Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Onayaqlılar, onayaqlı xərçəngkimilər, dekapodlar (lat. Decapoda) — ali xərçənglər yarımsinfinə daxil olan onurğasız heyvan dəstəsi.
| Onayaqlılar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinifüstü: Sinif: Yarımsinif: Dəstəüstü: Dəstə: Onayaqlılar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarakter əlaməti başdakı çənə buğumlarının döş buğumları ilə birləşməsi, üç çüt ön döş ətraflarının ayaqçənəyə çevrilməsidir. 5 cüt arxa döş ətrafı ilə hərəkət edir (adı da buradandır). Macrocheira kampferi-nin uzanmış ayaqlarının ucları arasındakı məsafə 3 m-dən çoxdur. Madaqaskar çay xərçənginin (Astacoides) bədəninin uzunluğu 80 sm-dir. Növlərin çoxunda ön ayaqların 2 cütü erkəklərdə kopulyasiya orqanı, dişilərdə isə yumurta daşıyıcısıdır. Ayrıcinsiyyətlidir. Şirin və dəniz sularında yaşayır. 8500 növdən Xəzər dənizində 2 növ krevetka, 5 növ çay xərçəngi və bir növ yenkəc məlumdur. Azərbaycanın şirin sularında 2 növ çay xərçəngi, bir növ şirinsu yenkəcinə təsadüf olunur. Heyvani və bitki mənşəli yemlərlə qidalanır. Balıqlar və pərayaqlıların qidasıdır.
Krevetlər (Palaemon elegans, P.adspersus) Xəzər dənizində 1930-cu ildə Azov dənizindən kefal balıqları ilə birlikdə təsadüfi olaraq gətirilmişdir. 1958-ci ildə Volqa-Don kanalı ilə Azov dənizindən Xəzərə gəmilərin ballas suları ilə özbəşına olaraq Hollandiya yengəci (Rhithropanopeus harrisii tridentatus) gəlmişdir. Bəzi balıqların (nərəkimilər, çəki, külmə, xullar) qidasında yengəcə rast gəlinir.
Azərbaycanın şirin sularında Pontastacus cinsinin 2 növü yayılmışdır.
Kateqoriyası və statusu
Məhdud areallı endem növdür. Arealı Respublikanın daxilindədir.
Qısa təsviri
Orta ölçülü çay xərçəngidir. Karapaks yumurtavari olub, gözlərin arxasında və rostrumun əsasında tikancıqvari çıxıntılara malikdir. Baş – döş və qarıncıq yığcam, axımlı və silindrik formadadır. İri qısqacları var. Qısqacın hərəkətsiz tayının daxili səthində girintiçıxıntı yoxdur, onun xarici səthi isə hamardır. Qısqacın barmaqları bir-birinə yaxınlaşarkən onların arasında, demək olar ki, boşluq qalmır. Rostrum qısa və enli olub, yaxşı inkişaf etmişdir.
Çayların sanitarları olub, zooloji tədqiqatlarda və qida obyekti kimi əhəmiyyət kəsb edir.
Yayılması
Böyük Qafqazın cənub yamaclarındakı çaylarda – Qanıx, Talaçay, Girdımançay, Əyriçay, Göyçay çaylarında və onların qollarında rast gəlinir. Arealında hiss olunacaq dəyişilmə nəzərə çarpmır, sayı sürətlə azalır.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Yatağını iri daşlar örtən və arabir bitkilərdən ibarət adacıqlara malik olan və daimi suyu olan dağ çaylarının dağətəyi hissələri. Gecə həyat tərzi keçirir. Sutkanın işıqlı vaxtları daşların və bitki köklərinin altındakı yuvacıqlarda gizlənir. Ayrı cinsli heyvan olub, daxili mayalanmağa və birbaşa (düzünə) inkişafa malikdir. Dişi fərd yumurtalarını ayaqlarına (pleopod) yapışdıraraq gəzdirir. Digər çay xərçəngləri kimi bunlar da bitki və heyvani qidalarla (ölmüş heyvan cəsədlərinə üstünlük verir) qidalanır. 10 ilə qədər yaşayır.
Sayı
Azsaylı növ olub, areal daxilindəki sularda hər 100 kv.m sahədə 1, nadir hallarda 2 fərdə rast gəlinir.
