Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanlılar Antifaşist müqavimət hərəkatında - İkinci dünya müharibəsi dövründə azərbaycanlı döyüşçülərin alman faşizminə qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsinin şanlı səhifələrindən biri.
Avropada Antifaşist müavimət hərəkatında Azərbaycanlıların iştirakı
Azərbaycandan olan hərbi əsirlər Almaniya, İtaliya, Fransa, Polşa və digər ölkələrin ərazilərində yerləşən hərbi düşərgələrdə düşmənə qarşı müxtəlif mübarizə formalarından istifadə etmişdilər. Onlar gizli təşkilatlar yaradır, faşistlərə işləyən müxtəlif hərbi obyektlərdə təxribat işləri aparır və əsirlərin qaçıb antifaşist müqavimət hərəkatına qoşulmasını təşkil edirdilər.
Polşada
Hərbi əsirlərin saxlanıldığı ən böyük əsir düşərgələrindən biri Polşanın Yedlina şəhərində idi. 1942-ci ilin yazında Hadi Qiyasbəyov, Mirzəxan Məmmədov, Xələf Hacıyev, Əşrəf Süleymanov və başqalarının rəhbərliyi altında Yedlina hərbi əsir düşərgəsində gizli təşkilat yaradılmışdı. Təşkilatın fəal üzvü Əli Əliyev polyak müqavimət hərəkatının iştirakçıları ilə əlaqə yaradıb, onlardan parol almışdı. B.Hacıyevin rəhbərliyi altında bir dəstə hərbi əsir qaçıb bu parol vasitəsilə müqavimət hərəkatına qoşulmuşdu. Həmin döyüşçülər əsasən Polşa ərazisində fəaliyyət göstərən T.Novakın partizan briqadasında bir ildən çox vuruşmuş, öz cəsarəti ilə xalq intiqamçılarının rəğbətini qazanmışdılar.
Zeynal Zeynalov və Həsən Novruzov P.Karloviçin partizan dəstəsi tərkibində faşistlərə qarşı qəhrəmanlıqla vuruşaraq polyak xalqının azadlığı naminə gedən mübarizədə şəhid olmuşlar. Polşa qoşununun briqada generalı Z.Duşinski azərbaycanlı partizanlar haqqında xatirələrində yazır: "Onlar öz vətənlərinin və bizim Polşanın azadlığı uğrunda mübarizə aparmış, bu azadlıq yolunda canlarını fəda etmişlər".
Polşa ərazisində fəaliyyət göstərən "Avanqard" partizan dəstəsinin tərkibində 12 azərbaycanlı döyüşçü 1944-cü il noyabrın 28-də A.Bubnovun rəhbərliyi ilə alman generalı Ernest Rostu əsir almışdılar. Qəzəblənmiş faşist qərargahı xalq intiqamçılarına qarşı hücuma 3 piyada batalyonu göndərmişdi. Bu döyüşdə son patronadək qəhrəmanlıqla vuruşan azərbaycanlı partizanlardan Kərim Doşqan oğlu və Əli Qarabala həlak oldular. Polşa ərazisində fəaliyyət göstərən müxtəlif partizan dəstələrində Vahab Əmirov, Surxay Hacızadə, Əli Əliyev, Həsən Rəsulov, Xəlil Məlikov, Ənvər Səfərəliyev, Şamil Muxtarov, Məmməd Həsənzadə və onlarca başqaları polyak vətənpərvərləri ilə birgə faşist işğalçılarına qarşı amansız mübarizə aparmışdılar.
Çexoslovakiyada
Çexoslovakiya ərazisində fəaliyyət göstərən müxtəlif partizan dəstələrinin tərkibində 500-ə qədər Azərbaycan döyüşçüsü vuruşurdu. Xüsusi desant dəstələrinin tərkibində düşmən arxasına göndərilən M.Abışov, A.İbadov, H.Məmmədov, müxtəlif əsir düşərgələrindən qaçıb müqavimət hərəkatına qoşulan A.Kastryulin, Ə.Baxışov və başqaları döyüşlərdə xüsusilə fərqlənmişdilər. Ə.Əlimərdanov Çexoslovakiyanın beş orden və medalı ilə təltif edilmişdi.
