Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bağdadın mühasirəsi (1733) — Səfəvi ordusunun Nadir xanın komandanlığı altında Bağdadı qısa zamanlıq olsa da, güclü formada mühasirədə saxlaması nəzərdə tutulur. Bağdadın taleyi mühasirənin təşkili prosesində yox, Bağdad yaxınlığında Samarra adlanan yerdə baş vermiş döyüşdə həll edildi. Bu döyüşdə Topal Osman Paşanın komandanlığı altında Bağdadda mühasirədə olan qarnizona yardıma gələn böyük Osmanlı ordusu ilə Səfəvi ordusu qarşılaşdı və Səfəvi ordusunun komandanı Nadir xan həyatında ilk meydan döyüşü məğlubiyyətini aldı. Böyük canlı və hərbi sursat itirən Səfəvi ordusu artıq ümidsiz vəziyyətdə olan Bağdadın mühasirəsini yarım saxlayaraq geri çəkildilər.
| Bağdadın mühasirəsi (1733) | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1730-1736) və Nadirin yürüşləri | |||
 Nadir xanın Osmanlı İraqındakı fəaliyyəti. | |||
| Tarix | Fevral-iyul 1733 | ||
| Yeri | Bağdad | ||
| Nəticəsi | Uğursuz mühasirə * Osmanlı qüvvələri şəhərə doğru geri çəkildilər. * Bağdad mühasirəyə alındı, Səfəvi ordusunun əsas hissəsi Samarrada yardım qüvvələri ilə qarşılaşmaq üçün şimala doğru irəlilədi. * Samarra döyüşündə məğlubiyyət nəticəsində mühasirə uğursuz bir şəkildə sonlandırıldı. | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Bağdadın mühasirəsi ləğv edildi. Səfəvi ordusu Osmanlı İraqını qısa müddətlik də olsa, tərk etdi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Mühasirənin başlanması
Bağdad əyalətinin hakimi Əhməd paşa ehtiyatla Dəclə çayının sol sahilini ələ keçirdi. O, bu mövqenin Səfəvi ordusunun qarısını almaqda nə qədər əhəmiyyətli olduğunu bilirdi. Nadir çayın şərq sahilində düşərgə saldı və adamlarının çox hissəsini düşərgənin içinə, ətrafına toplayaraq Osmanlılara qarşı hiylə işlətdi. Nadir çayı təhlükəsiz keçmə üçün planlar hazırlamaqla məşğul idi.
Nadir Osmanlı dəstələrinin Dəclə çayınnı o biri sahilində yerləşməsi xəbərini aldıqdan sonra mühəndislərinə dərhal çayı keçmə vasitələri düzəltməyi əmr etdi. ərindən körpü salınmasına başlasınlar. Həmin körpülər vasitəsilə Nadir Köhnə Bağdad ərazisində mövqe tutmuş Osmanlı qüvvələrinə zərbə endirməyi planlaşdırırdı. Bağdada yürüşdə iştirak edən avstriyalı alman mühəndisi Dəclə çayı üzərindən keçidin qurulmasında yaxından iştirak etdi. Keçidlərin qurulması üçün xurma və palma ağaclarından istifadə etmək lazım gəldi. Nadir bu işə 12 min döyüşçünü cəlb etdi. Xeyli sayda sallar hazırlandı. Lakin çayın o birinə üzərək mıx bastırmalı olan qızılbaş döyüşçüləri Osmanlı müdaxiləsinə görə bunu edə bilmədilər.
"Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi"yə görə, Nadir sərkərdəlik tarixində ilk dəfə tətbiq etdiyi müvəqqəti keçidlər vasitəsilə ilk gün 2500 nəfər, sonrakı gün daha 1500 nəfər o biri sahilə adlada bildi. Amma ikinci gün körpü ağırlığa tab gətirməyib qırıldı (237). Bundan sonra qoşunun qalan hissəsinin çay üzərindən necə keçirildiyi məlum deyil. "Aləm Ara-ye Naderi"yə görə, müvəqqəti keçidlər ümidləri doğrultmadıqda Nadirin əmri ilə yaxınlıqdakı ərəb kəndlərinin sakinləri onun yanına gətirildi və Nadir onlardan çayı necə keçməyin yollarını soruşdu. Sakinlər də bildirdilər ki, Nadirin düşərgəsindən 3–4 mil yuxarıda çayı adlamaq üçün münasib yer mövcuddur və qoşunlar orada çayı asanlıqla keçə bilərlər. Nadir bu məsləhəti qəbul etdi və ola bilsin ki, qarşı tərəfi duyuq salmamaq üçün gecə yarı sərkərdəsi Babaxanın rəhbərliyi altında 10 minlik qoşun dəstəsini yerli ərəblərin nişan verdiyi məkana göndərdi.
15 fevralda Nadir 2.500 nəfərli döyüşçü ilə birlikdə Dəclə çayını keçərək, cənuba hərəkət edərək etməyə başladı. Onu daha bir 1.500 nəfərlik döyüşçü dəstəsi izləməkdə idi. Bu dəstə çayı keçən kimi körpü dağıdıldı. Nadirin Dəcləni keçdiyindən xəbər tutan Əhməd paşa dərhal qüvvələrini toplayaraq onu qarşılamağa yola düşdü. Nadirin kiçik döyüşçü dəstəsinə 3 min nəfərlik kürd, türkman və abdali döyüşçüləri daxil idi. Onlara qarşı gələn Osmanlı ordusuna isə, böyük artilleriya, süvari və yeniçəri qüvvələrindən təşkil edilmiş dəstələr daxil idi. Nadir çayı adlayan günün səhəri dəstəsi ilə Osmanlı qoşunlarının qarovullarının qarşısına çıxması onlarda bir çaşqınlıq yaratdı. Bundan qısa müddət sonra isə, döyüş başladı. Əvvəlcə Qaracurlu dəstəsi döyüşə atıldı. Pusquda dayanan tüfəngdarların aramsız atəşləri dəstənin müqavimətini qırdı. Sonra Kukəlan türkmənləri döyüşə qatıldılar. Osmanlı qüvvələrinin çox uğurlu mövqe seçmiş tüfəngdarları türkmənlərin və eləcə də digər dəstələrin hücumlarının qarşısını alıb onları çətin vəziyyətə saldılar. Yalnız əfqanlardan təşkil edilmiş dəstə osmanlıların bütün həmlələrini mərdliklə dəf etsə də, bütünlükdə Nadir qoşunları geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Geri çəkilən Nadir qoşunlarının arxası Dəclə çayına dirəndi. Nadir ordusunu çətin vəziyyətdən çıxarmaq üçün əfqan qüvvələrindən yararlandı. Əfqan sərkərdələrindən olan Qəni xan min nəfərlik dəstəsi ilə atlarda piyada olub osmanlılarla döyüşə girdi. Nadir eyni zamanda digər dəstələrin də fəallaşmasına nail oldu. Xüsusən, topçular sərrast atəşlərlə Osmanlı qoşunları arasında itkilərin sayını artırdılar. Min nəfərlik əlavə qüvvənin yetişməsi isə Nadirin zərbə qüvvəsini daha da artırdı və o özü də döyüşlərə qatıldı. Osmanlılar tərəfindən atılan bir güllə Nadirin atını yaraladı. Belə olanda yaxınlıqdakı döyüşçülərdən biri öz atını Nadirə verdi. Nadir isə böyük sürətlə özünü əfqanlar vuruşan mövqelərə yetirdi və şücaəti ilə əfqanların uğurlarını daha da genişləndirdi. Nadir döyüşün gedişində ciddi dəyişiklik yaratdı və osmanlıların döyüş meydanından çəkilməsinə nail oldu.
Nəticədə Nadirin hücumları Əhməd paşanın qüvvələrini aramsız olaraq geri çəkilməyə, sonda isə, Bağdada girib gizlənməyə məcbur edə bildi. Kürdlərin və türkmanların geri çəkilmələrinə qəzəblənən Nadir onlardan bəzilərinin cəzalandırılmaları əmrini verdi, abdaliləri isə mükafatlandırdı.
