Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Polikarp Gurgenoviç "Budu" Mdivani (gürc. პოლიკარპე [ბუდუ] მდივანი; rus. Поликарп Гургенович [Буду] Мдивани; 1877, Tiflis – 19 iyul 1937, Tbilisi) — 1917-ci ildə Rusiyada baş vermiş və vətəndaş müharibəsində fəal iştirak edən gürcü bolşevik siyasətçisi, Sovet hökuməti rəsmisi və diplomat. 1920-ci illərdə xüsusilə Qafqazın sovetləştirilməsində əhəmiyyətli rol oynamışdı, lakin daha sonra və eyni zamanda baş verən İosif Stalinin mərkəzləşdirmə siyasəti zamanı Gürcüstan Kommunist müxalifətinə rəhbərlik etmişdir. 1930-cu illərdə Trotskizm müxalifətinə etdiyi dəstəyə əsasən sürgün edildi və Böyük Təmizlik çərçivəsində edam edildi.
| Polikarp Mdivani | |
|---|---|
| gürc. ბუდუ მდივანი | |
 | |
 | |
| may 1921 – iyun 1921 | |
| |
| 1931 – 1936 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1877 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 19 iyul 1937 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İlk illəri
1877-ci ildə o vaxtı Rusiya İmperiyasının bir hissəsi olan Gürcüstanın Kutaisi quberniyasında anadan olmuşdur. Mdivaninin ailəsi Gürcüstanın nəcib ailələrindən biri idi.
1899-cu ildə Moskva Universitetində təhsilinə başlasa da, tələbə hərəkatlarına qoşulduğu üçün, təhsilini tamamlaya bilmədi.
İnqilab və Vətəndaş Müharibəsi
Mdivani 1903-cü ildə Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının Bolşevik fraksiyasında qatıldı və Tiflis, Bakı, Batumi və Qafqazın digər sənaye mərkəzlərində inqilabi fəaliyyətinə başladı. Həmyerlisi İosif Stalinin yaxın iş yoldaşı olmuşdur. Bölgənin bolşevik liderlərindən biri olmuşdur. 1917-ci ildə baş verən sonra başlayan vətəndaş müharibəsi zamanı Bolşevik Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin Qafqaz bürosunda işləyirdi və 11-ci Ordunun İnqilabi Hərbi Şurasına üzv olaraq, işlədiyi Qafqaz Cəbhəsinə təyin olundu. 1920-ci ildə Azərbaycan Demokratik Respublikasının işğalı zamanı vəzifə başında idi.
1920-ci ilin sonunda Türkiyə Böyük Millət Məclisi Hökuməti və Ermənistan Demokratik Respublikası arasında sülh müqaviləsinə vasitəçilik etmək məqsədilə xüsusi səfir olaraq Türkiyəyə göndərildi. 15 dekabr 1920-ci ildə Ankarada Sovet səfiri təyin olunan Mdivani oxşar vəzifəylə TBMM Hökuməti adından Moskvaya getməkdə olan Əli Fuad Paşa ilə Qarsda rastlaşır və hər ikisi rəsmi olaraq vəzifələrinə başlamadan öncə bir görüş keçirirlər. Mdivani 19 fevral 1921-ci ildə Ankaraya gəlir və martın 5-də etimadnaməsini Mustafa Kamala verərək vəzifəsinə rəsmən başlayır. Ancaq bu vəzifədə çox qalmır və sağlamlığının pozulduğunu əsas göstərərək vəzifəsini tərk etməli olur. İyunun 2-də Trabzondan ölkəni tərk edir.
Mdivani qayıdan kimi Stalin və Qriqori Orconikidze ilə birlikdə Qızıl Ordunun Gürcüstanı işğal etməsinin planlaşdırmasında mühüm rol oynayır və yerli menşevik suveren hökuməti ləğv edilir. Lakin Gürcüstan SSR-in qurulması zamanı edilən təzyiqləri gördükdən sonra Mdivani yeni respublikanın Moskvadan muxtariyyət və hətta suverenliyi tələbini irəli sürdü. Zaqafqaziyadaki qədim bölgələrindən bəzilərini Gürcüstandan qoparılmasına səbəb olan torpaq aktlarına qarşı etiraz edirdi. Ölkədə çox populyar olmayan bolşevik hökumətinin hakimiyyətdə qalmasını təmin etmək üçün, siyasi müxalifətə qarşı daha çox tolerantlığı göstərməyə çalışırdı.
Gürcüstan işi
Rus Vətəndaş Müharibəsinin ardından 1922-ci ildə Gürcüstan ərazisində sosializmin tələb etdiyi sosial və siyasi dəyişikliklərin necə yerinə yetiriləcəyinə dair bolşevik liderləri arasında baş verən siyasi münaqişə və onun ardından gələn hadisələr tarixə kimi düşmüşdür.
