Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baxtrioni üsyanı (gürcücə:ბახტრიონის აჯანყება) — 1659-cu ildə Səfəvi ağalığına qarşı şərqi Gürcüstanda yerləşən Kaxetiya krallığında baş vermiş üsyandır. Üsyan üsyanın gedişatında baş vermiş əsas döyüş yerinin adı ilə Baxtrioni adlandırılmışdır. Baxtrioni qala adıdır.
| Baxtrioni üsyanı | |||
|---|---|---|---|
 Əsas döyüşlərdən birinin baş verdiyi Alaverdi monastırı | |||
| Tarix | 1659-cu ilin sentyabrı | ||
| Yeri | , Alaverdi monastırı | ||
| Səbəbi | Gürcülərin üsyan qaldırması | ||
| Nəticəsi | Səfəvi imperiyasının qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
Arxa plan
XVII əsrin ilk yarısında Kaxetiya kralı I Teymuraz illərdir davam edən və yerli əhalinin narazılığına səbəb olan Səfəvi ağalığına qarşı üsyana qalxdı. 1610-cu illərdə başlayan üsyanın gedişatında gürcülər səfəvilərin ilk hücumlarının qarşısını alsalar da, 1616-cı ildə Şahın özü Kaxetiyanı bir daha ələ keçirdi və oranın əhalisinin bir çoxunu İrana köçürdü və ya qətlə yetirdi. Növbəti illərdə, qızılbaş zadəganlar şərqi Gürcüstana qubernator kimi təyin edildilər və xeyli sayda Qızılbaş tayfa mənsubları orada yerləşdirildilər. Bununla Gürcüstanın tamamilə tabe etdirilməsi planlaşdırılırdı. 1630-cu illərdə səfəvilər Kaxetiyanı daha itaətkar Kartlinin tabeliyinə keçirməyə çalışdılar. Kartli hökmdarı islamı qəbul etmiş və şaha sadiqliyi ilə seçilən Rüstəm idi. Rüstəm özü də gürcü şahzadəsi idi. Belə bir nəzarət qurulduqdan və Teymurazın qərbi Gürcüstana qaçmasından sonra - 1650-ci illərdə Səfəvi hakimiyyəti Kaxetiyanı Qızılmaş türkmənlərlə məskunlaşdırmaq qərarına gəldilər. Belə bir qərara gəlinməsinin bir neçə səbəbi var idi. Onlardan birincisi əyalətin müəyyən hissələrini yenidən insanlarla məskunlaşdırmaq, ikincisi narazı zadəganlara nəzarət etmək idi. Sonuncu səbəb isə Gürcüstandakı Səfəvi mülklərinin coğrafi olaraq Dağıstana yaxın olması idi. Dağıstanlı ləzgi yağmaçılar tez-tez Səfəvi Gürcüstanı da daxil olmaqla, imperiyanın şimal-qərb sərhədlərinə talançı yürüşlər təşkil edirdilər. Bunun həmçinin, Dağıstana öz təzyiqlərini artıran Rusiyaya qarşı önləm kimi də əhəmiyyəti var idi.
Kaxetiya iki inzibati bölgəyə bölünmüşdü. Cənub-şərq qismi Qarabağ bəylərbəyi, geri qalanı Çuxursəədin nəzarəti altında idi. 80.000 türkmən Kaxetiyaya köç etdi. Baxtrionidə qala inşa etməyə və köhnə Alaverdi monastrını tək struktura çevirməyə başladılar.
Üsyan
Üsyan 1615-ci ildə olduğu kimi I Teymuraza sadiq qalan əsas zadəgan ailələrdən ilham alaraq başladı. 1648-ci ildə Rüstəmə və səfəvilərə bağlılıq andı içən və beləcə daha da güclənən, Teymurazın köhnə izləyicilərindən olan Araqvi zadəganı Eristavi Zaal üsyanın rəhbərliyinə keçdi. Liderlər arasında Bidzina Çolokaşvili, Şalva, Ksanili Eristavi və qardaşı Eristvisşvili də var idi. Zezva Qaprindauli, Nadir Hoşarauli və Gogolauri öndərliyində tuşlar, hevsurlar və pşavlar kimi, gürcü dağlıları da üsyana qalxdı.
Gürcü qüvvələri birləşdikdən sonra Baxtrionu və Alaverdidəki türkmən qalalarına hücum etdilər və onları məğlub etdilər. Daha sonra Kaxetiyanın digər yerlərindəki Qızılbaş türkllərini məğlub etdilər. Ancaq üsyançıların zəif təşkilatlanması və təcrid edilməsi Şah II Abbasın şəxsi komandanlığı altında olan Səfəvi ordsununu uğurlu formada əks hücuma keçmələrinə və onları məğlub etmələrinə şərait yaratdı.
