Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Andreas Qrifius (alm. Andreas Gryphius; əsl adı Андреас Грайф, alm. Andreas Greif; 2 oktyabr 1616 - 16 iyul 1664) — alman şairi, dramaturqu.
| Andreas Qrifius | |
|---|---|
| alm. Andreas Gryphius | |
 | |
| Doğum adı | Andreas Greif |
| Doğum tarixi | 2 oktyabr 1616[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 16 iyul 1664[…](47 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | insult |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | dramaturq, şair, şair-vəkil[d], yazıçı |
| Əsərlərinin dili | alman dili |
| Janrlar | teatr pyesi, lirika |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
XVII əsr alman dramatur-giyasının ən tanınmış nümayəndəsi Andreas Qrifius olmuşdur. Çətin bir yaradıcılıq yolu keçən bu istedadlı sənətkar klassisist estetika mövqeyində dayansa da, barokko cərəyanının güclü təsiri altında olmuşdur, alman gerçəkliyinin ölüm saçan abu-havası da burada az rol oynamamışdır.
Qrifius Sileziyanın Qloqau şəhərində ruhani ailəsində doğulur. Hələ məktəbdə oxuduğu vaxt qədim və yeni dilləri öyrənməyə xüsusi maraq göstərir. Dansiqdə latın dilini öyrənir, Opitslə tanış olur. Sileziyaya qayıdanda müharibənin dəhşətləri ilə qarşılaşır, gördüyü hadisələr onun yaddaşında silinməz izlər buraxır, yaradıcılığının əsas mövzularından birinə çevrilir.
Qrifius 1636-cı ildə Hollandiyaya gedir, altı il Leyden Universitetində çalışır, yetkin bir alim kimi formalaşır. 1647-ci ildə vətənə qayıdan sənətkar ən yaxşı faciə və komediyalarını yaradır. 1650-ci ildən Qloqau şəhər vəkili olan, bu vəzifənin xatirinə Heydelberq və Frankfurt-Oder Universitetlərinin professorluq təklifindən imtina edən Qrifius həyatının son illərini Qabsburqlar sülaləsinin Sileziyanı öz mütləqiyyət hakimiyyətinə tabe etmək cəhdləri ilə mübarizədə keçirmiş, doğma yurdun qədim silki hüquqlarını qorumağa çalışmışdır.
Təbiətdən namuslu, dərin düşüncəli bir alim olan Qrifius Otuzillik müharibə dövründə alman bürgerinin dünyagörüşündə əmələ gələn böhranı müasirlərinin hamısından daha doğru və əhatəli əks etdirmişdir. Onun lirikası vətənin fəlakət və müsibətlərini əks etdirir. "Vətənin göz yaşları" sonetində şair yazır:
Budur viran olmasın, süqutun nəhayəti
Keçir əlində qılınc ölkəni yağı düşmən.
Boru, top səsi gəlir bir an ara vermədən,
Yoxsulluq, ölüm olub insanların qisməti.
Yanır odlar içində şəhərin qüllələri,
Haqq evi ləkələnib, ratuşa dönüb külə,
Doğram-doğramdır ərlər, qızlarsa keçib ələ.
Yanğın, vəba hökm edir burda nə vaxtdan bəri,
On səkkiz il keçib düz, ancaq yenə və yenə
Çaylarda qanlar axır sərin sular yerinə,
Meyitlər səriliblər orda göl olmaq üçün.
Ölümün zülmətindən daha qorxuncdur hər an.
Aclıq, vəba, yanğından bu daha pisdir, inan;
Könül xəzinəsini itirir insan bütün.
Qrifius çox böyük bir həssaslıq və ayıqlıqla müha-ribənin insan mənəviyyatına vurduğu yaraları daha ciddi itki sayır. İnsan şüur və əxlaqının süqutu, tənəzzülü, talan edilməsi müharibənin ən dəhşətli, ən qorxulu bir nəticəsi kimi nəzərə çatdırılır. İnsanın könül xəzinəsinin itirilməsi ən acı, ən ağır həqiqət kimi qiymətləndirilir. Şair müasir alman gerçəkliyini, onun fəlakətlərini dərin bir realizm və ürək ağrısı ilə açıb göstərir.