Gürcü torpaqlarının Qızıl Ordu tərəfindən zorla Sovet rəhbərliyinə verilməsindən sonra gürcü liderləri Filipp Maxaradze və Budu Mdivani ilə onların mərkəzi rəhbərləri olan İosif Stalin və Qriqori Orconikidze arasında fikir ayrılıqları yaşandı. Maxaradze və Mdivani Moskvadan muxtariyyət almaq istəyirdilər, mərkəzi hakimiyyət isə Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistan torpaqlarının bir araya gətirəcək Zaqafqaziya SFSR qurmaq istəyirdi. Ölmək üzrə olan bolşeviklərin əsas lideri Vladimir Leninin məsələyə daxil olması isə məsələni daha mürəkkəb hala gətirdi. Nəticədə Stalin və Orconikidzenin ideyası partiyada qəbul edilsə də, Lenin ilə Stalinin arası dəydi və bu vəziyyət son yazılarında əks olunmuşdur.
Etimadın itirilməsi və sonrası
25 yanvar 1923-cü ildə Siyasi Büronun qərarı əsasında Mdivani işindən azad edilir. Stalinin baş katiblikdən qovulması gündəmdə olarkən, Leninin 9 mart 1923-cü ildə iflic keçirərək şüurunu itirir və siyasi qüvvə daha da Stalinin əlində cəmləşir. Stalin güvənmədiyi Mdivani və digər müxalifətçiləri diplomat kimi başqa ölkələrə göndərirdi. Mdivani 1924-cü ildə Fransada Sovet Ticarət Nümayəndəsi təyin olundu. 1928-də isə Stalin Mdivani da daxil olmaqla Sol Müxalifət nümayəndələrini Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasından çıxartdı. Üç il sonra yenidən dövlət vəzifəsinə keçərək, Yüksək Sovnarkxoz sədri, Yüngül Sənaye Xalq Komissarı və Gürcüstan Xalq Komissarları Şurasının baş vəkili kimi müxtəlif dövlət vəzifələrində işləmişdir.
Böyük Təmizlik
Mdivani digər gürcü kommunistlərlə yanaşı 1936–1938-ci illərdə başlayan Böyük Təmizlik dövrünə qədər fəaliyyətini davam etdirsə də, bu dövrdə bir çoxları kimi o da işindən qovuldu. 1937-ci ilin may ayında Mdivani Lavrenti Beriya tərəfindən onu öldürmək və "casusluq, təxribat və terrorçuluq üçün Trotskizm mərkəzi"ni yaratmaqda günahlandırıldı. İyul ayında həbs edildi və NKVD tərəfindən mühakimə olundu. Tiflisdəki Metexi həbsxanasında yoxlamalar zamanı Mdivanini günahını etiraf etməyə dəfələrlə məcbur etsələr də, o, bunu etmədi. Özünü yalnız keçmişdə Stalinə kömək etdiyi üçün günahlandırdı.
Məhkəməsi 9 iyulda qapalı iclasda görülmüşdü. Sovet qəzeti Zarya Vostoka 11 iyul 1937-ci ildə "Xalqın Düşmənlərinə Ölüm" başlıqlı xəbərində, Gürcüstan Ali Məhkəməsinin Mdivani, və başqa bir neçə nəfəri vətənə xəyanət və digər inqilabi cinayətlərdən dolayı Cinayət Məcəlləsinin 58-ci Maddəsinə görə təqsirli olduğunu elan etdi.
1937-ci ilin iyun ayında Budu Mdivani güllələndi. Onun oğulları , Corc, Vano, Devid və qızı Meri və həyat yoldaşı Tsutuniya da eyni şəkildə edam edildilər. Onun digər oğlu Şalva bundan öncə 1933-cü ildə təyyarənin sınağı zamanı vəfat etmişdir.
İstinadlar
- Benhür, Çağatay (2008). "1920'li Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri: Kronolojik Bir Çalışma" 2017-08-06 at the Wayback Machine. Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Konya: Selçuk Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Tarih Bölümü): 284–285.
- Smith, Jeremy (Mayıs 1998) (İngilizce). The Georgian Affair of 1922. Policy Failure, Personality Clash or Power Struggle?. 50. Europe-Asia Studies. ss. 519–544.
- (rusca). 6 avqust 2017-ci ildə mənbəsindən arxivləşdirildi
- Beria: Stalin's First Lieutenant 2023-07-04 at the Wayback Machine. (ingiliscə) Princeton, New Jersey: Princeton Üniversitetinin nəşri. 1993. ss. 79. ISBN 0-691-01093-5.
Ədəbiyyat
- Орлов А. Тайная история сталинских преступлений.- СПб,1991
- Торчинов В. А., Леонтюк А. М. Вокруг сталина: историко-биографический справочник.- СПб,2000.
