Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Bayatlar (monqollar) haqqındadır. Bayatın digər istifadələri üçün Bayat səhifəsinə baxın. |
Bayatlar (monq. Баяд) — Monqolların bir qolu.
Tarixi
"Camiüt-Təvarix" adlı ünlü əsərin müəllifi Fəzlullah Rəşidəddin, adı çəkilən əsərində zikr etdiyi bir çox tayfanın adları X əsrdən öncəki Monqolustana aid tarixi sənədlərdə görüldüyü ifadə edilməkdədir. Əhməd Zəki Vəlidi Toğan isə bu mövzuda belə deyir: “Şimaldan və şimali-şərqdən qalxıb gəlmiş və cənuba yerləşmiş olan “Uyrat-Uyğurlar”, “Kayat-Kayılar”, “Kanıklıyut-Bayaut-Bayatlar” adlarını daşıyan qəbilələr əslən Türk olub Çingiz xanın ortaya çıxışına qədər Monqollaşmış ancaq buna baxmayaraq Türk ənənələrini də tamamilə unutmamış olduqları məlum olur...
Şərqi Oğuzlardan olan Bayatlar, Monqollar arasında Moğol, Oğuz və Kiməklər arasında Türk qəbiləsi sayılmışdılar. Türk və Monqol qaynaşmasının bu dövrdə sürətləndiyi, aralarındakı əlaqələrin artdığı asanlıqla görünür.
Bayatların Çingiz xan ilə əlaqələri haqqında mənbələr müxtəlif məlumatlar verməktədir. Bunlardan bəziləri Çingiz xanın Bayatları qul olmağa məcbur etdiyini iddia edərkən, digərləri da əksini irəli sürərək Bayatların qul deyil; Çingiz xan tərəfindən xətiri sayılı bir müamələ gördüklərini ifadə etməkdədir.
Şərqşünas Y. Vlamidirtsov “Monqolların ictimai təşkilatı” adlı əsərində bu bilgiyə yer verməkdədir: “Çingiz xan orduda bəzi kimsələrə mükafat dağıtmaq istəməkdədir. Bu mövzuda, yaxın adamı Bayatlı Vangurdan fikrini sorar. Bu zat Çingiz xana: Bu mövzuda fikrimi sorursunuz, məncə bu gün bu mükafatı ən çox, qardaşlarım olan və dəyişik qəbilələr arasına dağılmış olan Bayatların haqqıdır, deyir.” Yenə aynı qaynaqda Monqolların Gizli Tarixi”nə atfən bu bilgiyi axtarmaqdadır. “Bayat qəbiləsi qollarından biri, Çingiz xanın mənsub olduğu tayfanın (Unagan-Boğolı) yəni köləsi idi. Y. Vlamidirtsovun bəhs etdiyi Bayatların ataları haqqında eyni qaynaqda diqqət çəkən bir əfsanəyə rastladıq: “Alon-Qaonun əri (Dobun-Mergen) bir gün ovlanırkən “Uryanxat” qəbiləsindən birinə rastlar, bu zat tarafından kəndisinə ikram ədilən gəyik ətni alır. Bir müddət sonra (Dobun-Mərgən) Bayaut qəbiləsindən “Maarix” adında biriylə karşılaşır. Bunun yanında bir də küçük ərkək çocuk bulunmaktadır. Yoksul və son dərəcə muhtaç olan Bayatlı Maarix gəyik ətinə karşılık küçük çocuğu Dobun-Mərgənə vərir”. İştə Rəşiduddinə görə Çingiz Hanın mənsup olduğu qəbiləyə köləlik yapan Bayautlar, bu çocuğun nəslindən türəmiş kimsələrdi. Diğər qaynaqlar da tarandığında Bayautların Çingiz Han və qəbiləsinə kölə dəğil; onlara hami olduğu gərçəği ortaya çıkmaktadır.
Rəşiduddin də Cao-Bişi adlı Çin qaynağında zikr edilən bir neçə qəbilə isimlərinin X əsrdən öncə Monqolustana ait bəlgələrdə də mövcud olduğunu qeyd etməkdədir. IX və X əsrlərdə şimal-şərqdən qalxıb gəlmiş Monqolustana yerləşmişdilər. Zəki Vəlidi Toganın da bildirdiyi kimi o zaman için hansı tayfanın ana dilinin Monqolca ya da Türkcə olduğunu təsbit etmək imkansızdır. Çünkü bir çox qəbilə hər iki dildə danışa bilmişdilər.
Monqolustandaki Bayatlar haqqında bir başqa qaynaq biz bu bilgiləri axtarmaqdadır. Monqol qəbilələri o dönəmdə bəlirli yerlərdə ikamət ədərlərdi. Yani, hər tayfanın bəlirli bir iskan yəri vardı. Buna mukabil dağınık və dəvamlı harəkət halindəki qəbilələr də bulunmaqdadır. Bu qəbilələr bəzən başqa yabançı qəbilələrlə hərəkət edərrdilər. Bayatlar, bu dağınıq qəbilə örnəyini təşkil edən qəbilələrdən sadəcə biriydi.
