Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Alp dağları (alm. Alpen, fr. Alpes, it. Alpi, sloven. Alpe) — Qərbi Avropanın nisbətən hündür dağ sistemi. Alp dağlarının ərazisi tamamilə və ya qismən 8 ölkənin coğrafi sərhədlərinin daxilində olur. Ümumi ərazisinin payı Alp ərazisinə düşməsi nisbətinə görə dövlətlərin sıralamsı aşağıdakı qaydada yerləşir: Lixtenşteyn (100%), Monako (100%), Avstriya (65%), İsveçrə (60%), Sloveniya (40%), İtaliya (17%), Fransa (7%), Almaniya (3%). Uzunluğu təxminən 1.200 kilometr, eni 261 kilometrdir. Alp dağları Avropanın mühüm iqlim ayırıcı sahəsidir. Onun şimal və qərbində mülayim iqlimə malik ərazilər, cənubda isə subtropik Aralıq dənizi iqlimi olan ərazilər yerləşir. Hündürlüyə qədər 800 metr olan yerlərdə mülayim iqlim, cənub yamaclarında Aralıq dənizi iqliminə malik ərazilərdə çoxlu üzümlük, bağlar, əkin sahələri və sıxyarpaqlı meşələr vardır. 800–1.800 metr hündürlükdə mülayim, rütubətli iqlim hökm sürür, palıd ağacı və fıstıq ağaclarından ibarət enliyarpaqlı meşələr yuxarıya doğru tədricən iynəyarpaqlı meşələrlə əvəz olunur. 2.200–2.300 metr hündürlüyə qədər olan ərazilərdə subalp iqlimi var, bu ərazilər üçün soyuq iqlim, qarın uzun müddətli qalması səciyyəvidir. Burada yay otlaqları və kolluq sahələr üstünlük təşkil edir. Yuxarıya doğru daimi qarların sərhədində soyuq Alp iqlimi mövcuddur. Burada daimi qar və buzlaqlar yerləşir. Alp dağları beynəlxalq alpinizm, dağ xizək idmanı və turizm regionudur.
| Alp | |
|---|---|
 Alp dağlarının Kosmosdan görüntüsü | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 4 808 m |
| Uzunluğu | 1 200 km |
| Eni | ≈260 km |
| Sahəsi | 190 000 km² |
| Hündür nöqtəsi | Monblan dağı |
| Yaranma dövrü | |
| Süxurları | və |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiyası
Alp dağları qərbdə Liquriya dənizi sahilindən başlayaraq şərqdə qədər 1200 km məsafədə uzanır. Cənubda , şimalda isə , İsveçrə və Bavariya yaylaları Alpqabağı vilayətlərə daxildir. Alp dağları fiziki-coğrafi xüsusiyyəti və mövqeyinə görə Avropa qitəsinin digər təbii sahələrindən kəskin fərqlənən fiziki-coğrafi sahədir. Bu ərazinin əsas xüsusiyyətlərindən biri onun çox yüksək olması, cavan qırışıq dağlar sistemində yerləməsi və Cənubi Avropa ilə arasında təbii sərhəd təşkil etməklə, onların hər ikisindən kəskin surətdə seçilməsidir. Alp dağları Cənubi Avropanı şimaldan gələn, Orta Avropanı isə Cənubdan gələn hava kütlələrindən qoruyur və beləliklə də Orta Avropa ilə Cənubi Avropa arasında çox aydın seçilən iqlim sərhədini təşkil edir. Alplara məxsus olan xüsusiyyətlərdən biri də burada landşaft qurşaqlarının şaquli zonallığının yaxşı nəzərə çarpmasıdır. Hələ keçən əsrin ortalarından başlayaraq Alp dağları müxtəlif ölkələrin alimləri tərəfindən çox dəqiq öyrənilmişdir. Kaynozoy erasının dağ qırışıqları xüsusiyyətinin müəyyən edilməsində, iqlim və landşaft qurşaqları şaquli zonallığa dair qanunauyğunluqların öyrənilməsində, dördüncü dövr buzlaşmasının Qərbi Avropa dağlıq sahələrində təkrarlanmasının müəyyən edilməsində və s. bu tədqiqatların böyük əhəmiyyəti olmuşdur.
İnzibati cəhətdən Alp dağları bir çox dövlətlərin: Fransanın, İtaliyanın, , Avrtriyanın, Almaniya Federativ Respublikasının, Macarıstanın və Yuqoslaviyanın ərazisində yerləşmişdir. Buna görə bəzən ədəbiyyatda Fransa, İtaliya, İsveçrə və s. Alpları məhfumlarına rast gəlirik. Lakin geoloji quruluşu, relyefi və morfoloji xüsusiyyəinə görə Alp dağları ancaq iki hissəyə — Qərbi və Şərqi Alplara ayrılır. Bu sahələr arasındakı sərhəd Boden və Komo gölləri arasında yerləşmiş dərin tektonik çökəklikdən keçir. Qərbi Alplar cənub-qərbdə Liquriya dənizi və Rona çayı dərəsindən başlayaraq əsasən Fransa, İtaliya və İsveçrə ərazisində yerləşir. Fransa ilə İtaliya sərhədində meridian istiqamətdə uzanmış Qərbi Alplar bir neçə dağ sıraları və massivlərdən ibarətdir. Qərbi Alpların cənub dəniz sahili hissəsi Sahil Alpları adlanır. Cənub-qərb, qərb və şimal-qərb istiqamətində uzanmış bu dağların ən hündür nöqtəsi 3297 m-dir. Dağlar şimala doğru tədricən yüksələrək və Po çayları suayrıcında Kot Alpları ilə əvəz olunur. (3845 m) Kot Alplarının ən yüksək zirvəsidir. Pelvu massivi (4103 m) qərb tərəfdən Kot Alplarını əhatə edir. Sahil Alplarının qərbində, ondan bir qədər alçaq olan Provans Alpları yerləşir. Bu dağların şərq yamacları dikdir. Qərb yamacları az meyilli olub, Rona çayına tərəf alçalan Provans alpqabağı sahəsini təşkil edir. Kot Alplarının şimal davamında Qray Alpları yerləşir. Burada dağların ox hissəsi daha yüksəkdir. Ayrı-ayrı massivləri örtən geniş buzlaq sahələr var. Qran-Paradizo massivi (4061 m) Qray Alplarının ən yüksək hissəsidir. İzer çayı və Ponun bir sıra qolları öz başlanğıcını bu dağlardan alır.
