Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Enlibarmaq çay xərçəngi (lat. Astacus astacus) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin ali xərçənglər sinfinin onayaqlılar dəstəsinin çay xərçəngləri fəsiləsinin çay xərçəngi cinsinə aid heyvan növü.
| Enlibarmaq çay xərçəngi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinifüstü: Sinif: Yarımsinif: Dəstəüstü: Dəstə: Yarımdəstə: Ranqsız: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Cins: Növ: Enlibarmaq çay xərçəngi | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Enlibarmaq çay xərçənginin bədəni iki hissədən ibarətdir. Onlar baş-döş və qarıncıq adlanır. Çay xərçənginin tənəffüs orqanları yerimə ayaqlarının dibindəki qəlsəmələrdir. Çünki onların baş döş hissəsi secilmədiyi üçün baş-döş və qarıncıqdan ibarətdir. Ayrıcinslidirlər. Ürək beşbucaqlıdır, baş-döş hissənin bel tərəfində yerləşir. Açıq qan-damar sistemi vardır.
Bütün Avropa qitəsində şirin sularda yayılmışdır. Onun təbii populyasiyası XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində xeyli azalmışdır, XX əsrin ortalarından isə Amerikadan gətirilmiş xallı çay xərçəngi - Pacifastacus leniusculus onu təbii yaşayış yerlərindən sıxışdırmağa başlamışdır. Hazırda xüsusi qorunma (VU) statusuna malikdir.
Xərçəng təmiz şirin sulara-düzənlik çaylarına, göllərə, nohurlara və iti axarlı dağ çaylarına üstünlük verir. Təmiz suyun bioloji göstəricisidir. Bitki mənşəli komponentlər qidalanmada üstünlük (90%) təşkil edir. Xərçəng yayda təzə su bitkiləri və fitoplanktonla, payızda və qışda isə ölmüş bitki qalıqları, yumşaqbədənli, qurdlar, həşaratlar, onların sürfələri, ölmüş heyvan qalıqları və s. ilə qidalanır. Qida axtarışı üçün yuvadan 250 m-dək uzaqlaşa bilir. Çürüməyə başlayan heyvan cəmdəklərinin qoxusunu uzaq məsafədən hiss edir. Gündüzlər gizlənir, gecələr ov edir. Yumşaq qruntlarda özünə 35-120 sm dərinlikdə yuva qaza bilir. Bu xərçəng digər çay xərçəngləri kimi irəli hərəkət edir, qarıncıqla avarlayaraq arxaya üzür. Bir erkək fərd üç dişini mayalaya bilər. Yeni yumurtadan çıxmış xərçəngciklərin bədən ölçüsü 2 mm-dəkdir. Onlar ilk 10-12 günü ana ilə birgə, onun qarnı altında yaşayırlar. İnkişafın birinci ilində xərçəngciklər beş dəfə qabığını dəyişir. Onların fərdi kütləsi 1,0-1,5 q olur. Enlibarmaq xərçəng 20-25 il yaşaya bilir. Hələ orta əsrlərdən delikates yemək hesab edilir.
Bədən örtüyünün 40%-ni üzvi maddələr, 60%-ni isə kalsium duzları təşkil edir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Enlibarmaq cay xercengi lat Astacus astacus heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin ali xercengler sinfinin onayaqlilar destesinin cay xercengleri fesilesinin cay xercengi cinsine aid heyvan novu Enlibarmaq cay xercengiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip XercengkimilerSinifustu Sinif Ali xercenglerYarimsinif Desteustu Deste OnayaqlilarYarimdeste PleosimatlarRanqsiz Infradeste XercenglerFesileustu Fesile Cay xercengleriCins Cay xercengiNov Enlibarmaq cay xercengiBeynelxalq elmi adiAstacus astacus L 1758Sekil axtarisiITIS 97333NCBI 6715EOL 1021866 Enlibarmaq cay xercenginin bedeni iki hisseden ibaretdir Onlar bas dos ve qarinciq adlanir Cay xercenginin teneffus orqanlari yerime ayaqlarinin dibindeki qelsemelerdir Cunki onlarin bas dos hissesi secilmediyi ucun bas dos ve qarinciqdan ibaretdir Ayricinslidirler Urek besbucaqlidir bas dos hissenin bel terefinde yerlesir Aciq qan damar sistemi vardir Butun Avropa qitesinde sirin sularda yayilmisdir Onun tebii populyasiyasi XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde xeyli azalmisdir XX esrin ortalarindan ise Amerikadan getirilmis xalli cay xercengi Pacifastacus leniusculus onu tebii yasayis yerlerinden sixisdirmaga baslamisdir Hazirda xususi qorunma VU statusuna malikdir Xerceng temiz sirin sulara duzenlik caylarina gollere nohurlara ve iti axarli dag caylarina ustunluk verir Temiz suyun bioloji gostericisidir Bitki menseli komponentler qidalanmada ustunluk 90 teskil edir Xerceng yayda teze su bitkileri ve fitoplanktonla payizda ve qisda ise olmus bitki qaliqlari yumsaqbedenli qurdlar hesaratlar onlarin surfeleri olmus heyvan qaliqlari ve s ile qidalanir Qida axtarisi ucun yuvadan 250 m dek uzaqlasa bilir Curumeye baslayan heyvan cemdeklerinin qoxusunu uzaq mesafeden hiss edir Gunduzler gizlenir geceler ov edir Yumsaq qruntlarda ozune 35 120 sm derinlikde yuva qaza bilir Bu xerceng diger cay xercengleri kimi ireli hereket edir qarinciqla avarlayaraq arxaya uzur Bir erkek ferd uc disini mayalaya biler Yeni yumurtadan cixmis xercengciklerin beden olcusu 2 mm dekdir Onlar ilk 10 12 gunu ana ile birge onun qarni altinda yasayirlar Inkisafin birinci ilinde xercengcikler bes defe qabigini deyisir Onlarin ferdi kutlesi 1 0 1 5 q olur Enlibarmaq xerceng 20 25 il yasaya bilir Hele orta esrlerden delikates yemek hesab edilir Beden ortuyunun 40 ni uzvi maddeler 60 ni ise kalsium duzlari teskil edir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Hemcinin bax