30-40-cı illərdə Qrifiusun şeiri üçün bədbin əhvali-ruhiyyə daha səciyyəvidir. Hər şey həyatda fanidir, boşdur, həyatın sevincləri aldanışdır, zövq, səfa olan yerdə dəhşət var, sevinc olan yerdə inilti var; gözəllik, var-dövlət, şöhrət və şərəf – hamısı bir yuxu kimi ötüb keçəcək, bir tüstü kimi küləklər tərəfindən aparılacaqdır. Hər yerdə ölüm, dağılma, zülmət və ümidsizlik hökm edir. Gerçəkliyin ziddiyyətlərindən, iztirablarından yaxa qurtarmaq üçün şair əbədiyyətə, allaha pənah aparmağa çağırır. Şairin poeziyasının kəskin ziddiyyətlərində barokko cərəyanının güclü təsiri duyulur.
Barokko cərəyanına məxsus keyfiyyətlər Qrifiusun dram əsərlərində də aydın hiss edilir. O, beş faciə və üç komediya yazmış və xarici ölkə dramaturqlarının bir sıra əsərlərini yenidən işləmişdir. "Gürcüstanlı Katarina", "Kardenio və Selinda", "Karl Stüart", "Papinian" faciələrində Qrifius Vondel və Kornel yaradıcılığına istinad etsə də, orijinal bir yolla getmişdir.
Lirik əsərlərində olduğu kimi sənətkar faciələrində də müasir gerçəkliyin faciəli ziddiyyətlərindən irəli gələn böhranı əks etdirir, insan əməllərinin keçici səciyyəsini açıb göstərir. Hökmdarların, sərkərdələrin, əyanların və adi adamların taleyi Qrifiusun əsərlərində insan səadəti və əzəmətinin dönüklüyünü, faniliyini göstərmək üçün bir örnək rolunu oynayır.
Şair tamaşaçılarını böyük qəlbin insanların faciəsinə acımağa çağırır, onun faciələrinin mövzusu uzaq tarixi dövrlərdən, yaxud müasir həyatdan götürülməklə bərabər hakimiyyət uğrunda gedən mübarizələr, sui-qəsdlər, qətllər, edamlar ətrafında cərəyan edir. Dramaturq öz qəhrəmanlarının böyüklüyünü, əzəmətini onların passiv qəhrəmanlığında, qarşısıalınmaz iztirablara, zülmətlərə müqavimətdə görür. "Gürcüstanlı Yekaterina" əsərində əxlaqi dəyanətlə zülm, zor qarşılaşdırılır. Əsir edilmiş gürcü çariçasının dəyanəti, dözümü, mənsub olduğu dinə sədaqəti, özünü Şah Abbasa girov verərək xalqını xilas etmək cəhdi onu ədibin ilk faciəsinin qəhrəmanlarından fərqləndirir. Şah Abbas girov kimi səkkiz il zindanda saxladığı Yekaterinanı sevir, ona taxt-tac təklif edir, lakin çariçanın müsəlmanlığı qəbul etməsini istəyir, onu edamla hədələyir. Rus səfirinin işə qarışması isə çariçanın ölümünü daha da sürətləndirir.
