Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Birinci İngiltərə-Birma müharibəsi (1824-1826) - Ölkənin şimalında Assam, Kaçar, Manipur əyalətləri, habelə ən mühüm dəniz sahili əyalətləri olan Arakan və Tenasserim Birmadan alınması ilə nəticələn müharibə; Bu müharibə Birma dövlətinə zorla qəbul etdirilən ilk qeyri-bərabərhüquqlu və qarətkar müqavilə ilə başa çatdı.
| Birinci İngilis-Birma müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 İngilis qüvvələri 1824-cü ilin mayında Ranguna amfibiya hücumu etdi. | |||
| Tarix | 5 Mart 1824 - 24 Fevral 1826 (1 il, 11 ay və 19 gün) | ||
| Yeri | Burma , , Assam , Manipur , və | ||
| Nəticəsi | |||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
Müharibə ərəfəsində vəziyyət
XVIII əsrin axırı və XIX əsrin əvvəllərində Birmada ingilislərin təcavüzkarlığı daha da gücləndi. İngilis hökumət orqanları Birmaya qonşu olan hind feodal knyazlıqları ilə Birma əleyhinə "müdafiə və hücum sazişləri" bağlayaraq, onları silahla təchiz edir, Birmaya qarşı basqın etməyə qaldırırdılar. İngilislər eyni zamanda Birmaya əsarətli sazişlər qəbul etdirmək yolu ilə burada öz mövqelərini möhkəmlətmək istəyirdilər. Lakin Birma hökumətinin göstərdiyi müqavimət nəticəsində, Birmaya göndərilən bütün diplomatik nümayəndəliklərin səyləri uğursuzluqla nəticələndi və ingilis təxribatları baş tutmadı.
XIX əsrin 20-ci illərinin əvvəllərində İngiltərənin daimi müttəfiqi ABŞ Birmaya soxulmağa səy edirdi. Amerika hökuməti dini baptist cəmiyyətinin missionerləri vasitəsilə Birma kralından müxtəlif güzəştlər, o cümlədən öz tacirləri üçün müxtəlif imtiyazları almaq, Birmada amerikalıların yaşaması üçün orada torpaq satın almaq hüququ və bu kimi güzəştlər əldə etməyə çalışırdı. Bir sıra cəhdlərə baxmayaraq Birma hökumətinə qeyri-bərabər saziş qəbul etdirmək mümkün olmadı. Milli qüvvələr haqlı olaraq xariciləri ölkəyə buraxmadılar. Nəhayət ki, ABŞ-nin təcavüz cəhdləri ingilis burjuaziyasının Birmaya qarşı işğalçılıq müharibəsinə başlamaq niyyətinə təkan verdi. Bu zaman İngiltərə üçün əlverişli vəziyyət yaranmışdı. İngilislərin bütün qüvvələrinin Hindistanı əsarət altına almağa yönəltməsi nəticəsində, XIX əsrin 20-ci illərinə yaxın Hindistan əsasən istila edilmişdi. Hindistanda olan ingilis hökumət orqanları növbəti sərhəd münaqişəsi salaraq 1824-cü ilin martında Birmaya müharibə elan etdilər. Həm də ingilislər Birmaya qarşı bu xaincəsinə hücumu özlərinin müstəmləkəsi olan Hindistan torpaqlarını guya Birmanın təcavüzündən müdafiə etmək kimi qələmə verirdilər.
Müharibənin başlanması və gedişi
Ost-Hind kompaniyası tərəfindən aparılan birinci ingilis-Birma müharibəsi Hindistanın maddi və insan ehtiyat qüvvələri hesabına aparılırdı. Ost-Hind kompaniyası ordusunun böyük bir hissəsini muzdlu hind əsgərləri olan sipahilər təşkil edirdi ki, onların sayı 200 mindən çox idi. İngilis-hind ordusunun hissələri birmalıların şiddətli müqavimətini qıraraq tədricən ölkənin cənubundakı sahil rayonlarını işğal etdilər. 1825-ci ilin əvvəllərində isə Birmanın şimal-şərq rayonları işğal edildi. Bu rayonlar İngiltərənin Hindistandakı müstəmləkə torpaqları ilə həmsərhəd olduğuna görə ingilislər işğal prosesində o qədər də çətinlik çəkmədilər. ABŞ və İngiltərənin hərbi koalisiya qüvvələri tərəfindən Birmanın işğalı ərəfəsində dövlətin ordu quruculuğu olduqca ləng aparılırdı. Bu onunla əlaqədar idi ki, Avropa dövlətləri, o cümlədən qonşu dövlətlər Birmanın hərbi-iqtisadi cəhətdən güclənməsini istəmirdilər və buna ciddi maneələr törədilirdi. Birma qoşunlarının yalnız yarısı odlu silahla, qalanı isə nizə və qılıncla silahlanmışdı. Buna baxmayaraq Birma əsgərləri öz vətənini qəhrəmanlıqla müdafiə edərək düşmənə qarşı inamla vuruşurdular.