Qray və Kot Alplarından qərbdə Qərbi Alpların geniş ön dağ zonası yerləşmişdir. Bunlara Dyurans çayı ilə İzerin arasındakı Dofine və Cenevrə gölünün cənubu ilə Ark çayı arasındakı Savoyya ön dağ zonası daxildir. Qray Alplarından şimalda Alp dağlarının ən hündür beşbaşlı zirvəsi olan yerləşir. Monblan massivi həm də Alp dağları istiqamətinin kəskin dəyişildiyi sahəsidir. Əsasən meridian istiqamətində uzanan Alp dağları Monblan massivindən birdən-birə istiqamətini dəyişərək, şərqə doğru uzanır. Burada Rona çayının dərəsi ilə ayrılmış və bir növ paralel istiqamətdə uzanan Bern və Pennin Alpları yerləşmişdir. Monblan massivi Pennin Alplarında və eləcə də Alp sistemində ən hündür massiv sayılır. Buzlaqların sahəsi burada çox genişlənir. Monblan (4810 m), Matterhorn (4505 m), Monte-Roza (4638 m), (4512 m) və s. zirvələr buzlaqlarla örtülüdür. Rona və Po çaylarının bir sıra qolları öz başlanğıcını bu buzlaqlardan alır.
Pennin Alplarının şimala davamını Bern Alpları təşkil edir. Burada dağların ox hissəsinin alçalmasına baxmayaraq, yüksəkliyi (4167 m), Aleçhorn (4182 m), Finsteraarhorn (4275 m) və s. Adları çəkilən massivlərin hamısında geniş buzlaq sahələri vardır. Reyn çayı və onun bir sıra qolları öz başlanğıcını Bern Alplarından alır. Bern Alplarının şərqində Qlarn, onun cənubunda isə Lepontin Alpları yerləşmişdir. Bu iki dağ silsiləsini Reyn çayı dərəsi bir-birindən ayırır. Pennin Alpları ilə onun şərqə davamı olan Lepontin Alpları arasında Simplon (2009 m), Lepontin Alplarında isə Sen-Qotard (2112 m) aşırımı vardır. Qlarn Alplarının ən yüksək nöqtəsi Tedi massivində 3623 m-ə çatır. İsveçrə ərazisində, Rona və Reyn çayları arasında yerləşən Qotard massivi İsveçrə Alplarının suayırıcı hissəsidir. Qlarn və Lepontin Alplarının şərqində yerləşən, Boden və Komo gölləri istiqamətində Alp dağlarını yarıb keçən tektonik çökəklik Qərbi Alpların şərq qurtaracağı hesab edilir. Şərqi Alplara nisbətən Qərbi Alplar hündür, lakin ensizdir. Monblan massivi sahəsində Alp dağlarının eni 150 km-dən çox deyildir. Qərbi Alplara xas olan xüsusiyyətlərdən biri də geniş buzlaq sahələrinə malik olması, şimal və qərb yamaclarının az meylli, cənub və şərq (daxili) yamacların çox dik olmasıdır. Şərqi Alplar nisbətən alçaq, lakin enlidir (240 km). Burada dağların ox hissəsi alçaq, buzlaq sahələri isə azdır. Şərq istiqamətində hərəkət etdikcə dağ massivləri yelpikvarı formada bir-birindən çox aralanır və onların arasında geniş sahəni tutan alçaq və orta dağlıq sahələr nəzərə çarpır. Şərqi Alpların çox hissəsini Retiy, Estal və Tsellertal Alpları təşkil edir. Bu dağların bir çox massivləri 4000 m-dən yüksəyə qalxır. Bernina (4055 m), Ortler (3899 m) və Adamello (3564 m) massivləri Şərqi Alplarda ən hündür sahələr olub, buzlaqlarla örtülüdür. İnn və Adidce çaylarından şərqə, Mura çayının mənbəyinə qədər Şərqi Alpların ox silsiləsi yüksək dağlıq xüsusiyyətini saxlayır. Bundan sonra mərkəzi silsilənin alçalması və onun yelpikvarı formada iki dağ sırasına ayrılması müşahidə edilir. Birinci dağ silsiləsi şimal-qərb istiqamətindəVyana çökəyinə uzanır. Bunun şərq davamı Karpat dağlarına keçir. Cənub-şərq istiqamətində uzanan ikinci qolun davamı Balkan yarımadasının şimal qərbindəki Dinar dağlarını təşkil edir.
Geologiyası
Alp dağlarının geoloji quruluşu və tektonikası çox mürəkkəbdir. Dağların müasir relyefinin yaranmasında mezozoy və paleogen qırışıqları ilə yanaşı, neogen və dördüncü dövrün orogenik hərəkətləri və eləcə də dördüncü dövr buzlaşmasının böyük rolu olmuşdur. Alp dağlarının geoloji quruluşu üçün səciyyəvi cəhətlərdən biri burada uzununa yerləşmiş, bir-birindən kəskin fərqlənən dörd litoloji zonanın mövcud olmasıdır. Qədim kristallik və metomorflaşmış süxurlardan ibarət olan zona hər yerdə mərkəzi ox silsiləsini tutur. Bu zonanın relyefində buzlaq sirkləri vasitəsi ilə təcrid edilmiş dağ qolları, təknəvari və asılı dərələr nəzəri çox cəlb edir. Bundan cənubda əsasən mezozoyun əhəngdaşı, mergel və dolomitlərin geniş yayıldığı zona yerləşir. Aşınmaya davamlılığı cəhətindən kəskin fərqlənən süxurların yayıldığı bu zonada mürəkkəb relyef formaları müşahidə edilir.
