Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Apollon proqramı (ing. Apollo program) və ya Apollon layihəsi — NASA tərəfindən reallaşdırılmış Ay uçuş layihəsidir. Gemini layihəsindən sonra qəbul edilən bu proqramın reallaşmasında kosmik yarış və soyuq müharibənin böyük rolu olmuşdur. Layihə Apollon kosmik vasitələri və Saturn V daşıyıcı raketi ilə 1961-1975-ci illərdə planlaşdırılmış və həyata keçirilmişdir. Apollon Layihəsi adını qədim yunan mifologiyasının tanrılarından olan Apollondan almışdır.
Apollon kosmik gəmiləri 3 nəfərlik kabinə, raket və özüqalxan kapsuladan ibarətdir. Raket Yerdən qalxmaq və manevr, kapsula isə kosmik gəmi ilə Ay səthi arasındakı əlaqəni təmin etmək məqsədi daşıyırdı. Əvvəl kosmik gəmi göndərilərək Ayın orbitinə yerləşdirilir, sonra isə 3 astronavtdan ikisi kapsulaya keçərək onun əyləc sistemi sayəsində Ay səthinə enirlər. Astronavtlar işlərini tamamladıqdan sonra kapsula vasitəsilə orbitdə onları gözləyən kosmik gəmiyə geri qayıdırlar. NASA bu layihəni gerçəkləşdirməzdən əvvəl Aya Yerdən idarə olunan Orbiter, Ranger və Surveyor gəmilərini göndərmişdi. Bunların köməyi ilə Ayın səthində Apollonun enişi üçün uyğun yer müəyyənləşdirilmişdi.
Ay səthinə enmək məqsədilə 4 ayrı plan düşünülmüşdü:
- Birbaşa qalxma: Bu plana görə kosmik gəmi birbaşa Aya uçmalı və Aya enib qalxmalı idi. Bu əməliyyat üçün həmin dövrün ən güclü raketi olan Nova raketindən daha güclü bir vasitəyə ehtiyac vardı.
- Yerin orbitində görüşmə: Bu plan biri kosmik gəmini, o biri isə yanacağı daşıyan 2 Saturn V raketinin kosmosa qalxmasını nəzərdə tuturdu. Kosmik gəmi Yerin orbitinə yerləşməli və lazımi qədər yanacaq doldurulduqdan sonra Aya gedib qayıtmalı idi. Yenə də kosmik gəmi tam halda Ay səthinə oturmalı idi.
- Ay səthində görüşmə: Bu plan biri yanacaq daşıyan və Aya enməli olan insansız kosmik vasitənin və bir müddət sonra onu izləməli olan insanlı kosmik gəminin yaradılmasına əsaslanırdı. Yanacaq insanlı vasitə Yerə qayıtmazdan əvvəl insansız vasitədən insanlı vasitəyə köçürülməli idi.
- Ay orbitində görüşmə: Bu plana görə kosmik vasitə İdarəetmə modulu, Xidmət modulu və Ay modulundan ibarət olmalı idi. İdarəetmə modulu və Xidmət modulu 3 astronavtın 5 günlük Ay səfəri üçün lazımlı həyat sistemlərini və kosmik gəmi Yer atmosferinə geri qayıdarkən lazım olacaq istilik qalxanını daşıyırdı. Ay modulu Ay orbitində əsas gəmidən ayrılacaq və iki astronavtı Ay səthinə eniş üçün daşıyacaqdı. Ən sonda İdarəetmə modulu ilə Xidmət modulu geri dönəcəkdi. Atmosferə girərkən Xidmət modulu da buraxılacaq və beləliklə Yerə geri qayıdan tək hissə İdarəetmə modulu olacaqdı. Sonda məhz bu plan seçilmiş və icra edilmişdir.
Bütün planlar arasında Ay orbitində görüşmə planı kosmik vasitənin yalnız kiçik bir hissəsi Aya endiyi üçün geri qayıtma vasitələrinə lazım olan kütləni ən aza endirirdi. Geri qayıdacaq kütlə eniş mühərriki və eniş vasitələrinin də Ay səthində qalması ilə daha da azalır.
