Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arxaik Homo sapiens, anatomik cəhətdən müasir bir görünüşə sahib olan insandan (Homo sapiens sapiens) fərqli olaraq 500.000 il əvvəl yaşamış Homo cinsinin bəzi növlərini əhatə edən geniş bir termindir. Termin Homo heidelbergensis, Homo rhodesiensis, Homo neanderthalensis və bəzən Homo antisessor növlərini əhatə edir. Neandertallar kimi böyük olan digər ibtidai insanlar, neandertallara məxsus olan, xüsusilə üz cizgilərindəki struktur xüsusiyyətlərini daşımırlar.
| Arxantroplar | ||||
|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||
| XƏTA: latin parametri doldurulmayıb. | ||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
| XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin | ||||
| ||||
Məlumdur ki, 1862-ci ildə K. Fokt insanların insanabənzər meymunlardan yaranması nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür (simial nəzəriyyə). İnsanlarla meymunlar arasında aralıq mərhələ təşkil edən canlı varlıqların nə vaxtsa mövcud olduğunu əsas götürən Ernest Hekkel 1866-cı ildə onları meymun insan yaxud pitekantrop adlandırmışdı.
Pitekantropların ilkin qalıqları 1891–1893-cü illərdə İndoneziyanın Yava adasında Solo çayı sahilində Trinil kəndi ərazisində Y. Dübua tərəfindən aşkar olundu. 1891-ci ildə diş qalıqları, 1892-ci ildə 3 kəllə sümüyü, diş və bud sümüyünün qalıqları aşkar olundu və 1893-cü ildə Avropaya gətirildi. Tapıntılar 1894-cü ildə ilk dəfə bioloji cəhətdən tədqiq edildi. Həmin dövrdə Yava tapıntılarının yaşı geoloji şkalaya uyğun olaraq 600 min il bundan əvvələ aid edilsə də, müasir dövrdə onların təxminən 2 milyon il bundan əvvəl mövcud olduqları müəyyənləşdirildi. Müasir dövrdə həmin tapıntılar ən qədim insanlara aid edilir və Arxantropların ilkin tapıntısı kimi qəbul olunurlar. Bud sümüyünün düzqamətli Hominidlərə aid olduğunu bildirən Dübua 1896-cı ildə bu tapıntını Pitekantropus Erektus – Düzyeriyən meymun adlandırmışdı. Digər tədqiqatçılar Vadvord və Virxov skelet qalıqlarını analiz edərək onları böyük ölçülü hibbonlara aid etmişlər. 1936-cı ildə Kenniqsvald Yava adasında qazıntıları davam etdirir və 1941-ci ilə qədər burada üç kəllə sümüyü və üç alt çənə sümüyü aşkar etdi. Tapıntılar Dübuanın Pitekantrop tapıntısı ilə oxşarlıq təşkil edir. Bu tapıntıların əksəriyyəti sonradan Veydenreyx tərəfindən Homo Erektus tipi altında sistemləşdirilmişdi. Tədqiqatçılar pitekantropların tapıntılarının əsasında onların morfologiyasını müəyyən etmişlər. Müəyyən olunub ki, onlar müasir insandan kəskin fərqlənsə də, skelet sümüklərinin quruluşuna və möhkəmliyinə görə meymunlarla bağlılıqları olmamışdır. Pitekantropların skeletində birinci insani üçlük (triada) əlamətləri tam formalaşmışdı. Bipedalizm onlarda müasir insanlardan demək olar ki, fərqlənirdi. Ayaqlarında əyridabanlılıq formalaşmışdı. Əllərin uzunluğu ayaqların uzunluğundan qısa idi, baş barmaq digər barmaqlarla müqayisədə həm yerləşməsində, həm də mütəhərrikliyində insandan fərqlənmirdi. Onların beyin tutumu 900–950 sm3 arasında olmuşdu. Eyni zamanda pitekantropların morfologiyasında arxaik əlamətlər mövcud olmuşdu:
1. Qaşaltı çıxıntının böyüklüyü;
2. Kəllə skeletində üz nahiyəsinin böyüklüyü;
3. Alınlarının kifayət qədər maililiyi;
4. Alt çənə çıxıntısının tam inkişaf etməməsi;
5. Kəllə sümüyünün topoqrafik analizi nəticəsində müasir insanlara məxsus olan cəhətlərin olmaması
Arxantropların digər bir qrupu Sinantroplar (Pekinin Çin adamı) hesab olunur. 1918-ci ildə İsveç tədqiqatçısı Anderson tərəfindən Pekin yaxınlığında Homo Erektuslara aid qalıqlar aşkar olunub. 1927-ci ildə Çjoukoudyan mağarasından çinli antropoloq Pey Ven Çjoun tərəfindən Sinantropların qalıqları aşkar olunub. 1929–1933-cü illərdə buradan üç kəllə sümüyü aşkar olunub. 1936-cı ilə qədər 40 fərdə aid 200-dən artıq sümük qalıqları aşkar olunub. Tapıntıların yaşı 770 min ildən 300 min il bundan əvvəlki dövrə qədər mərhələni əhatə edir. Tapıntıları antropoloji cəhətdən Veydenreyx və T. Şadden tədqiq etmişdir. Sinantropların əsas morfoloji xüsusiyyətləri aşağıdakılardı:
1. Beyin tutumları 950 sm3 – 1150 sm³ arasında olmuşdur;
2. Əsas fərqləndirici cəhətləri bədənin sağ tərəfinin hərəkət mərkəzlərinin sol tərəf hərəkət mərkəzlərinə nisbətən zəif inkişaf etməsi;
3. Boyları təqribən 160 sm, çəkiləri isə 60–80 kq olmuşdur.
Sinantropların əsas arxaik əlamətləri alınlarının nisbətən maili olması, qaşaltı sümük çıxıntısının böyük olması, alt çənə sümüyünün nisbətən zəif inkişafıdır. Son dövrlərdə rus tədqiqatçısı Koteç Kovanın Sinantropların kəllə sümüyünün daxili topoqrafiyasını öyrənmiş, gicgah və ənsə nahiyələrinə görə beynin inkişafının zəif olduğunu bildirmişdi. 1963-cü ildə antropoloq Vu tərəfindən Lantian ərazisindən alt çənə sümüyü və kəllə qapağı aşkar edilmişdi. Sonrakı dövrdə üç fərdə məxsus diş və digər sümüklər aşkar olunmuşdu. Bunların beyin tutumu 800 sm3 olmuşdur. Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu tapıntılar Asiyada Sinantroplardan əvvəl yaşamış ən qədim ikiayaqlı varlığa məxsusdur. Onların yaşı 1.5 milyon il bundan əvvələ aid olunur.
1960-cı ildə Əlcəzairdə Aranbur və Xofştetter Arxantropun qalıqları aşkar olundu. Tapıntılar 1950-ci ildə aşkar olunmuş Telantroplarla müqayisə olunmuş və Heydelberq adamına bənzədilmişdir. Xronoloji cəhətdən Arxantropların digər bir növü 1907-ci ildə Mauer kəndində Qrafenreyin karxanasında aşkar olunmuşdu. Tədqiqatçı Şetenzak bu tapıntını Heydelberq adamı adlandırmışdı. İlk tapıntı alt çənə sümüyü və dişlərdən ibarət olmuşdu. Onun yaşı 500–700 min il bundan əvvəl müəyyənləşdirilmişdir. Diş sistemindəki bəzi xüsusiyyətləri hətta Pitekantroplardan da arxaik hesab olunurlar. Oxşar skeletlər Fransada Araqo yaxınlığında Ştaynxaynda, Yunanıstanda Petraloneddə, İtaliyada Çampate düşərgəsində aşkar olunmuşdu. Bu tapıntılar bədən quruluşuna və kəllə skeletinə görə Sinantroplarla bənzər hesab edilirlər. Bəzi tədqiqatçılar Heydelberq adamını Antisessor və Rodeziya adamı olmaqla iki qrupa bölürlər. Ehtimal olunur ki, Heydelberq adamı dəfn ayinlərinin əsasını qoymuşdur. İspaniyada bu tipli insan qalıqları ilə yanaşı qırmızı kvarsitdən hazırlanmış ayin məqsədli artefakt tapılmışdı. Bu artefakt eskalibik adlandırılmışdı.