Çexoslovakiya ərazisində fəaliyyət göstərən "Fakel", "Qrom", "Yan Qus" və başqa partizan dəstələrində çoxlu azərbaycanlı döyüşçü vardı. M.İ.Şukayevin partizan birləşməsindəki azərbaycanlılardan ibarət Uritski adına partizan dəstəsi Çexoslovakiya ərazisində fəaliyyət göstərdiyi müddətdə faşistlərlə 25 dəfə döyüşə girmiş, 7 dəfə düşmən qarnizonuna hücum edib, hitlerçilərdən 246 nəfərini öldürmüş, 49 nəfərini əsir almış, 41 parovoz, 85 avtomobil, 21 təyyarə məhv etmiş və xeyli qənimət ələ keçirmişdi.
Yuqoslaviyada
Hərbi əsirlər, hərbi hissələrdəki gizli antifaşist təşkilatların üzvləri qaçaraq Yuqoslaviya partizanlarına qoşulurdu.
1943-cü ilin axırlarında Tolmino kəndi yaxınlığında 30 nəfər azərbaycanlı Qədir İsgəndərov və Mixail Arşanovun rəhbərliyi altında faşist gözətçilərini sakitcə aradan götürmüş və qaçıb partizanlara qoşulmuşdular. Bir neçə gün sonra Cabbar Əliyev, Qulamhüseyn Əliyev və Novruz Məmmədovun rəhbərliyi altında başqa bir dəstə qaçaraq partizanlarla birləşmişdi.
Azərbaycanlı partizanlar əvvəl Yuqoslaviya Xalq Azadlıq Ordusunun 31-ci diviziyası tərkibində olan İvan Qradnik adına 3-cü zərbə briqadasında döyüşürdülər. Sonralar isə xüsusi sovet partizan bölüyü yaradılmış, Cavad Həkimli onun komandiri, Miryaqub Ağalarov isə komissarı təyin olunmuşdu. 1944-cü ilin yazında sovet partizanları İtaliya və Slaven partizanları ilə birlikdə Otlitsa, Sepovan, Çernı Verx, Serkino və Qodoviç kəndlərinin faşistlərdən təmizlənməsində fəal iştirak etmişdilər. 1944-cü ilin əvvəlində Yuqoslaviya Xalq Azadlıq Ordusunun 9-cu korpusu qərargahında xüsusi kəşfiyyatçılar qrupu yaradıldı. Onun tərkibinə slovak partizanları ilə yanaşı, azərbaycanlı partizanlardan Mirdamət Seyidov, Tağı Əliyev, Ənvər Məmmədov da daxil edildilər. Kəşfiyyat qrupuna Mehdi Hüseynzadə başçılıq edirdi. Bu kəşfiyyat qrupu, xüsusilə onun komandiri M.Hüseynzadə - "Mixaylo" özünün əfsanəvi qəhrəmanlıqları ilə Yuqoslaviyanın Adriatik dənizi sahillərində yaşayan bütün əhalinin dərin rəğbətini qazanmışdı.
1944-cü ilin yazında partizanlar, xüsusilə də yaralılar tibbi ləvazimat, silah və ərzağın çatışmazlığı üzündən çətin vəziyyətə düşdükləri bir zamanda Mehdi çox cəsarətli bir əməliyyat keçirməyi təklif edir. Bir neçə partizan alman əsgər və zabiti formasını geyərək Triyest şəhərinin ticarət bankına daxil olur və Mehdi gözətçinin telefon xəttini kəsərək, 5 milyon italyan lirəsinin bankdan çıxarılıb partizanlara verilməsinə imkan yaradır.
Alman faşistləri Hitlerin ad gününü qeyd edən zaman "Mixaylo" hərbi təyyarə meydanına daxil olaraq üç təyyarəni, benzin anbarını minaladı və baş verən partlayış nəticəsində təyyarə meydanı alovlandı. İyirmiyə yaxın faşist məhv oldu. Sovet hökuməti azərbaycanlı partizanların əsgəri igidliklərini yüksək qiymətləndirərək onlardan bir çoxunu SSRİ orden və medalları ilə təltif etmişdir.
1944-cü ilin martında M.Hüseynzadənin döyüş dostları ilə birlikdə Triyestdə partlatdığı zabit yeməkxanasında 150 faşist məhv olmuş, 354 nəfər isə yaralanmışdı. Həmin il aprelin 2-də onun qrupunun Optçina şəhəri kinoteatrında törətdiyi partlayış nəticəsində 80 alman əsgəri və zabiti ölmüşdü.
1944-cü ilin yayında M.Hüseynzadə alman əsgəri formasında faşistlərin kazarmasına daxil olmuş, yanğın əleyhinə avadanlığa mina qoyaraq üçmərtəbəli binanı yerlə - yeksan etmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində min faşist öldürülmüşdü.