- 1000 биографий. 2000.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Polikarp Gurgenovic Budu Mdivani gurc პოლიკარპე ბუდუ მდივანი rus Polikarp Gurgenovich Budu Mdivani 1877 Tiflis 19 iyul 1937 Tbilisi 1917 ci ilde Rusiyada bas vermis ve vetendas muharibesinde feal istirak eden gurcu bolsevik siyasetcisi Sovet hokumeti resmisi ve diplomat 1920 ci illerde xususile Qafqazin sovetlestirilmesinde ehemiyyetli rol oynamisdi lakin daha sonra ve eyni zamanda bas veren Iosif Stalinin merkezlesdirme siyaseti zamani Gurcustan Kommunist muxalifetine rehberlik etmisdir 1930 cu illerde Trotskizm muxalifetine etdiyi desteye esasen surgun edildi ve Boyuk Temizlik cercivesinde edam edildi Polikarp Mdivanigurc ბუდუ მდივანიGurcustan Inqilab Komitesinin sedrimay 1921 iyun 1921Gurcustan SSR yungul senaye xalq komissari1931 1936Sexsi melumatlarDogum tarixi 1877Dogum yeri Tiflis Tiflis quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 19 iyul 1937 1937 07 19 Vefat yeri Tbilisi Gurcustan SSR SSRIVefat sebebi gulle yarasi d Partiya Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi Rusiya Sosial Demokrat Fehle PartiyasiTehsili Moskva Dovlet UniversitetiFealiyyeti siyasetci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIlk illeri 1877 ci ilde o vaxti Rusiya Imperiyasinin bir hissesi olan Gurcustanin Kutaisi quberniyasinda anadan olmusdur Mdivaninin ailesi Gurcustanin necib ailelerinden biri idi 1899 cu ilde Moskva Universitetinde tehsiline baslasa da telebe herekatlarina qosuldugu ucun tehsilini tamamlaya bilmedi Inqilab ve Vetendas Muharibesi Mdivani 1903 cu ilde Rusiya Sosial Demokrat Fehle Partiyasinin Bolsevik fraksiyasinda qatildi ve Tiflis Baki Batumi ve Qafqazin diger senaye merkezlerinde inqilabi fealiyyetine basladi Hemyerlisi Iosif Stalinin yaxin is yoldasi olmusdur Bolgenin bolsevik liderlerinden biri olmusdur 1917 ci ilde bas veren sonra baslayan vetendas muharibesi zamani Bolsevik Partiyasinin Merkezi Komitesinin Qafqaz burosunda isleyirdi ve 11 ci Ordunun Inqilabi Herbi Surasina uzv olaraq islediyi Qafqaz Cebhesine teyin olundu 1920 ci ilde Azerbaycan Demokratik Respublikasinin isgali zamani vezife basinda idi 1920 ci ilin sonunda Turkiye Boyuk Millet Meclisi Hokumeti ve Ermenistan Demokratik Respublikasi arasinda sulh muqavilesine vasitecilik etmek meqsedile xususi sefir olaraq Turkiyeye gonderildi 15 dekabr 1920 ci ilde Ankarada Sovet sefiri teyin olunan Mdivani oxsar vezifeyle TBMM Hokumeti adindan Moskvaya getmekde olan Eli Fuad Pasa ile Qarsda rastlasir ve her ikisi resmi olaraq vezifelerine baslamadan once bir gorus kecirirler Mdivani 19 fevral 1921 ci ilde Ankaraya gelir ve martin 5 de etimadnamesini Mustafa Kamala vererek vezifesine resmen baslayir Ancaq bu vezifede cox qalmir ve saglamliginin pozuldugunu esas gostererek vezifesini terk etmeli olur Iyunun 2 de Trabzondan olkeni terk edir Mdivani qayidan kimi Stalin ve Qriqori Orconikidze ile birlikde Qizil Ordunun Gurcustani isgal etmesinin planlasdirmasinda muhum rol oynayir ve yerli mensevik suveren hokumeti legv edilir Lakin Gurcustan SSR in qurulmasi zamani edilen tezyiqleri gordukden sonra Mdivani yeni respublikanin Moskvadan muxtariyyet ve hetta suverenliyi telebini ireli surdu Zaqafqaziyadaki qedim bolgelerinden bezilerini Gurcustandan qoparilmasina sebeb olan torpaq aktlarina qarsi etiraz edirdi Olkede cox populyar olmayan bolsevik hokumetinin hakimiyyetde qalmasini temin etmek ucun siyasi muxalifete qarsi daha cox tolerantligi gostermeye calisirdi Gurcustan isi Rus Vetendas Muharibesinin ardindan 1922 ci ilde Gurcustan erazisinde sosializmin teleb etdiyi sosial ve