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Arxaik Homo sapiens anatomik cehetden muasir bir gorunuse sahib olan insandan Homo sapiens sapiens ferqli olaraq 500 000 il evvel yasamis Homo cinsinin bezi novlerini ehate eden genis bir termindir Termin Homo heidelbergensis Homo rhodesiensis Homo neanderthalensis ve bezen Homo antisessor novlerini ehate edir Neandertallar kimi boyuk olan diger ibtidai insanlar neandertallara mexsus olan xususile uz cizgilerindeki struktur xususiyyetlerini dasimirlar ArxantroplarElmi tesnifatXETA latin parametri doldurulmayib Beynelxalq elmi adiXETA HAQQINDA MELUMAT Bu parametr doldurulmayib latinSekil axtarisi Melumdur ki 1862 ci ilde K Fokt insanlarin insanabenzer meymunlardan yaranmasi nezeriyyesini ireli surmusdur simial nezeriyye Insanlarla meymunlar arasinda araliq merhele teskil eden canli varliqlarin ne vaxtsa movcud oldugunu esas goturen Ernest Hekkel 1866 ci ilde onlari meymun insan yaxud pitekantrop adlandirmisdi Pitekantroplarin ilkin qaliqlari 1891 1893 cu illerde Indoneziyanin Yava adasinda Solo cayi sahilinde Trinil kendi erazisinde Y Dubua terefinden askar olundu 1891 ci ilde dis qaliqlari 1892 ci ilde 3 kelle sumuyu dis ve bud sumuyunun qaliqlari askar olundu ve 1893 cu ilde Avropaya getirildi Tapintilar 1894 cu ilde ilk defe bioloji cehetden tedqiq edildi Hemin dovrde Yava tapintilarinin yasi geoloji skalaya uygun olaraq 600 min il bundan evvele aid edilse de muasir dovrde onlarin texminen 2 milyon il bundan evvel movcud olduqlari mueyyenlesdirildi Muasir dovrde hemin tapintilar en qedim insanlara aid edilir ve Arxantroplarin ilkin tapintisi kimi qebul olunurlar Bud sumuyunun duzqametli Hominidlere aid oldugunu bildiren Dubua 1896 ci ilde bu tapintini Pitekantropus Erektus Duzyeriyen meymun adlandirmisdi Diger tedqiqatcilar Vadvord ve Virxov skelet qaliqlarini analiz ederek onlari boyuk olculu hibbonlara aid etmisler 1936 ci ilde Kenniqsvald Yava adasinda qazintilari davam etdirir ve 1941 ci ile qeder burada uc kelle sumuyu ve uc alt cene sumuyu askar etdi Tapintilar Dubuanin Pitekantrop tapintisi ile oxsarliq teskil edir Bu tapintilarin ekseriyyeti sonradan Veydenreyx terefinden Homo Erektus tipi altinda sistemlesdirilmisdi Tedqiqatcilar pitekantroplarin tapintilarinin esasinda onlarin morfologiyasini mueyyen etmisler Mueyyen olunub ki onlar muasir insandan keskin ferqlense de skelet sumuklerinin qurulusuna ve mohkemliyine gore meymunlarla bagliliqlari olmamisdir Pitekantroplarin skeletinde birinci insani ucluk triada elametleri tam formalasmisdi Bipedalizm onlarda muasir insanlardan demek olar ki ferqlenirdi Ayaqlarinda eyridabanliliq formalasmisdi Ellerin uzunlugu ayaqlarin uzunlugundan qisa idi bas barmaq diger barmaqlarla muqayisede hem yerlesmesinde hem de muteherrikliyinde insandan ferqlenmirdi Onlarin beyin tutumu 900 950 sm3 arasinda olmusdu Eyni zamanda pitekantroplarin morfologiyasinda