Beləliklə, Birma ərazisinə soxulan ingilis işğalçıları yalnız Birma ordusunun deyil, həmçinin öz istiqlaliyyətini müdafiə etməyə qalxmış olan bütün xalqın müqavimətinə rast gəldilər. Bu müharibə ingilislərlə Birma xalqının müharibəsi xarakterini aldı. Düşmən yaxınlaşdıqca əhali öz yaşayış yerlərini tərk edərək digər rayonlara qaçır və ya cəngəlliklərdə gizlənirdi. Qaçan əhali əvvəlcədən bütün ərzağı, nəqliyyat vasitələrini və işğalçıların azacıq da olsa istifadə edə biləcəyi hər şeyi məhv edirdi. Onlar ingilislərin yükdaşıyan arabalarına hücum edir, düşmən qoşunlarının ayrı-ayrı hissələri arasında rabitəni kəsirdilər. Bu müharibəyə bütün xalq qoşulmuşdu. Hamı əsgər, hamı döyüşçü, hamı partizan, hamı fədakar vətənpərvər idi. Beləliklə, bu xalq müharibəsi ingilis müstəmləkəçilərinin tez və tam qələbə əldə etmək ümidlərini puça çıxardı. Ərzağın çatışmaması və əlverişli iqlim şəraitinin olmaması Britaniya qoşunlarında yoluxucu xəstəliklərin geniş yayılmasına və bunun nəticəsində kütləvi tələfatlara səbəb oldu. Bütün bu xüsusiyyətlərə baxmayaraq ingilis işğalçıları çox böyük qurbanlar bahasına müvəffəqiyyət qazanmalı olurdular. Ost-Hind kompaniyasının qüvvələrinin Birmaya qarşı müharibəni yarımçıq dayandırmasının ən başlıca səbəb xalq müqavimət hərəkatı idi. Bundan başqa, birmalılara qarşı ədalətsiz müharibəyə yabançı olan hind hərbi hissələri içərisində ingilis komandanlığına tabe olmamaq halları da artıq baş verirdi. Məhz bu hal müharibənin müvəffəqiyyətlə qurtara biləcəyinə ingilis komandanlığında böyük şübhə oyadır və onları narahat edirdi. Odur ki, qismən hərbi uğurlarla kifayətlənən ingilislər belə şəraitdə müharibənin davamını əhəmiyyətsiz bilib 1826-cı ilin fevralında paytaxt Avanın yaxınlığında olan İandabo qəsəbəsində sülh müqaviləsi imzaladı.
