Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Açıq ulduz topası və ya sadəcə açıq topa – eyni molekulyar buluddan meydana gəlmiş bir neçə min ulduzdan əmələ gələn bir ulduz qrupuna verilən addır.
Yerləşməsi
Açıq ulduz topaları əsasən Ağ Yolda toplanmışlar. Bu topaların ulduzlarını ümumi qalaktik fondan ayırmaq çox çətindir. Bunun üçün spektral tədqiqatlar aparmaq, çoxlu sayda ulduzların rəng göstərəcilərini və məxsusi hərəkətlərini öyrənmək lazımdır. Hər bir açıq topanın ulduzları eyni şüa sürətinə və məxsusi hərəkətə malikdir.
Açıq çoxluq, eyni nəhəng molekulyar buluddan əmələ gələn və təxminən eyni yaşda olan onlarla və bir neçə min ulduzdan ibarət ulduz klasterinin bir növüdür. Süd Yolu qalaktikasında 1100-dən çox açıq klaster aşkar edilib və daha çoxunun mövcud olduğu güman edilir. Onların hər biri qarşılıqlı cazibə qüvvəsi ilə sərbəst şəkildə bağlıdır və Qalaktika Mərkəzinin orbitində fırlanarkən digər çoxluqlar və qaz buludları ilə sıx qarşılaşma nəticəsində pozulur. Bu, daxili yaxın qarşılaşmalar nəticəsində çoxluq üzvlərinin itirilməsi və qalaktikanın əsas gövdəsinə dağılması ilə nəticələnə bilər. Açıq klasterlər ümumiyyətlə bir neçə yüz milyon il yaşayır, ən kütləviləri isə bir neçə milyard il yaşayır. Bunun əksinə olaraq, daha kütləvi qlobulyar ulduz qrupları öz üzvlərinə daha güclü cazibə qüvvəsi yaradır və daha uzun müddət yaşaya bilir. Açıq çoxluqlar yalnız aktiv ulduz əmələ gəlməsinin baş verdiyi spiral və nizamsız qalaktikalarda aşkar edilmişdir.
Gənc açıq klasterlər H II bölgəsini yaratmaq üçün onları işıqlandıraraq, əmələ gətirdikləri molekulyar buludda ola bilər. Zamanla çoxluqdan gələn radiasiya təzyiqi molekulyar buludu dağıtacaq. Tipik olaraq, radiasiya təzyiqi qazın qalan hissəsini uzaqlaşdırana qədər qaz buludunun kütləsinin təxminən 10%-i ulduzlara birləşəcək.
Açıq klasterlər ulduzların təkamülünün öyrənilməsində əsas obyektlərdir. Çoxluq üzvlərinin yaşı və kimyəvi tərkibi oxşar olduğundan, onların xassələri (məsafə, yaş, metallıq, sönmə və sürət kimi) təcrid olunmuş ulduzlara nisbətən daha asan müəyyən edilir. Pleiades, Hyades və Alpha Persei Cluster kimi bir sıra açıq klasterlər adi gözlə görünə bilər. Bəziləri, məsələn, Cüt Çoxluq, alətlər olmadan çətin hiss olunur, daha çoxunu isə durbin və ya teleskopla görmək olar.
Quruluşu
Topalar dağınıqdır və bir mərkəz ətrafında deyil. Açıq topalar ancaq aktiv ulduz quruluşunun olduğu spiralvari və nizamsız qalaktikalarda olurlar. Ümumilikdə bir neçə yüz milyon ildən cavandırlar. Açıq ulduz topalarına misal olaraq Ülkər və Buğa ulduz topalarını göstərmək olar. Ülkər ulduz topası baş ardıcılığın ulduzlarından ibarətdir (bu topada nəhəng və ifrat nəhəng ulduzlar çox azdır). Ülkər — Buğa bürcündə və Yerdən 440 işiq ili uzaqlığında yerləşən açıq ulduz topasıdır.
