Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərbi-Dəniz Qüvvələri — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun tərkibində formalaşdırılmış silahlı qüvvələr növü.
Yaradılması
Cümhuriyyət Hökuməti obyektiv çətinliklər üzündən hərbi-dəniz qüvvələrinin təşkilinə 1919-cu ilin sonlarında başladı. 1918-ci ilin sentyabrında Bakının "Sentrokaspi diktaturası" və ingilis müdaxiləçilərindən təmizlənməsi ərəfəsində buradakı əsas hərb gəmiləri — "Qars", "Ərdəhan" və "Astrabad" Petrovsk-Porta aparılmışdı. 1918-ci ilin noyabrında Bakını zəbt edən ingilis hərbi qüvvələri adları çəkilən gəmiləri geri qaytarsa da, onları Azərbaycan Hökumətinə verməmiş, öz nəzarətində saxlamışdı. Cümhuriyyət Hökuməti bir neçə dəfə həmin gəmilərin Azərbaycana qaytarılması barədə vəsatət qaldırmışdı. Belə ki, xarici işlər naziri Məmməd Yusif Cəfərov 1919-ci il avqustun 4-də Bakıdakı müttəfiq qoşunlarının komandanı, ingilis generalı D.Şatelvorta müraciət edərək, paytaxtın və dəniz sərhədlərinin mühafizəsi, dövlətin ərazi bütövlüyünün qorunması üçün bir neçə hərb gəmisinin Azərbaycana verilməsini xahiş etmişdi. Xəzərdəki hərbi-dəniz qüvvələrinin əsas hissəsi Denikinin tabeliyində olsa da, silahları sökülmüş bəzi hərb gəmiləri, o cümlədən "Qars", "Ərdəhan" və "Astrabad" 1919-cu il sentyabrın əvvəllərində Azərbaycan Hökumətinin sərəncamına keçmişdi.
Fəaliyyəti
Hərbi nazirlik dərhal hərbi-dəniz qüvvələrinin formalaşdırılmasına başlayaraq, nazirliyin hərbi-dəniz şöbəsini təşkil etdi. Hərb gəmiləri heyətlərinin formalaşdırılması barədə də qərar verildi. Azərbaycan Hökumətinin Ukraynadakı diplomatik nümayəndəsi rus donanmasının admiralı, Şimal qütbünə ekspedisiyanın iştirakçısı, tatar əsilli İslamov milli donanmanın yaradılması işinə yardım göstərmək üçün 1919-cu ilin yayında Azərbaycana dəvət olundu. Donanma üçün avadanlıq almaq məqsədilə dəniz zabiti İ.Maqsudov Krıma və Novorossiyskə ezam olundu. Eyni zamanda, yollar nazirliyinə məxsus 2 buxar gəmisi artilleriya ilə təchiz edilərək, azərbaycanlılardan ibarət komanda heyəti ilə birlikdə hərbi dəniz qüvvələrinin sərəncamına verildi. Bu məqsədlə daha bir neçə barkas və motorlu qayıq da ayrıldı. Azərbaycanın öz hərbi-dəniz qüvvələrini yaratması Denikin ordusunun komandanlığı tərəfindən düşməncəsinə qarşılandı. Komandanlığın 1919-cu il sentyabrın 21-də Azərbaycan Hökumətinə ünvanladığı notasında Türkmənçay müqaviləsinə görə Xəzər dənizində yalnız Rusiyanın hərbi donanma saxlamaq hüququna malik olması bildirilir, Azərbaycanın hərbi və ticarət donanmasının milli bayraq altında üzməsinin dayandırılması tələb olunurdu. Azərbaycan Hökuməti bu tələbi dövlətin suveren hüquqlarına qarşı yönəlmiş təcavüzkar çıxış kimi qətiyyətlə rədd etdi və hərbi-dəniz qüvvələrinin təşkilini davam etdirdi. 1919-cu il oktyabrın 1-də "Astrabad" hərb gəmisinin heyəti təsdiq edildi. Gəminin kapitanı vəzifəsinə azərbaycanlı mütəxəssis Kitabçızadə təyin edildi. "Ərdəhan" gəmisinin komandiri vəzifəsi isə kapitan Həsən Çilingərzadəyə tapşırıldı. Dekabrın 5-də "Qars" və "Ərdəhan" gəmiləri heyətlərinin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün xüsusi komissiya yaradıldı. 1920-ci ilin əvvəllərində hərbi dəniz qüvvələrinin tərkibində 8 ədəd 75 mm-lik və 100 mm-lik toplarla təchiz edilmiş "Qars" və "Ərdəhan" hərb gəmiləri, "Astrabad", "Göytəpə", "Araz", "Nargin" köməkçi gəmiləri, "Orion" nəqliyyat gəmisi, silahlarla təchiz edilmiş "Puşkin" buxar gəmisi və bir neçə kater var idi. 1920-ci ildə xaricdən saatda ən azı 23 dəniz mili sürətilə hərəkət edən 6 ədəd katerin, 47 mm-lik və ya 57 mm-lik topla, 2 ədəd mina qurğusu ilə silahlanmış 12 ədəd katerin, həmçinin sualtı qayıqlarla döyüş üçün nəzərdə tutulmuş, iki topla təchiz edilmiş, saatda 26–36 dəniz mili sürətilə hərəkət edən katerin alınması planlaşdırılmışdı. Düşmən gəmilərinin dənizdən hücumlarının qarşısının alınması üçün mina düzən gəminin, çox da böyük olmayan 6 ədəd sualtı gəminin, mövcud hərb gəmilərinin döyüş imkanlarını artırmaq üçün müxtəlif çaplı 92 ədəd topun alınması da nəzərdə tutulmuşdu.