Osmanlı ordusu Bağdadın içlərinə doğru geri çəkildikdən sonra şəhərin ətrafı Səfəvi ordusunun dəstələri ilə doldu və şəhər mühasirəyə alındı. Şəhər ətrafına gələn Səfəvi ordusu böyük səylə çalışaraq mühasirə üçün şəhər divarları boyunca 2700 ədədlik qüllələr ucaltdılar. Şəhər ətrafında 300 min Səfəvi ordusu mənsubu olduğu bildirilsə də, onlardan yalnız 100 mininin döyüşçü olduğu düşünülməkdədir.
Bu döyüş Bağdadın mühasirəyə alınmasını tamamladı. Mövcud olan məlumatlara görə, Nadir Bağdad ətrafında qurulmuş müdafiə səngərlərini ələ keçirib Osmanlı qüvvələrini tamamilə Bağdad qalasına sıxışdırdı. Nadirin qüvvələri qala ətrafında su ilə doldurulmuş xəndək boyunca mövqe tutdular və qalanın ətraf aləmlə əlaqələrini tamamilə kəsdilər. Verilən məlumatlara görə, Nadir Dəclə çayının hər iki sahilində, Bağdad qalası boyunca istehkam sistemi yaratdı. Bu istehkam sisteminə 2700 bürc daxil idi. Hər bürc də bir-birindən tüfəng atəşi məsafəsində idi. Beləliklə, 1733-cü ilin əvvəllərində, qışın sonunda Bağdad Nadir tərəfdən tam mühasirəyə alındı və bu mühasirə bir neçə ay davam etdi. 1733-cü ilin Novruz bayramını da Nadir Bağdad qalası ətrafında keçirdi. Onun ümidi qala daxilində ərzaq qıtlığı yaratmaqla qalanın ələ keçirilməsinə nail olmaq idi.
Topal Osman Paşanın gəlişi
Mühasirənin taleyi Bağdadda müəyyən edilmədi. Bağdaddan şimalda yerləşən Samarra şəhərində baş verəcək döyüşdə mühasirənin taleyinə qərar veriləcəkdi. Osmanlı dövləti Bağdadı mühasirədən xilas edə bilmək üçün toplaya biləcəyi ən böyük ordunu toplamış, əlində olan ən güclü general Topal Osman Paşanı da ona komandan təyin edərək Nadirlə döyüşə göndərmişdi. Nadir yardım ordusunu gözləyib, müdafiə döyüşü aparmaq əvəzinə, təkəbbürlə şimala doğru getməyə başladı. Döyüş hər iki tərəf üçün acınacaqlı sonla nəticləndi. Xüsusən Səfəvi ordusu çox sayıda — bəzi mənbələrə görə şəxsi heyətinin yarısı — döyüşçüsünü itirdi. Qələbə qazanmış Osmanlı ordusunun da itkiləri böyük idi. Onlar döyüşçülərinin 1\4-ü itirərək, təxminən 20 minlik itki vermişdilər.
Bu döyüşün nəticəsi o qədər böyük idi ki, nəinki Nadirə təslim olmaq üzrə olan Bağdadın Osmanlı hakimiyyəti altında qalmasına səbəb oldu, eyni zamanda bütün Səfəvi ordusunun Osmanlı İraqından geri çəkilməsi ilə nəticələndi. Lakin qısa müddət sonra Nadir inanılmaz dərəcədə sürətli şəkildə öz ordusunu toplayaraq geri döndü və Topal Osman Paşanın ordusunu darmadağın etdi. Lakin bu dəfə də Bağdadı ələ keçirmək ona müəssər olmadı. Bunun əsas səbəbi imperiyanın cənubunda təcili müdaxiləsini lazım edən bir üsyanın başlaması idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Ali Ghafouri (2008). History of Iran's wars: from the Medes to now, Etela'at Publishing|date=May 2015}}
- Süleymanov, 2001. səh. 224
- Süleymanov, 2001. səh. 225
- Gholam-Hussein Moghtader. The Great Batlles of Nader Shah. Donyaye Ketab. 2008. səh. 54.
