Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aymaralar (aym. Aymaranakaja)—Cənubi Amerikanın qərbində hindi xalqı. Əsasən, Boliviyanın qərbində (başlıca olaraq, La-Pas, Oruro və Potosi departamentlərində təqribən 2 mln. nəfər; 2000) yerləşən Titikaka gölü ətrafındakı yüksək dağlıq vil.-lərdə, Perunun c.-unda (Puno dep.-ti və Mərkəzi Perunun bir neçə məskənində təqr. 970 min nəfər), Çilinin şm.-ında (26 min nəfər) və Argentinada (40 min nəfər) yaşayırlar. Mərkəzi, cənubi və karanqa A.-ına bölünürlər. Aymara dilində, həmçinin ispan və keçua dillərində danışırlar. Dindarları, əsasən, katolikdir.
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 2 mln. | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| Xristianlıq (əksəriyyətlə Katoliklik) |
Tarixi
İspaniya işğalına qədərki dövrdə şm.-da Vilkanota çayınadək, c.-da Koypasa və Uyuni şoranlıqlarınadək, q.-də isə Sakit okeanın sahilyanı ərazilərinədək məskunlaşmışlar. 14 əsrdə – 15 əsrin əvvəllərində Aymaraların Kançi, Kanna, Kolya, Lupaka, Pakaxe və s. tayfa birlikləri yaranmışdır. XV əsrin 2-ci yarısında İnk dövlətinin tərkibinə qatılmış və tərəfindən qismən assimilyasiyaya uğramışlar.
Ənənəvi məşğuliyyətləri
Əsas ənənəvi məşğuliyyətləri əkinçilik (kartof, kinoa, oka) və heyvandarlıqdır (lamalar). (qadınlar – ənənəvi üfüqi dəzgahda, kişilər – ispanlardan mənimsənilmiş pedallı dəzgahda), lama və alpaqa yunundan naxışlı toxumalar (kişilərdə konusşəkilli qulaqlı papaqlar – lyuço, koka yarpaqları üçün çantalar, pul kisələri və s.), yapma naxışlı keramika istehsalı, metallurgiya (ənənəvi metalişləmə mərkəzləri kimi Hesus-deMaçaka və Korokoro qalmaqdadır), qarğı qayıqların (uampu) düzəldilməsi və s. ənənəvi sənətkarlıq sahələridir. A.ın bir hissəsi şəhərlərdə yaşayır, onlar Boliviyanın şaxtacı əhalisinin əksəriyyətini təşkil edir. Ənənəvi kişi geyimi: gödək şalvar, tunika tipində köynək və ponço, qadın geyimi: bluzka, bir neçə büzməli enli yubka və şal. Baş geyimləri: həsir və fetr şlyapalar, kişilərdə toxunma papaq-lyuçolar. Dinləri üçün katolisizm ilə İspaniya işğalına qədərki dövrə aid kultların (dağlar – apu, əcdadlar – açaçila, Yer-ana – Paçamama, yeraltı ruh – Tio və s.) sintezi səciyyəvidir. Sinkretik "hindi kilsəsi" formalaşır. Katolik bayramlarında lələkdən baş geyimləri, maskalar və heyvan dərisi ilə bəzənmək, kostyumlu (konkista dövrü personajlarının iştirakı ilə heyvanlara həsr olunmuş), teatrlaşdırılmış ("Dyablada"), burleks rəqslər və s. adətlər qalmaqdadır.
Musiqi və folkloru
Şaquli fleytalardan (pinkolyo, kraena), təbillərdən (bombo, tinya), həmçinin armadil çanağından hazırlanmış "hindi gitarası"ndan (çaranqa) və s. ibarət instrumental ansamblın müşayiəti ilə ifa olunan uayno rəqsləri populyardır. Eynitipli alətlərdən ibarət ansambllara rast gəlinir. Solo musiqi ifaları, o cümlədən fleytada çoban havaları, ənənəvi kultlara, həmçinin katolik kilsəsi müqəddəslərinə həsr olunmuş k’oçu (pentatonikaya əsaslanır) adlanan mahnı-dualar (o cümlədən parauakax – yağış duası); təqvimmərasim mahnıları (o cümlədən əkinçilik işlərinin başlanmasına həsr olunan kalya mərasimində çaxra-kakoy) yayılmışdır. Lirik mahnılar arasında – solo məhəbbət araviləri (həmçinin keçualarda); bu mahnıların sausesito ("kiçik söyüd") qrupunu A. gəncləri həmçinin pinkolyo fleytasında (sevdiyi qıza məhəbbət etirafı zamanı) ifa edirlər.
İstinadlar
- Bolivias folketælling 2001, tal anført i Ramiro Molina B. og Javier Albó C., Gama étnica y lingüística de la población boliviana, La Paz, Bolivia, 2006, p 111.
- Perus folketælling 1993, tal anført af Andrés Chirinos Rivera, Atlas Lingüístico del Perú, Cuzco: CBC, 2001.