Alpqabağı vilayətlər və dağətəyi sahələr molass və fliş çöküntülərindən əmələ gəlmiş zonada yerləşmişdir. Əsasən yüksək dağlıq sahələrdən gətirilmiş qırıntı materiallarından ibarət olan bu zonalarda qumdaşı, konqlomeratlar və gilli şistlər çox yerdə üfüqi şəkildə yatmış və yaxud zəif qırışıqlara məruz qalmışdır. Litoloji xüsusiyyətinə görə seçilən bu zonaların simmetrik şəkildə bir-birini əvəz etməsi Şərqi Alplarda daha yaxşı müşahidə edilir. Qərbi Alpların daxili (İtaliyaya tərəf çevrilmiş) yamacları bu cəhətdən bir qədər fərqlidir. Burada kristallik və metamorfik süxurlardan ibarət olan zonanı birdən-birə Venesiya-Po ovalığı əvəz edir. Alp dağlarının tektonik xüsusiyyətində şaryaj quruluşu mühüm yer tutur. Qərbi Avropada süxurların hərəkəti qərb və şimal-qərbə, Şərqi Alplarda isə şimala doğru olmuşdur. Alpqabağı vilayətlərdə şaryaj quruluşunu avtoxton qırışıq sistemi əvəz edir. Bu qırışıq sistemi Provans Alplarında, Yura dağlarında və s. xüsusilə nəzərə çarpır.
İqlimi
Mülayim və subtropik qurşaqlar arasında yerləşməsi və eləcə də onun dağlıq relyefi Alp dağları iqliminə böyük təsir göstərir. Alp dağları Qərbi Avropada Atlantik okeanından gələn hava kütlələrinin ən yaxşı kondensasiyaya uğradığı sahədir. Dağlarda yağıntının miqdarı istər hündürlükdən və istərsə də yamacların səmtindən çox asılıdır.
Qərbi Alpların Fransa ərazisində yerləşən 1500–2000 m hündürlüyündəki sahələrinə il ərzində 2000–2500 mm yağıntı düşür. bu sahə üçün dumanlı, buludlu və yağışlı havalar səciyyəvidir. Dağların şimal ətəklərində yağıntının miqdarı 1000 mm olub, il ərzində bərabər paylanmışdır. Alp dağlarında ən az yağıntı alan sahələr dağarası dərə və çökəklərdir. Bu hissələrə ildə 600–800 mm yağıntı düşür. Yağıntıların yüksəkliyə görə artması 2000 m hündürlüyədək müşahidə edilir. Bundan yüksək sahələrdə yağıntı və buludluluq azalır, günəş insolyasiyası isə artır. 0°-lik izoterm Alp dağlarının şimalında 2000 m hündürlükdən, Sahil və Kot Alplarında isə 2600–2700 m hündürlükdən keçir. Dağların cənub yamacları, şimal yamaclarına nisbətən daha çox qızır. Bunun səbəbi cənub yamacların Aralıq dənizi sahəsindən gələn isti hava kütlələrinə qarşı çevrilməsi və bura günəş şüalarının perpendikulyar düşməsidir. Temperatura müvafiq olaraq Alp dağlarında qar xəttinin hündürlüyü də müxtəlifdir. Daha çox rütubətli və nisbətən soyuq şimal yamaclarda qar xətti 2500 m hündürlükdən, nisbətən isti və quru iqlimə malik olan cənub yamaclarda isə 3000–3500 m hündürlükdən keçir. Alp dağlarının iqliminə xas olan cəhətlərdən biri də burada iqlim qurşaqlarının yerləşməsində şaquli zonallığın aydın müşahidə edilməsidir. Alp dağlarının iqlimində yerli küləklərin rolu böyükdür. Burada dağ-dərə və xüsusilə fyon küləkləri hakimdir. Fyonların sürəti şimal yamaclarda daha böyük olur. Adətən yaz və payızda müşahidə edilən bu küləklər, dağları aşaraq şimala hərəkət etdikcə daha çox qızır və şimal yamacların ətəklərində havanın temperaturunu birdən-birə artırır. Böyük sürətlə hərəkət edən hava kütlələri bəzən binaları uçurur, qar uçqunları və havanın birdən-birə qızması nəticəsində böyük daşqınlar əmələ gətirir. Lakin buna baxmayaraq fyonların müsbət təsiri də çoxdur. Adətən fyonlar dağların şimal ətəklərində yayın girməsini, eləcə də kənd təsərrüfatı bitkilərinin yetişməsini sürətləndirir. Alp dağlarının cənub ətəklərində geniş sahəni tutan Venesiya-Po ovalığının iqlimi başqa sahələrdən bir qədər fərqlidir. Burada yayı isti və qışı bir qədər yumşaq keçən iqlim hakimdir. Yanvar ayının orta temperaturu −2° ilə +2° arasında dəyişdiyi halda, iyulda havanın temperaturu 23–24°-yə çatır. Qış aylarında bəzən qərb dağətəyi sahələrə qar yağması müşahidə edilir. Qar örtüyünün qalınlığı burada 0,5 m-ə çatıb, 2–3 həftəyədək davam edir. Ovalıqda yağıntıların miqdarı 600–1000 mm olub, çox hissəsi yayda düşür.
Daxili sular
Alp dağlarında çayların sulu, sürətli və hidroqrafik şəbəkənin sıx olmasına yağıntılardan başqa, ərazinin quruluşu a xeyli təsir göstərir. Çay şəbəkəsi Qara, Şimal, Adriatik və Tirren dənizləri hövzəsinə aiddir. Şərqi Alplarda əhəngdaşı süxurlarının geniş yayıldığı sahələrdə çay şəbəkəsi zəif inkişaf etmişdir. Çaylarda meyillilik yüksəkliyə görə çox artdığından, axım əmsalı 70–90% arasında dəyişilir. Daimi qar və buzlaqlardan mənbəyini alan çaylar daha böyük axım əmsalına malikdirlər. Məsələn İnn çayının yuxarı axarında axım əmsalı 80%, Adda çayında 90%, Rona çayının Cenevrə gölünə qədər olan hissəsində 80%-dir. Alpın orta və aşağı yamaclarında axan çayların axım əmsalı 60%-dən çoxdur. Yağıntıların paylanmasından asılı olaraq, çayların su rejimi də müxtəlifdir. Mənbəyini daimi qar və buzlaqlardan alan çaylarda yüksək səviyyə və daşqınlar yayda, Aralıq dənizi iqliminin təsiri altında olan cənub və cənub-qərb yamaclardan başlanan çaylarda isə yaz və payızda müşahidə edilir. Tipik Alp və Aralıq dənizi rejiminə malik olan çaylardan başqa, qarışıq rejimə malik olan çaylar da vardır. Bu qrupa öz başlanğıcını mərkəzi ox silsiləsindən götürən və cənuba doğru axan Po çayının sol qolları daxildir.
