Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Beynəlxalq valyuta sistemi — dünya ölkələri arasında xarici iqtisadi əlaqələrin daim artması və təkmilləşməsi beynəlxalq valyuta münasibətlərindən daha çox asılıdır. Beynəlxalq valyuta münasibətləri dünya ölkələri arasındla qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrə xidmət edən dünya pulunun fəaliyyəti ilə bağlı olan iqtisadi münasibətlərdir. Ölkələr arasında müxtəlif istiqamətlərdə xarici iqtisadi əlaqələr genişləndikcə beynəlxalq valyuta münasibətləri də daim inkişaf edir və təkmilləşir.
Valyuta (italyanca- «Valuta», «qiymət», «dəyər») mənasını daşıyır. Valyuta hər bir dövlətin pul nişanıdır və qanunvericilik qaydasında müəyyən edilir. Məsələn, ABŞ-də dollar, Azərbaycanda manat, İngiltərədə funt-sterlinq, Yaponiyada ien və s. Hər bir ölkənin özünə məxsus olan milli pul sistemi mövcuddur və onun bir hissəsini valyuta resursları təşkil edir və beynəlxalq ödəmə vasitəsi kimi çıxış edir.
Dünya ölkələrinin milli valyutaları beynəlxalq valyuta mübadiləsində iştirakına görə bir-birindən fərqlənir. Milli valyuta bazarında bir ölkənin valyutasının başqa ölkənin valyutasına dəyişdirilməsi və ya alınıb satılmasına görə valyutalar üç növə ayrılır.
- tam çevrilən (sərbəst çevrilmə qabiliyyəti olan);
- qismən çevrilən;
- çevrilməyən (çevrilmə qabiliyyəti olmayan).
Dünyada elə ölkələr vardır ki, onların valyutaları tam çevrilmə qabiliyyətinə malikdir. Belə valyutaları sərbəst olaraq istənilən ölkənin valyutasına dəyişdirmək olar. Bu proses valyutanın konvertləşdiridlməsi adlanır.Müasir şəraitdə Beynəlxalq valyuta fondunun üzvü olan 180 ölkədən 60- nın valyutası tam çevrilə bilən valyutadır. Onlara: ABŞ dollarını, Avropa Birliyi ölkələrinin evrosunu, Ingiltərənin funt-sterlinqini, Almaniya markasını göstərmək olar.
Qismən çevrilən valyutalara valyuta qanunlarına əsasən yalnız müəyyən sahələrdə dəyişdirilməsinə icazə verilən valyutalar aiddir. Dünyanın bir sıra ölkələrinin valyutaları çevrilmə qabiliyyəti olmayan valyutalar hesab olunur.
Dünya valyuta sistemi birdən-birə meydana gəlməmişdir. Belə ki, dünya təsərrüfat sisteminin təkamül yolu ilə formalaşması beynəlxalq valyuta sisteminin yaranmasına səbəb olmuşdur.
Dünya valyuta sistemi dünya bazarının inkişafı nəticəsində öz misiyasını genişləndirmiş və dövlətlərarası razılaşma əsasında tənzimlənir.
Valyuta bazarı
Dünya ölkələri arasında təsərrüfat əlaqələrinin daim genişlənməsi beynəlxalq valyuta sisteminin inkişafı və təkmilləşdirilməsinə təsir göstərir.1944-cü ildə Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) yaradılması, Avropa Valyuta sisteminin təşkil edilməsi dünya ölkələrinin nüfuzlu valyutalarının konvertləşdirilməsi prosesində mövcud olan çətinlikləri aradan qaldırdı. Hazırda dünya ölkələri milli valyutalarla yanaşı beynəlxalq əməliyyatlarda kollektiv valyutalardan da istifadə edirlər. Kollektiv valyuta (EKYI) 1979-cu ildən Avropa iqtisadi birliyinə daxil olan ölkələr arasında hesablama pul vahidi kimi fəaliyyət göstərir.
