Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Buqut yazısı — Monqolustan Xalq Respublikası sərhədləri daxilində yaxınlığındakı bir ovada ucaldılmış, I Göytürk xaqanlığı dövrünə aid dikli daş.
Bilinən qədim türk bengi daşlarındandır. 572-580-ci illər arasında keçən tarix hadisələrdən bəhs edildiyi bioqrafik və didaktik əsərdir.
Adını Arhanqay Aymaq elinin Bayn Tsaqaan Gol (Müqəddəs Bəyaz göl) bölgəsindəki Buqut dağından almışdır. Bu dağın təxminən 10 km şərqindəki geniş ovada inşa edilmişdir. Birinci Göytürk xaqanlığı dövrünə aid xatirə məzar külliyyəsindəki əsərlərdəndir. Abidə tısbağa formalı daş üzərində oturdulmuşdur.Abidənni yeri 1956-cı ildə monqol elm xadimi Ts. Dorjsüren tərəfindən aşkarlanmışdır. Buqut abidəsi və bu abidəyə aid tısbağa formalı daş bu gün Çeçerleq muzeyinin baxçasındakı açıq sahədə nümayiş etdirilir.
İçindəkilər
I Göytürk xaqanlığı dövrünə aid abidənin üç üzündə Soqd hərfləri ilə yazılmış soqdca mətni, bir üzündə isə brahmi hərfləri ilə yazılmış sanskritçə mətn əks olunmuşdur. Mətnlərdə 572-580-ci illərdə baş vermis tarixi hadisələrdən bəhs edilməkdədir. Sözü gedən tarixi hadisələrə daxildir: “Türk/Bilgə/Xaqanı Nivarın Mahan Tiginin ölümündən sonra bir bengü daşın dikilməsini buyurması”, “Mahan Tigin və Muhan Xaqanın ortaq hökmdarlıqları”, “Mahan Tiginin taxta çıxışı”, “Mahan Tigin ilə Ttapar Xaqanın ortaq hökmdarlıqları”.
Bu hadisələrin bəhsi ilə türk dövlətinin social strukturu və işləmə tərzi (xaqan və sülaləsi, şadapıtlar, tarxanlar, kurkapınlar, sengünlər, tudunlar, atlılar və xalq), türk millətinin yaşayışı vəvə inancı, dəyər mühakimələri, başqa millət və topluluqlarla əlaqələri, xoşniyyəti haqqında məlumatlar verilməkdədir.
Forma xüsusiyyətləri
Üzərində oturulduğu tısbağa ilə birlikdə 245 sm hündürlüyə sahibdir. Təpəliyinin ön üzündə (hal-hazırda sağ tərəfi parçalanmış vəziyyətdədir) qurddan süd əmən uşaq təsvirinə yer verilmişdir. Həm tısbağa kaidəsi üzərinə oturdulması, həm də üzərində qurddan süd əmən uşaq təsviri özündən sonrakı abidələrə örnək təşkil etmişdir. Kül Tigin, Bilgə xaqan, Taryat, Tes, Şine Us abidələri başqa olmaqla, bir çox bengü daşın tısbağa kaidəsi üzərinə yerləşdirildiyi, qurddan süd əmən uşaq təsvirinin də Kül Tigin və Bilgə xaqan abidələrinin təpəliklərində də yer alması görülməkdədir. Burqut abidəsində özündən sonrakı dövrlərdə ucaldılmış abidələrdən fərqli olaraq, üzərində hər hansısa xaqan damğasə, boy damğası yoxdur.
Abidənin vəziyyəti
Buqut abidəsi və bu abidəyə aid tısbağa qaidə Çeçerleq muzeyinin baxçasındakı açıq sahədə sərgilənməkdədir. Dörd üzündə də yeyilmə, aşınma və təbəqələşib tökülmələr olmuş, abidənin üz hissəsinin demək olar ki, hamısı original görüntüsünü itirmişdir.
Təpəlik qismində yerləşən qurddan süd əmən uşaq təsvirinə aid hissələr abidədən qopmuş, 1970-ci ildə abidə məzar külliyyəsində tapılaraq Çeçerleq muzeyinə gətirilmişdir, abidə ilə müqayisə də daha yaxşı vəziyyətdədir.
Buqut abidəsinin bir reproduksiyası Ulan Batordakı Monqol Tarixi Milli Muzeyində sərgilənir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Aydın, Erhan. "Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları" (PDF). 20 iyun 2020. 15 avqust 2016 tarixində (PDF).
- Alyılmaz, Cengiz. "Bugut Yazıtı ve Anıt Mezar Külliyesi Üzerine". selcuk.edu.tr. 24 fevral 2016 tarixində .