Yekaterina ölümdən, işgəncələrdən qorxmayaraq vətən və din yolunda ölümə şadlıqla gedir. Faciənin mövzusu 1624-cü ildə baş vermiş tarixi bir hadisədən götürülmüşdür. Qrifius bu mövzunu işləməklə öz ölkəsinin başına gələn fəlakətlərə də toxunurdu. Lakin Qrifiusun faciəsində mənəvi ucalıqla qəddarlığın, ruh ilə cismin, asketizm ilə şəhvətin, dəyanətlə ehtirasın toqquşması göstərilmişdir. Dramaturq 1649-cu ildə Karl Stüartın ölümündən bir az sonra yazdığı "Karl Stüart" faciəsində kralı edam etmiş inqilabi kütləni məzəmmətləyir. Səhnədə müxtəlif dövrlərdə öldürülmüş kralların xoru görünür. Ölü kralların kabuslarından təşkil edilmiş xor intiqama çağırır, allaha yalvarır. Kabuslar, kölgələr, ifritələr real surətlərlə birlikdə hərəkət edirlər. Qrifius puritan inqilabının hərəkətinə qarşı çıxmaqla yer üzərində hökm sürən şər və ədalətsizliyi göstərməyə çalışır. Dramaturq Karl Stüartı taleyin ədalətsiz hökmünə itaətlə baş əyən bir şəhid və qəhrəman kimi göstərir. Qrifius nəzərə çatdırmaq istəyir ki, I Karlın ölümü dünyəvi əzəmət və şöhrətin faniliyini, heçliyini, insan həyatının faciəyə məhkum olduğunu təsdiqləyir. Qrifius öz qəhrəmanının dili ilə üzünü insanlara tutaraq deyir: "Ey uca taxtın üstündən edam meydançasını seyr edənlər, baxın hökmdarın fəxr etdiyi hakimiyyət necə heç olur. Hökmdarın əzəməti ancaq bir kölgə, tüstü, zəif bir külək əsməsidir." Qrifius "Cəsur qanunpərəst, yaxud can verən Patinian" faciəsində tarixi rəvayət əsərin əsas mövzusuna çevrilmişdir. Məşhur Roma hüquqşünası Patinian imperator Karakallanın əmri ilə edam edilməyə razı olur, lakin onun törətdiyi qardaşın qardaşı öldürmək cinayətinə qanunla bəraət qazandırmağa razılaşmır. Patinian öz nəcib dəyanəti ilə əxlaqi borcunu ləyaqətlə yerinə yetirən bir qəhrəmana çevrilir. Bu baxımdan o, Gürcüstanlı Yekaterinaya, Karl Stüarta çox bənzəyir. Qrifiusun bəzi faciələrinin bu qısa təhlili bir daha təsdiq edir ki, klassisist bir dramaturq olsa da, barokko təsirindən yaxa qurtara bilmir. Bu isə öz növbəsində alman gerçəkliyinin ziddiyyətləri ilə şərtlənirdi. "Kardenio və Selinda" faciəsi Qrifiusun yaradıcılı-ğında xüsusi yer tutur. Faciə üçün həddindən çox sadə mövzuda yazılan bu əsərdə sadə adamların sevgi və iztirabları göstərilmişdir. Burada dramaturq insan həyatının faciəli ziddiyyətlərini kralların, sərkərdələrin həyatından götürülmüş hadisələrlə deyil, orta səviyyəli adamların şəxsi həyatından aldığı səhnələrlə əks etdirir. Bununla da Qrifius, bir növ, XVIII əsrin meşşan obrazları üçün yol açır. Əsərin faciə ilə bitməməsi də onu klassisist faciələrdən ayırır.
Qrifiusun komediyaları daha çox realist meyllər və milli kolorit axtarışları ilə seçilir.
İstinadlar
- Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 2.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Andreas Qrifius alm Andreas Gryphius esl adi Andreas Grajf alm Andreas Greif 2 oktyabr 1616 16 iyul 1664 alman sairi dramaturqu Andreas Qrifiusalm Andreas Gryphius Dogum adi Andreas GreifDogum tarixi 2 oktyabr 1616 1616 10 02 Dogum yeri Qloquv d Bohemiya kralligiVefat tarixi 16 iyul 1664 1664 07 16 47 yasinda Vefat yeri Qloquv d Bohemiya kralligi Bohemiya taci torpaqlari d Muqeddes Roma imperiyasiVefat sebebi insultTehsili Leyden Universiteti 1638 1644 Fealiyyeti dramaturq sair sair vekil d yaziciEserlerinin dili alman diliJanrlar teatr pyesi lirika Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiLyrische Gedichte 1880 XVII esr alman dramatur giyasinin en taninmis numayendesi Andreas Qrifius olmusdur Cetin bir yaradiciliq yolu kecen bu istedadli senetkar klassisist estetika movqeyinde dayansa da barokko