arxaik elametler movcud olmusdu 1 Qasalti cixintinin boyukluyu 2 Kelle skeletinde uz nahiyesinin boyukluyu 3 Alinlarinin kifayet qeder maililiyi 4 Alt cene cixintisinin tam inkisaf etmemesi 5 Kelle sumuyunun topoqrafik analizi neticesinde muasir insanlara mexsus olan cehetlerin olmamasi Arxantroplarin diger bir qrupu Sinantroplar Pekinin Cin adami hesab olunur 1918 ci ilde Isvec tedqiqatcisi Anderson terefinden Pekin yaxinliginda Homo Erektuslara aid qaliqlar askar olunub 1927 ci ilde Cjoukoudyan magarasindan cinli antropoloq Pey Ven Cjoun terefinden Sinantroplarin qaliqlari askar olunub 1929 1933 cu illerde buradan uc kelle sumuyu askar olunub 1936 ci ile qeder 40 ferde aid 200 den artiq sumuk qaliqlari askar olunub Tapintilarin yasi 770 min ilden 300 min il bundan evvelki dovre qeder merheleni ehate edir Tapintilari antropoloji cehetden Veydenreyx ve T Sadden tedqiq etmisdir Sinantroplarin esas morfoloji xususiyyetleri asagidakilardi 1 Beyin tutumlari 950 sm3 1150 sm arasinda olmusdur 2 Esas ferqlendirici cehetleri bedenin sag terefinin hereket merkezlerinin sol teref hereket merkezlerine nisbeten zeif inkisaf etmesi 3 Boylari teqriben 160 sm cekileri ise 60 80 kq olmusdur Sinantroplarin esas arxaik elametleri alinlarinin nisbeten maili olmasi qasalti sumuk cixintisinin boyuk olmasi alt cene sumuyunun nisbeten zeif inkisafidir Son dovrlerde rus tedqiqatcisi Kotec Kovanin Sinantroplarin kelle sumuyunun daxili topoqrafiyasini oyrenmis gicgah ve ense nahiyelerine gore beynin inkisafinin zeif oldugunu bildirmisdi 1963 cu ilde antropoloq Vu terefinden Lantian erazisinden alt cene sumuyu ve kelle qapagi askar edilmisdi Sonraki dovrde uc ferde mexsus dis ve diger sumukler askar olunmusdu Bunlarin beyin tutumu 800 sm3 olmusdur Tedqiqatcilar hesab edirler ki bu tapintilar Asiyada Sinantroplardan evvel yasamis en qedim ikiayaqli varliga mexsusdur Onlarin yasi 1 5 milyon il bundan evvele aid olunur 1960 ci ilde Elcezairde Aranbur ve Xofstetter Arxantropun qaliqlari askar olundu Tapintilar 1950 ci ilde askar olunmus Telantroplarla muqayise olunmus ve Heydelberq adamina benzedilmisdir Xronoloji cehetden Arxantroplarin diger bir novu 1907 ci ilde Mauer kendinde Qrafenreyin karxanasinda askar olunmusdu Tedqiqatci Setenzak bu tapintini Heydelberq adami adlandirmisdi Ilk tapinti alt cene sumuyu ve dislerden ibaret olmusdu Onun yasi 500 700 min il bundan evvel mueyyenlesdirilmisdir Dis sistemindeki bezi xususiyyetleri hetta Pitekantroplardan da arxaik hesab olunurlar Oxsar skeletler Fransada Araqo yaxinliginda Staynxaynda Yunanistanda Petralonedde Italiyada Campate dusergesinde askar olunmusdu Bu tapintilar beden qurulusuna ve kelle skeletine gore Sinantroplarla benzer hesab edilirler Bezi tedqiqatcilar Heydelberq adamini Antisessor ve Rodeziya adami olmaqla iki qrupa bolurler Ehtimal olunur ki Heydelberq adami defn ayinlerinin esasini qoymusdur Ispaniyada bu tipli insan qaliqlari ile yanasi qirmizi kvarsitden hazirlanmis ayin meqsedli artefakt tapilmisdi Bu artefakt eskalibik adlandirilmisdi