1944-cü il noyabrın 2-də Qoritsa şəhəri yaxınlığında almanların hərbi sursat anbarının partladılmasında iştirak edən Mehdi Hüseynzadə dəstəyə qayıdan zaman casuslarla qarşılaşmış, yayınmaq üçün Vitovle kəndinə gəlmişdi. Lakin o, faşistlərin bu kənddə keçirdiyi əməliyyat nəticəsində qəhrəmanlıqla həlak olmuşdu. SSRİ Ali Soveti Reyasət Heyətinin 1957-ci il 11 aprel tarixli Fərmanı ilə Böyük Vətən müharibəsi illərində müqavimət hərəkatında alman faşist işğalçılarına qarşı mübarizədə göstərdiyi rəşadətə görə M.Hüseynzadəyə ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdi.
M.Hüseynzadə ilə bərabər onun döyüş dostları - M.Seyidov, T. Əliyev, Ə.Məmmədov, K.Məmmədov, Ə.Babayev və b. da faşizmə qarşı amansız mübarizə aparmış, xalqımızın tarixinə şanlı səhifələr yazmışlar. 50 nəfərdən çox azərbaycanlı partizan yüksək döyüş xidmətlərinə görə Yuqoslaviyanın müxtəlif orden və medalları ilə təltif edilmişdi.
Italiyada
1944-cü ildə sovet döyüşçüləri İtaliya hərbi düşərgələrindən kütləvi surətdə qaçaraq partizan dəstələrinə qoşulurdular. Onlardan Əvəz Mirzəyev, Şahbaba Məcidov, Məhərrəm Nəcəfov, İsa Məmmədov, Məmməd Xəlilov, Həmzə Əsgərov, Mikayıl Abdullayev, Süleyman Vəliyev, Şərif Şərifov, Həsən Quliyev, Hilal Cavadov, , və bir çox başqaları İtaliya müqavimət hərəkatında faşistlərə qarşı qəhrəmanlıqla vuruşmuşlar. Mussolinini həbs edən partizanlar arasında Vilayət Hüseynov da vardı. Ümumiyyətlə, Şimali İtaliyada 300-dən çox azərbaycanlı döyüşçünün müqavimət hərəkatında vuruşduğu müəyyən edilmişdir.
Fransada
1943-cü ilin axırlarında Fransada faşist işğalına və mürtəce Peten üsuliidarəsinə qarşı xalq müharibəsi gündən-günə yeni qüvvə ilə alovlanırdı. Faşist komandanlığı partizan hərəkatına qarşı mübarizə aparmaq və ölkə daxilində asayişi qorumaq üçün xeyli silahlı qüvvə saxlamağa məcbur olmuşdu.
1944-cü ilin əvvəllərində Fransa ərazisində 25 mindən çox döyüşçünü birləşdirən 30-dan çox partizan dəstəsi fəaliyyətdə idi. Döyüşçüləri əsasən sovet vətəndaşlarından ibarət olan "Çapayev", "Azadlıq", "Vətən", "Donbas", "Kotovski" və digər partizan dəstələrinin şöhrəti hələ o dövrdə bütün Fransaya yayılmışdı. Bu partizan dəstələrinin tərkibində Azərbaycan xalqının oğulları da qəhrəmanlıqla vuruşmuş və fransız xalqının rəğbətini qazanmışdılar.
1943-cü ilin axırlarında Rodez əsir düşərgəsində toplanmış azərbaycanlılar fransız kommunistləri ilə əlaqə yaratdılar və 1944-cü ildə bu əlaqələr daha da genişləndi. B.Məmmədov Averyon vilayəti müqavimət hərəkatının rəhbəri, kommunist polkovnik Rişardla görüşmüş və azərbaycanlı əsirlərin qaçıb partizanlara qoşulması üçün "Azrodez" - Rodezdəki azərbaycanlılar parolunu müəyyənləşdirmişdi. Bundan sonra gizli təşkilat azərbaycanlı əsirlərin dəstə-dəstə düşərgədən qaçıb, fransız partizanları ilə birləşməsi işinə başladı. Düşərgədən qaçan hərbi əsirlər fransız vətənpərvərlərinin köməyi ilə Aveyron dağlarında yerləşən "Sovet vətənpərvərlərinin hərbi komitəsi" adlanan təşkilatla birləşirdilər. Antifaşist təşkilat əsirlərin kütləvi surətdə qaçmasını təmin etmək üçün 1944-cü il avqustun 15-nə keçən gecə saat 12-də üsyan qaldırmağı qərara aldı. Lakin casus üsyanın başlamasına iki saat qalmış düşərgənin komandanlığına xəbər çatdırmış, üsyanın rəhbərləri dərhal həbs edilmiş, əsir düşərgəsi isə mühasirəyə alınmışdı. Yalnız gizli təşkilatın bir qrup üzvü meşəyə qaçıb fransız partizanlarına qoşula bilmişdi. Faşistlər həbsə alınanları ölüm cəzasına məhkum etmiş, 50 nəfərdən çoxunu diri-diri yandırmışdılar. Lakin bu hadisədən iki gün sonra fransız və azərbaycanlı partizanlar tərəfindən Rodez şəhəri faşistlərdən azad edilmişdi.
