Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Árda (kv: /'arda/) — C. R. R. Tolkinin legendariumunda Yer kürəsinin adı, "Üzüklərin hökmdarında" və əlaqəli əsərlərdə bütün qeyd olunan yerləri özündə cəmləşdirən bir dünya, aləm. Faktiki olaraq bu Tolkinin icad etdiyi mifik tarixdə Yer planeti və günəş sistemidir. Ardada bir neçə dəniz və okean, Orta Dünya və qitələri, İkinci Dövrdə mövcud olan nəhəng adası və Tolkinin qaralamalarında qeyd etdiyi digər torpaqlar yerləşirdi.
Ümumi məlumat
Arda Tolkinın kosmologiyasında Eä kainatının bir hissəsidir. O, Eä-nın qalan hissəsi kimi, vasitəsilə yəni elflər və üçün yaradılmışdır.
Tolkin kosmologiyasında Günəş, Ay, ulduzlar və digər göy cisimləri bu planetin orbitində olduğundan, onlar da Ardanın bir hissəsi hesab olunur, ona görə də Arda bəzən "Günəş sistemi" kimi təxmin edilir. Göy cisimlərsiz bu Planetin özü isə Ambar və ya İmbar adlanır.
Əvvəldən Arda yastı formasında idi, burada yerləşən qitələr nəhəng Ekkaya (kv. Ekkaia) və ya Vaya (kv. Váya; ing. Encircling Sea "Əhatə dənizi" və ya "Zahiri dəniz") okeanı ilə əhatə olunmuşdu, Beleqaer (sind. Belegaer; ing. Great Sea "Böyük dəniz") okeanı və Ayıran dənizlər isə (ing. Sundering Seas) qitələri bir-birindən ayırırdı. Birinci Dövrdə Orta Dünyanın şimal-qərbində yerləşən , Qəzəb Müharibəsi nəticəsində məhv edilmişdir.
Orta Dünyanın cənubunda və şərqində (ing. Dark Land) adlanan bir qitə mövcud idi. Şərqdə nisbətən kiçik qitəsi yerləşirdi, yastı dünyanı işıqlandıran Günəş Qapısına yaxın olduğuna görə bu qitə belə adlanırdı.
Orta Dünyanın cənubu və şərqi haqqında çox az məlumat olduğu kimi, bu qitələr haqqında da çox az məlumat var. Ola bilsin ki, Tolkin ayrı qitələri yox, Orta Dünyanın uzaq bölgələrini nəzərdə tuturdu. Orta Dünyanın cənubunda Yaxın Torpaqlar (ing. Hither Lands) yerləşirdi, hara ki adlı ərazi də daxil idi. Harad sözü ümumi mənada cənub bölgəsini ifadə edirdi və təkcə və cənubundakı torpaqlara deyil, ümumiyyətlə Orta Dünyanın cənubuna aid edilirdi. Yaxın Harad'da çoxlu gün altında yanmış səhralar var idi, bu səhralar daha cənubda, çox guman, mumakillərin vətəni olan keçilməz cəngəlliyə keçirdi. Uzaq Haradın sakinlərinin də tünd, sanki günəşdə yanmış dəriləri var idi.
Geniş şərq torpaqları ümumi olaraq Run adlanırdı, baxmayaraq ki, bu söz yalnız Run dəniziylə (ing. Sea of Rhûn) və Qaçan çayla (ing. River Running) birbaşa bitişik əraziyə aid edilə bilərdi. Burada yaşayan isterlinglər (ing. Easterlings), kimi müxtəlif xalqların konqlomerasiyası idi.
Orta Dünyanın dənizə çıxan uzaq şərq sərhədləri haqqında məlumat daha da azdı. Məlumdur ki, qədim zamanlarda orada şimaldan cənuba nəhəng Orokarni ("Qırmızı dağlar") dağ silsiləsi uzanırdı, oxşar dağ silsiləsi Ered Luin ("Göy Dağlar") qitənin qərbindədə mövcud idi (dərin qədimlikdə dünya simmetrik idi). Elflər ilk dəfə orada, uzaq şərqdə peyda olurlar. Onların vətəni Kuiviénen (kv. Cuiviénen) artıq Üçüncü Dövrdə mövcud deyildi. Üçüncü Dövrdə Orokarninin mövcudluğu məlum deyil (Ered Luin ölçüdə çox azalsa da, yoxa çıxmır). Runun uzaq şərqində, Sauronun fəth etdiyi torpaqlarda ona qarşı üsyan qaldırmaq üçün oraya yollanmışdır, lakin onların fəaliyyəti haqqında məlumat qərb torpaqlarına heç vaxt çatmamışdı. Yəqin ki, Göy cadugərlər öz tapşırıqlarını yerinə yetirə bilməmişdilər, ya Saruman kimi onlar da insanları idarə etməyə başladılar, ya da Radaqast kimi müəyyən bir ərazinin və ya xalqın himayədarı oldular və bütün Orta Dünyanın taleyi ilə narahat olmağı tərgitdilər. Onların heç birinin geri qayıtmaması dəqiq məlumdur.
