden istifade etmekle struktur layihelesdirme texnologiyasindan istifade olunub Modellesdirme meselelerinin helli ucun ise LAKS dilinden istifade olunub Bort Reqemli Hesablayici Masini ve Emeliyyat sistemi PROL2 PROLOQ dilinin esasinda ve ASSEMBLER 370 dillerinde yazilib Ekipaj1984 cu ilde ekipajlar BTS 02 Buranin sinagi ucun formalasdirilib 1988 ci ile qeder Bu ekipajlarda 1 ci ucus ucun planlasdirilmisdi Esas heyetIqor Petrovic komandir Rimantas Antanas 2 ci pilot Evezedici heyetAnatoli Semonovich komandir Aleksandr Vladimirovic 2 ci pilot Hemcinin baxSpeys SattlIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Cosmonaut Soviet space shuttle was safer than NASA s 2011 08 20 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 13 Chetvert veka bez Burana 2013 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 13 Kratkaya istoriya sozdaniya mnogorazovogo orbitalnogo korablya Buran izdeliya 11F35 2010 05 29 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 13 Mnogorazovyj Buran odnorazovogo ispolzovaniya 2021 09 12 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 16 Tainstvennyj polet Atlantisa 2013 10 16 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 18 1 2017 07 17 at the Wayback Machine LACROSSE ONYX Radar Imaging Reconnaissance Satellite NSSDC COSPAR ID 1988 106B 2016 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 18 Soderzhanie Voennaya Literatura Memuary 2016 11 20 at the Wayback Machine Glava 28 Na novoj rabote Vystuplenie Generalnogo konstruktora NPO Molniya G E Lozino 2007 11 04 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 29