Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
BT seriyalı tanklar və ya BT tank seriyası — (Rusca: Быстроходный танк; Rom: Bystrokhodnıy Tank; Azərbaycanca → Sürətli tank) 1932–1941-ci illər arasında SSRİ tərəfindən böyük miqdarda istehsal edilmiş, süvari tank sinfi də adlandırıla bilən yüngül dərəcəli tank idilər. Yüngül olmasına baxmayaraq, yaxşı silahlandırılmış olan bu model tanklar öz sinfində tanklar arasında ən yaxşı hərəkət qabiliyyətinə malik tanklar idilər. Qırmızı Ordu daxilində onlara qısaca Betka, daha kiçik modellərinə isə Betuşka deyilirdi. Tankın asqı sistemi Christie asqı sistemi olub, əməliyyat mənzili 200 km, maksimum sürəti isə saatda 72 km təşkil etmişdir.
| BT | |
|---|---|
 | |
| Tipi | sürətli tank |
| Ölkə | |
| İstismar tarixçəsi | |
| İstismara başlanması | 1932 |
| İstifadə edilən döyüşlər | |
| İstehsal tarixçəsi | |
| Konstruktor | J. Walter Christie Xarkov Komintern Lokomotiv Zavodu |
| Konstruksiya tarixi | 1930-1931 |
| İstehsal illəri | 1932-1941 |
| Xüsusiyyətləri | |
| Ağırlığı | 11,5 t |
| Zireh | 6 - 13 mm |
| Mühərrik | Model M-5 |
| 35 at gücü/ton | |
| Mühərrik gücü | 400 hp (298 kW) |
| Əsas silah | 45 mm Model 32 |
| Köməkçi silah | DT pulemyotu |
| Uzunluğu |
|
| Eni | 2,23 m |
| Hündürlüyü | 2,25 m |
| Ekipaj | 3 nəfər |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Görünüşü
BT tankları konvertasiya edilə bilən (dəyişdirilə bilən) tank modelləri idilər. 1930-cu illərdə konstruktor J. Walter Christie çıxarıla bilən tırtılları olan bir tank üzərində işləməyə başlamışdır. Nəhayət, ekipajı tərəfindən 30 dəqiqə ərzində tamamilə tırtılları çıxarıla bilən və magistral yolda sadəcə olaraq təkərləri üzərində hərəkət edə bilən bir tanka çevrilə bilən bu model ortaya çıxmışdır. Bu yolla tank off-road yolda olduğu kimi magistralda da sürətlə hərəkət edə bilirdi. Tırtılları olmadan tankı, ön təkərləri hərəkət etdirirdi.
İstehsal tarixi
1930-cu ildə Sovet kənd təsərrüfatı təşkilatı kimi tanınan AMTORG-a bağlı OGPU və GRU kəşfiyyat xidməti agentləri Nyu Yorkdakı siyasi və hərbi hakimiyyəti razı salaraq Amerika istehsalı olan Christie tankının planlarını və texniki xüsusiyyətlərini əldə etdilər. Ən azı iki ədəd Christie M1931 tankı (qülləsiz) saxta sənədlərlə ABŞ tərəfindən SSRİ-yə satılmışdır. İxrac sənədlərində texnika "kənd təsərrüfatı traktoru" kimi göstərilmişdir. Hər iki tank Xarkov Komintern Lokomotiv Zavodunun (KhPZ) obyektlərinə müvəffəqiyyətlə gətirilmişdir. Christie tankları Sovetlər tərəfindən sürətli tanklar kimi təsnif edilmişdirlər və qısaca BT adlandırıldılar. Mövcud plan və orijinal Christie prototipləri işığında 3 silahsız BT-2 tankı 1931-ci ilin oktyabrında, seriyalı BT-2 tankları isə 1932-ci ildə istehsal olunmağa başlanmışdır. Bir çox BT-2 tankları bir ədəd 37 mm top və bir ədəd də pulemyotla istehsal edilirdilər. BT-3 və sonrakı modellər 45 mm-lik silahla istehsal edilmişdirlər. Christie M1931 prototipində mövcud olan maili zireh sonralar sovet tanklarında saxlanılan əsas konstruksiya forması olmuşdur və daha sonra yan zirehlər də bu formada hazırlanmışdır.
