Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Bisütun kitabəsi — İranın müasir Kirmanşah şəhəri yaxınlığında yerləşən nın üzərində şahı I Daranın əmri ilə tərtib olunmuş relyefli kitabə. Onların köməkliyi ilə Dara üsyançılar üzərində öz qələbələrini, özgə ölkələrin istilası və tabe etdirilməsini əbədiləşdirmək istəyirdi. Üç dildə həkk edilən kitabə (qədim fars, Babil və Elam dillərində) min sətirə qədər idi və mixi işarələrlə qazılmışdı.
Haqqında
1306 sətirlik kitabənin 515 sətri qədim fars, 141 sətri akkad (babil), 650 sətri isə elam dilində yazılmışdı. E.ə. 522-ci ildə Əhəmənilər dövlətində hakimiyyətə gələn I Dara hakimiyyət uğrunda mübarizədə doqquz rəqibini məğlub etmiş, möhtəşəm bir imperatorluq qurmuşdu. I Dara bu uğurlarını əbədiləşdirmək üçün qərara gəlir ki, sağ ikən özünə abidə qoysun. Elə bir abidə ki, hakimiyyət uğrunda apardığı mübarizə, rəqibləri üzərində çaldığı qələbələr orada öz təcəssümünü tapsın. Abidə üçün münasib yer Kirmanşah vadisi boyunca ensiz dağ silsiləsi seçilir. Həmədandan Babilistana gedən karvan yolunun başlanğıcında yerləşən dağ silsiləsi ikibaşlı əjdaha kimi şaxələnir. Sıldırım qayaların ətəyində büllur bulaqlardan yaranan bir göl də var. Göldən ayrılan çay Bisütun kəndinin yanından keçir və vadiyə doğru axır. Elə bu dağ da Bisütun adlanır. Heykəltəraşlar dərhal sözdən işə keçirlər. Əlli metr yüksəklikdə qayanın sərt hissəsində iri, hamar dördbucaq yonulur. Daş üzərində barelyef hazırlanır, fiqurlar əks olunur. I Daranın fiqurunda iri gözləri, qövs şəklində qaşları, burum-burum saqqalı, başında isə çox zərif və səliqə ilə yonulmuş döyüş tacı əks olunur. Onun məğlub etdiyi 9 düşməninin əksləri də burada həkk olunur. I Daranın zəfərlərindən bəhs edən kitabə üç dildə — qədim fars, akkad (babil) və elam dilində qayalara həkk edilir.
Heykəltəraşlar və xəttatlar işi bitirdikləri zaman çapar yeni bir xəbər gətirir. Bildirir ki, I Dara yürüşdən qayıdıb, bu dəfə skif çarına qalib gəlib. İş icraçıları çox çətin vəziyyətə düşürlər. Çünki abidədə skif çarı üçün yer olmur. İş yenidən başlanır. Heykəltəraşlar skif çarının şəklini də daşa həkk edirlər. Şah Bisütuna gəlir. Abidəyə baxıb məmnun qalır. İllər ötüb keçir. Dara ölür və imperiya dağılır. Əhəmənilər dövlətinin paytaxtı Persopolun sarayları yox olur. Dillər unudulur. Kitabə yaddan çıxır. Abidə zamanın ağır məşəqqətlərindən kənarda qalır. Çünki bu abidə möhkəm və əlçatmaz bir qayada yonulmuşdu. Hadisədən çox əsrlər ötüb keçir. Bisütun qayalarda mixi yazılarla həkk olunmuş kitabə isə uzun illər səyyahlar üçün məchul olaraq qalır. Bu barədə çoxlu kitablar yazılır.
Tədqiqi
Mixi yazıların sirrini açmaqda ilk addımı atan Qrotefend olur. O, 1802-ci ildə yazıların qədim fars dilində olduğunu müəyyənləşdirir və bu barədə Avropa jurnallarında məqalələr dərc olunur. Bir neçə fransalı tədqiqatçı Bisütuna üz tutur. Ancaq dağa qalxa bilməyərək geri qayıdırlar. Bu zaman ingilis zabiti Q.Raulinson artıq onları qabaqlamışdı. O, dağa qalxaraq kitabənin üzünü köçürür, Tehrana qayıdır və yazını oxumağa cəhd edir. Bir neçə il gərgin zəhmətdən sonra şərqşünas alimlərin köməyi ilə Bisütun kitabəsini mətnini tərcümə etdirir, mətin surətini və tərcüməsini Londondakı Asiya Cəmiyyətinə təqdim edir. Abidənin öyrənilməsi sonrakı dövrlərdə, 1950-ci illərədək — təxminən yüz il davam edir. Yeni ekspedisiyalar kitabənin yeni surətini çıxarır. 2500 yaşı olan abidə bu gün də öz möhtəşəmliyi ilə hər kəsi heyrətləndirir.