Tarixi müşahidələr
Rezonanslı ulduz çoxluğu NGC 3590
Gecə səmasını müşahidə etmək və müşahidələrini qeyd etmək üçün teleskopdan istifadə edən ilk şəxs 1609-cu ildə italyan alimi Qalileo Qaliley olmuşdur. O, teleskopu Ptolemeyin qeyd etdiyi bəzi dumanlı yamaqlara tərəf çevirəndə onların tək bir ulduz olmadığını gördü. çoxlu ulduzların qruplaşması. Praesepe üçün o, 40-dan çox ulduz tapdı. Əvvəllər müşahidəçilər Pleiades-də cəmi 6–7 ulduz qeyd etdikləri halda, o, demək olar ki, 50 ulduz tapdı. 1610-cu ildə yazdığı Sidereus Nunsius traktatında Qalileo Qaliley yazırdı ki, "qalaktika çoxluq təşkil edən saysız-hesabsız ulduzların kütləsindən başqa bir şey deyil". Qalileonun işindən təsirlənərək, Siciliyalı astronom Giovanni Hodierna, əvvəllər kəşf edilməmiş açıq çoxluqları tapmaq üçün teleskopdan istifadə edən ilk astronom oldu. 1654-cü ildə o, indi Messier 41, Messier 47, NGC 2362 və NGC 2451 adlandırılan obyektləri müəyyən etdi.
Hələ 1767-ci ildə İngilis təbiətşünası Möhtərəm Con Mişel, Pleiades kimi ulduzların yalnız bir qrupunun belə ehtimalının Yerdən göründüyü kimi təsadüfi düzülüşün nəticəsi olduğunu hesabladıqda, bir çoxluqdakı ulduzların fiziki olaraq əlaqəli olduğu başa düşüldü. 496.000-də yalnız 1 idi. 1774–1781-ci illər arasında fransız astronomu Şarl Mesye kometalara bənzər dumanlı görünüşü olan göy cisimlərinin kataloqunu nəşr etdi. Bu kataloqa 26 açıq klaster daxildir. 1790-cı illərdə ingilis astronomu Uilyam Herşel dumanlı göy cisimlərinin geniş tədqiqinə başladı. O kəşf etdi ki, bu xüsusiyyətlərin çoxu ayrı-ayrı ulduzlar qruplarına bölünə bilər. Herşel ulduzların əvvəlcə kosmosa səpələndiklərini, lakin sonradan cazibə qüvvəsi səbəbindən ulduz sistemləri kimi bir araya toplandığı fikrini fikirləşdi. O, dumanlıqları səkkiz sinfə böldü, ulduz qruplarını təsnif etmək üçün VI–VIII siniflər istifadə edildi.
NGC 265, Kiçik Magellan Buludunda açıq ulduz çoxluğu
Məlum klasterlərin sayı astronomların səyləri ilə artmağa davam edirdi. İlk dəfə 1888-ci ildə Danimarka-İrlandiya astronomu J. L. E. Dreyer tərəfindən nəşr edilən Yeni Ümumi Kataloqda və 1896 və 1905-ci illərdə nəşr olunan iki əlavə İndeks Kataloqunda yüzlərlə açıq klaster qeyd edildi. Teleskopik müşahidələr iki fərqli klaster tipini aşkar etdi. müntəzəm sferik paylanmada minlərlə ulduzdan ibarət idi və bütün səmada, lakin üstünlük olaraq Süd Yolunun mərkəzinə doğru tapıldı. Digər növ isə daha nizamsız formada olan ulduzların ümumiyyətlə daha seyrək populyasiyasından ibarət idi. Bunlar ümumiyyətlə Süd Yolunun qalaktik müstəvisində və ya yaxınlığında tapıldı. Astronomlar əvvəlki qlobular çoxluqları, sonuncuları isə açıq çoxluqlar adlandırdılar. Yerləşdikləri yerlərə görə, açıq klasterlər bəzən qalaktik qruplar adlanır, bu termin 1925-ci ildə İsveçrə-Amerika astronomu Robert Julius Trumpler tərəfindən təqdim edilmişdir.
Ulduzların çoxluqdakı mövqelərinin mikrometrə ilə ölçülməsi hələ 1877-ci ildə alman astronomu E. Şönfeld tərəfindən edilmiş və 1923-cü ildə ölümündən əvvəl Amerika astronomu E. E. Barnard tərəfindən təqib edilmişdir. Bu səylər nəticəsində ulduzların hərəkətinə dair heç bir əlamət aşkar edilməmişdir. Bununla belə, 1918-ci ildə holland-amerikalı astronom Adriaan van Maanen müxtəlif vaxtlarda çəkilmiş fotoqrafiya lövhələrini müqayisə edərək Pleiades klasterinin bir hissəsində ulduzların düzgün hərəkətini ölçə bildi. Astrometriya daha dəqiqləşdikcə, çoxluq ulduzlarının kosmosda ümumi düzgün hərəkəti paylaşdıqları aşkar edildi. 1918-ci ildə çəkilmiş Pleiades klasterinin foto lövhələrini 1943-cü ildə çəkilmiş şəkillərlə müqayisə edərək, van Maanen çoxluğun orta hərəkətinə bənzər düzgün hərəkətə malik olan və buna görə də üzv olma ehtimalı daha yüksək olan ulduzları müəyyən edə bildi. Spektroskopik ölçmələr ümumi radial sürətləri aşkar etdi və beləliklə, qrupların bir qrup olaraq bir-birinə bağlanmış ulduzlardan ibarət olduğunu göstərdi.