1937, KhPZ zavodunda işləyən baş konstruktor Mixail I. Koshkinin rəhbərliyi altında yeni konstruksiya qrupu yeni nəsil BT tanklarının konstruksiyasını hazırlamışdılar. Komanda A-20 adlı yeni bir model də hazırlayır. Bunun bir nüsxəsi olan, lakin daha ağır zireh və silahla təchiz edilmiş A-32, daha sonra T-26 piyada tankını və BT-8 süvari tankını əvəz etmişdir. Konstruksiyası onsuz da mübahisəli olan tankla bağlı ən mühüm şübhə, bu tankdan daha zirehli olan T-34 tankı mövcud olduğu halda, Alman Blitzkrieg hücum təhlükəsi qarşısında nə qədər hücum və müdafiə gücünə malik olması idi.
İstehsal miqdarları:
- BT-5: 1,884
- BT-7: 5,328
- BT-8:706
Modelləri
- BT-1 — Christie prototipi
- BT-2 Model 1932 – 37 mm top, M-5 mühərriki (Amerika Liberty mühərrikinin surəti)
- BT-5 — böyük silindrik qüllə, 45 mm top, yeni MT
- BT-5 Model 1933 — iki lyuklu yeni qüllə və koaksial MT.
- BT-5PKh – suya dala bilən model (prototip).
- BT-5A – 76,2 mm-lik haubitsalı artilleriya dəstəyi modeli (az sayda istehsal olunmuşdur).
- BT-5 alov qurğusu quraşdırılmış — (prototip).
- PT-1A – yeni gövdəsi olan amfibiya modeli (az sayda istehsal edilmişdir).
- BT-7 Model 1935 — gövdəsi qaynaqlı, yeni dizaynlı ön gövdə, yeni M-17T mühərriki (BMW surəti), əlavə eqzoz
- BT-7 Model 1937 – Yeni maili qüllə
- BT-7TU – yeni dizaynlı radio antenalı komanda modeli
- BT-7A — 76,2 mm haubitsa ilə artilleriya dəstəyi modeli
- OP-7 – döşək qoruyucusu olan (alez maşını) xarici yanacaq çənləri.
- BT-8 (1938, prototipi A-8; Qırmızı Ordu adı BT-7M) — yeni V-2 dizel mühərriki, iki ədəd DT pulemyotu: biri P-40 zenit məqsədləri üçün, digəri isə qüllənin arxasında.
- BT-42 — Fin hücum silahı, finlərin Qırmızı Ordudan qənimət olaraq əldə etdikləri BT-7-lərə ingilislərin 114 mm-lik haubitsa quraşdırılmış modeli.
- BT-IS – Prototip daha sonra ağır maili zirehə malik olan T-34 modelində istifadə edilmişdir.
- BT-SW-2 Cherepakha (Azərbaycan dilində "tısbağa" deməkdir) – Yüksək maililiyi olan zirehli prototip.
- A-20 – Yeni BT tankının prototipidir, 20 mm zireh, 45 mm silah, V-2 dizel mühərriki və 8×6 təkərə çevrilə bilən hərəkət hissəsi. A-32 sınaqları zamanı dayandırılmışdır və daha sonra T-34 orta sinif tank kimi istehsal edilmişdir.