Müharibənin nəticəsi
İandabo müqaviləsinə görə ölkənin şimalında Assam, Kaçar, Manipur əyalətləri, habelə ən mühüm dəniz sahili əyalətləri olan Arakan və Tenasserim Birmadan alındı. Birma 1 milyon funt sterlinq məbləğində təzminat verməli oldu. Bu müqavilə, Birma dövlətinə zorla qəbul etdirilən ilk qeyri-bərabərhüquqlu və qarətkar müqavilə idi. Beləliklə 1824-1826-cı illəri əhatə edən 1-ci Birma-İngiltərə müharibəsi nəticəsində Birma İngiltərənin xeyrinə bir sıra güzəştlərə getməyə məcbur oldu. Birma, bu müharibədə geri çəkilsə də ingilislər bununla kifayətlənmədi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Nuruzadə Şubay Cavad oğlu. Asiya və Afrika ölkələrinin yeni tarixi. (XVII əsrin I yarısı və XIX əsrin 70-ci illəri). Sumqayıt, “Azəri” nəşriyyatı, 2017, s. 227-230
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Birinci Ingiltere Birma muharibesi 1824 1826 Olkenin simalinda Assam Kacar Manipur eyaletleri habele en muhum deniz sahili eyaletleri olan Arakan ve Tenasserim Birmadan alinmasi ile neticelen muharibe Bu muharibe Birma dovletine zorla qebul etdirilen ilk qeyri beraberhuquqlu ve qaretkar muqavile ile basa catdi Birinci Ingilis Birma muharibesiIngilis quvveleri 1824 cu ilin mayinda Ranguna amfibiya hucumu etdi Tarix 5 Mart 1824 24 Fevral 1826 1 il 11 ay ve 19 gun Yeri Burma Assam Manipur veNeticesi Ingilislerin qelebesi Yandabo muqavilesi Birmada Ingilis hakimiyyetinin baslanmasiMunaqise terefleriBritaniya imperiyasi Birma ImperiyasiKomandan lar Sir Edward Paget Sir Archibald Campbell Joseph Wanton Morrison King Bagyidaw Maha Bandula Maha Ne Myo Minkyaw Zeya Thura Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiMuharibe erefesinde veziyyet XVIII esrin axiri ve XIX esrin evvellerinde Birmada ingilislerin tecavuzkarligi daha da guclendi Ingilis hokumet orqanlari Birmaya qonsu olan hind feodal knyazliqlari ile Birma eleyhine mudafie ve hucum sazisleri baglayaraq onlari silahla techiz edir Birmaya qarsi basqin etmeye qaldirirdilar Ingilisler eyni zamanda Birmaya esaretli sazisler qebul etdirmek yolu ile burada oz movqelerini mohkemletmek isteyirdiler Lakin Birma hokumetinin gosterdiyi muqavimet neticesinde Birmaya gonderilen butun diplomatik numayendeliklerin seyleri ugursuzluqla neticelendi ve ingilis texribatlari bas tutmadi XIX esrin 20 ci illerinin evvellerinde Ingilterenin daimi muttefiqi ABS Birmaya soxulmaga sey edirdi Amerika hokumeti dini baptist cemiyyetinin missionerleri vasitesile Birma kralindan muxtelif guzestler o cumleden oz tacirleri ucun muxtelif imtiyazlari almaq Birmada amerikalilarin yasamasi ucun orada torpaq satin almaq huququ ve bu kimi guzestler elde etmeye calisirdi Bir sira cehdlere baxmayaraq Birma hokumetine qeyri beraber sazis qebul etdirmek mumkun olmadi Milli quvveler haqli olaraq xaricileri olkeye buraxmadilar Nehayet ki ABS nin tecavuz cehdleri ingilis burjuaziyasinin Birmaya qarsi isgalciliq muharibesine baslamaq niyyetine tekan verdi Bu zaman Ingiltere ucun elverisli veziyyet yaranmisdi Ingilislerin butun quvvelerinin Hindistani esaret altina almaga yoneltmesi neticesinde XIX esrin 20 ci illerine yaxin Hindistan esasen istila edilmisdi Hindistanda olan ingilis hokumet orqanlari novbeti serhed munaqisesi salaraq 1824 cu ilin martinda Birmaya muharibe elan etdiler Hem de ingilisler Birmaya qarsi bu xaincesine hucumu ozlerinin mustemlekesi olan Hindistan torpaqlarini guya Birmanin tecavuzunden mudafie etmek kimi qeleme verirdiler Muharibenin baslanmasi ve gedisi Ost Hind kompaniyasi terefinden aparilan birinci ingilis Birma muharibesi Hindistanin