Aprel işğalından sonra
Aprel işğalı bu planların həyata keçirilməsinə imkan vermədi. Milli hərbi donanmanın yaradılması zamanı qarşıya çıxan ən ciddi çətinlik azərbaycanlı zabit kadrların çatışmazlığı idi. Ona görə də, hərb gəmilərinin komanda heyəti əsasən, ruslardan, qismən də osmanlılardan ibarət idi. Bu amil Aprel işğalı zamanı Azərbaycanın hərbi-dəniz qüvvələrinin bolşeviklər tərəfinə keçməsini şərtləndirdi. 1920-ci il aprelin 27-də hərbi limanın rəis müavini Çingiz İldırımın başçılığı ilə hərb gəmiləri qırmızı bayraq qaldırıb dənizə çıxdılar və toplarını Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin və Hökumətinin binalarma tuşladılar. Gündüz saat 4-də Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Komitəsi, Rusiya Kommunist Partiyası Qafqaz Diyar Komitəsinin Bakı bürosu və Mərkəzi Fəhlə Konfransı adından Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinə hakimiyyətin təhvili haqqında ultimatum verildi. Sovet komandanlığı öz sərəncamında olan qüvvələrlə, həmçinin Azərbaycan hərbi-dəniz qüvvələrindən istifadə etməklə, 1920-ci il mayın 18-də İranın Ənzəli limanına hücum etdi. İngilislərin və ağqvardiyaçıların 1918–1920 illərdə ələ keçirdikləri və həmin limanda saxladıqları 23 hərb gəmisi bütünlükdə sovet Rusiyasının əlinə keçdi.
Mənbə
- Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918–1920), Армия (документы и материалы), Б.,1998
- Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918–1920 illər), B.,1993
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 450-451. ISBN .
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Herbi Deniz Quvveleri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ordusunun terkibinde formalasdirilmis silahli quvveler novu YaradilmasiCumhuriyyet Hokumeti obyektiv cetinlikler uzunden herbi deniz quvvelerinin teskiline 1919 cu ilin sonlarinda basladi 1918 ci ilin sentyabrinda Bakinin Sentrokaspi diktaturasi ve ingilis mudaxilecilerinden temizlenmesi erefesinde buradaki esas herb gemileri Qars Erdehan ve Astrabad Petrovsk Porta aparilmisdi 1918 ci ilin noyabrinda Bakini zebt eden ingilis herbi quvveleri adlari cekilen gemileri geri qaytarsa da onlari Azerbaycan Hokumetine vermemis oz nezaretinde saxlamisdi Cumhuriyyet Hokumeti bir nece defe hemin gemilerin Azerbaycana qaytarilmasi barede vesatet qaldirmisdi Bele ki xarici isler naziri Memmed Yusif Ceferov 1919 ci il avqustun 4 de Bakidaki muttefiq qosunlarinin komandani ingilis generali D Satelvorta muraciet ederek paytaxtin ve deniz serhedlerinin muhafizesi dovletin erazi butovluyunun qorunmasi ucun bir nece herb gemisinin Azerbaycana verilmesini xahis etmisdi Xezerdeki herbi deniz quvvelerinin esas hissesi Denikinin tabeliyinde olsa da silahlari sokulmus bezi herb gemileri o cumleden Qars Erdehan ve Astrabad 1919 cu il sentyabrin evvellerinde Azerbaycan Hokumetinin serencamina kecmisdi FealiyyetiHerbi nazirlik derhal herbi deniz quvvelerinin formalasdirilmasina baslayaraq nazirliyin herbi deniz sobesini teskil etdi Herb gemileri heyetlerinin formalasdirilmasi barede de qerar verildi Azerbaycan Hokumetinin Ukraynadaki diplomatik numayendesi rus donanmasinin admirali Simal qutbune ekspedisiyanin istirakcisi tatar esilli Islamov milli donanmanin yaradilmasi isine yardim gostermek ucun 1919 cu ilin yayinda Azerbaycana devet olundu Donanma ucun avadanliq almaq meqsedile deniz zabiti I Maqsudov Krima ve Novorossiyske ezam olundu Eyni zamanda yollar nazirliyine mexsus 2 buxar gemisi artilleriya ile techiz edilerek azerbaycanlilardan