Fransa zəhmətkeşləri onların faşizm əsarətindən xilas edilməsi uğrunda qəhrəmanlıqla vuruşan azərbaycanlı partizanları unutmurlar. Rodez qəbiristanlığındakı matəm mitinqində çıxış edən polkovnik Rişard fransız xalqının Azərbaycan xalqına qarşı məhəbbətini belə ifadə etmişdi: "Fransızlar azərbaycanlı hərbi əsirlərin igidliyini unutmayacaqdır. Övladlarımız, nəvə və nəticələrimiz də biləcəkdir ki, bu yerlərdən uzaqda olan, lakin hər bir fransızın qəlbinə yaxın olan azərbaycanlı dostlarımız da Fransanın faşizmdən azad edilməsi yolunda canlarını əsirgəməmişlər. Azərbaycanlı əsgərlərin qəbirləri bizim üçün müqəddəs ziyarətgah olacaqdır. Həlak olanların qəhrəman obrazı əbədi olaraq qəlbimizdə yaşayacaqdır".
Larzak şəhəri yaxınlığında faşist əsarətindən azad olunmuş azərbaycanlı hərbi əsirlərdən ibarət Azərbaycan partizan alayı təşkil edildi. Alayın komandiri gizli antifaşist təşkilatın üzvü H.Məmmədov idi. Alay Larzak, Kursaq, Mand, Nim və Rodez rayonlarının faşistlərdən azad edilməsində qəhrəmancasına vuruşmuşdu. Ümumiyyətlə, 1943-1945-ci illərdə Fransa antifaşist müqavimət hərəkatında 2000 nəfərə yaxın azərbaycanlı iştirak etmişdi. Bunlardan Ə.Cəbrayılov, X.Hacıyev, D.Abdullayev, N.Abdullayev, R.Rzayev, Ə.Möhsümov, M.Məhərrəmov və başqaları cəsur partizan kimi tanınmış, bir neçə ali fransız hərbi orden və medalları ilə təltif edilmişdilər. Əhmədiyyə Cəbrayılov "Armed Mişel" adı ilə bu ölkənin azadlıq hərəkatında fəal iştirak etmiş, şəxsi igidliyə görə paradda əsgərə generaldan irəlidə getmək kimi şərəfli hüquq verən yüksək mükafatla - Hərbi medalla təltif olunmuşdu.
Almaniyada
Azərbaycanlı hərbi əsirlər Berlində yaradılmış gizli antifaşist təşkilatının işində də yaxından iştirak edirdilər. Cümşüd Məmmədov, Bəxtiyar Paşayev, Səttar Kərimov, Seyidəli Seyidov və bu gizli təşkilatın digər üzvləri çalışdıqları sənaye müəssisələrində düşmənə qarşı təxribatlar törədirdilər. Azərbaycan döyüşçülərindən M.Seyidov, Ə.Əlimərdanov faşistlərin Buhenvald, Mauthauzen, Daxau, Zaksenhauzen ölüm düşərgələrində Avropa ölkələrindən olan antifaşistlərlə birgə fəal iş aparırdılar. Ə.S.Ağayev Buhenvald ölüm düşərgəsində antifaşist təşkilatın fəal üzvlərindən biri olmuşdur.
Mənbə
- Абасов М„ Гритченко А., Зейналов Р. Азербайджан в годы Великой Отечественной войны. Баку, 1990
- Азербайджанская ССР в период Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.). В двух томах. Баку, 1976, 1977.
- Azərbaycanın Sovet İttifaqı Qəhrəmanları. Bakı, 1963.
- Бунятов 3., Зейналов Р. От Кавказа до Берлина. Баку, 1990.
Istinadlar
- Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2, səh.70
- TİEA, f. l, s. 8, i. 3876, v. 9.
- Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2,səh.70.
- Yenə orada
- Yenə orada, səh.72.
- Mədətov Q. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadə. Bakı, 1975, səh.16.
- "Azərbaycan gəncləri" qəzeti, 9 may 1972-ci il.
- Mədətov Q. Göstərilən əsəri, səh. 18-20.
- Azərbaycanın qızıl ulduzları, səh.24.
- TİEA, f. l,s. 8, i. 3876, v. 7.
- Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2, səh.74; Mədətov Q. Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində, səh.366.
- История Великой Отечественной войны Советского Союза 1941-1945 гг., т. 4, М., 1962, стр.24
- "Kommunist" qəzeti, 22 iyun 1957-ci il
- Azərbaycan SSR-in 40 illiyi, Bakı, 1960, səh.386
- "Kommunist" qəzeti, 21 iyun 1957-ci il.
- Azərbaycan SSR-in 40 illiyi, səh.399.
- "Бакинский рабочий" qəzeti, 17 sentyabr 1960-cı il
- История Азербайджана. Т. III, II часть, стр.134.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanlilar Antifasist muqavimet herekatinda Ikinci dunya muharibesi dovrunde azerbaycanli doyusculerin alman fasizmine qarsi qehremanliq mubarizesinin sanli sehifelerinden biri Avropada Antifasist muavimet herekatinda Azerbaycanlilarin istirakiAzerbaycandan olan herbi esirler Almaniya Italiya Fransa Polsa ve diger olkelerin erazilerinde yerlesen herbi dusergelerde dusmene qarsi muxtelif mubarize formalarindan istifade etmisdiler Onlar gizli teskilatlar yaradir fasistlere isleyen muxtelif herbi obyektlerde texribat isleri aparir ve esirlerin qacib antifasist muqavimet herekatina qosulmasini teskil edirdiler Polsada Herbi esirlerin saxlanildigi en boyuk esir dusergelerinden biri Polsanin Yedlina seherinde idi 1942 ci ilin yazinda Hadi Qiyasbeyov Mirzexan Memmedov Xelef Haciyev Esref Suleymanov ve basqalarinin rehberliyi altinda Yedlina herbi esir dusergesinde gizli teskilat yaradilmisdi Teskilatin feal uzvu Eli Eliyev polyak muqavimet herekatinin istirakcilari ile elaqe yaradib onlardan parol almisdi B Haciyevin rehberliyi altinda bir deste herbi esir qacib bu parol vasitesile muqavimet herekatina qosulmusdu Hemin doyusculer esasen Polsa erazisinde fealiyyet gosteren T Novakin partizan briqadasinda bir ilden cox vurusmus oz cesareti ile xalq intiqamcilarinin regbetini qazanmisdilar Zeynal Zeynalov ve Hesen Novruzov P Karlovicin partizan destesi terkibinde fasistlere qarsi qehremanliqla vurusaraq polyak xalqinin azadligi namine geden mubarizede sehid olmuslar Polsa qosununun briqada generali Z Dusinski azerbaycanli partizanlar haqqinda xatirelerinde yazir Onlar oz vetenlerinin ve bizim Polsanin azadligi ugrunda mubarize aparmis bu azadliq yolunda canlarini feda etmisler Polsa erazisinde fealiyyet gosteren Avanqard partizan destesinin terkibinde 12 azerbaycanli doyuscu 1944 cu il noyabrin 28 de A Bubnovun rehberliyi ile alman generali Ernest Rostu esir almisdilar Qezeblenmis fasist qerargahi xalq intiqamcilarina qarsi hucuma 3 piyada batalyonu gondermisdi Bu doyusde son patronadek qehremanliqla vurusan azerbaycanli partizanlardan Kerim Dosqan oglu ve Eli Qarabala helak oldular Polsa erazisinde fealiyyet gosteren muxtelif partizan destelerinde Vahab Emirov Surxay Hacizade Eli Eliyev Hesen Resulov Xelil Melikov Enver Sefereliyev Samil Muxtarov Memmed Hesenzade ve onlarca basqalari polyak vetenperverleri ile birge fasist isgalcilarina qarsi amansiz mubarize aparmisdilar Cexoslovakiyada Cexoslovakiya erazisinde fealiyyet gosteren muxtelif partizan destelerinin terkibinde 500 e qeder Azerbaycan doyuscusu