Açıq klasterlərin ilk rəng-miqyaslı diaqramları 1911-ci ildə Ejnar Hertzsprung tərəfindən nəşr olundu və Pleiades və Hyades ulduz qruplarının süjetini verdi. O, növbəti iyirmi il ərzində açıq klasterlər üzərində bu işi davam etdirdi. Spektroskopik məlumatlardan o, yuxarı həddini təyin edə bildi
Yaşları
Ulduz toplusunun yaşı təxminən 60–100 milyon ildir. Ulduz topası 250 milyon ildən sonra məhv olacaq. Bu ulduz topasında 1000 — dən çox ulduz olduğu ehtimal olunur. Hər bir topadakı ulduzları eyni məsafədə hesab etmək olar. Odur ki, topanın hər bir ulduzunu Hersşprunq-Ressel diaqramında öz yerində müəyyən etməklə və bu diaqramda baş ardıcıllıqdan kənarda qalan ulduzları topanınkı hesab etməməklə topaya məxsus ulduzları ayırmış olarıq. Əlbəttə, bu zaman ulduzlararası mühitdə udulmanə nəzərə almaq lazımdır. İstinad ulduzları üçün qurulmuş Hersşprunq -Ressel diaqramından istifadə etməklə spektr (effektiv temperatur) və ya B-V-yə uyğun olan M mütləq ulduz ölçüləri tapılır.
Görünməsi
Qeyd edək ki, Ülkər səpilən ulduz topasında adi gözlə yeddi ulduz görünür; güclü teleskopda 200, həmin teleskoplarda müasir fotoemulsiyaların köməyi ilə isə 300-ə qədər ulduz qeydə alınır. Bizim Qalaktikada 1200-ə qədər açıq ulduz topası aşkar edilmişdir. Bunlara qədər məsafə 2ps-dan 20 ps-ə qədərdir. Bu topaların orta diametri 35ps-dir.
İstinadlar
- "VISTA Finds 96 Star Clusters Hidden Behind Dust". ESO Science Release. 23 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2011.
- R. Ə. Hüseynov "Astronomiya" , Maarif nəşriyyatı, Bakı,1997
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Aciq ulduz topasi ve ya sadece aciq topa eyni molekulyar buluddan meydana gelmis bir nece min ulduzdan emele gelen bir ulduz qrupuna verilen addir YerlesmesiAciq ulduz topalari esasen Ag Yolda toplanmislar Bu topalarin ulduzlarini umumi qalaktik fondan ayirmaq cox cetindir Bunun ucun spektral tedqiqatlar aparmaq coxlu sayda ulduzlarin reng gosterecilerini ve mexsusi hereketlerini oyrenmek lazimdir Her bir aciq topanin ulduzlari eyni sua suretine ve mexsusi herekete malikdir Aciq coxluq eyni neheng molekulyar buluddan emele gelen ve texminen eyni yasda olan onlarla ve bir nece min ulduzdan ibaret ulduz klasterinin bir novudur Sud Yolu qalaktikasinda 1100 den cox aciq klaster askar edilib ve daha coxunun movcud oldugu guman edilir Onlarin her biri qarsiliqli cazibe quvvesi ile serbest sekilde baglidir ve Qalaktika Merkezinin orbitinde firlanarken diger coxluqlar ve qaz buludlari ile six qarsilasma neticesinde pozulur Bu daxili yaxin qarsilasmalar neticesinde coxluq uzvlerinin itirilmesi ve qalaktikanin esas govdesine dagilmasi ile neticelene biler Aciq klasterler umumiyyetle bir nece yuz milyon il yasayir en kutlevileri ise bir nece milyard il yasayir Bunun eksine olaraq daha kutlevi qlobulyar ulduz qruplari oz uzvlerine daha guclu cazibe quvvesi yaradir ve daha uzun muddet yasaya bilir Aciq coxluqlar yalniz aktiv ulduz emele gelmesinin bas verdiyi spiral ve nizamsiz qalaktikalarda askar edilmisdir Genc aciq klasterler H II bolgesini yaratmaq ucun onlari isiqlandiraraq emele getirdikleri molekulyar buludda ola biler Zamanla coxluqdan gelen radiasiya tezyiqi molekulyar buludu