Mənbə
- Qədim Şərq tarixi. Bakı,2007.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Bisutun kitabesi Iranin muasir Kirmansah seheri yaxinliginda yerlesen nin uzerinde sahi I Daranin emri ile tertib olunmus relyefli kitabe Onlarin komekliyi ile Dara usyancilar uzerinde oz qelebelerini ozge olkelerin istilasi ve tabe etdirilmesini ebedilesdirmek isteyirdi Uc dilde hekk edilen kitabe qedim fars Babil ve Elam dillerinde min setire qeder idi ve mixi isarelerle qazilmisdi Haqqinda1306 setirlik kitabenin 515 setri qedim fars 141 setri akkad babil 650 setri ise elam dilinde yazilmisdi E e 522 ci ilde Ehemeniler dovletinde hakimiyyete gelen I Dara hakimiyyet ugrunda mubarizede doqquz reqibini meglub etmis mohtesem bir imperatorluq qurmusdu I Dara bu ugurlarini ebedilesdirmek ucun qerara gelir ki sag iken ozune abide qoysun Ele bir abide ki hakimiyyet ugrunda apardigi mubarize reqibleri uzerinde caldigi qelebeler orada oz tecessumunu tapsin Abide ucun munasib yer Kirmansah vadisi boyunca ensiz dag silsilesi secilir Hemedandan Babilistana geden karvan yolunun baslangicinda yerlesen dag silsilesi ikibasli ejdaha kimi saxelenir Sildirim qayalarin eteyinde bullur bulaqlardan yaranan bir gol de var Golden ayrilan cay Bisutun kendinin yanindan kecir ve vadiye dogru axir Ele bu dag da Bisutun adlanir Heykelteraslar derhal sozden ise kecirler Elli metr yukseklikde qayanin sert hissesinde iri hamar dordbucaq yonulur Das uzerinde barelyef hazirlanir fiqurlar eks olunur I Daranin fiqurunda iri gozleri qovs seklinde qaslari burum burum saqqali basinda ise cox zerif ve seliqe ile yonulmus doyus taci eks olunur Onun meglub etdiyi 9 dusmeninin eksleri de burada hekk olunur I Daranin zeferlerinden behs eden kitabe uc dilde qedim fars akkad babil ve elam dilinde qayalara hekk edilir Heykelteraslar ve xettatlar isi bitirdikleri zaman capar yeni bir xeber getirir Bildirir ki I Dara yurusden qayidib bu defe skif carina qalib gelib Is icracilari cox cetin veziyyete dusurler Cunki abidede skif cari ucun yer olmur Is yeniden baslanir Heykelteraslar skif carinin seklini de dasa hekk edirler Sah Bisutuna gelir Abideye baxib memnun qalir Iller otub kecir Dara olur ve imperiya dagilir Ehemeniler dovletinin paytaxti Persopolun saraylari yox olur Diller unudulur Kitabe yaddan cixir Abide zamanin agir meseqqetlerinden kenarda qalir Cunki bu abide mohkem ve elcatmaz bir qayada yonulmusdu Hadiseden cox esrler otub kecir Bisutun qayalarda mixi yazilarla hekk olunmus kitabe ise uzun iller seyyahlar ucun mechul olaraq qalir Bu barede coxlu kitablar yazilir TedqiqiMixi yazilarin sirrini acmaqda ilk addimi atan Qrotefend olur O 1802 ci ilde yazilarin qedim fars dilinde oldugunu mueyyenlesdirir ve bu barede Avropa jurnallarinda meqaleler derc olunur Bir nece fransali tedqiqatci Bisutuna uz tutur Ancaq daga qalxa bilmeyerek geri qayidirlar Bu zaman ingilis zabiti Q Raulinson artiq onlari qabaqlamisdi O daga qalxaraq kitabenin uzunu kocurur Tehrana qayidir ve yazini oxumaga cehd edir Bir nece il gergin zehmetden sonra serqsunas alimlerin komeyi ile Bisutun kitabesini metnini tercume etdirir metin suretini ve tercumesini Londondaki Asiya Cemiyyetine teqdim edir Abidenin oyrenilmesi sonraki dovrlerde 1950 ci illeredek texminen yuz il davam edir Yeni ekspedisiyalar kitabenin yeni suretini cixarir 2500 yasi olan abide bu gun de oz mohtesemliyi ile her kesi heyretlendirir MenbeQedim Serq tarixi Baki 2007