- TTBT-5, TTBT-7 — teletank
Xüsusiyyətləri
| BT-2 | BT-5 | BT-7 | BT-7A | BT-8 | |
|---|---|---|---|---|---|
| ekipajı | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 |
| çəkisi | 10.2 t | 11.5 t | 14 t | 14.5 t | 14.7 t |
| uzunluğu | 5.58 m | 5.58 m | 5.66 m | 5.66 m | 5.66 m |
| eni | 2.23 m | 2.23 m | 2.29 m | 2.29 m | 2.29 m |
| hündürlüyü | 2.20 m | 2.25 m | 2.42 m | 2.52 m | 2.42 m |
| zirehi | 6–13 mm | 6–13 mm | 6–13 mm | 6–13 mm | 6–22 mm |
| əsas silahı modeli | 37 mm Model 30 | 45 mm Model 32 | 45 mm Model 35 | 76.2 mm Model 27/32 | 45 mm Model 38 |
| Əsas silahın cəbbəxanası | 96 mərmi | 115 mərmi | 146 mərmi | 50 mərmi | 146 mərmi |
| pulemyotu | DT MT | DT MT | DT MT | 2×DT MT | 3×DT MT |
| mühərrik gücü tipi | 400 at gücü Liberty | 400 bg M-5 | 500 bg M-17T | 500 bg M-17T | 450 bg V-2 |
| yanacağı | 400 l benzin | 360 l benzin | 620 l benzin | 620 l benzin | 620+170 l dizel |
| magistral yol sürəti | 100 (km/s) | 72 km/s | 86 km/s | 86 km/s | 86 km/s |
| güc/çəki | 39 a.g./t | 35 a.g./t | 36 a.g./t | 34 a.g./t | 31 a.g./t |
| magistral yol mənzili | 300 km | 200 km | 250 km | 250 km | 700 km |
| off-road mənzili | 100 km | 90 km | 120 km | 120 km | 400 km |
Xidmət tarixi
BT seriyalı tanklar İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl hərbi tarix baxımdan bir sıra mühüm münaqişələrdə iştirak etmişdirlər. Bu münaqişələrdən birincisi 1936-cı ildə başlanmış olan İspaniya vətəndaş müharibəsində baş vermişdir. Beynəlxalq Briqadanın tərkibində qarşıdurmalarda iştirak edən BT-5 tankları 45 mm-lik əsas topları ilə alman və ispan yüngül tanklarına qarşı müvəffəqiyyətli nəticələr əldə etmişdirlər.
1939-cu ildə Monqolustan sərhədində Yaponiya ilə Sovetlər arasında baş verən sərhəd toqquşmalarında general Jukov BT-5 və BT-7 tanklarından ibarət tanklarını qruplar halında və sürətli manevrlərlə istifadə edərək müvəffəqiyyət əldə etmişdir.
“Qış müharibəsi” olaraq da bilinən Fin müharibəsində isə BT-2 və BT-5 tanklarının nazik ön zirehləri xizəkli tank əleyhinə elementlərin təsirindən qeyri-kafi nəticələr əldə etmişdir.
1939-cu il sentyabrın 17-də Polşa sərhədini keçən sovet qoşunlarının tərkibindəki BT seriyalı tanklar çox çətinlik çəkməmişdirlər, çünki Polşa ordusu almanların hücumları nəticəsində onsuzda artıq dağılmışdı.
1941-ci ildə Barbarossa əməliyyatının birinci ilində BT seriyalı tanklar alman tanklarının qalın qabaq zirehinə və atəş gücünə qarşı böyük itkilər vermişdirlər. Almanların Leninqrada doğru irəliləməsinə qarşı göndərilmiş olan bu tanklar müvəffəqiyyətsizliyə düçar olmuşdurlar. Xüsusilə Uman regionunda gedən tank döyüşlərində üç sovet tank korpusu demək olar ki, tamamilə döyüşlərdə məhv edilmişdir. Uman döyüşü Kursk döyüşündən sonra tarixdə ikinci ən böyük tank döyüşü olaraq qalmışdır.
Alman ordusu Barbarossa əməliyyatına başladıqdan sonra Qırmızı Ordu BT seriyalı tankları T-34 modeli ilə əvəz etməyə başlamışdır.
Qırmızı Ordu 1945-ci ildə Mançuriyada Avqust Fırtınası əməliyyatı zamanı Yapon ordusuna qarşı çoxlu sayda BT tanklarından istifadə etmişdir. Bu, BT seriyalı tankların müharibələrdəki son missiyası olmuşdur.
Texniki əfsanəsi
Qırmızı Orduya məxsus BT seriyalı "süvari sinfi" tanklar müharibədən əvvəlki dövrdə öz sinfindəki tank dizaynları arasında hərəkətlilik baxımından ən yaxşı texnika hesab olunurdu. Buna görə də bir çox sınaq modellərinin işlənib hazırlandığı bu tanklar Ukraynanın Xarkov şəhərindəki KhPZ zavodunda istehsal edilirdi.
Bu gün tank dünyasında bir əfsanə hesab olan T-34 tankı BT tankının təkmilləşdirilmiş bir modeli idi. T-34 tankında görülən bir çox yeniliklər əslində BT seriyasında qazanılan təcrübələrlə təmin edilmişdir. Onların arasındakı nəsil bağı danılmaz idi. Dizayn dövründə mühüm texniki kəşflər edilmişdir. Xüsusilə, BT-IS və BT-SW-2 seriyalı sınaq modellərində ağır və maili zirehlər mövcud idi. Bu ixtiralardan daha sonrakı dövrlərdə T-34 tanklarında istifadə edilmişdir.