- Chiles folketælling 2012.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Society: an essay 2005-08-25 at the Wayback Machine
- Aymara worldview reflected in concept of time
- NGO Chakana 2006-10-04 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aymaralar aym Aymaranakaja Cenubi Amerikanin qerbinde hindi xalqi Esasen Boliviyanin qerbinde baslica olaraq La Pas Oruro ve Potosi departamentlerinde teqriben 2 mln nefer 2000 yerlesen Titikaka golu etrafindaki yuksek dagliq vil lerde Perunun c unda Puno dep ti ve Merkezi Perunun bir nece meskeninde teqr 970 min nefer Cilinin sm inda 26 min nefer ve Argentinada 40 min nefer yasayirlar Merkezi cenubi ve karanqa A ina bolunurler Aymara dilinde hemcinin ispan ve kecua dillerinde danisirlar Dindarlari esasen katolikdir Aymaralar Umumi sayi2 mln Yasadigi erazilerBoliviya Peru Cili 1 462 286 440 380 114 523DiliAymara dili ispan diliDiniXristianliq ekseriyyetle Katoliklik SamanizmTarixiIspaniya isgalina qederki dovrde sm da Vilkanota cayinadek c da Koypasa ve Uyuni soranliqlarinadek q de ise Sakit okeanin sahilyani erazilerinedek meskunlasmislar 14 esrde 15 esrin evvellerinde Aymaralarin Kanci Kanna Kolya Lupaka Pakaxe ve s tayfa birlikleri yaranmisdir XV esrin 2 ci yarisinda Ink dovletinin terkibine qatilmis ve terefinden qismen assimilyasiyaya ugramislar Enenevi mesguliyyetleriEsas enenevi mesguliyyetleri ekincilik kartof kinoa oka ve heyvandarliqdir lamalar qadinlar enenevi ufuqi dezgahda kisiler ispanlardan menimsenilmis pedalli dezgahda lama ve alpaqa yunundan naxisli toxumalar kisilerde konussekilli qulaqli papaqlar lyuco koka yarpaqlari ucun cantalar pul kiseleri ve s yapma naxisli keramika istehsali metallurgiya enenevi metalisleme merkezleri kimi Hesus deMacaka ve Korokoro qalmaqdadir qargi qayiqlarin uampu duzeldilmesi ve s enenevi senetkarliq saheleridir A in bir hissesi seherlerde yasayir onlar Boliviyanin saxtaci ehalisinin ekseriyyetini teskil edir Enenevi kisi geyimi godek salvar tunika tipinde koynek ve ponco qadin geyimi bluzka bir nece buzmeli enli yubka ve sal Bas geyimleri hesir ve fetr slyapalar kisilerde toxunma papaq lyucolar Dinleri ucun katolisizm ile Ispaniya isgalina qederki dovre aid kultlarin daglar apu ecdadlar acacila Yer ana Pacamama yeralti ruh Tio ve s sintezi seciyyevidir Sinkretik hindi kilsesi formalasir Katolik bayramlarinda lelekden bas geyimleri maskalar ve heyvan derisi ile bezenmek kostyumlu konkista dovru personajlarinin istiraki ile heyvanlara hesr olunmus teatrlasdirilmis Dyablada burleks reqsler ve s adetler qalmaqdadir Musiqi ve folkloruAymalar Saquli fleytalardan pinkolyo kraena tebillerden bombo tinya hemcinin armadil canagindan hazirlanmis hindi gitarasi ndan caranqa ve s ibaret instrumental ansamblin musayieti ile ifa olunan uayno reqsleri populyardir Eynitipli aletlerden ibaret ansambllara rast gelinir Solo musiqi ifalari o cumleden fleytada coban havalari enenevi kultlara hemcinin katolik kilsesi muqeddeslerine hesr olunmus k ocu pentatonikaya esaslanir adlanan mahni dualar o cumleden parauakax yagis duasi teqvimmerasim mahnilari o cumleden ekincilik islerinin baslanmasina hesr olunan kalya merasiminde caxra kakoy yayilmisdir Lirik mahnilar arasinda solo mehebbet aravileri hemcinin kecualarda bu mahnilarin sausesito kicik soyud qrupunu A gencleri hemcinin pinkolyo fleytasinda sevdiyi qiza mehebbet etirafi zamani ifa edirler IstinadlarBolivias folketaelling 2001 tal anfort i Ramiro Molina B og Javier Albo C Gama etnica y linguistica de la poblacion boliviana La Paz Bolivia 2006 p 111 Perus folketaelling 1993 tal anfort af Andres Chirinos Rivera Atlas Linguistico del Peru Cuzco CBC 2001 Chiles folketaelling 2012 Hemcinin baxAymara diliXarici kecidlerSociety an essay 2005 08 25 at the Wayback Machine Aymara worldview reflected in concept of time NGO Chakana 2006 10 04 at the Wayback Machine