dagitacaq Tipik olaraq radiasiya tezyiqi qazin qalan hissesini uzaqlasdirana qeder qaz buludunun kutlesinin texminen 10 i ulduzlara birlesecek Aciq klasterler ulduzlarin tekamulunun oyrenilmesinde esas obyektlerdir Coxluq uzvlerinin yasi ve kimyevi terkibi oxsar oldugundan onlarin xasseleri mesafe yas metalliq sonme ve suret kimi tecrid olunmus ulduzlara nisbeten daha asan mueyyen edilir Pleiades Hyades ve Alpha Persei Cluster kimi bir sira aciq klasterler adi gozle gorune biler Bezileri meselen Cut Coxluq aletler olmadan cetin hiss olunur daha coxunu ise durbin ve ya teleskopla gormek olar QurulusuTopalar daginiqdir ve bir merkez etrafinda deyil Aciq topalar ancaq aktiv ulduz qurulusunun oldugu spiralvari ve nizamsiz qalaktikalarda olurlar Umumilikde bir nece yuz milyon ilden cavandirlar Aciq ulduz topalarina misal olaraq Ulker ve Buga ulduz topalarini gostermek olar Ulker ulduz topasi bas ardiciligin ulduzlarindan ibaretdir bu topada neheng ve ifrat neheng ulduzlar cox azdir Ulker Buga burcunde ve Yerden 440 isiq ili uzaqliginda yerlesen aciq ulduz topasidir Tarixi musahidelerRezonansli ulduz coxlugu NGC 3590 Gece semasini musahide etmek ve musahidelerini qeyd etmek ucun teleskopdan istifade eden ilk sexs 1609 cu ilde italyan alimi Qalileo Qaliley olmusdur O teleskopu Ptolemeyin qeyd etdiyi bezi dumanli yamaqlara teref cevirende onlarin tek bir ulduz olmadigini gordu coxlu ulduzlarin qruplasmasi Praesepe ucun o 40 dan cox ulduz tapdi Evveller musahideciler Pleiades de cemi 6 7 ulduz qeyd etdikleri halda o demek olar ki 50 ulduz tapdi 1610 cu ilde yazdigi Sidereus Nunsius traktatinda Qalileo Qaliley yazirdi ki qalaktika coxluq teskil eden saysiz hesabsiz ulduzlarin kutlesinden basqa bir sey deyil Qalileonun isinden tesirlenerek Siciliyali astronom Giovanni Hodierna evveller kesf edilmemis aciq coxluqlari tapmaq ucun teleskopdan istifade eden ilk astronom oldu 1654 cu ilde o indi Messier 41 Messier 47 NGC 2362 ve NGC 2451 adlandirilan obyektleri mueyyen etdi Hele 1767 ci ilde Ingilis tebietsunasi Mohterem Con Misel Pleiades kimi ulduzlarin yalniz bir qrupunun bele ehtimalinin Yerden gorunduyu kimi tesadufi duzulusun neticesi oldugunu hesabladiqda bir coxluqdaki ulduzlarin fiziki olaraq elaqeli oldugu basa dusuldu 496 000 de yalniz 1 idi 1774 1781 ci iller arasinda fransiz astronomu Sarl Mesye kometalara benzer dumanli gorunusu olan goy cisimlerinin kataloqunu nesr etdi Bu kataloqa 26 aciq klaster daxildir 1790 ci illerde ingilis astronomu Uilyam Hersel dumanli goy cisimlerinin genis tedqiqine basladi O kesf etdi ki bu xususiyyetlerin coxu ayri ayri ulduzlar qruplarina bolune biler Hersel ulduzlarin evvelce kosmosa sepelendiklerini lakin sonradan cazibe quvvesi sebebinden ulduz sistemleri kimi bir araya toplandigi fikrini fikirlesdi O dumanliqlari sekkiz sinfe boldu ulduz qruplarini tesnif etmek ucun VI VIII sinifler istifade edildi NGC 265 Kicik Magellan Buludunda aciq ulduz coxlugu Melum klasterlerin sayi astronomlarin seyleri ile artmaga davam edirdi Ilk defe 1888 ci ilde Danimarka Irlandiya astronomu J L E Dreyer terefinden nesr edilen Yeni Umumi Kataloqda ve 1896 ve 1905 ci illerde nesr olunan iki elave Indeks Kataloqunda