BT-lər həmçinin mühəndis vasitələri və şassilər üçün də sınaq vasitələrinə çevrilmişdirlər. Körpü döşəmə modelinin T-38 qülləsi mövcud idi. Bush paketləri standart tanklara quraşdırılmışdır. RBT-5 modelində isə qüllənin sağında və solunda iki ədəd raket buraxılış qurğusu var idi. Bir neçə model də isə çox dar tırtıllardan və hətta taxta xizək dəstlərindən istifadə edilmişdir.
KBT-7 modeli isə təkmilləşdirilmiş zirehli komanda tankı kimi hazırlanmışdır. Lakin istehsalına başlanılmadan əvvəl İkinci Dünya Müharibəsi başa çatmışdır.
1936-cı ildəki Kiyev manevrləri zamanı hərbi müşahidəçilərə yüzlərlə BT tankının keçidi göstərilmişdir. Daha sonra ölkələrinə qayıdan Britaniya Ordusunun müşahidəçiləri eyni asma sisteminin ingilis tanklarında da istifadə olunmasını istəyirdilər. Nəticədə, BT tankında istifadə ediləndən əldə edilən Christie asqısı Britaniyanın A-13, Crusader və Cromwell tanklarına da quraşdırılmışdır. Maraqlıdır ki, Britaniyanın Matilda tanklarının ön gövdə zirehləri BT tankına çox oxşardır.
İstinadlar
- Coox, 1985. səh. 641 notation #23
- Zaloga, Grandsen, 1984. səh. 74
- Suvorov, Viktor. Chapter 10: On the "Obsolete" Soviet Tanks // The Chief Culprit: Stalin's Grand Design to Start World War II. Naval Institute Press. 2008. ISBN .
- . English.Battlefield.Ru. 31 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-24.
- "T-34 Medium Tank Prototypes". Tanks-encyclopedia.com. 2014-06-30. 2020-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-24.
- "A-32 Средний танк". aviArmor. 2020-03-20. 2020-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-24.
- "Опытные средние танки А-20 и А-32" (rus). Bronetehnika.narod.ru. 2020-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-24.
- . Kharkiv Morozov Machine Building Design Bureau. 17 July 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Zaloga, Grandsen, 1984
- . 11 December 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 February 2011.
- at KMDB.
- at KMDB.
- Zaloga, 2016. səh. 36
- Zaloga, 2016. səh. 33
- Coox, 1985. səh. 311 & 318
- Coox, 1985. səh. 309
- Coox, 1985. səh. 300
- Coox, 1985. səh. 437
- Coox, 1985. səh. 993
- Goldman, 2012. səh. 123
- Coox, 1985. səh. 362, 400
- Coox, 1985. səh. 993-996
- Coox, 1985. səh. 997
- Goldman, 2012. səh. 123, 167
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax BT BT seriyali tanklar ve ya BT tank seriyasi Rusca Bystrohodnyj tank Rom Bystrokhodniy Tank Azerbaycanca Suretli tank 1932 1941 ci iller arasinda SSRI terefinden boyuk miqdarda istehsal edilmis suvari tank sinfi de adlandirila bilen yungul dereceli tank idiler Yungul olmasina baxmayaraq yaxsi silahlandirilmis olan bu model tanklar oz sinfinde tanklar arasinda en yaxsi hereket qabiliyyetine malik tanklar idiler Qirmizi Ordu daxilinde onlara qisaca Betka daha kicik modellerine ise Betuska deyilirdi Tankin asqi sistemi Christie asqi sistemi olub emeliyyat menzili 200 km maksimum sureti ise saatda 72 km teskil etmisdir BTTipi suretli tankOlke SSRIIstismar tarixcesiIstismara baslanmasi 1932Istifade edilen doyusler Ispaniya vetendas muharibesi Ikinci Dunya muharibesiIstehsal tarixcesiKonstruktor J Walter Christie Xarkov Komintern Lokomotiv ZavoduKonstruksiya tarixi 1930 1931Istehsal illeri 1932 1941XususiyyetleriAgirligi 