- "The National Museum of Mongolian History : The early Türk Empire and the Uighurs". washington.edu. 12 may 2015 tarixində .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Buqut yazisi Monqolustan Xalq Respublikasi serhedleri daxilinde yaxinligindaki bir ovada ucaldilmis I Goyturk xaqanligi dovrune aid dikli das Bilinen qedim turk bengi daslarindandir 572 580 ci iller arasinda kecen tarix hadiselerden behs edildiyi bioqrafik ve didaktik eserdir Adini Arhanqay Aymaq elinin Bayn Tsaqaan Gol Muqeddes Beyaz gol bolgesindeki Buqut dagindan almisdir Bu dagin texminen 10 km serqindeki genis ovada insa edilmisdir Birinci Goyturk xaqanligi dovrune aid xatire mezar kulliyyesindeki eserlerdendir Abide tisbaga formali das uzerinde oturdulmusdur Abidenni yeri 1956 ci ilde monqol elm xadimi Ts Dorjsuren terefinden askarlanmisdir Buqut abidesi ve bu abideye aid tisbaga formali das bu gun Cecerleq muzeyinin baxcasindaki aciq sahede numayis etdirilir Cecerleq muzeyinin baxcasindaki abideIcindekilerI Goyturk xaqanligi dovrune aid abidenin uc uzunde Soqd herfleri ile yazilmis soqdca metni bir uzunde ise brahmi herfleri ile yazilmis sanskritce metn eks olunmusdur Metnlerde 572 580 ci illerde bas vermis tarixi hadiselerden behs edilmekdedir Sozu geden tarixi hadiselere daxildir Turk Bilge Xaqani Nivarin Mahan Tiginin olumunden sonra bir bengu dasin dikilmesini buyurmasi Mahan Tigin ve Muhan Xaqanin ortaq hokmdarliqlari Mahan Tiginin taxta cixisi Mahan Tigin ile Ttapar Xaqanin ortaq hokmdarliqlari Bu hadiselerin behsi ile turk dovletinin social strukturu ve isleme terzi xaqan ve sulalesi sadapitlar tarxanlar kurkapinlar sengunler tudunlar atlilar ve xalq turk milletinin yasayisi veve inanci deyer muhakimeleri basqa millet ve topluluqlarla elaqeleri xosniyyeti haqqinda melumatlar verilmekdedir Forma xususiyyetleriUzerinde oturuldugu tisbaga ile birlikde 245 sm hundurluye sahibdir Tepeliyinin on uzunde hal hazirda sag terefi parcalanmis veziyyetdedir qurddan sud emen usaq tesvirine yer verilmisdir Hem tisbaga kaidesi uzerine oturdulmasi hem de uzerinde qurddan sud emen usaq tesviri ozunden sonraki abidelere ornek teskil etmisdir Kul Tigin Bilge xaqan Taryat Tes Sine Us abideleri basqa olmaqla bir cox bengu dasin tisbaga kaidesi uzerine yerlesdirildiyi qurddan sud emen usaq tesvirinin de Kul Tigin ve Bilge xaqan abidelerinin tepeliklerinde de yer almasi gorulmekdedir Burqut abidesinde ozunden sonraki dovrlerde ucaldilmis abidelerden ferqli olaraq uzerinde her hansisa xaqan damgase boy damgasi yoxdur Abidenin veziyyetiBuqut abidesi ve bu abideye aid tisbaga qaide Cecerleq muzeyinin baxcasindaki aciq sahede sergilenmekdedir Dord uzunde de yeyilme asinma ve tebeqelesib tokulmeler olmus abidenin uz hissesinin demek olar ki hamisi original goruntusunu itirmisdir Tepelik qisminde yerlesen qurddan sud emen usaq tesvirine aid hisseler abideden qopmus 1970 ci ilde abide mezar kulliyyesinde tapilaraq Cecerleq muzeyine getirilmisdir abide ile muqayise de daha yaxsi veziyyetdedir Buqut abidesinin bir reproduksiyasi Ulan Batordaki Monqol Tarixi Milli Muzeyinde sergilenir Hemcinin baxOrxon abideleriYenisey abideleriIstinadlarAydin Erhan Orhon Uygur Hanligi Donemi Mogolistan daki Eski Turk Yazitlari PDF 20 iyun 2020 15 avqust 2016 tarixinde PDF Alyilmaz Cengiz Bugut Yaziti ve Anit Mezar Kulliyesi Uzerine selcuk edu tr 24 fevral 2016 tarixinde The National Museum of Mongolian History The early Turk Empire and the Uighurs washington edu 12 may 2015 tarixinde