Beynəlxalq valyuta bazarında valyuta məzənnəsi formalaşır. Valyuta məzənnəsi (kursu) dedikdə bir ölkənin pul vahidinin digər ölkələrin pul vahidlərində ifadə olunmuş qiyməti nəzərdə tutulur. Valyuta məzənnəsi müxtəlif amillərin valyuta bazarına təsirindən asılı olaraq dəyişir. Valyuta bazarında valyuta kursu müəyyən edilərkən dünya bankının metodikası əsas götürülür. Yəni bu metodikaya görə 15 adda məhsulun hər iki ölkədə satış qiymətləri müqayisə olunur və onun əsasında valyuta kursu müəyyən edilir. 15 adda məhsulların adları dünya təcrübəsinə əsasən qəbul olunur və onların adları dəyişdirilir.
Ümumdünya təsərrüfatı sisteminin formalaşmasına uyğun olaraq beynəlxalq valyuta sisteminin inkişafının dörd mərhələsi vardır. Birinci mərhələsi XIX-XX əsrlərdə kortəbii surətdə qərarlaşan «qızıl standart» valyuta sistemidir. Bu dövrdə beynəlxalq valyuta-kredit sistemində mərkəzi yeri qızıl tuturdu
Qızılın nadir (nəcib) metal olması, tədavüldə hərəkətinin çətinlik törətməsi, pul kütləsinin azalması və s. amillərlə bağlı olaraq kağız pulların dövriyyəyə buraxılması obyektiv zərurətə çevrildi.
Beynəlxalq valyuta sisteminin ikinci mərhələsi XX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq 50-60-cı illərdə başa çatmışdır.Bu sistemin Bretton-Vuds valyuta sistemi (tənzimlənən valyuta məzənnəsi) adlanır. 1944-cü ildə dünya ölkələrinin beynəlxalq valyuta sisteminin tənzimləmək məqsədilə ABŞ-nin Bretton-Vuds şəhərində beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. Konfransda köhnə sistemin üstünlüklərini saxlamaq yolu ilə nəzərə çarpan çatışmazlıqları aradan qaldırmaq haqqında qərar qəbul olunmuşdur. Bu sistemə əsasən ABŞ dolları və ingilis funt sterlinqi beynəlxalq ödəniş vasitəsi kimi qəbul edildi, ehtiyat valyutanın qızılla rəsmi məzənnəsi müəyyən edildi. Bretton-Vuds Konfransının qərarı ilə Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) yaradıldı və kapitalist ölkələri arasında valyuta məzənnələrini tənzimləməklə məşğul olmağa başladı. ABŞ dolları qızıla və başqa ölkələrin milli valyutaları ilə mübadilə olunmaq funksiyasına malik oldu. Bretton-Vuds valyuta sistemi ABŞ iqtisadiyyatında bir sıra geriləmələrə səbəb oldu. Xüsusilə, 50-60-cı illərdə ABŞ-nin tədiyyə balansı mənfi soldaya malik olmuş, xarici nümayəndələrin daha çox dollara malik olması ABŞ qızılının başqa ölkələrə axmasına səbəb olmuşdur\ Beləliklə, 1971- 1973-cü illərdə tənzimlənən valyuta məzənnəsi sistemi tamamilə dağıldı.
"Üzən" valyuta məzənnəsi
Valyuta məzənnəsi sistemi 1976-cı ildə BVF üzvləri arasında Kinqostonda (Yamayka) keçirilmiş müşavirədə qəbul edilmişdir. Bu sistem ifadə edilən «Üzən» valyuta məzənnəsi adlanır. Bu sistemin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bütün valyuta vahidlərinin qızılla mübadilə olunma əlaqələri tamamilə aradan qalxır. BVF-a üzv olan ölkələr «sabit» və ya «üzən» məzənnə sistemində sərbəst iştirak etmək imkanı əldə etdilər ABŞ, Kanada, Ingiltərə,Yaponiya və digər inkişaf etmiş ölkələr tələb və təklifdən asılı olaraq sərbəst valyuta məzənnələrini müəyyən etdilər və bu sistemdə ABŞ dolları mütləq üstünlük qazandı.
Beynəlxalq valyuta sisteminin tərkib hissələrindən biri də Avropa ittifaqı ölkələrinin valyuta sistemidir .Bu sistem 1979-cu ilin mart ayında Avropa Ittifaqı ölkələrinin qarşılıqlı razılaşmalar əsasında yaradılmışdır. Belə ki, həmin ildə EKÜI bu ittifaqa daxil olan ölkələrin hesablama vasitəsi olan kollektiv valyuta kimi dövriyyəyə buraxılmışdır.