Alp çaylarının hidroenerji ehtiyatları böyükdür. Çayların su rejiminin tənzim edilməsində göllər əsas rol oynayır. Göl çalaları əmələ gəlməsinə görə tektonik və buzlaq mənşəlidir. Böyük göl çalaları əsasən iki zonada qruplaşmışdır. Birinci zonaya İsveçrə Alplarındakı göl çalaları daxildir. Buraya Cenevrə (sahəsi 581 kv. km, ən dərin yeri 375 m), Boden (sahəsi 538 kv. km, ən dərin yeri 395 m), Sürix, Nevşatel, Firvaldştet və s. göllər aiddir. İtaliya Alplarında yerləşən Komo (dərinliyi 410 m), Qarda (sahəsi 370 kv. km, ən dərin yeri 346 m), Laqo-Macore və s. göllər ikinci zonaya daxildir.
Flora
Qərbi Avropa ərazisində hündürlükdən asılı olaraq dəyişilən bitki örtüyünün şaquli zonallığı Alp dağlarında daha yaxşı inkişaf etmişdir. Hündürlükdən asılı olaraq Alp dağlarında bir neçə landşaft qurşağını ayırmaq olar. Birinci landşaft qurşağı hündürlüyü 800–1000 m-dək olan dağətəyi və alçaq dağlıq sahəni əhatə edir. Burada təbii bitki örtüyü insan fəaliyyəti ilə çox dəyişdirilmişdir. Bitki örtüyü içərisində mədəni və texniki bitkilərin tutduğu sahə daha genişdir. Bu qurşağın Sahil, Kot, Qray Alpları hissəsində və eləcə də Venesiya-Po ovalığına qonşu olan Lombardiya və Venesiya Alplarında Aralıq dənizi tipli, quraqlığa davamlı, həmişəyaşıl kolluqlar (makvis, qarriqa və s.), üzüm və zeytun plantasiyaları geniş yayılmışdır. Meşə bitkilərindən burada ən çox yayılanı şabalıq və hələb şamıdır. Qərbi Alpların şimal yamaclarında meşə örtüyü içərisində fısdıq, palıq və iynəyarpaqlı ağacların üstünlüyü hiss edilir. Şərqi Alplarda Orta Dunay ovalığına yaxın olan dağətəyi və alçaq dağlıq sahələrdə iqlimin soyuması və kontinentallaşması ilə əlaqədar olaraq, meşə örtüyündə küknar, şam və soyuğa davamlı palıq ağacları geniş yer tutur. Dağətəyi və alçaq dağlıq sahənin landşaft qurşağında, öz təbiəti ilə daha çox seçilən sahə Fransanın Liquriya dənizi sahilləridir. Bu ərazidə demək olar ki, təbii bitki örtüyü tamamilə dəyişdirilmişdir. Dekorativ bitkilərlə zəngin olan bağ və parklar "Lazur sahil"də daha geniş sahəni tutmuşdur.
İkinci landşaft qurşağı hündürlüyü təxminən 1800 m-ə qədər olan sahələri əhatə edir. Mülayim-rütubətli və mülayim-soyuq iqlimin hakim olduğu bu qurşaqda, havanın temperaturu iyulda 10–15°, yanvarda isə −4–8°-dir. Qışı 4–7 ay çəkməklə, qar örtüyünün qalınlığı 90–100 sm-dən çoxdur. Yayı sərin, rütubətli və dumanlı olub, meşə bitkilərinin geniş yayılması üçün əlverişlidir. Ərazinin 50–60%-i meşələrlə örtülüdür. Bu qurşağın aşağısında palıd və fısdıq meşələri çox yayıldığı halda, yuxarı hissədə onları küknar və şam ağaclarından ibarət qarışıq və iynəyarpaqlı meşələr əvəz edir.
Subalp çəmənləri və meşə talalarından ibarət olan, üçüncü landşaft qurşağının yuxarı sərhədi 2300 m hündürlükdən keçir. Bu qurşağın aşağı – nisbətən daha çox rütubətli hissələrində alçaqboylu ardıc və şam kolluqları geniş sahəni əhatə edir. Ştiriya Alplarında meşələrin yuxarı sərhədi 1500–1600 m, mərkəzi Alplarda isə 2100–2300 m hündürlükdən keçir. Subalp çəmənliklərindən ibarət olan landşaft qurşağının qışı uzun (6–8 ay), şaxtalı, yayı isə qısa və sərin keçir. Yanvar ayında havanın temperaturu −8°,-12°-dir. İyulda temperatur +4° ilə +10° arasında dəyişilib, ot bitkilərinin yayılması üçün əlverişlidir. Təbii bitki örtüyü içərisində subalp çəmənlikləri geniş sahəni tutur və bunlardan əsasən yay otlaqları kimi istifadə edilir.
Alp çəmənliklərindən ibarət olan dördüncü landşaft qurşağının yuxarı sərhədi 2600–3200 m hündürlükdən keçir. Alp dağlarında daimi qar xəttinin keçdiyi hündürlük Alp çəmənlikləri qurşağının yuxarı sərhədi hesab olunur ki, bu da dağların mövqeyindən, yamacın səmtindən və yağıntıların miqdarından asılı olaraq 2600 m-lə 3200 m arasında dəyişilir. Bu qurşağın iqlimi daha sərt və qurudur. Ərazinin çox hissəsi bitki örtüyündən məhrum olan çınqıl və daş yığınlarından ibarətdir. Nisbətən rütubətli və bir qədər küləklərdən yaxşı qorunan sahələrdə alçaqboylu ot bitkilərindən ibarət olan çəmənliklərə — "alp xalılarına" rast gəlmək olur.