siyasi deyisikliklerin nece yerine yetirileceyine dair bolsevik liderleri arasinda bas veren siyasi munaqise ve onun ardindan gelen hadiseler tarixe kimi dusmusdur Gurcu torpaqlarinin Qizil Ordu terefinden zorla Sovet rehberliyine verilmesinden sonra gurcu liderleri Filipp Maxaradze ve Budu Mdivani ile onlarin merkezi rehberleri olan Iosif Stalin ve Qriqori Orconikidze arasinda fikir ayriliqlari yasandi Maxaradze ve Mdivani Moskvadan muxtariyyet almaq isteyirdiler merkezi hakimiyyet ise Gurcustan Azerbaycan ve Ermenistan torpaqlarinin bir araya getirecek Zaqafqaziya SFSR qurmaq isteyirdi Olmek uzre olan bolseviklerin esas lideri Vladimir Leninin meseleye daxil olmasi ise meseleni daha murekkeb hala getirdi Neticede Stalin ve Orconikidzenin ideyasi partiyada qebul edilse de Lenin ile Stalinin arasi deydi ve bu veziyyet son yazilarinda eks olunmusdur Etimadin itirilmesi ve sonrasi 25 yanvar 1923 cu ilde Siyasi Buronun qerari esasinda Mdivani isinden azad edilir Stalinin bas katiblikden qovulmasi gundemde olarken Leninin 9 mart 1923 cu ilde iflic kecirerek suurunu itirir ve siyasi quvve daha da Stalinin elinde cemlesir Stalin guvenmediyi Mdivani ve diger muxalifetcileri diplomat kimi basqa olkelere gonderirdi Mdivani 1924 cu ilde Fransada Sovet Ticaret Numayendesi teyin olundu 1928 de ise Stalin Mdivani da daxil olmaqla Sol Muxalifet numayendelerini Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasindan cixartdi Uc il sonra yeniden dovlet vezifesine kecerek Yuksek Sovnarkxoz sedri Yungul Senaye Xalq Komissari ve Gurcustan Xalq Komissarlari Surasinin bas vekili kimi muxtelif dovlet vezifelerinde islemisdir Boyuk TemizlikMdivani diger gurcu kommunistlerle yanasi 1936 1938 ci illerde baslayan Boyuk Temizlik dovrune qeder fealiyyetini davam etdirse de bu dovrde bir coxlari kimi o da isinden qovuldu 1937 ci ilin may ayinda Mdivani Lavrenti Beriya terefinden onu oldurmek ve casusluq texribat ve terrorculuq ucun Trotskizm merkezi ni yaratmaqda gunahlandirildi Iyul ayinda hebs edildi ve NKVD terefinden muhakime olundu Tiflisdeki Metexi hebsxanasinda yoxlamalar zamani Mdivanini gunahini etiraf etmeye defelerle mecbur etseler de o bunu etmedi Ozunu yalniz kecmisde Staline komek etdiyi ucun gunahlandirdi Mehkemesi 9 iyulda qapali iclasda gorulmusdu Sovet qezeti Zarya Vostoka 11 iyul 1937 ci ilde Xalqin Dusmenlerine Olum basliqli xeberinde Gurcustan Ali Mehkemesinin Mdivani ve basqa bir nece neferi vetene xeyanet ve diger inqilabi cinayetlerden dolayi Cinayet Mecellesinin 58 ci Maddesine gore teqsirli oldugunu elan etdi 1937 ci ilin iyun ayinda Budu Mdivani gullelendi Onun ogullari Corc Vano Devid ve qizi Meri ve heyat yoldasi Tsutuniya da eyni sekilde edam edildiler Onun diger oglu Salva bundan once 1933 cu ilde teyyarenin sinagi zamani vefat etmisdir IstinadlarBenhur Cagatay 2008 1920 li Yillarda Turk Sovyet Iliskileri Kronolojik Bir Calisma 2017 08 06 at the Wayback Machine Turkiyat Arastirmalari Dergisi Konya Selcuk Universitesi FenEdebiyat Fakultesi Tarih Bolumu 284 285 Smith Jeremy Mayis 1998 Ingilizce The Georgian Affair of 1922 Policy Failure Personality Clash or Power Struggle 50 Europe Asia Studies ss 519 544 rusca 6 avqust 2017 ci ilde menbesinden arxivlesdirildi Beria Stalin s First Lieutenant 2023 07 04 at the Wayback Machine ingilisce Princeton New Jersey Princeton Universitetinin nesri 1993 ss 79 ISBN 0 691 01093 5 EdebiyyatOrlov A Tajnaya istoriya stalinskih prestuplenij SPb 1991 Torchinov V A Leontyuk A M Vokrug stalina istoriko biograficheskij spravochnik SPb 2000 1000 biografij 2000 Xarici kecidlerVikianbarda elaqeli media fayllar