İkinci Dövrdə édain üçün Böyük dənizdə adası yaradılır. İkinci Dövrün böyük qismi bu ada mövcud idi, lakin numenorluların təşəxxüsü səbəbindən qadağasını pozaraq hərbi əmiliyyatla getməsinə görə Numenor məhv edilmişdir.
Numenorun məhv olmasından sonra Arda kürə formasına dəyişdi, dünya kiçildi. Aman dünya dairələrindən uzaqlaşdırıldı üçün həmişəlik əlçatmaz oldu, bundan sonra ora yalnız elflər çata bilərdi. istəyi ilə yoxa çıxan torpaqlar əvəzinə Orta Dünyanın şərqində və qərbində yeni torpaqlar yarandı.
"Arda" sözü Tolkin tərəfindən çox güman german dillərindən (nid. "aarde", alm. "Erde") götürülmüşdür və analoji olaraq ingiliscə "Earth" sözü ilə eynidir. Amma əlbəttə, Tolkinin mifologiyasında bu sözün real dillərlə heç bir əlaqəsi yox idi və Kvenya dilinə aid idi.
Təhriflənməmiş Arda
tərəfindən yaradılan əzəli dünya "Təhriflənməmiş Arda" adlanırdı (ing. Arda Unmarred; ya da kv. Arda Alahasta). Bu dünya Valar və Melkor arasındakı müharibələr nəticəsində dəyişmişdir, yalnız bir hissəsi, , toxunulmamış qalır. Təhrif edilməmiş Arda hava (Vista), işıq (İlmen) və efir qişaları içərisində yerləşən və Zahiri Okean Ekkaya ilə əhatə olunmuş yastı simmetrik disk idi. Ekkaya okeanı, öz növbəsində, İllumbarla — dünyanın görünməz divarları ilə əhatə olunmuşdu, onun arxasında sonsuz bir Boşluq — Kuma mövcud idi. Birinci Müharibə zamanı Ardanın mükəmməl simmetriyası dağılır və qitə bölünür.
Təhriflənmiş Arda
Yeni dünya Təhriflənmiş Arda (ing. Arda Marred) adlanmaqa başlayır, çünki Melkorun ruhu Fëa bütün dünyaya yayılmışdır. Bu dünyada şər və zorakılıq, xəstəliklər, dözülməz soyuq və isti həm də başqa şeylər mümkündür, hansılar ki Təhriflənməmiş Ardada mümkün deyildi.
Təhriflənmiş Arda, həmçinin elflərin ölümsüzlüyü ideyasını təhrif etdi, Təhriflənmiş Ardada elflər yavaş-yavaş zəifləyirlər, bədənləri ruha çevriləcək qədər incələşir. Bu proses yalnız dayandırıla bilərdi, bu və başqa səbəblərdən bütün elflər əvvəl-axır Valinora getməyə məcbur oldular. Qüvvət üzüklərinin qabiliyyətlərindən biri də zamana hakim olmaq idi, bunun sayəsində və Qaladriel onlara tabe olan krallıqlardakı elflərin solma prosesini dayandıra bilirdilər. məhv edildikdən sonra elflərin üzükləri güclərini itirdi və Dördüncü Dövrün əvvəlində bir çox elf Orta Dünyanı həmişəlik tərk etdi.
İstinadlar
- Garbowski, Christopher. Middle-earth // Drout, Michael D. C. (redaktor). J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. Routledge. 2013 [2007]. 422–427. ISBN .
- Larsen, Kristine. Sarah Wells (redaktor). "A Little Earth of His Own: Tolkien's Lunar Creation Myths". In the Ring Goes Ever on: Proceedings of the Tolkien 2005 Conference. The Tolkien Society. 2. 2008: 394–403.
- Bolintineanu, Alexandra. Arda // Drout, Michael D. C. (redaktor). J. R. R. Tolkien Encyclopedia. Routledge. 2013. 24–25. ISBN .
- Larsen, Kristine, "A Little Earth of His Own: Tolkien's Lunar Creation Myths." In The Ring Goes Ever On: Proceedings of the Tolkien 2005 Conference, Vol. 2, ed. Sarah Wells. The Tolkien Society, 394–403, 2008.