vurusurdu Xususi desant destelerinin terkibinde dusmen arxasina gonderilen M Abisov A Ibadov H Memmedov muxtelif esir dusergelerinden qacib muqavimet herekatina qosulan A Kastryulin E Baxisov ve basqalari doyuslerde xususile ferqlenmisdiler E Elimerdanov Cexoslovakiyanin bes orden ve medali ile teltif edilmisdi Cexoslovakiya erazisinde fealiyyet gosteren Fakel Qrom Yan Qus ve basqa partizan destelerinde coxlu azerbaycanli doyuscu vardi M I Sukayevin partizan birlesmesindeki azerbaycanlilardan ibaret Uritski adina partizan destesi Cexoslovakiya erazisinde fealiyyet gosterdiyi muddetde fasistlerle 25 defe doyuse girmis 7 defe dusmen qarnizonuna hucum edib hitlercilerden 246 neferini oldurmus 49 neferini esir almis 41 parovoz 85 avtomobil 21 teyyare mehv etmis ve xeyli qenimet ele kecirmisdi Yuqoslaviyada Herbi esirler herbi hisselerdeki gizli antifasist teskilatlarin uzvleri qacaraq Yuqoslaviya partizanlarina qosulurdu 1943 cu ilin axirlarinda Tolmino kendi yaxinliginda 30 nefer azerbaycanli Qedir Isgenderov ve Mixail Arsanovun rehberliyi altinda fasist gozetcilerini sakitce aradan goturmus ve qacib partizanlara qosulmusdular Bir nece gun sonra Cabbar Eliyev Qulamhuseyn Eliyev ve Novruz Memmedovun rehberliyi altinda basqa bir deste qacaraq partizanlarla birlesmisdi Azerbaycanli partizanlar evvel Yuqoslaviya Xalq Azadliq Ordusunun 31 ci diviziyasi terkibinde olan Ivan Qradnik adina 3 cu zerbe briqadasinda doyusurduler Sonralar ise xususi sovet partizan boluyu yaradilmis Cavad Hekimli onun komandiri Miryaqub Agalarov ise komissari teyin olunmusdu 1944 cu ilin yazinda sovet partizanlari Italiya ve Slaven partizanlari ile birlikde Otlitsa Sepovan Cerni Verx Serkino ve Qodovic kendlerinin fasistlerden temizlenmesinde feal istirak etmisdiler 1944 cu ilin evvelinde Yuqoslaviya Xalq Azadliq Ordusunun 9 cu korpusu qerargahinda xususi kesfiyyatcilar qrupu yaradildi Onun terkibine slovak partizanlari ile yanasi azerbaycanli partizanlardan Mirdamet Seyidov Tagi Eliyev Enver Memmedov da daxil edildiler Kesfiyyat qrupuna Mehdi Huseynzade basciliq edirdi Bu kesfiyyat qrupu xususile onun komandiri M Huseynzade Mixaylo ozunun efsanevi qehremanliqlari ile Yuqoslaviyanin Adriatik denizi sahillerinde yasayan butun ehalinin derin regbetini qazanmisdi 1944 cu ilin yazinda partizanlar xususile de yaralilar tibbi levazimat silah ve erzagin catismazligi uzunden cetin veziyyete dusdukleri bir zamanda Mehdi cox cesaretli bir emeliyyat kecirmeyi teklif edir Bir nece partizan alman esger ve zabiti formasini geyerek Triyest seherinin ticaret bankina daxil olur ve Mehdi gozetcinin telefon xettini keserek 5 milyon italyan liresinin bankdan cixarilib partizanlara verilmesine imkan yaradir Alman fasistleri Hitlerin ad gununu qeyd eden zaman Mixaylo herbi teyyare meydanina daxil olaraq uc teyyareni benzin anbarini minaladi ve bas veren partlayis neticesinde teyyare meydani alovlandi Iyirmiye yaxin fasist mehv oldu Sovet hokumeti azerbaycanli partizanlarin esgeri igidliklerini yuksek qiymetlendirerek onlardan bir coxunu SSRI orden ve medallari ile teltif etmisdir 1944 cu ilin martinda M Huseynzadenin doyus dostlari ile birlikde Triyestde partlatdigi zabit yemekxanasinda 150 fasist mehv olmus 354 nefer ise yaralanmisdi Hemin il aprelin 2 de onun qrupunun Optcina seheri kinoteatrinda toretdiyi partlayis neticesinde 80 alman esgeri ve zabiti olmusdu 1944 cu ilin yayinda M Huseynzade alman esgeri formasinda fasistlerin kazarmasina daxil olmus yangin