Layihənin icrası zamanı əldə edilən bir çox müvəffəqiyyətlərə qarşı 2 böyük uğursuzluq yaşanmışdır. Birincisi Apollon-1-in uçuş sınaqları zamanı 3 astronavtın (Vircil Qrissom, Edvard Higgins Vayt və Rocer Çaffi) ölümü, ikincisi isə Apollon 13-ün kosmosda partlaması idi. Bu fəlakət layihə mühəndislərinin, uçuş nəzarətçilərinin və ekipaj üzvlərinin səyləri sayəsində avtronavtlara heç bir zərər dəymədən sovuşduruldu.
İlk əhəmiyyətli addım 21 dekabr 1968-ci ildə göndərilən Apollon-8-in Ayın orbitinə yerləşdirilməsi və Ay ətrafında 10 dəfə fırlanması ilə atıldı (həmin kosmik gəmi Yerə qayıdıb Sakit okeana enmişdir (27.12.1968)). 3 mart 1969-cu ildə Apollon-9 vasitəsilə Aya enmə zamanı istifadə ediləcək Ay modulu sınandı. Apollonun əsas gövdəsindən kiçik bir tunellə Ay moduluna keçilərək ilk dəfə kosmik gəminin xaricinə çıxmadan bir kosmik vasitədən digərinə keçid edildi.
Apollon Layihəsinin ən böyük müvəffəqiyyətini Apollon-11 reallaşdırdı. 16 iyul 1969-cu il tarixində Keyp Kennedi kosmodromundan qalxan Apollon 11-in içindəki astronavtlardan Neyl Armstronq və iyulun 20-də Eagle adlı Ay moduluna keçdilər və iyulun 21-də səhərin erkən saatlarında Aya ayaq basdılar, ekipajın üçüncü üzvü Maykl Kollins Ay orbitində dövr edən İdarəetmə modulunda qaldı. Ayın səthinə ilk addım atan Neyl Armstronq həmin an demişdi: "Bu, insan üçün kiçik bir addım, bəşəriyyət üçün böyük bir sıçrayışdır".
14 noyabr 1969-cu ildə göndərilən Apollon-12 sayəsində noyabrın 19-da Aya ikinci dəfə insan endirmək mümkün oldu. Apollon-13 Aya uçarkən oksigen balonlarından biri partladı və gəminin böyük hissəsi parçalandı. Astronavtlar çətinliklə Yerə geri qayıda bildilər. Apollon-15-in astronavtları kosmik vasitə ilə birlikdə aparılan nəqliyyat vasitəsinin köməyi ilə Ay səthində gəzərək çox sayda nümunə topladılar. Apollon-16 özü ilə təxminən 100 kq ağırlığında Ay daşı gətirdi. Apollon-17 isə 1972-ci ilin dekabrında Apollon Layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən son Ay səfərini reallaşdırdı.
Təxirə salınma səbəbləri
Apollon proqramının dayandırılması müxtəlif səbəblərdən və müxtəlif vaxt kəsiyində meydana gəlmişdi. İlk dəfə olaraq Apollon missiyaları 1960-cı illərin əvvəlində Apollon 1 gəmisində baş vermiş və heyətin tələfatı ilə nəticələnmiş qəzanın baş verməsinə görə dayandırılmalı idi. Ancaq daha sonra NASAnın Apollon misiyalarının uğurla həyata keçirməyə başlaması və 20 iyul 1969-cu il tarixində Apollon 11 missiyasının Aya uğurla enməsi nəticəsində bundan imtina edildi. Apollon 11 missiyasından sonra Aya daha 9 missiya planlaşdırılırdı, amma 1972-ci ildə Apollon 17nin Aya son uçuşu oldu və müəyyən səbəblərdən sonra Apollon 18, 19 və 20 missiyaları təxirə salındı.