cereyaninin guclu tesiri altinda olmusdur alman gercekliyinin olum sacan abu havasi da burada az rol oynamamisdir Qrifius Sileziyanin Qloqau seherinde ruhani ailesinde dogulur Hele mektebde oxudugu vaxt qedim ve yeni dilleri oyrenmeye xususi maraq gosterir Dansiqde latin dilini oyrenir Opitsle tanis olur Sileziyaya qayidanda muharibenin dehsetleri ile qarsilasir gorduyu hadiseler onun yaddasinda silinmez izler buraxir yaradiciliginin esas movzularindan birine cevrilir Qrifius 1636 ci ilde Hollandiyaya gedir alti il Leyden Universitetinde calisir yetkin bir alim kimi formalasir 1647 ci ilde vetene qayidan senetkar en yaxsi facie ve komediyalarini yaradir 1650 ci ilden Qloqau seher vekili olan bu vezifenin xatirine Heydelberq ve Frankfurt Oder Universitetlerinin professorluq teklifinden imtina eden Qrifius heyatinin son illerini Qabsburqlar sulalesinin Sileziyani oz mutleqiyyet hakimiyyetine tabe etmek cehdleri ile mubarizede kecirmis dogma yurdun qedim silki huquqlarini qorumaga calismisdir Tebietden namuslu derin dusunceli bir alim olan Qrifius Otuzillik muharibe dovrunde alman burgerinin dunyagorusunde emele gelen bohrani muasirlerinin hamisindan daha dogru ve ehateli eks etdirmisdir Onun lirikasi vetenin felaket ve musibetlerini eks etdirir Vetenin goz yaslari sonetinde sair yazir Budur viran olmasin suqutun nehayeti Kecir elinde qilinc olkeni yagi dusmen Boru top sesi gelir bir an ara vermeden Yoxsulluq olum olub insanlarin qismeti Yanir odlar icinde seherin qulleleri Haqq evi lekelenib ratusa donub kule Dogram dogramdir erler qizlarsa kecib ele Yangin veba hokm edir burda ne vaxtdan beri On sekkiz il kecib duz ancaq yene ve yene Caylarda qanlar axir serin sular yerine Meyitler serilibler orda gol olmaq ucun Olumun zulmetinden daha qorxuncdur her an Acliq veba yangindan bu daha pisdir inan Konul xezinesini itirir insan butun Qrifius cox boyuk bir hessasliq ve ayiqliqla muha ribenin insan meneviyyatina vurdugu yaralari daha ciddi itki sayir Insan suur ve exlaqinin suqutu tenezzulu talan edilmesi muharibenin en dehsetli en qorxulu bir neticesi kimi nezere catdirilir Insanin konul xezinesinin itirilmesi en aci en agir heqiqet kimi qiymetlendirilir Sair muasir alman gercekliyini onun felaketlerini derin bir realizm ve urek agrisi ile acib gosterir 30 40 ci illerde Qrifiusun seiri ucun bedbin ehvali ruhiyye daha seciyyevidir Her sey heyatda fanidir bosdur heyatin sevincleri aldanisdir zovq sefa olan yerde dehset var sevinc olan yerde inilti var gozellik var dovlet sohret ve seref hamisi bir yuxu kimi otub kececek bir tustu kimi kulekler terefinden aparilacaqdir Her yerde olum dagilma zulmet ve umidsizlik hokm edir Gercekliyin ziddiyyetlerinden iztirablarindan yaxa qurtarmaq ucun sair ebediyyete allaha penah aparmaga cagirir Sairin poeziyasinin keskin ziddiyyetlerinde barokko cereyaninin guclu tesiri duyulur Barokko cereyanina mexsus keyfiyyetler Qrifiusun dram eserlerinde de aydin hiss edilir O bes facie ve uc komediya yazmis ve xarici olke dramaturqlarinin bir sira eserlerini yeniden islemisdir Gurcustanli Katarina Kardenio ve Selinda Karl Stuart Papinian facielerinde Qrifius Vondel ve Kornel yaradiciligina istinad etse de orijinal bir yolla getmisdir Lirik eserlerinde oldugu kimi senetkar facielerinde de muasir gercekliyin facieli ziddiyyetlerinden ireli gelen bohrani eks etdirir insan emellerinin kecici seciyyesini acib gosterir Hokmdarlarin serkerdelerin eyanlarin ve adi adamlarin taleyi Qrifiusun eserlerinde insan seadeti ve ezemetinin donukluyunu faniliyini gostermek ucun bir ornek rolunu oynayir Sair tamasacilarini boyuk qelbin