11 5 tZireh 6 13 mmMuherrik Model M 535 at gucu tonMuherrik gucu 400 hp 298 kW Esas silah 45 mm Model 32Komekci silah DT pulemyotuUzunlugu 5 58 mEni 2 23 mHundurluyu 2 25 mEkipaj 3 nefer Vikianbarda elaqeli mediafayllarGorunusuBT tanklari konvertasiya edile bilen deyisdirile bilen tank modelleri idiler 1930 cu illerde konstruktor J Walter Christie cixarila bilen tirtillari olan bir tank uzerinde islemeye baslamisdir Nehayet ekipaji terefinden 30 deqiqe erzinde tamamile tirtillari cixarila bilen ve magistral yolda sadece olaraq tekerleri uzerinde hereket ede bilen bir tanka cevrile bilen bu model ortaya cixmisdir Bu yolla tank off road yolda oldugu kimi magistralda da suretle hereket ede bilirdi Tirtillari olmadan tanki on tekerleri hereket etdirirdi Istehsal tarixi1930 cu ilde Sovet kend teserrufati teskilati kimi taninan AMTORG a bagli OGPU ve GRU kesfiyyat xidmeti agentleri Nyu Yorkdaki siyasi ve herbi hakimiyyeti razi salaraq Amerika istehsali olan Christie tankinin planlarini ve texniki xususiyyetlerini elde etdiler En azi iki eded Christie M1931 tanki qullesiz saxta senedlerle ABS terefinden SSRI ye satilmisdir Ixrac senedlerinde texnika kend teserrufati traktoru kimi gosterilmisdir Her iki tank Xarkov Komintern Lokomotiv Zavodunun KhPZ obyektlerine muveffeqiyyetle getirilmisdir Christie tanklari Sovetler terefinden suretli tanklar kimi tesnif edilmisdirler ve qisaca BT adlandirildilar Movcud plan ve orijinal Christie prototipleri isiginda 3 silahsiz BT 2 tanki 1931 ci ilin oktyabrinda seriyali BT 2 tanklari ise 1932 ci ilde istehsal olunmaga baslanmisdir Bir cox BT 2 tanklari bir eded 37 mm top ve bir eded de pulemyotla istehsal edilirdiler BT 3 ve sonraki modeller 45 mm lik silahla istehsal edilmisdirler Christie M1931 prototipinde movcud olan maili zireh sonralar sovet tanklarinda saxlanilan esas konstruksiya formasi olmusdur ve daha sonra yan zirehler de bu formada hazirlanmisdir 1937 KhPZ zavodunda isleyen bas konstruktor Mixail I Koshkinin rehberliyi altinda yeni konstruksiya qrupu yeni nesil BT tanklarinin konstruksiyasini hazirlamisdilar Komanda A 20 adli yeni bir model de hazirlayir Bunun bir nusxesi olan lakin daha agir zireh ve silahla techiz edilmis A 32 daha sonra T 26 piyada tankini ve BT 8 suvari tankini evez etmisdir Konstruksiyasi onsuz da mubahiseli olan tankla bagli en muhum subhe bu tankdan daha zirehli olan T 34 tanki movcud oldugu halda Alman Blitzkrieg hucum tehlukesi qarsisinda ne qeder hucum ve mudafie gucune malik olmasi idi Istehsal miqdarlari BT 5 1 884 BT 7 5 328 BT 8 706Modelleri BT 1 Christie prototipi BT 2 Model 1932 37 mm top M 5 muherriki Amerika Liberty muherrikinin sureti BT 5 boyuk silindrik qulle 45 mm top yeni MT BT 5 Model 1933 iki lyuklu yeni qulle ve koaksial MT BT 5PKh suya dala bilen model prototip BT 5A 76 2 mm lik haubitsali artilleriya desteyi modeli az sayda istehsal olunmusdur BT 5 alov qurgusu qurasdirilmis prototip PT 1A yeni govdesi olan amfibiya modeli az sayda istehsal edilmisdir BT 7 Model 1935 govdesi qaynaqli yeni dizaynli on govde yeni M 17T muherriki BMW sureti elave eqzoz BT 7 Model 1937 Yeni maili qulle BT 7TU yeni dizaynli radio antenali komanda modeli BT 7A 76 2 mm haubitsa ile artilleriya desteyi modeli OP 7 dosek qoruyucusu olan