Bu dönəmdə Bayatların bir qisminun Çingiz xan ilə digər qisminin isə Tayciutlarla köç etdikləri qeyd edilməkdədir.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Bayatlar monqollar haqqindadir Bayatin diger istifadeleri ucun Bayat sehifesine baxin Bayatlar monq Bayad Monqollarin bir qolu Tarixi Camiut Tevarix adli unlu eserin muellifi Fezlullah Resideddin adi cekilen eserinde zikr etdiyi bir cox tayfanin adlari X esrden onceki Monqolustana aid tarixi senedlerde gorulduyu ifade edilmekdedir Ehmed Zeki Velidi Togan ise bu movzuda bele deyir Simaldan ve simali serqden qalxib gelmis ve cenuba yerlesmis olan Uyrat Uygurlar Kayat Kayilar Kanikliyut Bayaut Bayatlar adlarini dasiyan qebileler eslen Turk olub Cingiz xanin ortaya cixisina qeder Monqollasmis ancaq buna baxmayaraq Turk enenelerini de tamamile unutmamis olduqlari melum olur Serqi Oguzlardan olan Bayatlar Monqollar arasinda Mogol Oguz ve Kimekler arasinda Turk qebilesi sayilmisdilar Turk ve Monqol qaynasmasinin bu dovrde suretlendiyi aralarindaki elaqelerin artdigi asanliqla gorunur Bayatlarin Cingiz xan ile elaqeleri haqqinda menbeler muxtelif melumatlar vermektedir Bunlardan bezileri Cingiz xanin Bayatlari qul olmaga mecbur etdiyini iddia ederken digerleri da eksini ireli surerek Bayatlarin qul deyil Cingiz xan terefinden xetiri sayili bir muamele gorduklerini ifade etmekdedir Serqsunas Y Vlamidirtsov Monqollarin ictimai teskilati adli eserinde bu bilgiye yer vermekdedir Cingiz xan orduda bezi kimselere mukafat dagitmaq istemekdedir Bu movzuda yaxin adami Bayatli Vangurdan fikrini sorar Bu zat Cingiz xana Bu movzuda fikrimi sorursunuz mence bu gun bu mukafati en cox qardaslarim olan ve deyisik qebileler arasina dagilmis olan Bayatlarin haqqidir deyir Yene ayni qaynaqda Monqollarin Gizli Tarixi ne atfen bu bilgiyi axtarmaqdadir Bayat qebilesi qollarindan biri Cingiz xanin mensub oldugu tayfanin Unagan Bogoli yeni kolesi idi Y Vlamidirtsovun behs etdiyi Bayatlarin atalari haqqinda eyni qaynaqda diqqet ceken bir efsaneye rastladiq Alon Qaonun eri Dobun Mergen bir gun ovlanirken Uryanxat qebilesinden birine rastlar bu zat tarafindan kendisine ikram edilen geyik etni alir Bir muddet sonra Dobun Mergen Bayaut qebilesinden Maarix adinda biriyle karsilasir Bunun yaninda bir de kucuk erkek cocuk bulunmaktadir Yoksul ve son derece muhtac olan Bayatli Maarix geyik etine karsilik kucuk cocugu Dobun Mergene verir Iste Residuddine gore Cingiz Hanin mensup oldugu qebileye kolelik yapan Bayautlar bu cocugun neslinden turemis kimselerdi Diger qaynaqlar da tarandiginda Bayautlarin Cingiz Han ve qebilesine kole degil onlara hami oldugu gercegi ortaya cikmaktadir Residuddin de Cao Bisi adli Cin qaynaginda zikr edilen bir nece qebile isimlerinin X esrden once Monqolustana ait belgelerde de movcud oldugunu qeyd etmekdedir IX ve X esrlerde simal serqden qalxib gelmis Monqolustana yerlesmisdiler Zeki Velidi Toganin da bildirdiyi kimi o zaman icin hansi tayfanin ana dilinin Monqolca ya da Turkce oldugunu tesbit etmek imkansizdir Cunku bir cox qebile her iki dilde danisa bilmisdiler Monqolustandaki Bayatlar haqqinda bir basqa qaynaq biz bu bilgileri axtarmaqdadir Monqol qebileleri o donemde belirli yerlerde ikamet ederlerdi Yani her tayfanin belirli bir iskan yeri vardi Buna mukabil daginik ve devamli hareket halindeki qebileler de bulunmaqdadir Bu qebileler bezen basqa yabanci qebilelerle hereket ederrdiler Bayatlar bu daginiq qebile orneyini teskil eden qebilelerden sadece biriydi Bu donemde Bayatlarin bir qisminun Cingiz xan ile diger qisminin ise Tayciutlarla koc etdikleri qeyd edilmekdedir IstinadlarHemcinin baxXarici kecidler