Skylab proqramı
Aya uçuş misiyalarının təxirə salınmsaı səbəblərinin biri Amerika Birləşmiş Ştatlarının yeni "Skylab" kosmik stansiya proqramını həyata keçirməsi oldu. Bu proqramın mahiyyəti SSRİ ilə birlikdə kosmik stansiyaların yaradılmasına başlamaq idi.
Ayın tam öyrənilməsi
ABŞ prezidenti Riçard Nikson daha Ayın heç bir maraq kəsb etmədiyini və onun tam öyrənildiyi fikrinə gəldiyini bəyan etmişdi. Bu da Apollon missiyalarının dayandırılmasında öz sözünün dedi.
Maliyyə çatışmazlığı
ABŞ hökuməti Apollon misiyasının fəaliyyəti üçün 1969-cu il mənbələrinə görə 25.4 milyard $, 2007-ci il mənbəlinə görə isə 145 milyard $ həcmində vəsait sərf edib. Bəzi qeyri-rəsmi mənbələrə görə ABŞ Vyetnam müharibəsinə çəkilən xərcləri tənzimləmək üçün Apollon missiyasını və onu maliyyələşdirməyi dayandırıb.
"Nəzəriyyə"lər
"Aya uçuşun yalan nəzəriyyəsi" tərəfdarları bu məsələyə müxtəlif prizmalardan yanaşırlar. Bəzi elmi-fantastik nəzəriyyəçilər insanın Aya enməsini inkar edirdilər və bildirirdilər ki Aya eniş əslində Hollivud poliqonlarında çəkilmiş filmdən başqa heç nə deyil. Onların fikirlərinə görə ABŞ hökuməti artıq Ay uçuşunun saxtalaşdırılması üçün maliyyə vəsaitlərinin sərfini dayandırıb və beləcə "film" çəkilişlərinə son verilib. Digər nəzəriyyəçilərə görə astronavtlar Ayda Yerdən kənar həyatın nümayəndələri ilə qarşılaşıblar və bu hadisə onların Aya bir daha geri dönməyəcəyinə zəmin yaradıb. Ancaq bu hadisənin heç bir rəsmi açıqlaması yoxdur.
Xarici keçidlər
- Apollo 18, 19, 20, Skylab B and Skylab 5 at the
- . From A Field Guide to American Spacecraft.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Apollon proqrami ing Apollo program ve ya Apollon layihesi NASA terefinden reallasdirilmis Ay ucus layihesidir Gemini layihesinden sonra qebul edilen bu proqramin reallasmasinda kosmik yaris ve soyuq muharibenin boyuk rolu olmusdur Layihe Apollon kosmik vasiteleri ve Saturn V dasiyici raketi ile 1961 1975 ci illerde planlasdirilmis ve heyata kecirilmisdir Apollon Layihesi adini qedim yunan mifologiyasinin tanrilarindan olan Apollondan almisdir Apollon proqraminin emblemi Apollon kosmik gemileri 3 neferlik kabine raket ve ozuqalxan kapsuladan ibaretdir Raket Yerden qalxmaq ve manevr kapsula ise kosmik gemi ile Ay sethi arasindaki elaqeni temin etmek meqsedi dasiyirdi Evvel kosmik gemi gonderilerek Ayin orbitine yerlesdirilir sonra ise 3 astronavtdan ikisi kapsulaya kecerek onun eylec sistemi sayesinde Ay sethine enirler Astronavtlar islerini tamamladiqdan sonra kapsula vasitesile orbitde onlari gozleyen kosmik gemiye geri qayidirlar NASA bu layiheni gerceklesdirmezden evvel Aya Yerden idare olunan Orbiter Ranger ve Surveyor gemilerini gondermisdi Bunlarin komeyi ile Ayin sethinde Apollonun enisi ucun uygun yer mueyyenlesdirilmisdi Ay sethine enmek meqsedile 4 ayri plan dusunulmusdu Birbasa qalxma Bu plana gore kosmik gemi birbasa Aya ucmali ve Aya enib qalxmali idi Bu emeliyyat ucun hemin dovrun