Şəkillər
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Mavi xərçəng -
![image]()
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Angyal D., Simões N., Mascaró M. Uptaded checklist, historical overview and illustrated guide to the stygobiont Malacostraca (Arthropoda: Crustacea) species of Yucatan (Mexico) (ing.). // Subterranean biology Pensoft Publishers, 2020. Vol. 36. P. 99. ISSN 1768-1448; 1314-2615 doi:10.3897/SUBTBIOL.36.53558
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Onayaqlilar onayaqli xercengkimiler dekapodlar lat Decapoda ali xercengler yarimsinfine daxil olan onurgasiz heyvan destesi OnayaqlilarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip XercengkimilerSinifustu Sinif Ali xercenglerYarimsinif Desteustu Deste OnayaqlilarBeynelxalq elmi adiDecapoda Pierre Andre Latreille 1802Sekil axtarisiITIS 95599NCBI 6683EOL 46501816FW 22304 Xarakter elameti basdaki cene bugumlarinin dos bugumlari ile birlesmesi uc cut on dos etraflarinin ayaqceneye cevrilmesidir 5 cut arxa dos etrafi ile hereket edir adi da buradandir Macrocheira kampferi nin uzanmis ayaqlarinin uclari arasindaki mesafe 3 m den coxdur Madaqaskar cay xercenginin Astacoides bedeninin uzunlugu 80 sm dir Novlerin coxunda on ayaqlarin 2 cutu erkeklerde kopulyasiya orqani disilerde ise yumurta dasiyicisidir Ayricinsiyyetlidir Sirin ve deniz sularinda yasayir 8500 novden Xezer denizinde 2 nov krevetka 5 nov cay xercengi ve bir nov yenkec melumdur Azerbaycanin sirin sularinda 2 nov cay xercengi bir nov sirinsu yenkecine tesaduf olunur Heyvani ve bitki menseli yemlerle qidalanir Baliqlar ve perayaqlilarin qidasidir Krevetler Palaemon elegans P adspersus Xezer denizinde 1930 cu ilde Azov denizinden kefal baliqlari ile birlikde tesadufi olaraq getirilmisdir 1958 ci ilde Volqa Don kanali ile Azov denizinden Xezere gemilerin ballas sulari ile ozbesina olaraq Hollandiya yengeci Rhithropanopeus harrisii tridentatus gelmisdir Bezi baliqlarin nerekimiler ceki kulme xullar qidasinda yengece rast gelinir Azerbaycanin sirin sularinda Pontastacus cinsinin 2 novu yayilmisdir Kateqoriyasi ve statusuMehdud arealli endem novdur Areali Respublikanin daxilindedir Qisa tesviriOrta olculu cay xercengidir Karapaks yumurtavari olub gozlerin arxasinda ve rostrumun esasinda tikanciqvari cixintilara malikdir Bas dos ve qarinciq yigcam aximli ve silindrik formadadir Iri qisqaclari var Qisqacin hereketsiz tayinin daxili sethinde girinticixinti yoxdur onun xarici sethi ise hamardir Qisqacin barmaqlari bir birine yaxinlasarken onlarin arasinda demek olar ki bosluq qalmir Rostrum qisa ve enli olub yaxsi inkisaf etmisdir Caylarin sanitarlari olub zooloji tedqiqatlarda ve qida obyekti kimi ehemiyyet kesb edir YayilmasiBoyuk Qafqazin cenub yamaclarindaki caylarda Qanix Talacay Girdimancay Eyricay Goycay caylarinda ve onlarin qollarinda rast gelinir Arealinda hiss olunacaq deyisilme nezere carpmir sayi suretle azalir Yasayis yeri ve heyat terziYatagini iri daslar orten ve arabir bitkilerden ibaret adaciqlara malik olan ve daimi suyu olan dag caylarinin dageteyi hisseleri Gece heyat terzi kecirir Sutkanin isiqli vaxtlari daslarin ve bitki koklerinin altindaki yuvaciqlarda gizlenir Ayri cinsli heyvan olub daxili mayalanmaga ve birbasa duzune inkisafa malikdir Disi ferd yumurtalarini ayaqlarina pleopod yapisdiraraq gezdirir Diger cay xercengleri kimi bunlar da bitki ve heyvani qidalarla olmus heyvan cesedlerine ustunluk verir qidalanir 10 ile qeder yasayir SayiAzsayli nov olub areal daxilindeki sularda her 100 kv m sahede 1 nadir hallarda 2 ferde rast gelinir SekillerMavi xercengIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Angyal D Simoes N Mascaro M Uptaded checklist historical overview and illustrated guide to the stygobiont Malacostraca Arthropoda Crustacea species of Yucatan Mexico ing Subterranean biologyPensoft Publishers 2020 Vol 36 P 99 ISSN 1768 1448 1314 2615 doi 10 3897 SUBTBIOL 36 53558Hemcinin bax