Torpaqları
Rütubətli və soyuq iqlim şəraitində burada iynəyarpaq meşələr və torflu bataqlıq inkişaf etmişdir. Torpaq örtüyünün tərkibində podzollu torpaqlar üstünlük təşkil edir və qonur meşə torpaqları güclü şəkildə podzollaşmaya məruz qalmışdır. Dəniz səviyyəsindən 250–500 m yüksəkliklərdə enliyarpaq meşələr üstünlük təşkil edir. 500 m-dən 750 m hündürlüklər arasında iynəyarpaq meşələr altında podzol torpaqlar yayılmışdır. Burada meşələr 1400 m-ə qədər davam edir. 1400 m-dən sonra alp-çəmən torpaqlar yayılmışdır.
Əhalisi
2001-ci il məlumatlarına görə, Alpın əhalisi 12.295.000 nəfər təşkil edirdi. Alpda yerləşən ən böyük şəhər Fransadakı Qrenobl (155.100 sakin) və Avstriyadakı İnsbruk (127.000 sakin) şəhərləridir
Qalereya
Alp heyvanlari
Alp florası
-
![image]()
Alp edelveysi
(Leontopodium alpinum) -
![image]()
(Gentiana acaulis) -
![image]()
(Chamorchis alpina) -
![image]()
-
![image]()
(Pinus mugo) -
![image]()
-
![image]()
(Pulsatilla alpina) -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Alp daglari alm Alpen fr Alpes it Alpi sloven Alpe Qerbi Avropanin nisbeten hundur dag sistemi Alp daglarinin erazisi tamamile ve ya qismen 8 olkenin cografi serhedlerinin daxilinde olur Umumi erazisinin payi Alp erazisine dusmesi nisbetine gore dovletlerin siralamsi asagidaki qaydada yerlesir Lixtensteyn 100 Monako 100 Avstriya 65 Isvecre 60 Sloveniya 40 Italiya 17 Fransa 7 Almaniya 3 Uzunlugu texminen 1 200 kilometr eni 261 kilometrdir Alp daglari Avropanin muhum iqlim ayirici sahesidir Onun simal ve qerbinde mulayim iqlime malik eraziler cenubda ise subtropik Araliq denizi iqlimi olan eraziler yerlesir Hundurluye qeder 800 metr olan yerlerde mulayim iqlim cenub yamaclarinda Araliq denizi iqlimine malik erazilerde coxlu uzumluk baglar ekin saheleri ve sixyarpaqli meseler vardir 800 1 800 metr hundurlukde mulayim rutubetli iqlim hokm surur palid agaci ve fistiq agaclarindan ibaret enliyarpaqli meseler yuxariya dogru tedricen iyneyarpaqli meselerle evez olunur 2 200 2 300 metr hundurluye qeder olan erazilerde subalp iqlimi var bu eraziler ucun soyuq iqlim qarin uzun muddetli qalmasi seciyyevidir Burada yay otlaqlari ve kolluq saheler ustunluk teskil edir Yuxariya dogru daimi qarlarin serhedinde soyuq Alp iqlimi movcuddur Burada daimi qar ve buzlaqlar yerlesir Alp daglari beynelxalq alpinizm dag xizek idmani ve turizm regionudur AlpAlp daglarinin Kosmosdan goruntusuUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 4 808 mUzunlugu 1 200 kmEni 260 kmSahesi 190 000 km Hundur noqtesi Monblan dagiYaranma dovruSuxurlari veYerlesmesi46 34 41 sm e 8 36 54 s u Olkeler Fransa Italiya Isvecre Almaniya Avstriya Lixtensteyn Sloveniya MonakoAlp Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyasiAlp daglarindaki en yuksek zirve Alp daglari qerbde Liquriya denizi sahilinden baslayaraq serqde qeder 1200 km mesafede uzanir Cenubda simalda ise Isvecre ve Bavariya yaylalari Alpqabagi vilayetlere daxildir Alp daglari fiziki cografi xususiyyeti ve movqeyine gore Avropa qitesinin diger tebii sahelerinden keskin ferqlenen fiziki cografi sahedir Bu erazinin esas xususiyyetlerinden biri onun cox yuksek olmasi cavan qirisiq daglar sisteminde yerlemesi ve Cenubi Avropa ile arasinda tebii serhed teskil etmekle onlarin her ikisinden keskin suretde secilmesidir Alp daglari Cenubi Avropani simaldan gelen Orta Avropani ise Cenubdan gelen hava kutlelerinden qoruyur ve belelikle de Orta Avropa ile Cenubi Avropa arasinda cox aydin secilen iqlim serhedini teskil edir Alplara mexsus olan xususiyyetlerden biri de burada landsaft qursaqlarinin saquli zonalliginin yaxsi nezere carpmasidir Hele kecen esrin ortalarindan baslayaraq Alp daglari muxtelif olkelerin alimleri terefinden cox deqiq oyrenilmisdir Kaynozoy erasinin dag qirisiqlari xususiyyetinin mueyyen edilmesinde iqlim ve landsaft qursaqlari saquli zonalliga dair qanunauygunluqlarin oyrenilmesinde dorduncu dovr buzlasmasinin Qerbi Avropa dagliq sahelerinde tekrarlanmasinin mueyyen edilmesinde ve s bu tedqiqatlarin boyuk ehemiyyeti olmusdur Inzibati cehetden Alp daglari bir cox dovletlerin Fransanin Italiyanin Avrtriyanin Almaniya Federativ Respublikasinin Macaristanin ve Yuqoslaviyanin erazisinde yerlesmisdir Buna gore bezen edebiyyatda Fransa Italiya Isvecre ve s Alplari mehfumlarina rast gelirik Lakin geoloji qurulusu relyefi ve morfoloji xususiyyeine gore Alp daglari ancaq iki hisseye Qerbi ve Serqi Alplara ayrilir Bu saheler arasindaki serhed Boden ve Komo golleri arasinda yerlesmis derin tektonik cokeklikden kecir Qerbi Alplar cenub qerbde Liquriya denizi ve Rona cayi deresinden baslayaraq esasen Fransa Italiya ve Isvecre erazisinde yerlesir Fransa ile Italiya serhedinde meridian istiqametde uzanmis Qerbi Alplar bir nece dag siralari ve massivlerden ibaretdir Qerbi Alplarin cenub deniz sahili hissesi Sahil Alplari adlanir Cenub qerb qerb ve simal qerb