- Shippey, Tom. The Road to Middle-Earth (Third). The Lost Straight Road: HarperCollins. 2005 [1982]. 324–328. ISBN .
Ədəbiyyat
David Day. An Atlas of Tolkien. San Dieqo: Thunder Bay Press. 2015. səh. 256. ISBN .
Xarici keçidlər
- Арда-на-Куличках
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Arda kv arda C R R Tolkinin legendariumunda Yer kuresinin adi Uzuklerin hokmdarinda ve elaqeli eserlerde butun qeyd olunan yerleri ozunde cemlesdiren bir dunya alem Faktiki olaraq bu Tolkinin icad etdiyi mifik tarixde Yer planeti ve gunes sistemidir Ardada bir nece deniz ve okean Orta Dunya ve qiteleri Ikinci Dovrde movcud olan neheng adasi ve Tolkinin qaralamalarinda qeyd etdiyi diger torpaqlar yerlesirdi Umumi melumatArda Ciraqlar DovrundeArda Agaclar Dovrunde Arda Tolkinin kosmologiyasinda Ea kainatinin bir hissesidir O Ea nin qalan hissesi kimi vasitesile yeni elfler ve ucun yaradilmisdir Tolkin kosmologiyasinda Gunes Ay ulduzlar ve diger goy cisimleri bu planetin orbitinde oldugundan onlar da Ardanin bir hissesi hesab olunur ona gore de Arda bezen Gunes sistemi kimi texmin edilir Goy cisimlersiz bu Planetin ozu ise Ambar ve ya Imbar adlanir Evvelden Arda yasti formasinda idi burada yerlesen qiteler neheng Ekkaya kv Ekkaia ve ya Vaya kv Vaya ing Encircling Sea Ehate denizi ve ya Zahiri deniz okeani ile ehate olunmusdu Beleqaer sind Belegaer ing Great Sea Boyuk deniz okeani ve Ayiran denizler ise ing Sundering Seas qiteleri bir birinden ayirirdi Birinci Dovrde Orta Dunyanin simal qerbinde yerlesen Qezeb Muharibesi neticesinde mehv edilmisdir Orta Dunyanin cenubunda ve serqinde ing Dark Land adlanan bir qite movcud idi Serqde nisbeten kicik qitesi yerlesirdi yasti dunyani isiqlandiran Gunes Qapisina yaxin olduguna gore bu qite bele adlanirdi Orta Dunyanin cenubu ve serqi haqqinda cox az melumat oldugu kimi bu qiteler haqqinda da cox az melumat var Ola bilsin ki Tolkin ayri qiteleri yox Orta Dunyanin uzaq bolgelerini nezerde tuturdu Orta Dunyanin cenubunda Yaxin Torpaqlar ing Hither Lands yerlesirdi hara ki adli erazi de daxil idi Harad sozu umumi menada cenub bolgesini ifade edirdi ve tekce ve cenubundaki torpaqlara deyil umumiyyetle Orta Dunyanin cenubuna aid edilirdi Yaxin Harad da coxlu gun altinda yanmis sehralar var idi bu sehralar daha cenubda cox guman mumakillerin veteni olan kecilmez cengelliye kecirdi Uzaq Haradin sakinlerinin de tund sanki gunesde yanmis derileri var idi Genis serq torpaqlari umumi olaraq Run adlanirdi baxmayaraq ki bu soz yalniz Run deniziyle ing Sea of Rhun ve Qacan cayla ing River Running birbasa bitisik eraziye aid edile bilerdi Burada yasayan isterlingler ing Easterlings kimi muxtelif xalqlarin konqlomerasiyasi idi Orta Dunyanin denize cixan uzaq serq serhedleri haqqinda melumat daha da azdi Melumdur ki qedim zamanlarda orada simaldan cenuba neheng Orokarni Qirmizi daglar dag silsilesi uzanirdi oxsar dag silsilesi Ered Luin Goy Daglar qitenin qerbindede movcud idi derin qedimlikde dunya simmetrik idi Elfler ilk defe orada uzaq serqde peyda olurlar Onlarin veteni Kuivienen kv Cuivienen artiq Ucuncu Dovrde movcud deyildi Ucuncu Dovrde Orokarninin movcudlugu melum deyil Ered Luin olcude cox azalsa da yoxa cixmir Runun uzaq serqinde Sauronun feth etdiyi torpaqlarda ona qarsi usyan qaldirmaq ucun oraya yollanmisdir lakin onlarin fealiyyeti haqqinda melumat qerb torpaqlarina hec vaxt catmamisdi Yeqin ki Goy cadugerler oz tapsiriqlarini yerine yetire bilmemisdiler ya Saruman