eleyhine avadanliga mina qoyaraq ucmertebeli binani yerle yeksan etmisdi Onun fealiyyeti neticesinde min fasist oldurulmusdu 1944 cu il noyabrin 2 de Qoritsa seheri yaxinliginda almanlarin herbi sursat anbarinin partladilmasinda istirak eden Mehdi Huseynzade desteye qayidan zaman casuslarla qarsilasmis yayinmaq ucun Vitovle kendine gelmisdi Lakin o fasistlerin bu kendde kecirdiyi emeliyyat neticesinde qehremanliqla helak olmusdu SSRI Ali Soveti Reyaset Heyetinin 1957 ci il 11 aprel tarixli Fermani ile Boyuk Veten muharibesi illerinde muqavimet herekatinda alman fasist isgalcilarina qarsi mubarizede gosterdiyi resadete gore M Huseynzadeye olumunden sonra Sovet Ittifaqi Qehremani adi verilmisdi M Huseynzade ile beraber onun doyus dostlari M Seyidov T Eliyev E Memmedov K Memmedov E Babayev ve b da fasizme qarsi amansiz mubarize aparmis xalqimizin tarixine sanli sehifeler yazmislar 50 neferden cox azerbaycanli partizan yuksek doyus xidmetlerine gore Yuqoslaviyanin muxtelif orden ve medallari ile teltif edilmisdi Italiyada 1944 cu ilde sovet doyusculeri Italiya herbi dusergelerinden kutlevi suretde qacaraq partizan destelerine qosulurdular Onlardan Evez Mirzeyev Sahbaba Mecidov Meherrem Necefov Isa Memmedov Memmed Xelilov Hemze Esgerov Mikayil Abdullayev Suleyman Veliyev Serif Serifov Hesen Quliyev Hilal Cavadov ve bir cox basqalari Italiya muqavimet herekatinda fasistlere qarsi qehremanliqla vurusmuslar Mussolinini hebs eden partizanlar arasinda Vilayet Huseynov da vardi Umumiyyetle Simali Italiyada 300 den cox azerbaycanli doyuscunun muqavimet herekatinda vurusdugu mueyyen edilmisdir Fransada 1943 cu ilin axirlarinda Fransada fasist isgalina ve murtece Peten usuliidaresine qarsi xalq muharibesi gunden gune yeni quvve ile alovlanirdi Fasist komandanligi partizan herekatina qarsi mubarize aparmaq ve olke daxilinde asayisi qorumaq ucun xeyli silahli quvve saxlamaga mecbur olmusdu 1944 cu ilin evvellerinde Fransa erazisinde 25 minden cox doyuscunu birlesdiren 30 dan cox partizan destesi fealiyyetde idi Doyusculeri esasen sovet vetendaslarindan ibaret olan Capayev Azadliq Veten Donbas Kotovski ve diger partizan destelerinin sohreti hele o dovrde butun Fransaya yayilmisdi Bu partizan destelerinin terkibinde Azerbaycan xalqinin ogullari da qehremanliqla vurusmus ve fransiz xalqinin regbetini qazanmisdilar 1943 cu ilin axirlarinda Rodez esir dusergesinde toplanmis azerbaycanlilar fransiz kommunistleri ile elaqe yaratdilar ve 1944 cu ilde bu elaqeler daha da genislendi B Memmedov Averyon vilayeti muqavimet herekatinin rehberi kommunist polkovnik Risardla gorusmus ve azerbaycanli esirlerin qacib partizanlara qosulmasi ucun Azrodez Rodezdeki azerbaycanlilar parolunu mueyyenlesdirmisdi Bundan sonra gizli teskilat azerbaycanli esirlerin deste deste dusergeden qacib fransiz partizanlari ile birlesmesi isine basladi Dusergeden qacan herbi esirler fransiz vetenperverlerinin komeyi ile Aveyron daglarinda yerlesen Sovet vetenperverlerinin herbi komitesi adlanan teskilatla birlesirdiler Antifasist teskilat esirlerin kutlevi suretde qacmasini temin etmek ucun 1944 cu il avqustun 15 ne kecen gece saat 12 de usyan qaldirmagi qerara aldi Lakin casus usyanin baslamasina iki saat qalmis dusergenin komandanligina xeber catdirmis usyanin rehberleri derhal hebs edilmis esir dusergesi ise muhasireye alinmisdi Yalniz gizli teskilatin bir qrup uzvu meseye qacib fransiz partizanlarina qosula bilmisdi Fasistler hebse alinanlari olum