Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arxetip (yun. άρχέτυπον, άρχή – ilkin, başlanğıc və yun. τύπς) — zərbə; zərbə izi, nişanə, əlamət. fransız dilində köhnə tip, ilkin nümunə mənalarını verir. Karl Qustav Yunqa görə arxetiplər kollektiv şüursuzluğun nəticəsidir və davranışlarımızın səbəbidir. Yunqa görə, hər bir arxetip uyğun obyekt yaxud situаsiya ilə münasibətdə hissləri və fikirləri əks etdirir.
Hər şeyin ona görə həyata keçirildiyi düşünülən əsas ideya. Mundus archetypus: həqiqət dünyasında hər şeyin onlara görə həyata keçirildiyi ideyalar, ilk prinsiplər dünyası.
Antik fəlsəfədə
Proobraz, nümunə. Arxetip anlayışı əsasən Platona görə əqli qavranılan aləmə aid edilir. "ideya" və "paradiqma" arxetipin sinonimləri idi.
Yunq hesab edirdi ki, hər bir arxetip müəyyən növ hiss və fikrin müvafiq obyekt, yaxud vəziyyətlə əlaqədar ifadə olunma meyli ilə bağlıdır. O cümlədən qeyd edirdi ki, ayrı-ayrı mədəniyyətlər üçün xas olan rəmzlər arasında çox vaxt inanılmayacaq bənzərlik olur, çünki onlar bütün bəşəriyyət üçün ümumi olan arxetiplərə köklənmişdir.
Analitik psixologiyada
Arxetiplər insanın başçlıca psixi strukturlarının, həyəcanlarının, həyat hadisələrinin əsasını təşkil edən sxemlərdir. Arxetip anlayışını ilk dəfə Karl Qustav Yunq işlətmişdir.
Analitik mifologiyada
Arxetip – obrazın və onun daşıdığı mənanın başlanğıcdakı vəhdətidir, hər ikisinə aid "xüsusi enerji"dir. O hansısa əbədi həqiqət kimi də müəyyənləşə bilər. Lakin onun kokret obrazlaşmış və simvollaşmış məğzi xarici mühitin – tarixi şəraitin təsiri ilə dəyişir, ona görə də nə olduğunu anlamaq bizim üçün çətinləşir. K.Yunq arxetiplə bağlı fikirlərini məhlulun içərisindəki şəbəkənin krstallaşması ilə müqayisədə çatdırmağa təşəbbüs edir. Belə ki, məhlul isinməklə, yaxud müəyyən vaxt keçəndən sonra bərkiyir, dəmir şəbəkəni içinə alıb kristallaşır. "Kristal şəbəkə hər hansı bir kristala məxsus konkret formanı deyil, streometrik strukturu müəyyənləşdirir. Kiçik, yaxud böyük ola bilir. Ölçü həddinin sonsuz sayda mövcudluğundan formanın da müxtəlifliyinin sayı-hesabı yoxdur, eləcə də bir neçə bərk maddədən – kristaldan əmələ gəlir. Bu prosesdə həmişə eyni qalan yeganə cəhət tərkib hissəsindəki həndəsi tənasüblükdür. Bunu arxetipə də şamil etmək olar. Əsas etibarilə, o, adlandırıla və dəyişməz məna özəyinə malik ola bilər – lakin heç vaxt konkret görünüş, hadisə deyil, hər zaman ancaq nöqteyi-nəzər kimi meydana çıxır." Yəni arxetip həmişə ideyadır, maddilikdən məhrumdur. Məsələn, ağzından od püskürən çoxbaşlı əjdaha, dəyirman daşını ayaqlarına keçirib sürətlə qaçan div obrazları hər zaman təsəvvürə gətirilir, lakin heç vaxt gözə görünmür, yəni maddi substansiyaya çevrilmir, ideya olaraq qalır.
Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, miflərdə deyildiyi kimi, ruh, ağıl, şüur, emosiyalar (bütün müxtəliflikləri ilə birlikdə) Yaradıcı tərəfindən bir anın içində, bir göz qırpımında insana bəxş edilməklə o, canlılar arasında fərqləndirilməmişdir. Şüurun in-kişafına təkan verən qüvvənin əsasında elə fantastik, təbii və tarixi-mədəni obrazlar – miflər durur ki, bu gün həm abstraklığı, sakrallığı, həm primitivliyi, sadəliyi, həm də yerə, torpağa, yaşadığımız dünyaya, həyata bağlılığı, eləcə də duyğularımıza təsiri, düşündürücülüyü və universallığı ilə diqqəti cəlb edir.