istiqametinde uzanmis bu daglarin en hundur noqtesi 3297 m dir Daglar simala dogru tedricen yukselerek ve Po caylari suayricinda Kot Alplari ile evez olunur 3845 m Kot Alplarinin en yuksek zirvesidir Pelvu massivi 4103 m qerb terefden Kot Alplarini ehate edir Sahil Alplarinin qerbinde ondan bir qeder alcaq olan Provans Alplari yerlesir Bu daglarin serq yamaclari dikdir Qerb yamaclari az meyilli olub Rona cayina teref alcalan Provans alpqabagi sahesini teskil edir Kot Alplarinin simal davaminda Qray Alplari yerlesir Burada daglarin ox hissesi daha yuksekdir Ayri ayri massivleri orten genis buzlaq saheler var Qran Paradizo massivi 4061 m Qray Alplarinin en yuksek hissesidir Izer cayi ve Ponun bir sira qollari oz baslangicini bu daglardan alir Qray ve Kot Alplarindan qerbde Qerbi Alplarin genis on dag zonasi yerlesmisdir Bunlara Dyurans cayi ile Izerin arasindaki Dofine ve Cenevre golunun cenubu ile Ark cayi arasindaki Savoyya on dag zonasi daxildir Qray Alplarindan simalda Alp daglarinin en hundur besbasli zirvesi olan yerlesir Monblan massivi hem de Alp daglari istiqametinin keskin deyisildiyi sahesidir Esasen meridian istiqametinde uzanan Alp daglari Monblan massivinden birden bire istiqametini deyiserek serqe dogru uzanir Burada Rona cayinin deresi ile ayrilmis ve bir nov paralel istiqametde uzanan Bern ve Pennin Alplari yerlesmisdir Monblan massivi Pennin Alplarinda ve elece de Alp sisteminde en hundur massiv sayilir Buzlaqlarin sahesi burada cox genislenir Monblan 4810 m Matterhorn 4505 m Monte Roza 4638 m 4512 m ve s zirveler buzlaqlarla ortuludur Rona ve Po caylarinin bir sira qollari oz baslangicini bu buzlaqlardan alir Pennin Alplarinin simala davamini Bern Alplari teskil edir Burada daglarin ox hissesinin alcalmasina baxmayaraq yuksekliyi 4167 m Alechorn 4182 m Finsteraarhorn 4275 m ve s Adlari cekilen massivlerin hamisinda genis buzlaq saheleri vardir Reyn cayi ve onun bir sira qollari oz baslangicini Bern Alplarindan alir Bern Alplarinin serqinde Qlarn onun cenubunda ise Lepontin Alplari yerlesmisdir Bu iki dag silsilesini Reyn cayi deresi bir birinden ayirir Pennin Alplari ile onun serqe davami olan Lepontin Alplari arasinda Simplon 2009 m Lepontin Alplarinda ise Sen Qotard 2112 m asirimi vardir Qlarn Alplarinin en yuksek noqtesi Tedi massivinde 3623 m e catir Isvecre erazisinde Rona ve Reyn caylari arasinda yerlesen Qotard massivi Isvecre Alplarinin suayirici hissesidir Qlarn ve Lepontin Alplarinin serqinde yerlesen Boden ve Komo golleri istiqametinde Alp daglarini yarib kecen tektonik cokeklik Qerbi Alplarin serq qurtaracagi hesab edilir Serqi Alplara nisbeten Qerbi Alplar hundur lakin ensizdir Monblan massivi sahesinde Alp daglarinin eni 150 km den cox deyildir Qerbi Alplara xas olan xususiyyetlerden biri de genis buzlaq sahelerine malik olmasi simal ve qerb yamaclarinin az meylli cenub ve serq daxili yamaclarin cox dik olmasidir Serqi Alplar nisbeten alcaq lakin enlidir 240 km Burada daglarin ox hissesi alcaq buzlaq saheleri ise azdir Serq istiqametinde hereket etdikce dag massivleri yelpikvari formada bir birinden cox aralanir ve onlarin arasinda genis saheni tutan alcaq ve orta dagliq saheler nezere carpir Serqi Alplarin cox hissesini Retiy Estal ve Tsellertal Alplari teskil edir Bu daglarin bir cox massivleri 4000 m den yukseye qalxir Bernina 4055 m Ortler 3899 m ve Adamello 3564 m massivleri Serqi Alplarda en hundur saheler olub buzlaqlarla ortuludur Inn ve Adidce caylarindan serqe Mura cayinin menbeyine qeder Serqi Alplarin ox silsilesi yuksek dagliq xususiyyetini saxlayir Bundan sonra merkezi silsilenin alcalmasi ve onun yelpikvari formada iki dag sirasina ayrilmasi musahide edilir Birinci dag silsilesi simal qerb istiqametindeVyana cokeyine uzanir Bunun serq davami Karpat daglarina kecir Cenub serq istiqametinde uzanan ikinci qolun davami Balkan yarimadasinin simal qerbindeki Dinar daglarini teskil edir GeologiyasiAlp daglarinin geoloji qurulusu ve tektonikasi cox murekkebdir Daglarin muasir relyefinin yaranmasinda mezozoy ve paleogen qirisiqlari ile yanasi neogen ve dorduncu dovrun orogenik hereketleri ve elece de dorduncu dovr buzlasmasinin boyuk rolu olmusdur Alp daglarinin geoloji qurulusu ucun seciyyevi cehetlerden biri burada uzununa yerlesmis bir birinden keskin ferqlenen dord litoloji zonanin movcud olmasidir Qedim kristallik ve metomorflasmis suxurlardan ibaret olan zona her yerde merkezi ox silsilesini tutur Bu zonanin relyefinde buzlaq sirkleri vasitesi ile tecrid edilmis dag qollari teknevari ve asili dereler nezeri cox celb edir Bundan cenubda esasen mezozoyun ehengdasi mergel ve dolomitlerin genis yayildigi zona yerlesir Asinmaya davamliligi cehetinden keskin ferqlenen suxurlarin yayildigi bu zonada murekkeb relyef formalari musahide edilir Alpqabagi vilayetler ve dageteyi saheler molass ve flis cokuntulerinden emele gelmis zonada