yuzlerle aciq klaster qeyd edildi Teleskopik musahideler iki ferqli klaster tipini askar etdi muntezem sferik paylanmada minlerle ulduzdan ibaret idi ve butun semada lakin ustunluk olaraq Sud Yolunun merkezine dogru tapildi Diger nov ise daha nizamsiz formada olan ulduzlarin umumiyyetle daha seyrek populyasiyasindan ibaret idi Bunlar umumiyyetle Sud Yolunun qalaktik mustevisinde ve ya yaxinliginda tapildi Astronomlar evvelki qlobular coxluqlari sonunculari ise aciq coxluqlar adlandirdilar Yerlesdikleri yerlere gore aciq klasterler bezen qalaktik qruplar adlanir bu termin 1925 ci ilde Isvecre Amerika astronomu Robert Julius Trumpler terefinden teqdim edilmisdir Ulduzlarin coxluqdaki movqelerinin mikrometre ile olculmesi hele 1877 ci ilde alman astronomu E Sonfeld terefinden edilmis ve 1923 cu ilde olumunden evvel Amerika astronomu E E Barnard terefinden teqib edilmisdir Bu seyler neticesinde ulduzlarin hereketine dair hec bir elamet askar edilmemisdir Bununla bele 1918 ci ilde holland amerikali astronom Adriaan van Maanen muxtelif vaxtlarda cekilmis fotoqrafiya lovhelerini muqayise ederek Pleiades klasterinin bir hissesinde ulduzlarin duzgun hereketini olce bildi Astrometriya daha deqiqlesdikce coxluq ulduzlarinin kosmosda umumi duzgun hereketi paylasdiqlari askar edildi 1918 ci ilde cekilmis Pleiades klasterinin foto lovhelerini 1943 cu ilde cekilmis sekillerle muqayise ederek van Maanen coxlugun orta hereketine benzer duzgun herekete malik olan ve buna gore de uzv olma ehtimali daha yuksek olan ulduzlari mueyyen ede bildi Spektroskopik olcmeler umumi radial suretleri askar etdi ve belelikle qruplarin bir qrup olaraq bir birine baglanmis ulduzlardan ibaret oldugunu gosterdi Aciq klasterlerin ilk reng miqyasli diaqramlari 1911 ci ilde Ejnar Hertzsprung terefinden nesr olundu ve Pleiades ve Hyades ulduz qruplarinin sujetini verdi O novbeti iyirmi il erzinde aciq klasterler uzerinde bu isi davam etdirdi Spektroskopik melumatlardan o yuxari heddini teyin ede bildiYaslariUlduz toplusunun yasi texminen 60 100 milyon ildir Ulduz topasi 250 milyon ilden sonra mehv olacaq Bu ulduz topasinda 1000 den cox ulduz oldugu ehtimal olunur Her bir topadaki ulduzlari eyni mesafede hesab etmek olar Odur ki topanin her bir ulduzunu Herssprunq Ressel diaqraminda oz yerinde mueyyen etmekle ve bu diaqramda bas ardicilliqdan kenarda qalan ulduzlari topaninki hesab etmemekle topaya mexsus ulduzlari ayirmis olariq Elbette bu zaman ulduzlararasi muhitde udulmane nezere almaq lazimdir Istinad ulduzlari ucun qurulmus Herssprunq Ressel diaqramindan istifade etmekle spektr effektiv temperatur ve ya B V ye uygun olan M mutleq ulduz olculeri tapilir GorunmesiQeyd edek ki Ulker sepilen ulduz topasinda adi gozle yeddi ulduz gorunur guclu teleskopda 200 hemin teleskoplarda muasir fotoemulsiyalarin komeyi ile ise 300 e qeder ulduz qeyde alinir Bizim Qalaktikada 1200 e qeder aciq ulduz topasi askar edilmisdir Bunlara qeder mesafe 2ps dan 20 ps e qederdir Bu topalarin orta diametri 35ps dir Istinadlar VISTA Finds 96 Star Clusters Hidden Behind Dust ESO Science Release 23 November 2012 tarixinde Istifade tarixi 3 August 2011 R E Huseynov Astronomiya Maarif nesriyyati Baki 1997