kimi onlar da insanlari idare etmeye basladilar ya da Radaqast kimi mueyyen bir erazinin ve ya xalqin himayedari oldular ve butun Orta Dunyanin taleyi ile narahat olmagi tergitdiler Onlarin hec birinin geri qayitmamasi deqiq melumdur Ikinci Dovrde edain ucun Boyuk denizde adasi yaradilir Ikinci Dovrun boyuk qismi bu ada movcud idi lakin numenorlularin tesexxusu sebebinden qadagasini pozaraq herbi emiliyyatla getmesine gore Numenor mehv edilmisdir suqutu ve Dunyanin Deyismesi Qitelerin formalari sirf sxematikdir Numenorun mehv olmasindan sonra Arda kure formasina deyisdi dunya kicildi Aman dunya dairelerinden uzaqlasdirildi ucun hemiselik elcatmaz oldu bundan sonra ora yalniz elfler cata bilerdi isteyi ile yoxa cixan torpaqlar evezine Orta Dunyanin serqinde ve qerbinde yeni torpaqlar yarandi Arda sozu Tolkin terefinden cox guman german dillerinden nid aarde alm Erde goturulmusdur ve analoji olaraq ingilisce Earth sozu ile eynidir Amma elbette Tolkinin mifologiyasinda bu sozun real dillerle hec bir elaqesi yox idi ve Kvenya diline aid idi Tehriflenmemis Ardaterefinden yaradilan ezeli dunya Tehriflenmemis Arda adlanirdi ing Arda Unmarred ya da kv Arda Alahasta Bu dunya Valar ve Melkor arasindaki muharibeler neticesinde deyismisdir yalniz bir hissesi toxunulmamis qalir Tehrif edilmemis Arda hava Vista isiq Ilmen ve efir qisalari icerisinde yerlesen ve Zahiri Okean Ekkaya ile ehate olunmus yasti simmetrik disk idi Ekkaya okeani oz novbesinde Illumbarla dunyanin gorunmez divarlari ile ehate olunmusdu onun arxasinda sonsuz bir Bosluq Kuma movcud idi Birinci Muharibe zamani Ardanin mukemmel simmetriyasi dagilir ve qite bolunur Tehriflenmis ArdaYeni dunya Tehriflenmis Arda ing Arda Marred adlanmaqa baslayir cunki Melkorun ruhu Fea butun dunyaya yayilmisdir Bu dunyada ser ve zorakiliq xestelikler dozulmez soyuq ve isti hem de basqa seyler mumkundur hansilar ki Tehriflenmemis Ardada mumkun deyildi Tehriflenmis Arda hemcinin elflerin olumsuzluyu ideyasini tehrif etdi Tehriflenmis Ardada elfler yavas yavas zeifleyirler bedenleri ruha cevrilecek qeder incelesir Bu proses yalniz dayandirila bilerdi bu ve basqa sebeblerden butun elfler evvel axir Valinora getmeye mecbur oldular Quvvet uzuklerinin qabiliyyetlerinden biri de zamana hakim olmaq idi bunun sayesinde ve Qaladriel onlara tabe olan kralliqlardaki elflerin solma prosesini dayandira bilirdiler mehv edildikden sonra elflerin uzukleri guclerini itirdi ve Dorduncu Dovrun evvelinde bir cox elf Orta Dunyani hemiselik terk etdi IstinadlarGarbowski Christopher Middle earth Drout Michael D C redaktor J R R Tolkien Encyclopedia Scholarship and Critical Assessment Routledge 2013 2007 422 427 ISBN 978 0 415 86511 1 Larsen Kristine Sarah Wells redaktor A Little Earth of His Own Tolkien s Lunar Creation Myths In the Ring Goes Ever on Proceedings of the Tolkien 2005 Conference The Tolkien Society 2 2008 394 403 Bolintineanu Alexandra Arda Drout Michael D C redaktor J R R Tolkien Encyclopedia Routledge 2013 24 25 ISBN 978 0 415 86511 1 Larsen Kristine A Little Earth of His Own Tolkien s Lunar Creation Myths In The Ring Goes Ever On Proceedings of the Tolkien 2005 Conference Vol 2 ed Sarah Wells The Tolkien Society 394 403 2008 Shippey Tom The Road to Middle Earth Third The Lost Straight Road HarperCollins 2005 1982 324 328 ISBN 978 0261102750 EdebiyyatDavid Day An Atlas of Tolkien San Dieqo Thunder Bay Press 2015 seh 256 ISBN 978 1 62686 493 1 Xarici kecidlerArda na Kulichkah