Eristavi Zaal şahın əmri ilə öz qohumları tərəfindən qətlə yetirildi və uşaqları Səfəvi məhkəməsinə göndərildi. Bu xəbərlərdən sonra Bidzina Çolokaşvili, Ksanili Şalva və Elizbar Eristvisşvili şahdan bağışlanmalarını diləmiş, ancaq şah daha sonra onları qətl etdikləri tayfaların yerdə qalan üzvlərinə təslim etmişdir. Tayfa üzvləri gürcü zadəganlara işğəncə etdilər və öldürdülər. Gürcü Ortodoks Kilsəsi tərəfindən sonradan müqəddəs elan edildilər.
Kaxetiya üsyançılar Qızılbaş türkmənləri məğlub etməyi bacarsalar da, sonda ordu qarşısında məğlub oldular və Kaxetiya yenə də Səfəvi hakimiyyəti altında qaldı. 1664-cü ildə Səfəvilər Kartli vassal kralının oğlu Arçilin (Şahnəzər xan) Kaxetiya vassal hökmdarı təyin edilməsinə razı oldular.
Xatirəsi
Üsyan tezliklə gürcülərin kollektiv yaddaşına daxil oldu, onlar üsyan barədə çoxlu sayda mahnı və poemalar yaratdılar. Dağlı döyüşçüləri məşhur xalq qəhrəmanlarına çevrildilər. XIX əsr gürcü şairi Vaja Pşavela özünün məşhur "Baxtrioni" (1892) şerini bu hadisəyə həsr etmişdir. Akaki Sereteli üsyan barədə "Başi-Açuki" adlı roman yazmışdır. Lakin Gürcüstanın şərqi hələ uzun müddət Səfəvi Qızılbaş tayfalarının hakimiyyəti altında qaldı.
Həmçinin bax
Mənbə
İstinadlar
- [1] 2015-02-22 at the Wayback Machine I. Javakhishvili, Essays of Georgian History, Part IV, Soviet Georgia Publishing, Tbilisi 1970, pg 230-233.
- Hitchins, Keith. GEORGIA ii. History of Iranian-Georgian Relations // Arxivlənmiş surət. Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 4. 2001. 464–470. 2017-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-10.
In order to end resistance in Kakheti once and for all, the shah revived ʿAbbās I’s plan to populate the country with Turkmen nomads, a measure that incited a general uprising of nobles in 1659. Although they halted the settlement of Turkmens, they failed to shake Persian control of their country (Berdzenishvili et al., I, pp. 369-72).
- Suny, 1994. səh. 50-52
- Matthee, 2012. səh. 145
- Suny, 1994. səh. 53
- Hitchins, Keith. GEORGIA ii. History of Iranian-Georgian Relations // Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 4. 2001. 464–470.
Ədəbiyyat
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baxtrioni usyani gurcuce ბახტრიონის აჯანყება 1659 cu ilde Sefevi agaligina qarsi serqi Gurcustanda yerlesen Kaxetiya kralliginda bas vermis usyandir Usyan usyanin gedisatinda bas vermis esas doyus yerinin adi ile Baxtrioni adlandirilmisdir Baxtrioni qala adidir Baxtrioni usyaniEsas doyuslerden birinin bas verdiyi Alaverdi monastiriTarix 1659 cu ilin sentyabriYeri Alaverdi monastiriSebebi Gurculerin usyan qaldirmasiNeticesi Sefevi imperiyasinin qelebesiMunaqise terefleriTuslarin psavilerin ve xevsuretilerin yardimi ile Kaxetiya kralligi Sefevi imperiyasiKomandan lar Ksanili Salva Ksanili Elizbar II Sah AbbasArxa planXVII esrin ilk yarisinda Kaxetiya krali I Teymuraz illerdir davam eden ve yerli ehalinin naraziligina sebeb olan Sefevi agaligina qarsi usyana qalxdi 1610 cu illerde baslayan usyanin gedisatinda gurculer sefevilerin ilk hucumlarinin qarsisini alsalar da 1616 ci ilde Sahin ozu Kaxetiyani bir daha ele kecirdi ve oranin ehalisinin bir coxunu Irana kocurdu ve ya qetle yetirdi Novbeti illerde qizilbas zadeganlar serqi Gurcustana qubernator kimi teyin edildiler ve xeyli sayda Qizilbas tayfa mensublari orada yerlesdirildiler Bununla Gurcustanin tamamile tabe etdirilmesi planlasdirilirdi 1630 cu illerde sefeviler Kaxetiyani daha itaetkar Kartlinin tabeliyine kecirmeye calisdilar Kartli hokmdari islami qebul etmis ve saha sadiqliyi ile secilen Rustem idi Rustem ozu de gurcu sahzadesi idi Bele bir nezaret qurulduqdan ve Teymurazin qerbi Gurcustana qacmasindan sonra 1650 ci illerde Sefevi hakimiyyeti Kaxetiyani Qizilmas turkmenlerle meskunlasdirmaq qerarina geldiler Bele bir qerara gelinmesinin bir nece sebebi var idi Onlardan birincisi eyaletin mueyyen hisselerini yeniden insanlarla