alez masini xarici yanacaq cenleri BT 8 1938 prototipi A 8 Qirmizi Ordu adi BT 7M yeni V 2 dizel muherriki iki eded DT pulemyotu biri P 40 zenit meqsedleri ucun digeri ise qullenin arxasinda BT 42 Fin hucum silahi finlerin Qirmizi Ordudan qenimet olaraq elde etdikleri BT 7 lere ingilislerin 114 mm lik haubitsa qurasdirilmis modeli BT IS Prototip daha sonra agir maili zirehe malik olan T 34 modelinde istifade edilmisdir BT SW 2 Cherepakha Azerbaycan dilinde tisbaga demekdir Yuksek maililiyi olan zirehli prototip A 20 Yeni BT tankinin prototipidir 20 mm zireh 45 mm silah V 2 dizel muherriki ve 8 6 tekere cevrile bilen hereket hissesi A 32 sinaqlari zamani dayandirilmisdir ve daha sonra T 34 orta sinif tank kimi istehsal edilmisdir TTBT 5 TTBT 7 teletankXususiyyetleri Source Zaloga amp Grandsen Soviet Tanks and Combat Vehicles of World War Two BT 2 BT 5 BT 7 BT 7A BT 8ekipaji 3 3 3 3 3cekisi 10 2 t 11 5 t 14 t 14 5 t 14 7 tuzunlugu 5 58 m 5 58 m 5 66 m 5 66 m 5 66 meni 2 23 m 2 23 m 2 29 m 2 29 m 2 29 mhundurluyu 2 20 m 2 25 m 2 42 m 2 52 m 2 42 mzirehi 6 13 mm 6 13 mm 6 13 mm 6 13 mm 6 22 mmesas silahi modeli 37 mm Model 30 45 mm Model 32 45 mm Model 35 76 2 mm Model 27 32 45 mm Model 38Esas silahin cebbexanasi 96 mermi 115 mermi 146 mermi 50 mermi 146 mermipulemyotu DT MT DT MT DT MT 2 DT MT 3 DT MTmuherrik gucu tipi 400 at gucu Liberty 400 bg M 5 500 bg M 17T 500 bg M 17T 450 bg V 2yanacagi 400 l benzin 360 l benzin 620 l benzin 620 l benzin 620 170 l dizelmagistral yol sureti 100 km s 72 km s 86 km s 86 km s 86 km sguc ceki 39 a g t 35 a g t 36 a g t 34 a g t 31 a g tmagistral yol menzili 300 km 200 km 250 km 250 km 700 kmoff road menzili 100 km 90 km 120 km 120 km 400 kmXidmet tarixiBT seriyali tanklar Ikinci Dunya Muharibesinden evvel herbi tarix baximdan bir sira muhum munaqiselerde istirak etmisdirler Bu munaqiselerden birincisi 1936 ci ilde baslanmis olan Ispaniya vetendas muharibesinde bas vermisdir Beynelxalq Briqadanin terkibinde qarsidurmalarda istirak eden BT 5 tanklari 45 mm lik esas toplari ile alman ve ispan yungul tanklarina qarsi muveffeqiyyetli neticeler elde etmisdirler 1939 cu ilde Monqolustan serhedinde Yaponiya ile Sovetler arasinda bas veren serhed toqqusmalarinda general Jukov BT 5 ve BT 7 tanklarindan ibaret tanklarini qruplar halinda ve suretli manevrlerle istifade ederek muveffeqiyyet elde etmisdir Qis muharibesi olaraq da bilinen Fin muharibesinde ise BT 2 ve BT 5 tanklarinin nazik on zirehleri xizekli tank eleyhine elementlerin tesirinden qeyri kafi neticeler elde etmisdir 1939 cu il sentyabrin 17 de Polsa serhedini kecen sovet qosunlarinin terkibindeki BT seriyali tanklar cox cetinlik cekmemisdirler cunki Polsa ordusu almanlarin hucumlari neticesinde onsuzda artiq dagilmisdi 1941 ci ilde Barbarossa emeliyyatinin birinci ilinde BT seriyali tanklar alman tanklarinin qalin qabaq zirehine ve ates gucune qarsi boyuk itkiler vermisdirler Almanlarin Leninqrada dogru irelilemesine qarsi gonderilmis olan bu tanklar muveffeqiyyetsizliye ducar olmusdurlar Xususile Uman regionunda geden tank doyuslerinde uc sovet tank korpusu demek olar ki tamamile doyuslerde mehv edilmisdir Uman doyusu Kursk doyusunden sonra tarixde ikinci en boyuk tank doyusu olaraq qalmisdir Alman ordusu