- Süleymanov, 2001. səh. 226
- Süleymanov, 2001. səh. 227
- Michael Axworthy. The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant. I. B. Tauris. 2009. ISBN .
- Əliyarlı, Süleyman. Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər. Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. 1996.
Mənbə
- Mehman Süleymanov. Nadir şah (PDF). Pərvin Darabadi (elmi redaktor). 741.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bagdadin muhasiresi 1733 Sefevi ordusunun Nadir xanin komandanligi altinda Bagdadi qisa zamanliq olsa da guclu formada muhasirede saxlamasi nezerde tutulur Bagdadin taleyi muhasirenin teskili prosesinde yox Bagdad yaxinliginda Samarra adlanan yerde bas vermis doyusde hell edildi Bu doyusde Topal Osman Pasanin komandanligi altinda Bagdadda muhasirede olan qarnizona yardima gelen boyuk Osmanli ordusu ile Sefevi ordusu qarsilasdi ve Sefevi ordusunun komandani Nadir xan heyatinda ilk meydan doyusu meglubiyyetini aldi Boyuk canli ve herbi sursat itiren Sefevi ordusu artiq umidsiz veziyyetde olan Bagdadin muhasiresini yarim saxlayaraq geri cekildiler Bagdadin muhasiresi 1733 Sefevi Osmanli muharibesi 1730 1736 ve Nadirin yurusleriNadir xanin Osmanli Iraqindaki fealiyyeti Tarix Fevral iyul 1733Yeri BagdadNeticesi Ugursuz muhasire Osmanli quvveleri sehere dogru geri cekildiler Bagdad muhasireye alindi Sefevi ordusunun esas hissesi Samarrada yardim quvveleri ile qarsilasmaq ucun simala dogru ireliledi Samarra doyusunde meglubiyyet neticesinde muhasire ugursuz bir sekilde sonlandirildi Erazi deyisikliyi Bagdadin muhasiresi legv edildi Sefevi ordusu Osmanli Iraqini qisa muddetlik de olsa terk etdi Munaqise terefleriSefeviler Imperiyasi Osmanli ImperiyasiKomandan lar Nadir xan Efsar Ehmed Pasa Topal Osman PasaTereflerin quvvesi100 min 70 min nefer simala Samarra dogru yoneldi 30 min nefer seherin muhasiresinde qaldi BilinmirItkilerAgir AgirMuhasirenin baslanmasiBagdad eyaletinin hakimi Ehmed pasa ehtiyatla Decle cayinin sol sahilini ele kecirdi O bu movqenin Sefevi ordusunun qarisini almaqda ne qeder ehemiyyetli oldugunu bilirdi Nadir cayin serq sahilinde duserge saldi ve adamlarinin cox hissesini dusergenin icine etrafina toplayaraq Osmanlilara qarsi hiyle isletdi Nadir cayi tehlukesiz kecme ucun planlar hazirlamaqla mesgul idi Nadir Osmanli destelerinin Decle cayinni o biri sahilinde yerlesmesi xeberini aldiqdan sonra muhendislerine derhal cayi kecme vasiteleri duzeltmeyi emr etdi erinden korpu salinmasina baslasinlar Hemin korpuler vasitesile Nadir Kohne Bagdad erazisinde movqe tutmus Osmanli quvvelerine zerbe endirmeyi planlasdirirdi Bagdada yurusde istirak eden avstriyali alman muhendisi Decle cayi uzerinden kecidin qurulmasinda yaxindan istirak etdi Kecidlerin qurulmasi ucun xurma ve palma agaclarindan istifade etmek lazim geldi Nadir bu ise 12 min doyuscunu celb etdi Xeyli sayda sallar hazirlandi Lakin cayin o birine uzerek mix bastirmali olan qizilbas doyusculeri Osmanli mudaxilesine gore bunu ede bilmediler Tarix e Cahanqosa ye Naderi ye gore Nadir serkerdelik tarixinde ilk defe tetbiq etdiyi muveqqeti kecidler vasitesile ilk gun 2500 