en guclu raketi olan Nova raketinden daha guclu bir vasiteye ehtiyac vardi Yerin orbitinde gorusme Bu plan biri kosmik gemini o biri ise yanacagi dasiyan 2 Saturn V raketinin kosmosa qalxmasini nezerde tuturdu Kosmik gemi Yerin orbitine yerlesmeli ve lazimi qeder yanacaq doldurulduqdan sonra Aya gedib qayitmali idi Yene de kosmik gemi tam halda Ay sethine oturmali idi Ay sethinde gorusme Bu plan biri yanacaq dasiyan ve Aya enmeli olan insansiz kosmik vasitenin ve bir muddet sonra onu izlemeli olan insanli kosmik geminin yaradilmasina esaslanirdi Yanacaq insanli vasite Yere qayitmazdan evvel insansiz vasiteden insanli vasiteye kocurulmeli idi Ay orbitinde gorusme Bu plana gore kosmik vasite Idareetme modulu Xidmet modulu ve Ay modulundan ibaret olmali idi Idareetme modulu ve Xidmet modulu 3 astronavtin 5 gunluk Ay seferi ucun lazimli heyat sistemlerini ve kosmik gemi Yer atmosferine geri qayidarken lazim olacaq istilik qalxanini dasiyirdi Ay modulu Ay orbitinde esas gemiden ayrilacaq ve iki astronavti Ay sethine enis ucun dasiyacaqdi En sonda Idareetme modulu ile Xidmet modulu geri donecekdi Atmosfere girerken Xidmet modulu da buraxilacaq ve belelikle Yere geri qayidan tek hisse Idareetme modulu olacaqdi Sonda mehz bu plan secilmis ve icra edilmisdir 16 iyul 1969 cu il Saturn V raketi Apollon 11 kosmik gemisini Ay seyahetine dogru yola cixarir Butun planlar arasinda Ay orbitinde gorusme plani kosmik vasitenin yalniz kicik bir hissesi Aya endiyi ucun geri qayitma vasitelerine lazim olan kutleni en aza endirirdi Geri qayidacaq kutle enis muherriki ve enis vasitelerinin de Ay sethinde qalmasi ile daha da azalir Layihenin icrasi zamani elde edilen bir cox muveffeqiyyetlere qarsi 2 boyuk ugursuzluq yasanmisdir Birincisi Apollon 1 in ucus sinaqlari zamani 3 astronavtin Vircil Qrissom Edvard Higgins Vayt ve Rocer Caffi olumu ikincisi ise Apollon 13 un kosmosda partlamasi idi Bu felaket layihe muhendislerinin ucus nezaretcilerinin ve ekipaj uzvlerinin seyleri sayesinde avtronavtlara hec bir zerer deymeden sovusduruldu Ilk ehemiyyetli addim 21 dekabr 1968 ci ilde gonderilen Apollon 8 in Ayin orbitine yerlesdirilmesi ve Ay etrafinda 10 defe firlanmasi ile atildi hemin kosmik gemi Yere qayidib Sakit okeana enmisdir 27 12 1968 3 mart 1969 cu ilde Apollon 9 vasitesile Aya enme zamani istifade edilecek Ay modulu sinandi Apollonun esas govdesinden kicik bir tunelle Ay moduluna kecilerek ilk defe kosmik geminin xaricine cixmadan bir kosmik vasiteden digerine kecid edildi Apollon 16 nin Ay modulu Ayin sethinde Apollon Layihesinin en boyuk muveffeqiyyetini Apollon 11 reallasdirdi 16 iyul 1969 cu il tarixinde Keyp Kennedi kosmodromundan qalxan Apollon 11 in icindeki astronavtlardan Neyl Armstronq ve iyulun 20 de Eagle adli Ay moduluna kecdiler ve iyulun 21 de seherin erken saatlarinda Aya ayaq basdilar ekipajin ucuncu uzvu Maykl Kollins Ay orbitinde dovr eden Idareetme modulunda qaldi Ayin sethine ilk addim