Mənbə
- Adilə Nəzərova, "Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti"
- Azərbaycan-Türk mifologiyasi, folkloru və klassik ədəbiyyati
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Arxetip yun arxetypon arxh ilkin baslangic ve yun typs zerbe zerbe izi nisane elamet fransiz dilinde kohne tip ilkin numune menalarini verir Karl Qustav Yunqa gore arxetipler kollektiv suursuzlugun neticesidir ve davranislarimizin sebebidir Yunqa gore her bir arxetip uygun obyekt yaxud situasiya ile munasibetde hissleri ve fikirleri eks etdirir Her seyin ona gore heyata kecirildiyi dusunulen esas ideya Mundus archetypus heqiqet dunyasinda her seyin onlara gore heyata kecirildiyi ideyalar ilk prinsipler dunyasi Antik felsefedeProobraz numune Arxetip anlayisi esasen Platona gore eqli qavranilan aleme aid edilir ideya ve paradiqma arxetipin sinonimleri idi Yunq hesab edirdi ki her bir arxetip mueyyen nov hiss ve fikrin muvafiq obyekt yaxud veziyyetle elaqedar ifade olunma meyli ile baglidir O cumleden qeyd edirdi ki ayri ayri medeniyyetler ucun xas olan remzler arasinda cox vaxt inanilmayacaq benzerlik olur cunki onlar butun beseriyyet ucun umumi olan arxetiplere koklenmisdir Analitik psixologiyadaArxetipler insanin basclica psixi strukturlarinin heyecanlarinin heyat hadiselerinin esasini teskil eden sxemlerdir Arxetip anlayisini ilk defe Karl Qustav Yunq isletmisdir Analitik mifologiyadaArxetip obrazin ve onun dasidigi menanin baslangicdaki vehdetidir her ikisine aid xususi enerji dir O hansisa ebedi heqiqet kimi de mueyyenlese biler Lakin onun kokret obrazlasmis ve simvollasmis megzi xarici muhitin tarixi seraitin tesiri ile deyisir ona gore de ne oldugunu anlamaq bizim ucun cetinlesir K Yunq arxetiple bagli fikirlerini mehlulun icerisindeki sebekenin krstallasmasi ile muqayisede catdirmaga tesebbus edir Bele ki mehlul isinmekle yaxud mueyyen vaxt kecenden sonra berkiyir demir sebekeni icine alib kristallasir Kristal sebeke her hansi bir kristala mexsus konkret formani deyil streometrik strukturu mueyyenlesdirir Kicik yaxud boyuk ola bilir Olcu heddinin sonsuz sayda movcudlugundan formanin da muxtelifliyinin sayi hesabi yoxdur elece de bir nece berk maddeden kristaldan emele gelir Bu prosesde hemise eyni qalan yegane cehet terkib hissesindeki hendesi tenasublukdur Bunu arxetipe de samil etmek olar Esas etibarile o adlandirila ve deyismez mena ozeyine malik ola biler lakin hec vaxt konkret gorunus hadise deyil her zaman ancaq noqteyi nezer kimi meydana cixir Yeni arxetip hemise ideyadir maddilikden mehrumdur Meselen agzindan od puskuren coxbasli ejdaha deyirman dasini ayaqlarina kecirib suretle qacan div obrazlari her zaman tesevvure getirilir lakin hec vaxt goze gorunmur yeni maddi substansiyaya cevrilmir ideya olaraq qalir Xususi vurgulamaq lazimdir ki miflerde deyildiyi kimi ruh agil suur emosiyalar butun muxteliflikleri ile birlikde Yaradici terefinden bir anin icinde bir goz qirpiminda insana bexs edilmekle o canlilar arasinda ferqlendirilmemisdir Suurun in kisafina tekan veren quvvenin esasinda ele fantastik tebii ve tarixi medeni obrazlar mifler durur ki bu gun hem abstrakligi sakralligi hem primitivliyi sadeliyi hem de yere torpaga yasadigimiz dunyaya heyata bagliligi elece de duygularimiza tesiri dusunduruculuyu ve universalligi ile diqqeti celb edir MenbeAdile Nezerova Felsefe terminlerinin izahli lugeti Azerbaycan Turk mifologiyasi folkloru ve klassik edebiyyati