nefer sonraki gun daha 1500 nefer o biri sahile adlada bildi Amma ikinci gun korpu agirliga tab getirmeyib qirildi 237 Bundan sonra qosunun qalan hissesinin cay uzerinden nece kecirildiyi melum deyil Alem Ara ye Naderi ye gore muveqqeti kecidler umidleri dogrultmadiqda Nadirin emri ile yaxinliqdaki ereb kendlerinin sakinleri onun yanina getirildi ve Nadir onlardan cayi nece kecmeyin yollarini sorusdu Sakinler de bildirdiler ki Nadirin dusergesinden 3 4 mil yuxarida cayi adlamaq ucun munasib yer movcuddur ve qosunlar orada cayi asanliqla kece bilerler Nadir bu mesleheti qebul etdi ve ola bilsin ki qarsi terefi duyuq salmamaq ucun gece yari serkerdesi Babaxanin rehberliyi altinda 10 minlik qosun destesini yerli ereblerin nisan verdiyi mekana gonderdi 15 fevralda Nadir 2 500 neferli doyuscu ile birlikde Decle cayini kecerek cenuba hereket ederek etmeye basladi Onu daha bir 1 500 neferlik doyuscu destesi izlemekde idi Bu deste cayi kecen kimi korpu dagidildi Nadirin Decleni kecdiyinden xeber tutan Ehmed pasa derhal quvvelerini toplayaraq onu qarsilamaga yola dusdu Nadirin kicik doyuscu destesine 3 min neferlik kurd turkman ve abdali doyusculeri daxil idi Onlara qarsi gelen Osmanli ordusuna ise boyuk artilleriya suvari ve yeniceri quvvelerinden teskil edilmis desteler daxil idi Nadir cayi adlayan gunun seheri destesi ile Osmanli qosunlarinin qarovullarinin qarsisina cixmasi onlarda bir casqinliq yaratdi Bundan qisa muddet sonra ise doyus basladi Evvelce Qaracurlu destesi doyuse atildi Pusquda dayanan tufengdarlarin aramsiz atesleri destenin muqavimetini qirdi Sonra Kukelan turkmenleri doyuse qatildilar Osmanli quvvelerinin cox ugurlu movqe secmis tufengdarlari turkmenlerin ve elece de diger destelerin hucumlarinin qarsisini alib onlari cetin veziyyete saldilar Yalniz efqanlardan teskil edilmis deste osmanlilarin butun hemlelerini merdlikle def etse de butunlukde Nadir qosunlari geri cekilmek mecburiyyetinde qaldi Geri cekilen Nadir qosunlarinin arxasi Decle cayina direndi Nadir ordusunu cetin veziyyetden cixarmaq ucun efqan quvvelerinden yararlandi Efqan serkerdelerinden olan Qeni xan min neferlik destesi ile atlarda piyada olub osmanlilarla doyuse girdi Nadir eyni zamanda diger destelerin de feallasmasina nail oldu Xususen topcular serrast ateslerle Osmanli qosunlari arasinda itkilerin sayini artirdilar Min neferlik elave quvvenin yetismesi ise Nadirin zerbe quvvesini daha da artirdi ve o ozu de doyuslere qatildi Osmanlilar terefinden atilan bir gulle Nadirin atini yaraladi Bele olanda yaxinliqdaki doyusculerden biri oz atini Nadire verdi Nadir ise boyuk suretle ozunu efqanlar vurusan movqelere yetirdi ve sucaeti ile efqanlarin ugurlarini daha da genislendirdi Nadir doyusun gedisinde ciddi deyisiklik yaratdi ve osmanlilarin doyus meydanindan cekilmesine nail oldu Neticede Nadirin hucumlari Ehmed pasanin quvvelerini aramsiz olaraq geri cekilmeye sonda ise Bagdada girib gizlenmeye mecbur ede bildi Kurdlerin ve turkmanlarin geri cekilmelerine qezeblenen Nadir onlardan bezilerinin cezalandirilmalari emrini verdi abdalileri ise mukafatlandirdi Osmanli ordusu Bagdadin