- AI-in ölkələrinin ABŞ dollarının təsirindən xilas olunması.
- Avropa valyutta məzənnəsi sistemində AI-na daxil olan ölkələr arasında 1 yanvar 2002-ci ildən etibarən «avro» banktnotları dövriyyə buraxılmışdır. «Avro» pul vahidi AI-na daxil olan ölkələrin əlaqələrinin daha da genişlənməsinə onların iqtisadi potensialının artmasına təsir göstərir.
Azərbaycan Respublikasında 15 avqust 1992-ci ildən etibarən milli valyuta manat dövriyyə buraxılmışdır. 1994-cü ildən etibarən «valyuta tənzimlənməsi» haqqında qanun qəbul edilmiş, ona uyğun olaraq milli valyutanın xarici valyutalarla mübadilə nisbəti, onların tənzimlənməsi mexanizmi və əhalinin alıcılıq qabiliyyətinə təsiri müəyyən edilmişdir.
2006-cı ildən etibarən Azərbaycanda inflyasiya prosesi ilə bağlı olaraq milli pul vahidinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi nəticəsində denominasiya siyasəti həyata keçirilmişdir. Milli valyutanan xarici valyutaya nisbətən dönərlilik səviyyəsi və gücü (möhkəmliliyi) artmışdır. Yeni pul vahidinin əvvəlki valyuta ilə nisbəti 5000 AzM= 1 AZN olmuşdur.
Beynəlxalq Valyuta Fondu
Beynəlxalq Valyuta Fondu Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarından biri. Əsası 1944-cü ildə ABŞ-nin ayalətində BMT-nin valyuta konfransında qoyulan, valyuta-maliyyə sferasında beynəlxalq əməkdaşlığı təmin etmək, beynəlxalq ticarətin genişlənməsinə və tarazlı inkişafa şərait yaratmaq, bunula da üzv ölkələrin iqtisadi yüksəlişinə yardımçı olmaq, üzv ölkələrin valyuta stabilliyinə xidmət etmək, üzv ölkələrin tədiyyə balansındakı qeyri-tarzalıqları aradan qaldırmaq məqsədi ilə onlara kreditlər vermək, bununla da beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin qarşısını alan maneələri aradan qaldırmaq, beynəlxalq ticarət münasibətlərinə maneçilik törədən valyuta idxalı məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılmasına kömək məqsədi ilə yaradılan beynəlxalq maliyyə inistitutudur.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Beynelxalq valyuta sistemi dunya olkeleri arasinda xarici iqtisadi elaqelerin daim artmasi ve tekmillesmesi beynelxalq valyuta munasibetlerinden daha cox asilidir Beynelxalq valyuta munasibetleri dunya olkeleri arasindla qarsiliqli iqtisadi elaqelere xidmet eden dunya pulunun fealiyyeti ile bagli olan iqtisadi munasibetlerdir Olkeler arasinda muxtelif istiqametlerde xarici iqtisadi elaqeler genislendikce beynelxalq valyuta munasibetleri de daim inkisaf edir ve tekmillesir Valyuta italyanca Valuta qiymet deyer menasini dasiyir Valyuta her bir dovletin pul nisanidir ve qanunvericilik qaydasinda mueyyen edilir Meselen ABS de dollar Azerbaycanda manat Ingilterede funt sterlinq Yaponiyada ien ve s Her bir olkenin ozune mexsus olan milli pul sistemi movcuddur ve onun bir hissesini valyuta resurslari teskil edir ve beynelxalq odeme vasitesi kimi cixis edir Dunya olkelerinin milli valyutalari beynelxalq valyuta mubadilesinde istirakina gore bir birinden ferqlenir Milli valyuta bazarinda bir olkenin valyutasinin basqa olkenin valyutasina deyisdirilmesi ve ya alinib satilmasina gore valyutalar uc nove ayrilir tam cevrilen serbest cevrilme qabiliyyeti olan qismen cevrilen cevrilmeyen cevrilme qabiliyyeti olmayan Dunyada ele olkeler vardir ki onlarin valyutalari tam cevrilme qabiliyyetine malikdir Bele valyutalari serbest olaraq