Barbarossa emeliyyatina basladiqdan sonra Qirmizi Ordu BT seriyali tanklari T 34 modeli ile evez etmeye baslamisdir Qirmizi Ordu 1945 ci ilde Mancuriyada Avqust Firtinasi emeliyyati zamani Yapon ordusuna qarsi coxlu sayda BT tanklarindan istifade etmisdir Bu BT seriyali tanklarin muharibelerdeki son missiyasi olmusdur Texniki efsanesiQirmizi Orduya mexsus BT seriyali suvari sinfi tanklar muharibeden evvelki dovrde oz sinfindeki tank dizaynlari arasinda hereketlilik baximindan en yaxsi texnika hesab olunurdu Buna gore de bir cox sinaq modellerinin islenib hazirlandigi bu tanklar Ukraynanin Xarkov seherindeki KhPZ zavodunda istehsal edilirdi Bu gun tank dunyasinda bir efsane hesab olan T 34 tanki BT tankinin tekmillesdirilmis bir modeli idi T 34 tankinda gorulen bir cox yenilikler eslinde BT seriyasinda qazanilan tecrubelerle temin edilmisdir Onlarin arasindaki nesil bagi danilmaz idi Dizayn dovrunde muhum texniki kesfler edilmisdir Xususile BT IS ve BT SW 2 seriyali sinaq modellerinde agir ve maili zirehler movcud idi Bu ixtiralardan daha sonraki dovrlerde T 34 tanklarinda istifade edilmisdir BT ler hemcinin muhendis vasiteleri ve sassiler ucun de sinaq vasitelerine cevrilmisdirler Korpu doseme modelinin T 38 qullesi movcud idi Bush paketleri standart tanklara qurasdirilmisdir RBT 5 modelinde ise qullenin saginda ve solunda iki eded raket buraxilis qurgusu var idi Bir nece model de ise cox dar tirtillardan ve hetta taxta xizek destlerinden istifade edilmisdir KBT 7 modeli ise tekmillesdirilmis zirehli komanda tanki kimi hazirlanmisdir Lakin istehsalina baslanilmadan evvel Ikinci Dunya Muharibesi basa catmisdir 1936 ci ildeki Kiyev manevrleri zamani herbi musahidecilere yuzlerle BT tankinin kecidi gosterilmisdir Daha sonra olkelerine qayidan Britaniya Ordusunun musahidecileri eyni asma sisteminin ingilis tanklarinda da istifade olunmasini isteyirdiler Neticede BT tankinda istifade edilenden elde edilen Christie asqisi Britaniyanin A 13 Crusader ve Cromwell tanklarina da qurasdirilmisdir Maraqlidir ki Britaniyanin Matilda tanklarinin on govde zirehleri BT tankina cox oxsardir IstinadlarCoox 1985 seh 641 notation 23 Zaloga Grandsen 1984 seh 74 Suvorov Viktor Chapter 10 On the Obsolete Soviet Tanks The Chief Culprit Stalin s Grand Design to Start World War II Naval Institute Press 2008 ISBN 9781591148067 English Battlefield Ru 31 August 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 03 24 T 34 Medium Tank Prototypes Tanks encyclopedia com 2014 06 30 2020 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 24 A 32 Srednij tank aviArmor 2020 03 20 2020 02 03 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 24 Opytnye srednie tanki A 20 i A 32 rus Bronetehnika narod ru 2020 03 30 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 24 Kharkiv Morozov Machine Building Design Bureau 17 July 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Zaloga Grandsen 1984 11 December 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 February 2011 at KMDB at KMDB Zaloga 2016 seh 36 Zaloga 2016 seh 33 Coox 1985 seh 311 amp 318 Coox 1985 seh 309 Coox 1985 seh 300 Coox 1985 seh 437 Coox 1985 seh 993 Goldman 2012 seh 123 Coox 1985 seh 362 400 Coox 1985 seh 993 996 Coox 1985 seh 997 Goldman 2012 seh 123 167