iclerine dogru geri cekildikden sonra seherin etrafi Sefevi ordusunun desteleri ile doldu ve seher muhasireye alindi Seher etrafina gelen Sefevi ordusu boyuk seyle calisaraq muhasire ucun seher divarlari boyunca 2700 ededlik qulleler ucaltdilar Seher etrafinda 300 min Sefevi ordusu mensubu oldugu bildirilse de onlardan yalniz 100 mininin doyuscu oldugu dusunulmekdedir Bu doyus Bagdadin muhasireye alinmasini tamamladi Movcud olan melumatlara gore Nadir Bagdad etrafinda qurulmus mudafie sengerlerini ele kecirib Osmanli quvvelerini tamamile Bagdad qalasina sixisdirdi Nadirin quvveleri qala etrafinda su ile doldurulmus xendek boyunca movqe tutdular ve qalanin etraf alemle elaqelerini tamamile kesdiler Verilen melumatlara gore Nadir Decle cayinin her iki sahilinde Bagdad qalasi boyunca istehkam sistemi yaratdi Bu istehkam sistemine 2700 burc daxil idi Her burc de bir birinden tufeng atesi mesafesinde idi Belelikle 1733 cu ilin evvellerinde qisin sonunda Bagdad Nadir terefden tam muhasireye alindi ve bu muhasire bir nece ay davam etdi 1733 cu ilin Novruz bayramini da Nadir Bagdad qalasi etrafinda kecirdi Onun umidi qala daxilinde erzaq qitligi yaratmaqla qalanin ele kecirilmesine nail olmaq idi Topal Osman Pasanin gelisiMuhasirenin taleyi Bagdadda mueyyen edilmedi Bagdaddan simalda yerlesen Samarra seherinde bas verecek doyusde muhasirenin taleyine qerar verilecekdi Osmanli dovleti Bagdadi muhasireden xilas ede bilmek ucun toplaya bileceyi en boyuk ordunu toplamis elinde olan en guclu general Topal Osman Pasani da ona komandan teyin ederek Nadirle doyuse gondermisdi Nadir yardim ordusunu gozleyib mudafie doyusu aparmaq evezine tekebburle simala dogru getmeye basladi Doyus her iki teref ucun acinacaqli sonla neticlendi Xususen Sefevi ordusu cox sayida bezi menbelere gore sexsi heyetinin yarisi doyuscusunu itirdi Qelebe qazanmis Osmanli ordusunun da itkileri boyuk idi Onlar doyusculerinin 1 4 u itirerek texminen 20 minlik itki vermisdiler Bu doyusun neticesi o qeder boyuk idi ki neinki Nadire teslim olmaq uzre olan Bagdadin Osmanli hakimiyyeti altinda qalmasina sebeb oldu eyni zamanda butun Sefevi ordusunun Osmanli Iraqindan geri cekilmesi ile neticelendi Lakin qisa muddet sonra Nadir inanilmaz derecede suretli sekilde oz ordusunu toplayaraq geri dondu ve Topal Osman Pasanin ordusunu darmadagin etdi Lakin bu defe de Bagdadi ele kecirmek ona muesser olmadi Bunun esas sebebi imperiyanin cenubunda tecili mudaxilesini lazim eden bir usyanin baslamasi idi Hemcinin baxKerkuk doyusu Samarra doyusuIstinadlarAli Ghafouri 2008 History of Iran s wars from the Medes to now Etela at Publishing date May 2015 Suleymanov 2001 seh 224 Suleymanov 2001 seh 225 Gholam Hussein Moghtader The Great Batlles of Nader Shah Donyaye Ketab 2008 seh 54 Suleymanov 2001 seh 226 Suleymanov 2001 seh 227 Michael Axworthy The Sword of Persia Nader Shah from tribal warrior to conquering tyrant I B Tauris 2009 ISBN 978 1 84511 982 9 Eliyarli Suleyman Azerbaycan tarixi Uzaq kecmisden 1870 ci illere qeder Baki Azerbaycan nesriyyati 1996 MenbeMehman Suleymanov Nadir sah PDF Pervin Darabadi elmi redaktor 741