istenilen olkenin valyutasina deyisdirmek olar Bu proses valyutanin konvertlesdiridlmesi adlanir Muasir seraitde Beynelxalq valyuta fondunun uzvu olan 180 olkeden 60 nin valyutasi tam cevrile bilen valyutadir Onlara ABS dollarini Avropa Birliyi olkelerinin evrosunu Ingilterenin funt sterlinqini Almaniya markasini gostermek olar Qismen cevrilen valyutalara valyuta qanunlarina esasen yalniz mueyyen sahelerde deyisdirilmesine icaze verilen valyutalar aiddir Dunyanin bir sira olkelerinin valyutalari cevrilme qabiliyyeti olmayan valyutalar hesab olunur Dunya valyuta sistemi birden bire meydana gelmemisdir Bele ki dunya teserrufat sisteminin tekamul yolu ile formalasmasi beynelxalq valyuta sisteminin yaranmasina sebeb olmusdur Dunya valyuta sistemi dunya bazarinin inkisafi neticesinde oz misiyasini genislendirmis ve dovletlerarasi razilasma esasinda tenzimlenir Valyuta bazari Dunya olkeleri arasinda teserrufat elaqelerinin daim genislenmesi beynelxalq valyuta sisteminin inkisafi ve tekmillesdirilmesine tesir gosterir 1944 cu ilde Beynelxalq Valyuta Fondunun BVF yaradilmasi Avropa Valyuta sisteminin teskil edilmesi dunya olkelerinin nufuzlu valyutalarinin konvertlesdirilmesi prosesinde movcud olan cetinlikleri aradan qaldirdi Hazirda dunya olkeleri milli valyutalarla yanasi beynelxalq emeliyyatlarda kollektiv valyutalardan da istifade edirler Kollektiv valyuta EKYI 1979 cu ilden Avropa iqtisadi birliyine daxil olan olkeler arasinda hesablama pul vahidi kimi fealiyyet gosterir Beynelxalq valyuta bazarinda valyuta mezennesi formalasir Valyuta mezennesi kursu dedikde bir olkenin pul vahidinin diger olkelerin pul vahidlerinde ifade olunmus qiymeti nezerde tutulur Valyuta mezennesi muxtelif amillerin valyuta bazarina tesirinden asili olaraq deyisir Valyuta bazarinda valyuta kursu mueyyen edilerken dunya bankinin metodikasi esas goturulur Yeni bu metodikaya gore 15 adda mehsulun her iki olkede satis qiymetleri muqayise olunur ve onun esasinda valyuta kursu mueyyen edilir 15 adda mehsullarin adlari dunya tecrubesine esasen qebul olunur ve onlarin adlari deyisdirilir Umumdunya teserrufati sisteminin formalasmasina uygun olaraq beynelxalq valyuta sisteminin inkisafinin dord merhelesi vardir Birinci merhelesi XIX XX esrlerde kortebii suretde qerarlasan qizil standart valyuta sistemidir Bu dovrde beynelxalq valyuta kredit sisteminde merkezi yeri qizil tuturdu Qizilin nadir necib metal olmasi tedavulde hereketinin cetinlik toretmesi pul kutlesinin azalmasi ve s amillerle bagli olaraq kagiz pullarin dovriyyeye buraxilmasi obyektiv zerurete cevrildi Beynelxalq valyuta sisteminin ikinci merhelesi XX esrin 30 cu illerinden baslayaraq 50 60 ci illerde basa catmisdir Bu sistemin Bretton Vuds valyuta sistemi tenzimlenen valyuta mezennesi adlanir 1944 cu ilde dunya olkelerinin beynelxalq valyuta sisteminin tenzimlemek meqsedile ABS nin Bretton Vuds seherinde beynelxalq konfrans kecirilmisdir Konfransda kohne sistemin ustunluklerini saxlamaq yolu ile nezere carpan catismazliqlari aradan qaldirmaq haqqinda qerar qebul olunmusdur Bu sisteme esasen ABS dollari ve ingilis funt sterlinqi beynelxalq odenis vasitesi kimi qebul edildi ehtiyat valyutanin qizilla resmi mezennesi mueyyen edildi Bretton Vuds Konfransinin qerari ile Beynelxalq Valyuta Fondu BVF yaradildi ve kapitalist