yerlesmisdir Esasen yuksek dagliq sahelerden getirilmis qirinti materiallarindan ibaret olan bu zonalarda qumdasi konqlomeratlar ve gilli sistler cox yerde ufuqi sekilde yatmis ve yaxud zeif qirisiqlara meruz qalmisdir Litoloji xususiyyetine gore secilen bu zonalarin simmetrik sekilde bir birini evez etmesi Serqi Alplarda daha yaxsi musahide edilir Qerbi Alplarin daxili Italiyaya teref cevrilmis yamaclari bu cehetden bir qeder ferqlidir Burada kristallik ve metamorfik suxurlardan ibaret olan zonani birden bire Venesiya Po ovaligi evez edir Alp daglarinin tektonik xususiyyetinde saryaj qurulusu muhum yer tutur Qerbi Avropada suxurlarin hereketi qerb ve simal qerbe Serqi Alplarda ise simala dogru olmusdur Alpqabagi vilayetlerde saryaj qurulusunu avtoxton qirisiq sistemi evez edir Bu qirisiq sistemi Provans Alplarinda Yura daglarinda ve s xususile nezere carpir IqlimiMulayim ve subtropik qursaqlar arasinda yerlesmesi ve elece de onun dagliq relyefi Alp daglari iqlimine boyuk tesir gosterir Alp daglari Qerbi Avropada Atlantik okeanindan gelen hava kutlelerinin en yaxsi kondensasiyaya ugradigi sahedir Daglarda yagintinin miqdari ister hundurlukden ve isterse de yamaclarin semtinden cox asilidir Qerbi Alplarin Fransa erazisinde yerlesen 1500 2000 m hundurluyundeki sahelerine il erzinde 2000 2500 mm yaginti dusur bu sahe ucun dumanli buludlu ve yagisli havalar seciyyevidir Daglarin simal eteklerinde yagintinin miqdari 1000 mm olub il erzinde beraber paylanmisdir Alp daglarinda en az yaginti alan saheler dagarasi dere ve cokeklerdir Bu hisselere ilde 600 800 mm yaginti dusur Yagintilarin yuksekliye gore artmasi 2000 m hundurluyedek musahide edilir Bundan yuksek sahelerde yaginti ve buludluluq azalir gunes insolyasiyasi ise artir 0 lik izoterm Alp daglarinin simalinda 2000 m hundurlukden Sahil ve Kot Alplarinda ise 2600 2700 m hundurlukden kecir Daglarin cenub yamaclari simal yamaclarina nisbeten daha cox qizir Bunun sebebi cenub yamaclarin Araliq denizi sahesinden gelen isti hava kutlelerine qarsi cevrilmesi ve bura gunes sualarinin perpendikulyar dusmesidir Temperatura muvafiq olaraq Alp daglarinda qar xettinin hundurluyu de muxtelifdir Daha cox rutubetli ve nisbeten soyuq simal yamaclarda qar xetti 2500 m hundurlukden nisbeten isti ve quru iqlime malik olan cenub yamaclarda ise 3000 3500 m hundurlukden kecir Alp daglarinin iqlimine xas olan cehetlerden biri de burada iqlim qursaqlarinin yerlesmesinde saquli zonalligin aydin musahide edilmesidir Alp daglarinin iqliminde yerli kuleklerin rolu boyukdur Burada dag dere ve xususile fyon kulekleri hakimdir Fyonlarin sureti simal yamaclarda daha boyuk olur Adeten yaz ve payizda musahide edilen bu kulekler daglari asaraq simala hereket etdikce daha cox qizir ve simal yamaclarin eteklerinde havanin temperaturunu birden bire artirir Boyuk suretle hereket eden hava kutleleri bezen binalari ucurur qar ucqunlari ve havanin birden bire qizmasi neticesinde boyuk dasqinlar emele getirir Lakin buna baxmayaraq fyonlarin musbet tesiri de coxdur Adeten fyonlar daglarin simal eteklerinde yayin girmesini elece de kend teserrufati bitkilerinin yetismesini suretlendirir Alp daglarinin cenub eteklerinde genis saheni tutan Venesiya Po ovaliginin iqlimi basqa sahelerden bir qeder ferqlidir Burada yayi isti ve qisi bir qeder yumsaq kecen iqlim hakimdir Yanvar ayinin orta temperaturu 2 ile 2 arasinda deyisdiyi halda iyulda havanin temperaturu 23 24 ye catir Qis aylarinda bezen qerb dageteyi sahelere qar yagmasi musahide edilir Qar ortuyunun qalinligi burada 0 5 m e catib 2 3 hefteyedek davam edir Ovaliqda yagintilarin miqdari 600 1000 mm olub cox hissesi yayda dusur Daxili sularBavariyada yerlesen sahili meshur turizm yeridir Alp daglarinda caylarin sulu suretli ve hidroqrafik sebekenin six olmasina yagintilardan basqa erazinin qurulusu a xeyli tesir gosterir Cay sebekesi Qara Simal Adriatik ve Tirren denizleri hovzesine aiddir Serqi Alplarda ehengdasi suxurlarinin genis yayildigi sahelerde cay sebekesi zeif inkisaf etmisdir Caylarda meyillilik yuksekliye gore cox artdigindan axim emsali 70 90 arasinda deyisilir Daimi qar ve buzlaqlardan menbeyini alan caylar daha boyuk axim emsalina malikdirler Meselen Inn cayinin yuxari axarinda axim emsali 80 Adda cayinda 90 Rona cayinin Cenevre golune qeder olan hissesinde 80 dir Alpin orta ve asagi yamaclarinda axan caylarin axim emsali 60 den coxdur Yagintilarin paylanmasindan asili olaraq caylarin su rejimi de muxtelifdir Menbeyini daimi qar ve buzlaqlardan alan caylarda yuksek seviyye ve dasqinlar yayda Araliq denizi iqliminin tesiri altinda olan cenub ve cenub qerb yamaclardan baslanan caylarda ise yaz ve payizda musahide edilir Tipik Alp ve Araliq denizi rejimine malik olan caylardan basqa qarisiq rejime malik olan caylar da vardir Bu qrupa oz baslangicini merkezi ox silsilesinden goturen ve cenuba dogru axan Po cayinin