ibaret komanda heyeti ile birlikde herbi deniz quvvelerinin serencamina verildi Bu meqsedle daha bir nece barkas ve motorlu qayiq da ayrildi Azerbaycanin oz herbi deniz quvvelerini yaratmasi Denikin ordusunun komandanligi terefinden dusmencesine qarsilandi Komandanligin 1919 cu il sentyabrin 21 de Azerbaycan Hokumetine unvanladigi notasinda Turkmencay muqavilesine gore Xezer denizinde yalniz Rusiyanin herbi donanma saxlamaq huququna malik olmasi bildirilir Azerbaycanin herbi ve ticaret donanmasinin milli bayraq altinda uzmesinin dayandirilmasi teleb olunurdu Azerbaycan Hokumeti bu telebi dovletin suveren huquqlarina qarsi yonelmis tecavuzkar cixis kimi qetiyyetle redd etdi ve herbi deniz quvvelerinin teskilini davam etdirdi 1919 cu il oktyabrin 1 de Astrabad herb gemisinin heyeti tesdiq edildi Geminin kapitani vezifesine azerbaycanli mutexessis Kitabcizade teyin edildi Erdehan gemisinin komandiri vezifesi ise kapitan Hesen Cilingerzadeye tapsirildi Dekabrin 5 de Qars ve Erdehan gemileri heyetlerinin veziyyetinin yaxsilasdirilmasi ucun xususi komissiya yaradildi 1920 ci ilin evvellerinde herbi deniz quvvelerinin terkibinde 8 eded 75 mm lik ve 100 mm lik toplarla techiz edilmis Qars ve Erdehan herb gemileri Astrabad Goytepe Araz Nargin komekci gemileri Orion neqliyyat gemisi silahlarla techiz edilmis Puskin buxar gemisi ve bir nece kater var idi 1920 ci ilde xaricden saatda en azi 23 deniz mili suretile hereket eden 6 eded katerin 47 mm lik ve ya 57 mm lik topla 2 eded mina qurgusu ile silahlanmis 12 eded katerin hemcinin sualti qayiqlarla doyus ucun nezerde tutulmus iki topla techiz edilmis saatda 26 36 deniz mili suretile hereket eden katerin alinmasi planlasdirilmisdi Dusmen gemilerinin denizden hucumlarinin qarsisinin alinmasi ucun mina duzen geminin cox da boyuk olmayan 6 eded sualti geminin movcud herb gemilerinin doyus imkanlarini artirmaq ucun muxtelif capli 92 eded topun alinmasi da nezerde tutulmusdu Aprel isgalindan sonraAprel isgali bu planlarin heyata kecirilmesine imkan vermedi Milli herbi donanmanin yaradilmasi zamani qarsiya cixan en ciddi cetinlik azerbaycanli zabit kadrlarin catismazligi idi Ona gore de herb gemilerinin komanda heyeti esasen ruslardan qismen de osmanlilardan ibaret idi Bu amil Aprel isgali zamani Azerbaycanin herbi deniz quvvelerinin bolsevikler terefine kecmesini sertlendirdi 1920 ci il aprelin 27 de herbi limanin reis muavini Cingiz Ildirimin basciligi ile herb gemileri qirmizi bayraq qaldirib denize cixdilar ve toplarini Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin ve Hokumetinin binalarma tusladilar Gunduz saat 4 de Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin Merkezi Komitesi Rusiya Kommunist Partiyasi Qafqaz Diyar Komitesinin Baki burosu ve Merkezi Fehle Konfransi adindan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentine hakimiyyetin tehvili haqqinda ultimatum verildi Sovet komandanligi oz serencaminda olan quvvelerle hemcinin Azerbaycan herbi deniz quvvelerinden istifade etmekle 1920 ci il mayin 18 de Iranin Enzeli limanina hucum etdi Ingilislerin ve agqvardiyacilarin 1918 1920 illerde ele kecirdikleri ve hemin limanda saxladiqlari 23 herb gemisi butunlukde sovet Rusiyasinin eline kecdi MenbeAzepbajdzhanskaya Demokraticheskaya Pecnublika 1918 1920 Armiya dokumenty i materialy B 1998 Hesenov C Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 iller B 1993Istinadlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider 2004 seh 450 451 ISBN 9952 417 14 2 Hemcinin bax