olkeleri arasinda valyuta mezennelerini tenzimlemekle mesgul olmaga basladi ABS dollari qizila ve basqa olkelerin milli valyutalari ile mubadile olunmaq funksiyasina malik oldu Bretton Vuds valyuta sistemi ABS iqtisadiyyatinda bir sira gerilemelere sebeb oldu Xususile 50 60 ci illerde ABS nin tediyye balansi menfi soldaya malik olmus xarici numayendelerin daha cox dollara malik olmasi ABS qizilinin basqa olkelere axmasina sebeb olmusdur Belelikle 1971 1973 cu illerde tenzimlenen valyuta mezennesi sistemi tamamile dagildi Uzen valyuta mezennesi Valyuta mezennesi sistemi 1976 ci ilde BVF uzvleri arasinda Kinqostonda Yamayka kecirilmis musavirede qebul edilmisdir Bu sistem ifade edilen Uzen valyuta mezennesi adlanir Bu sistemin mahiyyeti ondan ibaretdir ki butun valyuta vahidlerinin qizilla mubadile olunma elaqeleri tamamile aradan qalxir BVF a uzv olan olkeler sabit ve ya uzen mezenne sisteminde serbest istirak etmek imkani elde etdiler ABS Kanada Ingiltere Yaponiya ve diger inkisaf etmis olkeler teleb ve teklifden asili olaraq serbest valyuta mezennelerini mueyyen etdiler ve bu sistemde ABS dollari mutleq ustunluk qazandi Beynelxalq valyuta sisteminin terkib hisselerinden biri de Avropa ittifaqi olkelerinin valyuta sistemidir Bu sistem 1979 cu ilin mart ayinda Avropa Ittifaqi olkelerinin qarsiliqli razilasmalar esasinda yaradilmisdir Bele ki hemin ilde EKUI bu ittifaqa daxil olan olkelerin hesablama vasitesi olan kollektiv valyuta kimi dovriyyeye buraxilmisdir AI in olkelerinin ABS dollarinin tesirinden xilas olunmasi Avropa valyutta mezennesi sisteminde AI na daxil olan olkeler arasinda 1 yanvar 2002 ci ilden etibaren avro banktnotlari dovriyye buraxilmisdir Avro pul vahidi AI na daxil olan olkelerin elaqelerinin daha da genislenmesine onlarin iqtisadi potensialinin artmasina tesir gosterir Azerbaycan Respublikasinda 15 avqust 1992 ci ilden etibaren milli valyuta manat dovriyye buraxilmisdir 1994 cu ilden etibaren valyuta tenzimlenmesi haqqinda qanun qebul edilmis ona uygun olaraq milli valyutanin xarici valyutalarla mubadile nisbeti onlarin tenzimlenmesi mexanizmi ve ehalinin aliciliq qabiliyyetine tesiri mueyyen edilmisdir 2006 ci ilden etibaren Azerbaycanda inflyasiya prosesi ile bagli olaraq milli pul vahidinin aliciliq qabiliyyetinin asagi dusmesi neticesinde denominasiya siyaseti heyata kecirilmisdir Milli valyutanan xarici valyutaya nisbeten donerlilik seviyyesi ve gucu mohkemliliyi artmisdir Yeni pul vahidinin evvelki valyuta ile nisbeti 5000 AzM 1 AZN olmusdur Beynelxalq Valyuta Fondu Beynelxalq Valyuta Fondu Beynelxalq maliyye teskilatlarindan biri Esasi 1944 cu ilde ABS nin ayaletinde BMT nin valyuta konfransinda qoyulan valyuta maliyye sferasinda beynelxalq emekdasligi temin etmek beynelxalq ticaretin genislenmesine ve tarazli inkisafa serait yaratmaq bunula da uzv olkelerin iqtisadi yukselisine yardimci olmaq uzv olkelerin valyuta stabilliyine xidmet etmek uzv olkelerin tediyye balansindaki qeyri tarzaliqlari aradan qaldirmaq meqsedi ile onlara kreditler vermek bununla da beynelxalq iqtisadi elaqelerin qarsisini alan maneeleri aradan qaldirmaq beynelxalq ticaret munasibetlerine manecilik toreden valyuta idxali mehdudiyyetlerinin aradan qaldirilmasina komek meqsedi ile yaradilan beynelxalq maliyye inistitutudur Hemcinin baxDunya Banki