sol qollari daxildir Alp caylarinin hidroenerji ehtiyatlari boyukdur Caylarin su rejiminin tenzim edilmesinde goller esas rol oynayir Gol calalari emele gelmesine gore tektonik ve buzlaq menselidir Boyuk gol calalari esasen iki zonada qruplasmisdir Birinci zonaya Isvecre Alplarindaki gol calalari daxildir Buraya Cenevre sahesi 581 kv km en derin yeri 375 m Boden sahesi 538 kv km en derin yeri 395 m Surix Nevsatel Firvaldstet ve s goller aiddir Italiya Alplarinda yerlesen Komo derinliyi 410 m Qarda sahesi 370 kv km en derin yeri 346 m Laqo Macore ve s goller ikinci zonaya daxildir FloraQerbi Avropa erazisinde hundurlukden asili olaraq deyisilen bitki ortuyunun saquli zonalligi Alp daglarinda daha yaxsi inkisaf etmisdir Hundurlukden asili olaraq Alp daglarinda bir nece landsaft qursagini ayirmaq olar Birinci landsaft qursagi hundurluyu 800 1000 m dek olan dageteyi ve alcaq dagliq saheni ehate edir Burada tebii bitki ortuyu insan fealiyyeti ile cox deyisdirilmisdir Bitki ortuyu icerisinde medeni ve texniki bitkilerin tutdugu sahe daha genisdir Bu qursagin Sahil Kot Qray Alplari hissesinde ve elece de Venesiya Po ovaligina qonsu olan Lombardiya ve Venesiya Alplarinda Araliq denizi tipli quraqliga davamli hemiseyasil kolluqlar makvis qarriqa ve s uzum ve zeytun plantasiyalari genis yayilmisdir Mese bitkilerinden burada en cox yayilani sabaliq ve heleb samidir Qerbi Alplarin simal yamaclarinda mese ortuyu icerisinde fisdiq paliq ve iyneyarpaqli agaclarin ustunluyu hiss edilir Serqi Alplarda Orta Dunay ovaligina yaxin olan dageteyi ve alcaq dagliq sahelerde iqlimin soyumasi ve kontinentallasmasi ile elaqedar olaraq mese ortuyunde kuknar sam ve soyuga davamli paliq agaclari genis yer tutur Dageteyi ve alcaq dagliq sahenin landsaft qursaginda oz tebieti ile daha cox secilen sahe Fransanin Liquriya denizi sahilleridir Bu erazide demek olar ki tebii bitki ortuyu tamamile deyisdirilmisdir Dekorativ bitkilerle zengin olan bag ve parklar Lazur sahil de daha genis saheni tutmusdur Ikinci landsaft qursagi hundurluyu texminen 1800 m e qeder olan saheleri ehate edir Mulayim rutubetli ve mulayim soyuq iqlimin hakim oldugu bu qursaqda havanin temperaturu iyulda 10 15 yanvarda ise 4 8 dir Qisi 4 7 ay cekmekle qar ortuyunun qalinligi 90 100 sm den coxdur Yayi serin rutubetli ve dumanli olub mese bitkilerinin genis yayilmasi ucun elverislidir Erazinin 50 60 i meselerle ortuludur Bu qursagin asagisinda palid ve fisdiq meseleri cox yayildigi halda yuxari hissede onlari kuknar ve sam agaclarindan ibaret qarisiq ve iyneyarpaqli meseler evez edir Subalp cemenleri ve mese talalarindan ibaret olan ucuncu landsaft qursaginin yuxari serhedi 2300 m hundurlukden kecir Bu qursagin asagi nisbeten daha cox rutubetli hisselerinde alcaqboylu ardic ve sam kolluqlari genis saheni ehate edir Stiriya Alplarinda meselerin yuxari serhedi 1500 1600 m merkezi Alplarda ise 2100 2300 m hundurlukden kecir Subalp cemenliklerinden ibaret olan landsaft qursaginin qisi uzun 6 8 ay saxtali yayi ise qisa ve serin kecir Yanvar ayinda havanin temperaturu 8 12 dir Iyulda temperatur 4 ile 10 arasinda deyisilib ot bitkilerinin yayilmasi ucun elverislidir Tebii bitki ortuyu icerisinde subalp cemenlikleri genis saheni tutur ve bunlardan esasen yay otlaqlari kimi istifade edilir Alp cemenliklerinden ibaret olan dorduncu landsaft qursaginin yuxari serhedi 2600 3200 m hundurlukden kecir Alp daglarinda daimi qar xettinin kecdiyi hundurluk Alp cemenlikleri qursaginin yuxari serhedi hesab olunur ki bu da daglarin movqeyinden yamacin semtinden ve yagintilarin miqdarindan asili olaraq 2600 m le 3200 m arasinda deyisilir Bu qursagin iqlimi daha sert ve qurudur Erazinin cox hissesi bitki ortuyunden mehrum olan cinqil ve das yiginlarindan ibaretdir Nisbeten rutubetli ve bir qeder kuleklerden yaxsi qorunan sahelerde alcaqboylu ot bitkilerinden ibaret olan cemenliklere alp xalilarina rast gelmek olur TorpaqlariRutubetli ve soyuq iqlim seraitinde burada iyneyarpaq meseler ve torflu bataqliq inkisaf etmisdir Torpaq ortuyunun terkibinde podzollu torpaqlar ustunluk teskil edir ve qonur mese torpaqlari guclu sekilde podzollasmaya meruz qalmisdir Deniz seviyyesinden 250 500 m yuksekliklerde enliyarpaq meseler ustunluk teskil edir 500 m den 750 m hundurlukler arasinda iyneyarpaq meseler altinda podzol torpaqlar yayilmisdir Burada meseler 1400 m e qeder davam edir 1400 m den sonra alp cemen torpaqlar yayilmisdir Ehalisi2001 ci il melumatlarina gore Alpin ehalisi 12 295 000 nefer teskil edirdi Alpda yerlesen en boyuk seher Fransadaki Qrenobl 155 100 sakin ve Avstriyadaki Insbruk 127 000 sakin seherleridirQalereyaAlp heyvanlari Berqut Alp dag kecisi Alp marmotu Necib maral Tukluayaq xarabacilAlp florasi Alp edelveysi Leontopodium alpinum Gentiana acaulis Chamorchis alpina Ranunculus glacialis Pinus mugo Rhododendron ferrugineum Pulsatilla alpina Mese ciyeleyi