maddi ve insan ehtiyat quvveleri hesabina aparilirdi Ost Hind kompaniyasi ordusunun boyuk bir hissesini muzdlu hind esgerleri olan sipahiler teskil edirdi ki onlarin sayi 200 minden cox idi Ingilis hind ordusunun hisseleri birmalilarin siddetli muqavimetini qiraraq tedricen olkenin cenubundaki sahil rayonlarini isgal etdiler 1825 ci ilin evvellerinde ise Birmanin simal serq rayonlari isgal edildi Bu rayonlar Ingilterenin Hindistandaki mustemleke torpaqlari ile hemserhed olduguna gore ingilisler isgal prosesinde o qeder de cetinlik cekmediler ABS ve Ingilterenin herbi koalisiya quvveleri terefinden Birmanin isgali erefesinde dovletin ordu quruculugu olduqca leng aparilirdi Bu onunla elaqedar idi ki Avropa dovletleri o cumleden qonsu dovletler Birmanin herbi iqtisadi cehetden guclenmesini istemirdiler ve buna ciddi maneeler toredilirdi Birma qosunlarinin yalniz yarisi odlu silahla qalani ise nize ve qilincla silahlanmisdi Buna baxmayaraq Birma esgerleri oz vetenini qehremanliqla mudafie ederek dusmene qarsi inamla vurusurdular Belelikle Birma erazisine soxulan ingilis isgalcilari yalniz Birma ordusunun deyil hemcinin oz istiqlaliyyetini mudafie etmeye qalxmis olan butun xalqin muqavimetine rast geldiler Bu muharibe ingilislerle Birma xalqinin muharibesi xarakterini aldi Dusmen yaxinlasdiqca ehali oz yasayis yerlerini terk ederek diger rayonlara qacir ve ya cengelliklerde gizlenirdi Qacan ehali evvelceden butun erzagi neqliyyat vasitelerini ve isgalcilarin azaciq da olsa istifade ede bileceyi her seyi mehv edirdi Onlar ingilislerin yukdasiyan arabalarina hucum edir dusmen qosunlarinin ayri ayri hisseleri arasinda rabiteni kesirdiler Bu muharibeye butun xalq qosulmusdu Hami esger hami doyuscu hami partizan hami fedakar vetenperver idi Belelikle bu xalq muharibesi ingilis mustemlekecilerinin tez ve tam qelebe elde etmek umidlerini puca cixardi Erzagin catismamasi ve elverisli iqlim seraitinin olmamasi Britaniya qosunlarinda yoluxucu xesteliklerin genis yayilmasina ve bunun neticesinde kutlevi telefatlara sebeb oldu Butun bu xususiyyetlere baxmayaraq ingilis isgalcilari cox boyuk qurbanlar bahasina muveffeqiyyet qazanmali olurdular Ost Hind kompaniyasinin quvvelerinin Birmaya qarsi muharibeni yarimciq dayandirmasinin en baslica sebeb xalq muqavimet herekati idi Bundan basqa birmalilara qarsi edaletsiz muharibeye yabanci olan hind herbi hisseleri icerisinde ingilis komandanligina tabe olmamaq hallari da artiq bas verirdi Mehz bu hal muharibenin muveffeqiyyetle qurtara bileceyine ingilis komandanliginda boyuk subhe oyadir ve onlari narahat edirdi Odur ki qismen herbi ugurlarla kifayetlenen ingilisler bele seraitde muharibenin davamini ehemiyyetsiz bilib 1826 ci ilin fevralinda paytaxt Avanin yaxinliginda olan Iandabo qesebesinde sulh muqavilesi imzaladi Muharibenin neticesi Iandabo muqavilesine gore olkenin simalinda Assam Kacar Manipur eyaletleri habele en muhum deniz sahili eyaletleri olan Arakan ve Tenasserim Birmadan alindi Birma 1 milyon funt sterlinq mebleginde tezminat vermeli oldu Bu muqavile Birma dovletine zorla qebul etdirilen ilk qeyri beraberhuquqlu ve qaretkar muqavile idi Belelikle 1824 1826 ci illeri ehate eden 1 ci Birma Ingiltere muharibesi neticesinde Birma Ingilterenin xeyrine bir sira guzestlere getmeye mecbur oldu Birma bu muharibede geri cekilse de ingilisler bununla kifayetlenmedi Hemcinin baxIkinci Ingilis Birma muharibesiIstinadlarNuruzade Subay Cavad oglu Asiya ve Afrika olkelerinin yeni tarixi XVII esrin I yarisi ve XIX esrin 70 ci illeri Sumqayit Azeri nesriyyati 2017 s 227 230