meskunlasdirmaq ikincisi narazi zadeganlara nezaret etmek idi Sonuncu sebeb ise Gurcustandaki Sefevi mulklerinin cografi olaraq Dagistana yaxin olmasi idi Dagistanli lezgi yagmacilar tez tez Sefevi Gurcustani da daxil olmaqla imperiyanin simal qerb serhedlerine talanci yurusler teskil edirdiler Bunun hemcinin Dagistana oz tezyiqlerini artiran Rusiyaya qarsi onlem kimi de ehemiyyeti var idi Kaxetiya iki inzibati bolgeye bolunmusdu Cenub serq qismi Qarabag beylerbeyi geri qalani Cuxurseedin nezareti altinda idi 80 000 turkmen Kaxetiyaya koc etdi Baxtrionide qala insa etmeye ve kohne Alaverdi monastrini tek struktura cevirmeye basladilar UsyanUsyan 1615 ci ilde oldugu kimi I Teymuraza sadiq qalan esas zadegan ailelerden ilham alaraq basladi 1648 ci ilde Rusteme ve sefevilere bagliliq andi icen ve belece daha da guclenen Teymurazin kohne izleyicilerinden olan Araqvi zadegani Eristavi Zaal usyanin rehberliyine kecdi Liderler arasinda Bidzina Colokasvili Salva Ksanili Eristavi ve qardasi Eristvissvili de var idi Zezva Qaprindauli Nadir Hosarauli ve Gogolauri onderliyinde tuslar hevsurlar ve psavlar kimi gurcu daglilari da usyana qalxdi Gurcu quvveleri birlesdikden sonra Baxtrionu ve Alaverdideki turkmen qalalarina hucum etdiler ve onlari meglub etdiler Daha sonra Kaxetiyanin diger yerlerindeki Qizilbas turkllerini meglub etdiler Ancaq usyancilarin zeif teskilatlanmasi ve tecrid edilmesi Sah II Abbasin sexsi komandanligi altinda olan Sefevi ordsununu ugurlu formada eks hucuma kecmelerine ve onlari meglub etmelerine serait yaratdi Eristavi Zaal sahin emri ile oz qohumlari terefinden qetle yetirildi ve usaqlari Sefevi mehkemesine gonderildi Bu xeberlerden sonra Bidzina Colokasvili Ksanili Salva ve Elizbar Eristvissvili sahdan bagislanmalarini dilemis ancaq sah daha sonra onlari qetl etdikleri tayfalarin yerde qalan uzvlerine teslim etmisdir Tayfa uzvleri gurcu zadeganlara isgence etdiler ve oldurduler Gurcu Ortodoks Kilsesi terefinden sonradan muqeddes elan edildiler Kaxetiya usyancilar Qizilbas turkmenleri meglub etmeyi bacarsalar da sonda ordu qarsisinda meglub oldular ve Kaxetiya yene de Sefevi hakimiyyeti altinda qaldi 1664 cu ilde Sefeviler Kartli vassal kralinin oglu Arcilin Sahnezer xan Kaxetiya vassal hokmdari teyin edilmesine razi oldular XatiresiUsyan tezlikle gurculerin kollektiv yaddasina daxil oldu onlar usyan barede coxlu sayda mahni ve poemalar yaratdilar Dagli doyusculeri meshur xalq qehremanlarina cevrildiler XIX esr gurcu sairi Vaja Psavela ozunun meshur Baxtrioni 1892 serini bu hadiseye hesr etmisdir Akaki Sereteli usyan barede Basi Acuki adli roman yazmisdir Lakin Gurcustanin serqi hele uzun muddet Sefevi Qizilbas tayfalarinin hakimiyyeti altinda qaldi Hemcinin baxI Sah Abbasin Kartli ve Katexiyaya yurusleriMenbeIstinadlar 1 2015 02 22 at the Wayback Machine I Javakhishvili Essays of Georgian History Part IV Soviet Georgia Publishing Tbilisi 1970 pg 230 233 Hitchins Keith GEORGIA ii History of Iranian Georgian Relations Arxivlenmis suret Encyclopaedia Iranica Vol X Fasc 4 2001 464 470 2017 08 26 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 10 In order to end resistance in Kakheti once and for all the shah revived ʿAbbas I s plan to populate the country with Turkmen nomads a measure that incited a general uprising of nobles in 1659 Although they halted the settlement of Turkmens they failed to shake Persian control of their country Berdzenishvili et al I pp 369 72 Suny 1994 seh 50 52 Matthee 2012 seh 145 Suny 1994 seh 53 Hitchins Keith GEORGIA ii History of Iranian Georgian Relations Encyclopaedia Iranica Vol X Fasc 4 2001 464 470 Edebiyyat Matthee Rudi Persia in Crisis Safavid Decline and the Fall of Isfahan I B Tauris 2012 ISBN 978 1845117450 Suny Ronald Grigor The Making of the Georgian Nation Indiana University Press 1994 ISBN 978 0253209153 საქართველოს ისტორიის ნარკვევები ტ 4 თბ 1973 ნარსია გ ქსე ტ 5 გვ 447 თბ 1980