cezasina mehkum etmis 50 neferden coxunu diri diri yandirmisdilar Lakin bu hadiseden iki gun sonra fransiz ve azerbaycanli partizanlar terefinden Rodez seheri fasistlerden azad edilmisdi Fransa zehmetkesleri onlarin fasizm esaretinden xilas edilmesi ugrunda qehremanliqla vurusan azerbaycanli partizanlari unutmurlar Rodez qebiristanligindaki matem mitinqinde cixis eden polkovnik Risard fransiz xalqinin Azerbaycan xalqina qarsi mehebbetini bele ifade etmisdi Fransizlar azerbaycanli herbi esirlerin igidliyini unutmayacaqdir Ovladlarimiz neve ve neticelerimiz de bilecekdir ki bu yerlerden uzaqda olan lakin her bir fransizin qelbine yaxin olan azerbaycanli dostlarimiz da Fransanin fasizmden azad edilmesi yolunda canlarini esirgememisler Azerbaycanli esgerlerin qebirleri bizim ucun muqeddes ziyaretgah olacaqdir Helak olanlarin qehreman obrazi ebedi olaraq qelbimizde yasayacaqdir Larzak seheri yaxinliginda fasist esaretinden azad olunmus azerbaycanli herbi esirlerden ibaret Azerbaycan partizan alayi teskil edildi Alayin komandiri gizli antifasist teskilatin uzvu H Memmedov idi Alay Larzak Kursaq Mand Nim ve Rodez rayonlarinin fasistlerden azad edilmesinde qehremancasina vurusmusdu Umumiyyetle 1943 1945 ci illerde Fransa antifasist muqavimet herekatinda 2000 nefere yaxin azerbaycanli istirak etmisdi Bunlardan E Cebrayilov X Haciyev D Abdullayev N Abdullayev R Rzayev E Mohsumov M Meherremov ve basqalari cesur partizan kimi taninmis bir nece ali fransiz herbi orden ve medallari ile teltif edilmisdiler Ehmediyye Cebrayilov Armed Misel adi ile bu olkenin azadliq herekatinda feal istirak etmis sexsi igidliye gore paradda esgere generaldan irelide getmek kimi serefli huquq veren yuksek mukafatla Herbi medalla teltif olunmusdu Almaniyada Azerbaycanli herbi esirler Berlinde yaradilmis gizli antifasist teskilatinin isinde de yaxindan istirak edirdiler Cumsud Memmedov Bextiyar Pasayev Settar Kerimov Seyideli Seyidov ve bu gizli teskilatin diger uzvleri calisdiqlari senaye muessiselerinde dusmene qarsi texribatlar toredirdiler Azerbaycan doyusculerinden M Seyidov E Elimerdanov fasistlerin Buhenvald Mauthauzen Daxau Zaksenhauzen olum dusergelerinde Avropa olkelerinden olan antifasistlerle birge feal is aparirdilar E S Agayev Buhenvald olum dusergesinde antifasist teskilatin feal uzvlerinden biri olmusdur MenbeAbasov M Gritchenko A Zejnalov R Azerbajdzhan v gody Velikoj Otechestvennoj vojny Baku 1990 Azerbajdzhanskaya SSR v period Velikoj Otechestvennoj vojny 1941 1945 gg V dvuh tomah Baku 1976 1977 Azerbaycanin Sovet Ittifaqi Qehremanlari Baki 1963 Bunyatov 3 Zejnalov R Ot Kavkaza do Berlina Baku 1990 IstinadlarAzerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 70 TIEA f l s 8 i 3876 v 9 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 70 Yene orada Yene orada seh 72 Medetov Q Sovet Ittifaqi Qehremani Mehdi Huseynzade Baki 1975 seh 16 Azerbaycan gencleri qezeti 9 may 1972 ci il Medetov Q Gosterilen eseri seh 18 20 Azerbaycanin qizil ulduzlari seh 24 TIEA f l s 8 i 3876 v 7 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 74 Medetov Q Azerbaycan Boyuk Veten muharibesinde seh 366 Istoriya Velikoj Otechestvennoj vojny Sovetskogo Soyuza 1941 1945 gg t 4 M 1962 str 24 Kommunist qezeti 22 iyun 1957 ci il Azerbaycan SSR in 40 illiyi Baki 1960 seh 386 Kommunist qezeti 21 iyun 1957 ci il Azerbaycan SSR in 40 illiyi seh 399 Bakinskij rabochij qezeti 17 sentyabr 1960 ci il Istoriya Azerbajdzhana T III II chast str 134