atan Neyl Armstronq hemin an demisdi Bu insan ucun kicik bir addim beseriyyet ucun boyuk bir sicrayisdir 14 noyabr 1969 cu ilde gonderilen Apollon 12 sayesinde noyabrin 19 da Aya ikinci defe insan endirmek mumkun oldu Apollon 13 Aya ucarken oksigen balonlarindan biri partladi ve geminin boyuk hissesi parcalandi Astronavtlar cetinlikle Yere geri qayida bildiler Apollon 15 in astronavtlari kosmik vasite ile birlikde aparilan neqliyyat vasitesinin komeyi ile Ay sethinde gezerek cox sayda numune topladilar Apollon 16 ozu ile texminen 100 kq agirliginda Ay dasi getirdi Apollon 17 ise 1972 ci ilin dekabrinda Apollon Layihesi cercivesinde heyata kecirilen son Ay seferini reallasdirdi Texire salinma sebebleriApollon proqraminin dayandirilmasi muxtelif sebeblerden ve muxtelif vaxt kesiyinde meydana gelmisdi Ilk defe olaraq Apollon missiyalari 1960 ci illerin evvelinde Apollon 1 gemisinde bas vermis ve heyetin telefati ile neticelenmis qezanin bas vermesine gore dayandirilmali idi Ancaq daha sonra NASAnin Apollon misiyalarinin ugurla heyata kecirmeye baslamasi ve 20 iyul 1969 cu il tarixinde Apollon 11 missiyasinin Aya ugurla enmesi neticesinde bundan imtina edildi Apollon 11 missiyasindan sonra Aya daha 9 missiya planlasdirilirdi amma 1972 ci ilde Apollon 17nin Aya son ucusu oldu ve mueyyen sebeblerden sonra Apollon 18 19 ve 20 missiyalari texire salindi Skylab proqrami Aya ucus misiyalarinin texire salinmsai sebeblerinin biri Amerika Birlesmis Statlarinin yeni Skylab kosmik stansiya proqramini heyata kecirmesi oldu Bu proqramin mahiyyeti SSRI ile birlikde kosmik stansiyalarin yaradilmasina baslamaq idi Ayin tam oyrenilmesi ABS prezidenti Ricard Nikson daha Ayin hec bir maraq kesb etmediyini ve onun tam oyrenildiyi fikrine geldiyini beyan etmisdi Bu da Apollon missiyalarinin dayandirilmasinda oz sozunun dedi Maliyye catismazligi ABS hokumeti Apollon misiyasinin fealiyyeti ucun 1969 cu il menbelerine gore 25 4 milyard 2007 ci il menbeline gore ise 145 milyard hecminde vesait serf edib Bezi qeyri resmi menbelere gore ABS Vyetnam muharibesine cekilen xercleri tenzimlemek ucun Apollon missiyasini ve onu maliyyelesdirmeyi dayandirib Nezeriyye ler Aya ucusun yalan nezeriyyesi terefdarlari bu meseleye muxtelif prizmalardan yanasirlar Bezi elmi fantastik nezeriyyeciler insanin Aya enmesini inkar edirdiler ve bildirirdiler ki Aya enis eslinde Hollivud poliqonlarinda cekilmis filmden basqa hec ne deyil Onlarin fikirlerine gore ABS hokumeti artiq Ay ucusunun saxtalasdirilmasi ucun maliyye vesaitlerinin serfini dayandirib ve belece film cekilislerine son verilib Diger nezeriyyecilere gore astronavtlar Ayda Yerden kenar heyatin numayendeleri ile qarsilasiblar ve bu hadise onlarin Aya bir daha geri donmeyeceyine zemin yaradib Ancaq bu hadisenin hec bir resmi aciqlamasi yoxdur Xarici kecidlerApollo 18 19 20 Skylab B and Skylab 5 at the From A Field Guide to American Spacecraft Hemcinin baxApollon proqrami cedveli