Brauzer uzantısı

Brauzer uzantısı (ing. Browser extension) — veb brauzeri fərdiləşdirmək üçün kiçik proqram modulu. Brauzerlər adətən istifadəçi interfeysinin modifikasiyası, kukilərin idarə edilməsi, reklamın bloklanması və veb səhifələrin fərdi skriptləri və üslubu daxil olmaqla müxtəlif uzantılara icazə verir.

Brauzer plaginləri ayrı bir modul növüdür. Əsas fərq ondadır ki, uzantılar adətən sadəcə mənbə kodudur, lakin plaginlər həmişə icra edilə bilənlərdir (yəni obyekt kodu). 2021-ci ildən etibarən, plaginlər əksər brauzerlər tərəfindən ləğv edilib, uzantılar isə geniş şəkildə istifadə olunur. Ən populyar brauzer Google Chrome-da 100.000-dən çox uzantı mövcuddur, lakin artıq plaginləri dəstəkləmir.

Tarixi

Internet Explorer 1999-cu ildə 4-cü versiyanın buraxılması ilə uzantıları dəstəkləyən ilk əsas brauzer idi.Firefox 2004-cü ildə istifadəyə verildiyi vaxtdan uzantıları dəstəkləyir. Opera 2009-cu ildə uzantıları dəstəkləməyə başladı və həm Google Chrome, həm də Safari gələn il bunu etdi. Microsoft Edge 2016-cı ildə uzantıları dəstəyi əlavə etdi.

API uyğunluğu

2015-ci ildə brauzer uzantıları üçün vahid standart tətbiq proqramlaşdırma interfeysi (API) yaratmaq üçün W3C altında icma işçi qrupu yaradıldı. Bu məqsədə nail olmaq ehtimalı az olsa da, brauzerlərin əksəriyyəti Google Chrome-un populyarlığına görə artıq eyni və ya çox oxşar API-lərdən istifadə edir.

Chrome yalnız HTML, CSS və JavaScript-ə əsaslanan API uzantıları ilə ilk brauzer idi. Bu qabiliyyət üçün beta testi 2009-cu ildə başladı və gələn il açdı. 2012-ci ilin iyun ayına olan məlumata görə, mağazada 750 milyon uzantıları və digər məzmun quraşdırılıb. Elə həmin il Chrome dünyanın ən populyar brauzeri kimi Internet Explorer-i geridə qoydu və onun bazar payı 2018-ci ildə 60%-ə çataraq böyüməyə davam etdi.

Chrome-un müvəffəqiyyəti sayəsində Microsoft, Chrome uzantı tərtibatçılarının işlərini Edge-ə köçürməsini asanlaşdırmaq məqsədi ilə öz Edge brauzeri üçün çox oxşar uzantılar üçün API yaratdı. Lakin üç ildən sonra Edge hələ də məyusedici dərəcədə kiçik bazar payına malik idi, ona görə də Microsoft onu Chromium əsaslı brauzer kimi yenidən qurdu. Chromium Chrome və bir çox digər brauzerlərin funksional nüvəsi kimi xidmət edən Google-un açıq mənbəli layihəsidir. İndi Edge-də Chrome ilə eyni API olduğundan, uzantılar birbaşa Chrome Veb Mağazasından quraşdırıla bilər.

Öz bazar payının azalması ilə Mozilla da uyğunlaşmağa qərar verdi. 2015-ci ildə təşkilat Firefox-un uzun müddətdir mövcud olan XUL və XPCOM uzantılar imkanlarının Chrome-a çox oxşar olan daha az icazə verilən API ilə əvəz ediləcəyini elan etdi. Bu dəyişiklik 2017-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Firefox uzantıları artıq Chrome həmkarları ilə əsasən uyğun gəlir.

2020-ci ilə qədər Apple bu tendensiyanın yeganə əsas istisnası idi, çünki Safari üçün API uzantıları yaratmaq üçün Xcode alətindən istifadə etməyi tələb edirdi. Bununla belə, Apple Safari 14-ün macOS 11 yeniləməsinin bir hissəsi kimi Chrome API-yə uyğun olacağını elan etdi.

İstinadlar

1. "What are extensions?". 2019-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.
2. "StatCounter Global Stats". 2012-05-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-21.
3. "Half of all Google Chrome extensions have fewer than 16 installs". 2022-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.
4. "Google Chrome 88 released: RIP Flash Player". 2021-11-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.
5. "Browser Extensions". 2022-08-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.
6. "Edge browser now has extensions in the latest Windows 10 preview". 2019-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.
7. "Add or remove extensions in Microsoft Edge". 2022-09-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.
8. "Porting a Google Chrome extension". 2022-09-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.
9. "macOS Big Sur Preview". 2013-05-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-21.