insanlarin faciesine acimaga cagirir onun facielerinin movzusu uzaq tarixi dovrlerden yaxud muasir heyatdan goturulmekle beraber hakimiyyet ugrunda geden mubarizeler sui qesdler qetller edamlar etrafinda cereyan edir Dramaturq oz qehremanlarinin boyukluyunu ezemetini onlarin passiv qehremanliginda qarsisialinmaz iztirablara zulmetlere muqavimetde gorur Gurcustanli Yekaterina eserinde exlaqi deyanetle zulm zor qarsilasdirilir Esir edilmis gurcu caricasinin deyaneti dozumu mensub oldugu dine sedaqeti ozunu Sah Abbasa girov vererek xalqini xilas etmek cehdi onu edibin ilk faciesinin qehremanlarindan ferqlendirir Sah Abbas girov kimi sekkiz il zindanda saxladigi Yekaterinani sevir ona taxt tac teklif edir lakin caricanin muselmanligi qebul etmesini isteyir onu edamla hedeleyir Rus sefirinin ise qarismasi ise caricanin olumunu daha da suretlendirir Yekaterina olumden isgencelerden qorxmayaraq veten ve din yolunda olume sadliqla gedir Facienin movzusu 1624 cu ilde bas vermis tarixi bir hadiseden goturulmusdur Qrifius bu movzunu islemekle oz olkesinin basina gelen felaketlere de toxunurdu Lakin Qrifiusun faciesinde menevi ucaliqla qeddarligin ruh ile cismin asketizm ile sehvetin deyanetle ehtirasin toqqusmasi gosterilmisdir Dramaturq 1649 cu ilde Karl Stuartin olumunden bir az sonra yazdigi Karl Stuart faciesinde krali edam etmis inqilabi kutleni mezemmetleyir Sehnede muxtelif dovrlerde oldurulmus krallarin xoru gorunur Olu krallarin kabuslarindan teskil edilmis xor intiqama cagirir allaha yalvarir Kabuslar kolgeler ifriteler real suretlerle birlikde hereket edirler Qrifius puritan inqilabinin hereketine qarsi cixmaqla yer uzerinde hokm suren ser ve edaletsizliyi gostermeye calisir Dramaturq Karl Stuarti taleyin edaletsiz hokmune itaetle bas eyen bir sehid ve qehreman kimi gosterir Qrifius nezere catdirmaq isteyir ki I Karlin olumu dunyevi ezemet ve sohretin faniliyini hecliyini insan heyatinin facieye mehkum oldugunu tesdiqleyir Qrifius oz qehremaninin dili ile uzunu insanlara tutaraq deyir Ey uca taxtin ustunden edam meydancasini seyr edenler baxin hokmdarin fexr etdiyi hakimiyyet nece hec olur Hokmdarin ezemeti ancaq bir kolge tustu zeif bir kulek esmesidir Qrifius Cesur qanunperest yaxud can veren Patinian faciesinde tarixi revayet eserin esas movzusuna cevrilmisdir Meshur Roma huquqsunasi Patinian imperator Karakallanin emri ile edam edilmeye razi olur lakin onun toretdiyi qardasin qardasi oldurmek cinayetine qanunla beraet qazandirmaga razilasmir Patinian oz necib deyaneti ile exlaqi borcunu leyaqetle yerine yetiren bir qehremana cevrilir Bu baximdan o Gurcustanli Yekaterinaya Karl Stuarta cox benzeyir Qrifiusun bezi facielerinin bu qisa tehlili bir daha tesdiq edir ki klassisist bir dramaturq olsa da barokko tesirinden yaxa qurtara bilmir Bu ise oz novbesinde alman gercekliyinin ziddiyyetleri ile sertlenirdi Kardenio ve Selinda faciesi Qrifiusun yaradicili ginda xususi yer tutur Facie ucun heddinden cox sade movzuda yazilan bu eserde sade adamlarin sevgi ve iztirablari gosterilmisdir Burada dramaturq insan heyatinin facieli ziddiyyetlerini krallarin serkerdelerin heyatindan goturulmus hadiselerle deyil orta seviyyeli adamlarin sexsi heyatindan aldigi sehnelerle eks etdirir Bununla da Qrifius bir nov XVIII esrin messan obrazlari ucun yol acir Eserin facie ile bitmemesi de onu klassisist facielerden ayirir Qrifiusun komediyalari daha cox realist meyller ve milli kolorit axtarislari ile secilir IstinadlarKratkaya literaturnaya enciklopediya rus Moskva Sovetskaya enciklopediya 1962 T 2 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011